Phát triển năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên cho học sinh trong dạy học địa lí lớp 10 (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

PHAN THỊ CẨM GIANG

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIÂI THÍCH CÁC HIỆN
TƯỢNG VÀ QUÁ TRÌNH TỰ NHIÊN CHO HỌC SINH
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 10
Demo Version - Select.Pdf SDK

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC
THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

Thừa Thiên Huế, năm 2018


ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

PHAN THỊ CẨM GIANG

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIÂI THÍCH CÁC HIỆN
TƯỢNG VÀ QUÁ TRÌNH TỰ NHIÊN CHO HỌC SINH
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 10
Demo Version - Select.Pdf SDK

Chuyên ngành: Lý luận và Phƣơng pháp dạy học bộ môn Địa lí
Mã số: 81 40 111

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC
THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS.TS. NGUYỄN ĐỨC VŨ

Thừa Thiên Huế, năm 2018

i


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi,
các số liệu và kết quả nghiên cứu ghi trong luận văn là trung thực,
được các đồng tác giả cho phép sử dụng và chưa từng được công bố
trong bất kỳ một công trình nào khác.
Tác giả

PHAN THỊ CẨM GIANG

Demo Version - Select.Pdf SDK

ii


Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn, sự tri ân sâu sắc tới Thầy giáo
PGS.TS Nguyễn Đức Vũ - Trường ĐHSP Huế là người đã trực
tiếp giảng dạy, hướng dẫn khoa học, giúp đỡ, động viên và tạo mọi điều
kiện để tôi nghiên cứu và thực hiện đề tài luận văn.
Chân thành cảm ơn quý thầy giáo, cô giáo trong khoa Địa lí đã trực
tiếp giảng dạy, chia sẻ, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu.
Xin được gởi lời cảm ơn đến:
Trường Đại học sư phạm và phòng Đào tạo sau Đại học - Đại học

sư phạm Huế, Đại học Huế.
Ban Giám Hiệu, Thầy cô giáo, đồng nghiệp và các em học sinh các
trường: THPT
Nguyễn- Select.Pdf
Du (Hà Tĩnh),
Demo Version
SDK THPT Quảng Ninh,
THPT Hoàng Hoa Thám (Quảng Bình), THPT Vĩnh Linh,
THPT Cửa Tùng, Trường THPT Đông Hà (Quảng Trị),
THPT Hai Bà Trưng, THPT Cao Thắng (TP Huế), THPT
Thái Phiên (TP Đà Nẵng) đã giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra, khảo
sát và thực hiện một số nội dung liên quan đến đề tài luận văn.
Gia đình, bạn bè, những người thân yêu luôn ủng hộ, động viên và
giúp đỡ để tôi hoàn thành việc học tập và nghiên cứu.
Xin nhận ở nơi tôi lời chúc sức khỏe, hạnh phúc và thành đạt. Xin
cảm ơn!
Tác giả
Phan Thị Cẩm Giang
iii


MỤC LỤC
Trang phụ bìa ............................................................................................................... i
Lời cam đoan ...............................................................................................................ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
Mục lục ........................................................................................................................1
Danh mục các chữ viết tắt ...........................................................................................4
Danh mục các sơ đồ, đồ thị, hình vẽ, các bảng ...........................................................5
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................7
1. Lí do chọn đề tài..................................................................................................7

2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................9
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ....................................................................9
4. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................9
5. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................10
6. Lịch sử nghiên cứu............................................................................................11
NỘI DUNG ..............................................................................................................14
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG

Demo Version - Select.Pdf SDK

LỰC GIẢI THÍCH CÁC HIỆN TƢỢNG VÀ QUÁ TRÌNH TỰ NHIÊN CHO HỌC
SINH TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 10................................................................14
1.1. Năng lực và dạy học phát triển năng lực .......................................................14
1.1.1. Năng lực .................................................................................................14
1.1.2. Dạy học phát triển năng lực ....................................................................18
1.2. Các hiện tượng và quá trình tự nhiên trong Địa lí lớp 10 ..............................19
1.3. Năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên ..............................22
1.4. Đặc điểm chương trình và sách giáo khoa Địa lí lớp 10 ................................23
1.4.1. Mục tiêu của chương trình Địa lí lớp 10 ................................................23
1.4.2. Cấu trúc chương trình Địa lí lớp 10........................................................24
1.4.3. Đặc điểm sách giáo khoa Địa lí lớp 10 ...................................................25
1.5. Thực trạng dạy học phát triển năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự
nhiên cho học sinh trong môn Địa lí lớp 10 ở một số trường THPT hiện nay .........26
1.5.1. Mục đích khảo sát điều tra......................................................................26

1


1.5.2. Nội dung khảo sát điều tra ......................................................................26
1.5.3. Tổ chức khảo sát điều tra ........................................................................26

1.5.4. Kết quả điều tra ......................................................................................26
1.5.3. Đánh giá chung về thực trạng dạy học phát triển năng lực giải thích các
hiện tượng và quá trình tự nhiên cho học sinh trong môn Địa lí lớp 10 .........35
Chƣơng 2. PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI THÍCH CÁC HIỆN TƢỢNG VÀ
QUÁ TRÌNH TỰ NHIÊN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 10 .............................38
2.1. Biểu hiện của năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên trong
dạy học Địa lí lớp 10 .............................................................................................38
2.2. Các nguyên tắc xác định phương pháp phát triển năng lực giải thích các hiện
tượng và quá trình tự nhiên cho học sinh trong dạy học Địa lí lớp 10 .................43
2.2.1. Đảm bảo tính sư phạm ............................................................................43
2.2.2. Đảm bảo tính khoa học, tính vừa sức và phát huy tính tích cực, sáng tạo
của HS...............................................................................................................43
2.2.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống và tính liên hệ thực tiễn ..................44
2.2.4. Nguyên tắc đảm bảo tăng cường các hoạt động học tập của học sinh ...45

Demo Version - Select.Pdf SDK

2.3. Phương pháp phát triển năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự
nhiên cho học sinh trong dạy học Địa lí lớp 10 ...................................................45
2.3.1. Quy trình chung ......................................................................................45
2.3.2. Một số phương pháp dạy học phát triển năng lực giải thích các hiện
tượng và quá trình tự nhiên cho học sinh trong dạy học Địa lí lớp 10 .............52
2.3.2.1. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề .........................................52
2.3.2.2. Phương pháp đàm thoại gợi mở ......................................................55
2.3.2.3. Phương pháp thảo luận ....................................................................56
2.3.2.4. Phương pháp bản đồ ........................................................................58
2.4. Thí dụ mẫu minh hoạ về phát triển năng lực giải thích các hiện tượng và quá
trình tự nhiên trong bài dạy học Địa lí lớp 10 ......................................................60
2.4.1. Giáo án dạy học 1 (trên lớp) ...................................................................60
2.4.2. Giáo án dạy học 2 (Ngoài lớp) ...............................................................69

2


Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..............................................................81
3.1. Mục tiêu thực nghiệm sư phạm .....................................................................81
3.2. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm ................................................................81
3.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm .....................................................................81
3.4. Tổ chức thực nghiệm .....................................................................................82
3.4.1. Chọn lớp thực nghiệm ............................................................................82
3.4.2. Phương pháp thực nghiệm ......................................................................82
3.4.3. Tiến hành thực nghiệm ...........................................................................83
3.5. Kết quả thực nghiệm ......................................................................................83
3.5.1. Kết quả định lượng .................................................................................83
3.5.1.1. Phân tích kết quả trước thực nghiệm ..............................................84
3.4.1.2. Phân tích kết quả sau thực nghiệm ..................................................86
3.5.2. Kết quả định tính ....................................................................................89
3.5.3. Kết luận chung ........................................................................................90
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................91
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................93
PHỤ LỤC Demo Version - Select.Pdf SDK

3


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Chữ nguyên nghĩa

CNH - HĐH

:

Công nghiệp hóa - hiện đại hóa

CNTT

:

Công nghệ thông tin

ĐC

:

Đối chứng

ĐLTN

:

Địa lí tự nhiên

ĐMPPDH

:

Đổi mới phương pháp dạy học

GV

:

Giáo viên

HS

:

Học sinh

KT - XH

:

Kinh tế - xã hội

MT

:

Mặt Trời

PPDH

:

Phương pháp dạy học

TĐ

:

Trái Đất

THPT

:

Trung học phổ thông

TN

:

Thực nghiệm

SGK

Demo Version - Select.Pdf SDK
:

Sách giáo khoa

4


DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ, HÌNH VẼ, CÁC BẢNG
Sơ đồ 1.1. Mô hình phát triển năng lực.....................................................................18

Sơ đồ 2.1. Quy trình phát triển năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình
tự nhiên ...................................................................................................46
Sơ đồ 2.2. Quy trình hướng dấn học sinh giải quyết vấn đề .....................................53
Hình 3.1. Biểu đồ so sánh kết quả trước thực nghiệm của lớp TN và ĐC ...............85
Hình 3.2. Biểu đồ so sánh kết quả sau thực nghiệm của lớp TN và ĐC ...................87
Bảng 1.1. Kết quả khảo sát nhận thức của GV về sự cần thiết phát triển năng lực giải
thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên trong dạy học Địa lí lớp 10 ........27
Bảng 1.2. Mức độ quan trọng của việc phát triển năng lực giải thích các hiện tượng
và quá trình tự nhiên trong dạy học Địa lí lớp 10 ....................................28
Bảng 1.3. Các vấn đề được GV quan tâm khi phát triển năng lực giải thích các hiện
tượng và quá trình tự nhiên trong dạy học Địa lí lớp 10 .........................29

Demo
Version
- Select.Pdf
Bảng 1.4. Kết
quả khảo
sát về sở
thích của HS SDK
khi tham gia học phần ĐLTN 10 ...30
Bảng 1.5. Kết quả khảo sát nguyện vọng của HS khi học phần ĐTTN 10...............31
Bảng 1.6. Kết quả khảo sát tình hình tổ chức các tình huống học tập phát triển năng
lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên cho học sinh trong dạy
Địa lí lớp 10 .............................................................................................32
Bảng 1.7. Mức độ thường xuyên tổ chức phát triển năng lực giải thích các hiện
tượng và quá trình tự nhiên cho HS trong các khâu của quá trình dạy học
môn Địa lí lớp 10 .....................................................................................33
Bảng 1.8. Mức độ thường xuyên được tham gia các tình huống tổ chức thực hiện phát
triển năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên của HS ..........34
Bảng 1.9. Mức độ năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên của HS......34

Bảng 2.1. Biểu hiện của năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên
trong dạy học Địa lí lớp 10 ......................................................................38
Bảng 2.2. Cách thức đánh giá kết quả thực hiện năng lực giải thích các hiện tượng
và quá trình tự nhiên trong dạy học Địa lí lớp 10 ....................................50
5


Bảng 3.1. Danh sách trường, GV, lớp tham gia thực nghiệm sư phạm ....................82
Bảng 3.2. Phân phối tần suất điểm kiểm tra trước TN của lớp ĐC và lớp TN .........84
Bảng 3.3. Phân phối tần suất tổng hợp điểm kiểm tra trước thực nghiệm ................84
Bảng 3.4. Tổng hợp điểm trung bình, độ lệch chuẩn và giá trị p của T-test giữa các
lớp TN và ĐC trước thực nghiệm ............................................................85
Bảng 3.5. Phân phối tần suất điểm kiểm tra sau TN của lớp ĐC và lớp TN ............86
Bảng 3.6. Phân phối tần suất tổng hợp điểm kiểm tra sau thực nghiệm ...................87
Bảng 3.7. Tổng hợp điểm trung bình và độ lệch chuẩn và giá trị p của t-test giữa
các lớp TN và ĐC sau thực nghiệm .........................................................88

Demo Version - Select.Pdf SDK

6


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Sự phát triển kinh tế xã hội trong bối cảnh hội nhập quốc tế với những ảnh
hưởng của toàn cầu hoá và xã hội tri thức đã đặt ra những yêu cầu mới đối với giáo
dục. Nghị quyết 29 - NQ/TW ngày 4 tháng 11 năm 2013 về đổi mới căn bản, toàn
diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH HĐH) trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN) và
hội nhập quốc tế khẳng định "Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị
kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học". Tất cả các

yếu tố của quá trình dạy học như mục tiêu, chương trình, phương pháp dạy học,
cách thức kiểm tra đánh giá và công tác quản lí giáo đều phải hướng đến cái đích
chung là hình thành và phát triển năng lực cho học sinh (HS).
Một trong những mục tiêu về kĩ năng của môn Địa lí phổ thông đã được ghi
rõ trong Chương trình giáo dục phổ thông môn Địa lí ban hành theo Quyết định số
16/2006/QĐ-BGDĐT ngày 05 tháng 5 năm 2006 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và

Demo Version - Select.Pdf SDK

Đào tạo là “Hình thành và phát triển ở học sinh kĩ năng vận dụng tri thức Địa lí để
giải thích các hiện tượng, sự vật Địa lí và bước đầu tham gia giải quyết những vấn
đề của cuộc sống phù hợp với khả năng của học sinh”. Việc vận dụng tri thức Địa lí
vào giải thích các hiện tượng, sự vật trong môi trường làm cho kiến thức Địa lí gắn
bó với cuộc sống, thiết thực hơn với HS; từ đó làm tăng tính hấp dẫn của bộ môn,
tạo tình cảm và hứng thú học tập Địa lí cho HS.
Môn Địa lí lớp 10 cung cấp cho HS những kiến thức đại cương chung nhất,
khái quát về các hiện tượng, quá trình Địa lí, nêu ra một số quy luật và tác động của
chúng về mặt Địa lí, các mối quan hệ giữa các hiện tượng quá trình Địa lí, giữa tự
nhiên với xã hội và con người. Trong đó nội dung phần tự nhiên đại cương tương
đối trừu tượng, các kiến thức Địa lí không những có tính không gian mà còn có liên
hệ với thực tiễn cuộc sống và có sự tích hợp kiến thức của nhiều môn học khác. Do
đó trong quá trình học, HS cần phải tư duy, rèn luyện nhiều loại kĩ năng, phải biết
vận dụng mối liên hệ tương hỗ và nhân quả trong thiên nhiên để giải thích được cơ

7


chế hoạt động của các hiện tượng, quá trình tự nhiên phức tạp; vận dụng quy luật
Địa lí chung để giải thích một số đặc điểm của sự vật, hiện tượng tự nhiên và lý giải
sự cần thiết phải thích nghi thông minh với tự nhiên. Điều này đồng nghĩa với yêu

cầu cần phải phát triển năng lực giải thích các hiện tượng, quá trình tự nhiên cho HS
trong dạy học Địa lí lớp 10.
Mặt khác về nhận thức trong dạy học theo định hướng năng lực cần chú
trọng nhiều hơn đến các mức độ vận dụng và nhận thức bậc cao như phân tích, tổng
hợp, đánh giá; giảm bớt mức độ nhận biết. Căn cứ vào 4 mức độ yêu cầu cần đạt về
chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ trong môn Địa lí thì năng lực giải thích các hiện
tượng, quá trình tự nhiên thuộc cấp độ thông hiểu, vận dụng và vận dụng cao. Phát
triển năng lực giải thích các hiện tượng, quá trình tự nhiên giúp HS hiểu sâu, chính
xác nội dung kiến thức - kĩ năng từ đó có khả năng giải quyết các vấn đề Địa lí
trong học tập và trong cuộc sống; là cơ sở để tìm hiểu đặc điểm Địa lí của từng quốc
gia, từng khu vực riêng biệt cũng như đất nước Việt Nam ở những lớp trên. Phát
triển năng lực giải thích các hiện tượng, quá trình tự nhiên góp phần thay đổi cách
thức giáo dục nặng về truyền thụ và tái hiện kiến thức sang chú trọng bồi dưỡng khả

Demo
Select.Pdf
năng phân tích,
giải Version
quyết vấn -đề
và thích ứngSDK
với các điều kiện cụ thể từ đó việc
dạy học Địa lí có tính hiệu quả và thực tiễn hơn.
Việc hình thành và phát triển năng lực giải thích các hiện tượng, quá trình tự
nhiên là một tất yếu khách quan một mặt do chính bản thân nội dung dạy học quy
định, một mặt là cơ hội để tiến hành dạy học theo định hướng năng lực, nhằm góp
phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Địa lí 10 và đặc biệt có ý nghĩa quan trọng
trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi bộ môn.
Tuy nhiên thực tế kết quả điều tra cho thấy năng lực giải thích các hiện tượng,
quá trình tự nhiên trong môn Địa lí 10 của HS còn nhiều hạn chế, một phần do giáo
viên ít đầu tư về thời gian, công sức để phát triển năng lực này; một phần do HS có thói

quen học tập thụ động một chiều, đối phó với kiểm tra thi cử; nội dung chương trình
còn nặng về cung cấp thông tin, nhồi nhét kiến thức; phương pháp giảng dạy chưa chú
trọng phát triển năng lực cho HS; chưa xác định được các phương pháp có tính khoa
học, thực tiễn và khả thi để phát triển năng lực. Điều đó dẫn đến vấn đề HS chưa hiểu

8


sâu, chính xác nội dung bài học, khả năng giải thích các hiện tượng, quá trình tự nhiên
trong chương trình và xung quanh môi trường chưa cao, ảnh hưởng đến chất lượng
giáo dục nói chung và chất lượng giảng dạy bộ môn Địa lí nói riêng.
Từ những lí do trên tác giả đã lựa chọn đề tài: "Phát triển năng lực giải thích
các hiện tượng và quá trình tự nhiên cho học sinh trong dạy học Địa lí lớp 10" để
nghiên cứu.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Xác định được các phương pháp có tính khoa học, thực tiễn và khả thi phát
triển năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên cho HS trong dạy học
Địa lí lớp 10, góp phần đổi mới dạy học môn Địa lí theo hướng phát triển năng lực.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hoá lí luận về phát triển năng lực giải thích các hiện tượng và quá
trình tự nhiên cho học sinh trong dạy học Địa lí lớp 10.
- Khảo sát điều tra thực tế về thực trạng năng lực giải thích các hiện tượng và
quá trình tự nhiên cho học sinh trong dạy học Địa lí lớp 10 ở một số trường phổ

Demo
Version
Select.Pdf
SDK
thông rút ra cơ

sở thực
tiễn của -vấn
đề nghiên cứu.
- Xác định được các phương pháp có tính khoa học, thực tiễn và khả thi phát
triển năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên cho học sinh trong dạy
học Địa lí lớp 10.
- Thực nghiệm sư phạm (TNSP) nhằm kiểm chứng hiệu quả của các phương
pháp phát triển năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên cho học sinh
trong dạy học Địa lí lớp 10 đã lựa chọn.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học môn Địa lí lớp 10 THPT.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên.
4. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi nghiên cứu: Phần Địa lí tự nhiên (ĐLTN) lớp 10 THPT.
- Địa bàn nghiên cứu: Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Huế, Đà Nẵng.

9


5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả đã vận dụng, phối hợp các nhóm
phương pháp sau:
5.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết
- Phương pháp hệ thống cấu trúc: Phương pháp này coi quá trình dạy học là
một hệ thống, tồn tại và phát triển trong mối quan hệ tương hỗ. Nghiên cứu chương
trình Địa lí lớp 10 trong mối quan hệ với toàn bộ chương trình Địa lí phổ thông,
nghiên cứu khả năng nhận thức của HS và điều kiện dạy học Địa lí lớp 10 hiện tại
để có cơ sở xác định các phương pháp phát triển năng lực giải thích các hiện tượng
và quá trình tự nhiên cho HS trong dạy học Địa lí lớp 10 có hiệu quả.

- Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu: Phương pháp này nghiên cứu,
tổng hợp các tài liệu trong và ngoài nước, các giáo trình, luận văn, tài liệu tập huấn,
bồi dưỡng giáo viên, vấn đề liên quan đến đề tài.
5.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra giáo dục:
+ Mục đích: Tìm hiểu thực trạng phát triển năng lực giải thích các hiện tượng

- Select.Pdf
và quá trình Demo
tự nhiênVersion
cho HS trong
dạy học ĐịaSDK
lí lớp 10 ở các trường phổ thông.
+ Nội dung:
Đối với giáo viên (GV): Điều tra về nhận thức dạy học phát triển năng lực
giải thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên cho HS trong dạy học Địa lí lớp 10;
về thực trạng phát triển năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên cho
HS trong quá trình dạy học, kiểm tra đánh giá môn Địa lí lớp 10.
Đối với HS: Khảo sát về tình hình phát triển năng lực giải thích các hiện
tượng và quá trình tự nhiên cho học sinh trong môn Địa lí lớp 10 qua phiếu.
+ Phương pháp điều tra: Xây dựng phiếu hỏi ý kiến GV, HS và tiến hành
điều tra về thực trạng phát triển năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự
nhiên cho học sinh trong dạy học Địa lí lớp 10.
- Phương pháp chuyên gia: Tác giả đã tham khảo lấy ý kiến và thảo luận với
các chuyên gia giáo dục, người hướng dẫn khoa học, giảng viên, giáo viên...những

10


người quan tâm, có nhiều kiến thức, kinh nghiệm trong dạy học Địa lí lớp 10 nhằm

chỉnh sửa thiếu sót trong quá trình thực hiện, hoàn thiện các nội dung của đề tài.
- Phương pháp thực nghiệm:
+ Mục đích: Đánh giá tính khoa học, thực tiễn và khả thi của các phương pháp
phát triển năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên cho HS trong dạy
học Địa lí lớp 10 được đề xuất trong đề tài.
+ Phương pháp
Thiết kế giáo án có sử dụng các phương pháp phát triển năng lực giải thích
các hiện tượng và quá trình tự nhiên, kinh tế xã hội cho HS trong dạy học Địa lí lớp
10 đã đề xuất trong đề tài.
GV tiến hành lên lớp theo giáo án có sử dụng phương pháp phát triển năng
lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên đã đề xuất trong đề tài sau đó cho
HS làm bài kiểm tra để đánh giá mức độ hiệu quả khi sử dụng phương pháp đề xuất
với các phương pháp thông thường khác.
- Phương pháp quan sát sư phạm: Sử dụng phương pháp này để thu thập thông
tin hỗ trợ cho việc đánh giá về thực trạng và đánh giá kết quả thực nghiệm.

Demo
Version
- Phương
pháp
thống kê- Select.Pdf
toán học: Sử SDK
dụng để thực hiện các tính toán liên
quan đến điều tra thực tế về thực trạng phát triển năng lực giải thích các hiện tượng
và quá trình tự nhiên cho HS trong dạy học Địa lí lớp 10 và TNSP nhằm đưa ra
những phân tích, kết quả nghiên cứu mang tính định lượng.
6. Lịch sử nghiên cứu
6.1. Trên thế giới
Trong những thập niên gần đây, sự phát triển của khoa học, kĩ thuật và công
nghệ đã làm tri thức của loài người tăng lên nhanh chóng, đồng thời mỗi con người

có thể tiếp cận dễ dàng với khối lượng thông tin rất lớn và mang tính cập nhật. Bài
toán đặt ra là làm thế nào để giải quyết mâu thuẫn giữa khối lượng tri thức khổng lồ
và thời lượng chương trình có hạn. Trong bối cảnh đó nhiều nước trên thế giới đã
chọn câu trả lời là đổi mới giáo dục theo hướng dạy học phát triển năng lực. Trên
thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề dạy học phát triển năng lực.

11


Từ những năm 90 của thế kỉ XX, đã có các nghiên cứu về dạy học định
hướng năng lực của các nhà giáo dục người Pháp, Nga, Hoa Kì, Nhật Bản... như
J.A. Komexki, J Juxo, K.D. Ynixiki, J. Dewey...
Nhà giáo dục Xavier Roegiers với “ Khoa sư phạm tích hợp hay làm thế nào
để phát triển các năng lực ở nhà trường” Nhà xuất bản Giáo dục, 1976 đã nghiên
cứu đưa ra được khái niệm năng lực “Năng lực là sự tích hợp các kĩ năng tác động
một cách tự nhiên lên các nội dung trong một loạt tình huống cho trước để giải
quyết những vấn đề cho những tình huống đã đặt ra tác động lên các nội dung
trong một tình huống có ý nghĩa” và bàn về cách thức phát triển các năng lực.
Trong “Lý luận và phương pháp dạy học hiện đại” của Trần Khánh Đức,
Nhà xuất bản Đại học Quốc Gia Hà Nội năm 2013 nhà giáo dục L. Vygotsky đã
đưa ra lí thuyết về hoạt động dạy và học, ông cho rằng "người học có thể được
nâng cao năng lực dần thông qua việc kết hợp giữa lí thuyết và thực hành, việc
vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn là một yêu cầu rất cần thiết trong hoạt
động học [7, tr.26] Tác giả đã coi trọng việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn để
hình thành năng lực cho HS.
Các công trình nghiên cứu của các tác giả nói trên đều xác định những tiền

Demo Version - Select.Pdf SDK

đề lí thuyết của dạy học phát triển năng lực nói chung. Tuy nhiên chưa có tác giả

nào đề cập đến vấn đề phát triển năng lực giải thích các hiện tượng, quá trình tự
nhiên cho HS.
6.2. Ở Việt Nam
Ở Việt Nam đã có nhiều tài liệu, các công trình nghiên cứu... của nhiều tác
giả nghiên cứu về vấn đề dạy học định hướng phát triển năng lực.
1. Dự án Việt - Bỉ (2010), Tài liệu dạy và học tích cực một số phương pháp
và kỹ thuật dạy học. Tài liệu đã đề cập một số lí luận cơ bản về dạy học tích cực,
một số kĩ thuật, phương pháp dạy học (PPDH) tích cực và vấn đề đánh giá năng lực.
Tài liệu đưa ra các quan điểm “Các tác động của giáo dục mà chúng ta đang tìm
kiếm là sự phát triển năng lực và quá trình học tập có ý nghĩa”, “Năng lực có thể
quan sát được thông qua hành vi giải quyết vấn đề, trong các cuộc thảo luận và
năng lực để nhìn nhận lại một quyết định đã được đưa ra...Kiến thức, kĩ năng và
thái độ là những điều kiện của năng lực...”.

12


2. Bộ GD và ĐT (2014), Tài liệu tập huấn Dạy học và kiểm tra đánh giá kết
quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh môn Địa lí cấp THPT. Tài
liệu đã xác định các năng lực chuyên biệt của môn Địa lí và các phương pháp, kĩ
thuật và hình thức tổ chức dạy học định hướng phát triển năng lực.
3. Bộ GD và ĐT (2014), Tài liệu tập huấn Xây dựng các chuyên đề dạy học
và kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh
môn Địa lí. Tài liệu đã xác định cơ sở, định hướng, qui trình, cấu trúc một chuyên
đề dạy học định hướng phát triển năng lực HS.
4. Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường (2014), Giáo trình Lí luận dạy học hiện
đại. Các tác giả đã đề cập đến vấn đề phát triển năng lực, các đặc điểm quan trọng
của bài tập định hướng năng lực và xây dựng bài tập định hướng năng lực.
5. Nguyễn Đức Vũ (2017), Bài báo khoa học Kiểm tra đánh giá trong môn
Địa lí theo định hướng phát triển năng lực. Tác giả đã nêu rõ cách xây dựng các câu

hỏi kiểm tra đánh giá theo định hướng năng lực trong môn Địa lí.
6. Nguyễn Đức Vũ (2014) với “Một số vấn đề về đổi mới dạy học môn Địa lí
theo định hướng năng lực”, Trường Đại học Sư phạm Huế đã trình bày những vấn

Demo
- Select.Pdf
SDK
đề về đổi mới
tất cảVersion
yếu tố của
quá trình dạy
học như mục tiêu, chương trình,
PPDH, cách thức kiểm tra đánh giá và công tác quản lí theo định hướng phát triển
năng lực HS.
7. Nguyễn Đức Vũ (2015), Tài liệu bồi dưỡng giáo viên THPT tỉnh An
Giang Nâng cao năng lực vận dụng kiến thức và giải quyết vấn đề thực tiễn trong
dạy học môn Địa lí THPT. Tác giả đưa ra các vấn đề chung về dạy học định hướng
năng lực và các môđun về cách thức phát triển năng lực vận dụng kiến thức và giải
quyết vấn đề thực tiễn trong dạy học môn Địa lí THPT.
Các công trình nghiên cứu trên xác định những tiền đề lí thuyết của dạy học
phát triển năng lực trong môn Địa lí. Tuy nhiên chưa có công trình nào nghiên cứu
về vấn đề phát triển năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình tự nhiên cho học
sinh trong dạy học Địa lí lớp 10. Đây là nhiệm vụ mà đề tài cần giải quyết.

13