(Khóa luận tốt nghiệp) Giải pháp giảm nghèo bền vững theo hướng tiếp cận đa chiều tại xã Quang Hiến huyện Lang Chánh tỉnh Thanh Hóa

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

LÊ VĂN KIỆT

Tên đề tài:
GIẢI PHÁP GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG THEO HƯỚNG TIẾP CẬN
ĐA CHIỀU TẠI XÃ QUANG HIẾN, HUYỆN LANG CHÁNH,
TỈNH THANH HÓA

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Hệ đào tạo

: Chính quy

Định hướng đề tài

: Hướng Nghiên Cứu

Ngành

: Khuyến Nông

Khoa

: KT & PTNT

Khóa học

: 2014 – 2018

Thái Nguyên, năm 2018


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

LÊ VĂN KIỆT

Tên đề tài:
GIẢI PHÁP GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG THEO HƯỚNG TIẾP CẬN
ĐA CHIỀU TẠI XÃ QUANG HIẾN, HUYỆN LANG CHÁNH,
TỈNH THANH HÓA

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Hệ đào tạo

: Chính quy

Định hướng đề tài

: Hướng Nghiên Cứu

Ngành

: Khuyến Nông

Lớp

: K46 – KN

Khoa

: KT & PTNT

Khóa học

: 2014 – 2018

Giảng viên hướng dẫn

: ThS. Trần Thị Ngọc

Cán bộ cơ sở hướng dẫn

: Trần Văn Thắng

Thái Nguyên, năm 2018


i
LỜI CẢM ƠN
Thực tập tốt nghiệp được xem là khâu quan trọng giúp sinh viên củng
cố kiến thức tiếp thu được trên giảng đường và hoàn thiện chương trình đào
tạo Đại học. Đây cũng là cơ hội để sinh viên tiếp cận với thực tế nghề nghiệp,
kết hợp với các kiến thức đã học trong nhà trường để hoàn thiện kỹ năng
trong công việc, tích lũy kinh nghiệm làm hành trang phục vụ cho công việc
hiện tại và sau này khi ra trường.
Được sự giới thiệu của Ban giám hiệu nhà trường, Ban chủ nhiệm khoa
Kinh tế & Phát triển nông thôn - Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên,

em đã tiến hành nghiên cứu đề tài “Giải pháp giảm nghèo bền vững theo
hướng tiếp cận đa chiều tại xã Quang Hiến, huyện Lang Chánh, tỉnh
Thanh Hóa". Có được kết quả này em xin chân thành cảm ơn cô giáo đã
hướng dẫn em Th.S Trần Thị Ngọc đã tận tình giúp đỡ em trong suốt thời
gian thực tập và hoàn thành khoá luận tốt nghiệp.
Em cũng xin chân thành cảm ơn các bác, các cô, các chú, các anh chị
công tác tại UBND xã Quang Hiến cùng các hộ nông dân xã Quang Hiến đã
tạo điều kiện thuận lợi cho em hoàn thành công việc trong thời gian thực tập
tại địa phương.
Trong quá trình thực hiện khoá luận tốt nghiệp em đã cố gắng nghiên
cứu nhưng do kinh nghiệm và kiến thức còn hạn chế nên không tránh khỏi
những sai sót và khiếm khuyết. Em rất mong được sự tham gia đóng góp ý
kiến từ phía các thầy giáo, cô giáo và các bạn sinh viên để khoá luận của em
được hoàn thiện hơn nữa.
Xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày tháng năm 2018
Sinh viên thực hiện

Lê Văn Kiệt


ii
DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Quy định chuẩn nghèo đói (theo tiêu chí quốc gia) ......................... 7
Bảng 2.2. Xác định nghèo đa chiều ở Việt Nam ........................................... 12
Bảng 2.3: Các tiêu chí sử dụng đo lường trong MPI ..................................... 15
Bảng 4.1: Thực trạng sử dụng đất của xã Quang Hiến năm 2017 ................. 32
Bảng 4.2: Tình hình thu nhập bình quân của xã Quang Hiến qua các năm
2015 - 2017 .................................................................................. 38
Bảng 4.3. Tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo phân bố trên toàn xã năm 2017........... 40

Bảng 4.4. Kết quả giảm nghèo của xã Quang Hiến trong 3 năm ................... 42
Bảng 4.5: Mức độ thiếu hụt tiếp cận về giáo dục .......................................... 43
Bảng 4.6: Mức độ thiếu hụt tiếp cận về y tế ................................................. 44
Bảng 4.7: Mức độ thiếu hụt tiếp cận về nhà ở............................................... 46
Bảng 4.8: Mức độ thiếu hụt tiếp cận về điều kiện sống................................. 47
Bảng 4.9: Mức độ thiếu hụt tiếp cận về thông tin ......................................... 49
Bảng 4.10: Tổng hợp mức độ thiếu hụt các chỉ số đo lường tiếp cận các dịch
vụ xã hội cơ bản ........................................................................... 50
Bảng 4.11: Tổng hợp ngưỡng thiếu hụt đa chiều của các hộ điều tra ............ 52
Bảng 4.12: Tỷ lệ hộ nghèo qua cách tiếp cận đa chiều tại xã Quang Hiến năm
2017 ............................................................................................. 54


iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BHYT

Bảo hiểm y tế

CPI

Chỉ số giá tiêu dùng

DTTS

Dân tộc thiểu số

KHCN

Khoa học công nghệ

MPI

Chỉ số nghèo đa chiều

QĐ

Quyết định

SX

Sản xuất

SXNN

Sản xuất nông nghiệp

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

UBND

Ủy ban nhân dân

UN

Liên hợp quốc

UNDP

Báo cáo phát triển con người


iv
MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................. i
DANH MỤC BẢNG ...................................................................................... ii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................... iii
MỤC LỤC .................................................................................................... iv
PHẦN 1: MỞ ĐẦU ....................................................................................... 1
1.1. Tính cấp thiết của đề tài:.......................................................................... 1
1.2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................ 2
1.2.1. Mục tiêu chung ..................................................................................... 2
1.2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................... 3
1.3. Ý nghĩa của đề tài .................................................................................... 3
1.3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học ..................................... 3
1.3.2. Ý nghĩa trong thực tiễn ......................................................................... 3
1.4. Bố cục của đề tài ..................................................................................... 4
PHẦN 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ........................................... 5
2.1. Cơ sở lý luận ........................................................................................... 5
2.1.1. Khái niệm nghèo .................................................................................. 5
2.1.2. Chuẩn mực xác định nghèo đói............................................................. 6
2.1.3. Khái niệm nghèo đa chiều .................................................................. 10
2.1.4. Chuẩn nghèo đa chiều......................................................................... 11
2.1.5. Các quan niệm về giảm nghèo bền vững............................................. 18

2.1.6. Các khía cạnh của đói nghèo .............................................................. 20
2.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................... 23
2.2.1. Đặc điểm nghèo đói ở nước ta ............................................................ 23
PHẦN 3: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG, VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU ............................................................................................................ 26
3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.......................................................... 26
3.1.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................... 26
3.1.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 26


v
3.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu .......................................................... 26
3.3. Câu hỏi nghiên cứu................................................................................ 26
3.4. Nội dung nghiên cứu ............................................................................. 27
3.4. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 27
3.4.1 Chọn điểm nghiên cứu ......................................................................... 27
3.4.2. Phương pháp điều tra thu thập số liệu ................................................. 27
3.4.3. Phương pháp phân tích số liệu ............................................................ 29
PHẦN 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .......................... 30
4.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu................................................................. 30
4.1.1. Điều kiện tự nhiên .............................................................................. 30
4.1.2. Điều kiện kinh tế - văn hóa - xã hội của xã Quang Hiến ..................... 33
4.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã Quang Hiến - huyện
Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa ....................................................................... 39
4.2. Thực trạng nghèo của xã Quang Hiến .................................................... 40
4.2.1. Tình hình nghèo đói của xã Quang Hiến............................................. 40
4.2.2. Tình hình nghèo đa chiều của các hộ điều tra ..................................... 43
4.2.3. Đánh giá thực trạng nghèo theo cách tiếp cận đa chiều ....................... 52
4.2.4. Nguyên nhân nghèo đa chiều và những lỗ hổng khi đánh giá nghèo đa
chiều............................................................................................................. 55

4.2.5. Phân tích SWOT đối với quá trình giảm nghèo bền vững ................... 61
4.2.6. Giải pháp giảm nghèo bền vững tại xã Quang Hiến, huyện Lang
Chánh, tỉnh Thanh Hóa ................................................................................ 63
PHẦN 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................... 69
5.1. Kết luận ................................................................................................. 69
5.2. Kiến nghị ............................................................................................... 69
TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 71
PHỤ LỤC


1
PHẦN 1
MỞ ĐẦU
1.1. Tính cấp thiết của đề tài:
Nghèo là một trong những vấn đề gay gắt và mang tính toàn cầu, còn
trầm trọng hơn khi nó vẫn còn tồn tại trên phạm vi vô cùng rộng lớn. Nghèo
là nỗi bất hạnh của nhiều người, là nghịch lý trên con đường phát triển chung
của xã hội. Trong một thời gian khá dài chúng ta thường nói về nghèo như là
một bộ phận dân chúng, những người có mức thu nhâp ̣ trung bình thấp hơn
(quy đổi) 1USD/ngày/người vào những năm 90 của thế kỷ 20 và hiện giờ là
nhỏ hơn 2USD/ngày/người theo tiêu chuẩn của Ngân hàng Thế giới. Như vậy,
rõ ràng chúng ta chỉ nhìn vào các con số để đánh giá nghèo mà đã vô tình
quên đi các nguyên nhân gây ra nghèo, trong đó quan trọng nhất là “sự bất
bình đẳng” và “chênh lệch quyền lực” giữa các cá nhân và giữa các nhóm
người trong xã hội. Nếu nghĩ nghèo dưới góc độ kinh tế, tài chính thì phải
chăng để xoá nghèo, chúng ta chỉ việc tập trung nâng cao vốn kinh tế, tài
chính làm cho người nghèo tăng trưởng về thu nhập?. Dựa trên quan điểm
này, khái niệm “nghèo đa chiều” đã ra đời trong đó xác định rõ nghèo không
hẳn chỉ là đói ăn, thiếu uống hoặc thiếu các điều kiện sống, sinh hoaṭ khác mà
nghèo đói còn được gây ra bởi các rào cản về xã hội và các tác nhân khác

ngăn chặn những cá nhân hoặc cộng đồng tiếp cận đến sức khỏe, giáo dục và
mức sống.
Xã Quang Hiến là một xã nghèo thuộc huyện Lang Chánh là một huyện
nghèo trong 64 huyện nghèo được hỗ trợ áp dụng các cơ chế, chính sách theo
Nghị quyết 30a/2008/NQ-CP của Chính phủ. Trong những năm gần đây xã
Quang Hiến đã áp dụng nhiều các giải pháp giảm nghèo nhằm phát triển kinh
tế, văn hóa, xã hội và đạt được những thành tựu nhất định. Tỷ lệ người dân
được tiếp cận với các dịch vụ xã hội cơ bản, cơ sở hạ tầng được cải thiện rõ


2
rệt, đời sống người nghèo được nâng cao, tỷ lệ hộ nghèo giảm đáng kể. Kết
quả giảm nghèo tuy đạt được những mục tiêu đề ra nhưng chưa thực sự bền
vững. Tỷ lệ hộ cận nghèo, hộ nghèo phát sinh còn lớn, tư tưởng trông chờ, ỷ
lại không muốn thoát nghèo còn diễn ra phổ biến ở một bộ phận người dân,
chênh lệch người nghèo giữa các vùng và giữa các đối tượng còn lớn, số hộ đã
thoát nghèo nhưng mức thu nhập nằm sát với mức chuẩn nghèo, nguy cơ tái
nghèo cao.
Do vậy, cần có một chương trình thoát nghèo một cách nghiêm túc và
khoa học. Chúng ta không nên nhìn nghèo chỉ với một khía cạnh đó là theo
thu nhập, không xem nghèo là một hiện tượng đơn lẻ mà là hiện tượng đa
khía cạnh, phức tạp, chồng chéo bao gồm nhiều yếu tố khác nhau. Phương
pháp đo lường nghèo đổi từ đơn chiều (theo thu nhập) sang đa chiều để tăng
độ bao phủ chính sách tới các đối tượng. Vấn đề cấp thiết cần được đề ra là
nghiên cứu, phân tích, đánh giá nghèo một cách đúng đắn, từ đó đưa ra các
phương pháp để phát huy các thế mạnh và hạn chế các thế yếu, nhằm đưa xã
Quang Hiến thoát nghèo bền vững có hiệu quả. Vì vậy, để hệ thống hóa cũng
như đánh giá được thực trạng nghèo theo hướng đa chiều là rất cần thiết.
Xuất phát từ thực tiễn đó, tôi thực hiện đề tài: “Giải pháp giảm
nghèo bền vững theo hướng tiếp cận đa chiều tại xã Quang Hiến, huyện

Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa". Làm đề tài nghiên cứu nhằm góp phần
giải quyết các vấn đề còn tồn tại để đưa xã Quang Hiến thoát nghèo bền
vững có hiệu quả.
1.2. Mục tiêu nghiên cứu
1.2.1. Mục tiêu chung
Trên cơ sở đánh giá thực trạng nghèo tại xã Quang Hiến, huyện Lang
Chánh, tỉnh Thanh Hóa, thông qua tiếp cận nghèo đa chiều đưa ra phân
tích, đánh giá nghèo một cách chính xác. Từ đó rút ra các giải pháp cụ thể


3
nhằm giảm nghèo bền vững tại xã Quang Hiến, huyện Lang Chánh, tỉnh
Thanh Hóa.
1.2.2. Mục tiêu cụ thể
- Tìm hiểu điều kiện tự nhiên, kinh tế, văn hóa, xã hội của xã Quang
Hiến, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa
- Đánh giá được thực trạng nghèo của xã Quang Hiến thông qua
phương pháp tiếp cận nghèo đa chiều.
- Những thuận lợi và khó khăn, cơ hội và thách thức trong giảm
nghèo bền vững.
- Đề xuất được các giải pháp nhằm giảm nghèo bền vững tại xã
Quang Hiến.
1.3. Ý nghĩa của đề tài
1.3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học
- Nghiên cứu đề tài là cơ sở cho sinh viên vận dụng sáng tạo những
kiến thức đã học vào thực tiễn và là tiền đề quan trọng để sinh viên thấy được
những kiến thức cơ bản cần bổ sung để phù hợp với công việc thực tế sau này.
- Nghiên cứu đề tài này nhằm nâng cao tính tự giác, chủ động học tập,
nghiên cứu của sinh viên. Nâng cao tinh thần tìm tòi, học hỏi, sáng tạo và khả
năng vận dụng kiến thức vào tổng hợp, phân tích, đánh giá tình hình và định

hướng những ý tưởng trong điều kiện thực tế.
- Đây là khoảng thời gian để mỗi sinh viên có cơ hội được thực tế vận
dụng kiến thức đã học vào lĩnh vực nghiên cứu khoa học và làm nền cho việc
xuất phát những ý tưởng nghiên cứu khoa học sau này.
1.3.2. Ý nghĩa trong thực tiễn
Từ kết quả nghiên cứu đề tài sẽ góp một phần vào bản báo cáo giải
pháp giảm nghèo bền vững theo hướng tiếp cận đa chiều tại xã Quang Hiến.
Ngoài ra, từ những phát hiện trong quá trình nghiên cứu có thể cho xã một cái


4
nhìn tổng thể cũng như chi tiết hơn về thực trạng nghèo của xã. Qua đó, phần
nào giúp định hướng những kiến nghị lên cơ quan quản lý cấp trên kịp thời
đưa ra những giải pháp nhằm giúp xã Quang Hiến giảm nghèo bền vững
1.4. Bố cục của đề tài
Phần 1: Mở Đầu
Phần 2: Cơ sở lý luận và thực tiễn
Phần 3: Đối tượng, nội dung và phương pháp nghiên cứu
Phần 4: Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Phần 5: Kết luận và kiến nghị


5
PHẦN 2
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
2.1. Cơ sở lý luận
2.1.1. Khái niệm nghèo
Việt nam thừa nhận quan điểm về đói nghèo của Hội nghị chống đói
nghèo khu vực Châu Á - Thái Bình Dương do ESCAP tổ chức tại Băng Kok Thái Lan vào tháng 9/1993. Khái niệm đói nghèo được thể hiện như sau:
“Nghèo là tình trạng của một bộ phận dân cư không được hưởng và

thoả mãn những nhu cầu cơ bản của con người mà các nhu cầu này đã được
xã hội thừa nhận tuỳ theo trình độ phát triển kinh tế xã hội và phong tục tập
quán của từng vùng, từng địa phương và phong tục ấy được xã hội thừa
nhận”(Vũ Thị Bình và cs, 2006) [1].
Nói một cách cụ thể hơn, nghèo là tình trạng một bộ phận dân cư có
mức sống ở mức tối thiểu, không thoả mãn nhu cầu cơ bản của con người.
Nhu cầu cơ bản ở đây chính là cái thiết yếu, cái tối thiểu để duy trì sự tồn tại
của con người. Nhu cầu ăn, mặc, ở, y tế, giáo dục, đi lại, giao tiếp, v.v….
“Đói là một bộ phận của những người nghèo có mức sống dưới mức tối
thiểu như: cơm không đủ ăn, áo không đủ mặc, thu nhập không duy trì cuộc
sống” (Vũ Thị Bình và cs, 2006) [1].
“Nghèo tuyệt đối là tình trạng một bộ phận dân cư không có khả năng
thoả mãn các nhu cầu tối thiểu để duy trì cuộc sống. Trên thực tế một bộ phận
lớn dân cư nghèo tuyệt đối rơi vào tình trạng đói và thiếu ăn”
(Vũ Thị Bình và cs, 2006) [1].
“Nghèo tương đối là tình trạng một bộ phận dân cư có mức sống dưới
mức trung bình của cộng đồng tại địa phương” (Vũ Thị Bình và cs, 2006) [1].
Nghèo còn được nhận diện ở bốn khía cạnh là không gian, thời gian,
môi trường và giới.


6
Về thời gian: Phần lớn người nghèo có mức sống dưới mức được xác định
như một chuẩn nghèo thấp nhất có thể chấp nhận trong một thời gian dài (cũng
cần phải bổ sung vào số người này những người nghèo tình thế do thất nghiệp,
do thiên tai, rủi do hay do con người gây ra) (Nguyễn Vũ Phúc, 2012) [3].
Về không gian: Nghèo diễn ra chủ yếu ở nông thôn, miền núi, vùng sâu,
vùng xa, v.v… Dù nền kinh tế có phát triển thế nào chăng nữa, thì dân cư ở các
vùng kể trên vẫn rễ bị rơi vào nghèo (Nguyễn Vũ Phúc, 2012) [3].
Về giới: Phần lớn người nghèo ở các nước đều là phụ nữ. Mặc dù trong

gia đình, nam giới là chủ nhưng phụ nữ vẫn phải gánh chịu nhiều hơn gánh
nặng của nghèo (Nguyễn Vũ Phúc, 2012) [3].
Về môi trường: Hầu hết những người nghèo đều phải sống trong môi
trường khắc nghiệt và xuống cấp nghiêm trọng, bởi vì những người nghèo
không đủ khả năng và điều kiện giữ gìn, đảm bảo và cải thiện môi trường
sống (Nguyễn Vũ Phúc, 2012) [3].
Tóm lại: Những quan niệm về nghèo đói do các cánh tiếp cận khác
nhau nên có những ý kiến khác nhau, nghèo là một khái niệm tương đối và có
tính biến đổi. Các chỉ số xác định giới hạn nghèo không phải là cứng nhắc và
bất biến. Nó biến đổi tuỳ theo sự chênh lệch, sự khác biệt giữa các vùng miền
quốc gia.
2.1.2. Chuẩn mực xác định nghèo đói
2.1.2.1. Xác định tiêu trí chuẩn nghèo của Việt Nam
- Phương pháp xác định chuẩn nghèo đói theo tiêu chuẩn quốc gia.
Bộ lao động - Thương binh và Xã hội là cơ quan thường trực của
chương trình XĐGN đã tiến hành rà soát chuẩn nghèo qua các thời kì. Lúc
đầu, nghèo được xác định dựa trên các chỉ tiêu nhu cầu, sau đó chuyển sang
chỉ tiêu thu nhập, kết quả là đã 5 lần công bố chuẩn nghèo đói cho từng giai
đoạn khác nhau(bảng 2.1)


7
Bảng 2.1. Quy định chuẩn nghèo đói (theo tiêu chí quốc gia)
Chuẩn nghèo đói
qua các giai đoạn

Phân loại nghèo đói

Nghèo (KV thành thị)
2011 - 2015

Cận nghèo (KV thành thị)

Mức thu nhập bình
quân/người/tháng
Dưới 500.000 đồng
Từ 501.000 - 650.000
đồng

(Mức thu nhập tính
Bằng tiền)

Nghèo (KV nông thôn)
Cận nghèo ( KV nông thôn)
Nghèo (KV thành thị)

2016 - 2020
(Mức thu nhập tính
Bằng tiền)

Cận nghèo (KV thành thị)
Nghèo (KV nông thôn)
Cận nghèo ( KV nông thôn)

Dưới 400.000 đồng
Từ 401.000 - 520.000
đồng
Dưới 900.000 đồng
Từ 900.000 1.300.000 đồng
Dưới 700.000 đồng

Từ 700.000 1.000.000 đồng

(Nguồn: Bộ LĐ - TB và XH, chương trình mục tiêu quốc gia về XĐGN và
Quyết định số 59/2015/QĐ - TTg)
Phương án chuẩn nghèo này đã được đánh giá phù hợp với mức sống
và thu nhập của dân cư nói chung, cũng như thu nhập của 20% nhóm nghèo
nhất, đảm bảo được khả năng huy động nguồn lực thực hiện mục tiêu dự kiến
và đáp ứng được yêu cầu từng bước tiếp cận và hội nhập quốc tế.
* Tiêu chí xác định chuẩn xã nghèo:
Năm 2002, Bộ thương binh và xã hội có quyết định số: 587/2002/QĐBLĐTBXH quy định xã nghèo là xã có đầy đủ tiêu chí sau:


8
- Có tỷ lệ hộ nghèo từ 25% trở lên
- Chưa có đủ 3 trong 6 hạng mục cơ sở hạ tầng thiết yếu, cụ thể như sau:
+ Dưới 30% số hộ được sử dụng nước sạch.
+ Dưới 50% số hộ được sử dụng điện sinh hoạt.
+ Chưa có đường ô tô trung tâm xã, ô tô không đi lại được cả năm.
+Số phòng học mới đáp ứng được 70% nhu cầu của học sinh hoặc
phòng tạm bằng tranh, tre, lứa, lá.
+ Chưa có trạm y tế, hoặc có nhưng là nhà tạm.
+ Chưa có chợ hoặc chợ tạm.
2.1.2.2. Chuẩn mực xác định nghèo đói trên thế giới
Để đánh giá nghèo đói Liên hợp quốc (UNDP) dùng cách tính dựa trên
cơ sở phân phối thu nhập cho từng cá nhân hoặc hộ gia đình trong thời gian
nhất định. Nó không quan tâm đến nguồn mang lại thu nhập hay môi trường
sống của dân cư mà chia đều cho mọi thành phần dân cư. Phương pháp tính
là: Đem chia dân số của 1 nước, một châu lục hoặc toàn cầu ra làm 5 nhóm,
mỗi nhóm có 20% dân số bao gồm: rất giàu, giàu, trung bình, nghèo, rất
nghèo. Theo cách tính này vào những năm 1990 thì 20% dân số giàu nhất

chiếm 82,7% thu nhập toàn thế giới, trong khi 20% người nghèo nhất chỉ
chiếm 1,4% thu nhập toàn thế giới.
Hiện nay, Ngân hàng thế giới (WB) đưa ra các chỉ tiêu đánh giá mức
độ giàu nghèo của các quốc gia dựa vào thu nhập quốc dân bình quân tính
theo đầu người trong một năm với cách tính đó là: Phương pháp Atlas tức là
tính theo tỉ giá hối đoái và tính theo USD.
Theo phương pháp Atlas, năm 1990 người ta chia mức bình quân của
các nước trên toàn thế giới làm 6 loại:
+ Trên 25.000USD/người/năm là nước giàu.
+ Từ 20.000 đến dưới 25.000USD/người/năm là nước khá giàu.


9
+ Từ 10.000 đến dưới 20.000USD/người/năm là nước trung bình.
+ Từ 2.500 đến dưới 10.000USD/người/năm là nước nghèo.
+ Dưới 500USD/người/năm là nước cực nghèo.
Cũng theo quan niệm trên Ngân hàng thế giới đưa ra kiến nghị thang
nghèo đói như sau:
+ Đối với các nước nghèo: Cá nhân bị coi là nghèo khi mà có thu nhập
dưới 0.5 USD/ngày.
+ Đối với các nước đang phát triển là 1 USD/ngày.
+ Các nước thuộc châu Mỹ La Tinh và Caribe là 2 USD/ngày.
+ Các nước Đông Âu là 4 USD/ngày.
+ Các nước công nghiệp phát triển là 14,4 USD/ngày.
Vì vậy, các quốc gia đều tự đưa ra chuẩn riêng của mình thông thường
nó thấp hơn thang nghèo đói mà Ngân hàng đưa ra.
VD: Mỹ đưa ra chuẩn nghèo là mức thu nhập dưới 16.000 Kcal đối với
một hộ gia đình chuẩn (gia đình 4 người) trong một năm tương đương với
11,1 USD/ngày/người.
Theo quan điểm chung của nhiều nước, hộ nghèo là hộ có thu nhập

dưới 1/3 mức trung bình của xã hội. Do đặc điểm của nền KT - XH và sức
mua của đồng tiền khác nhau, chuẩn nghèo theo thu nhập (tính theo USD)
cũng khác nhau ở từng quốc gia. Ở một số nước có thu nhập cao, chuẩn nghèo
được khác định là 14USD/người/ngày. Trong khi đó chuẩn nghèo của
Malaixia là 28USD/người/tháng, Srilanca là 17USD/người/tháng v.v… Ở
Việt Nam GDP bình quân khoảng 600USD/người/năm, nên so diện chung của
thế giới nước ta là nước nghèo khó. Do đó, không thể lấy mức nghèo của WB
để khác định nghèo của Việt Nam (Nguyễn Vũ Phúc,2012) [3].


10
2.1.3. Khái niệm nghèo đa chiều
Theo Tổ chức Liên hợp quốc (UN): “Nghèo là thiếu năng lực tối thiểu
để tham gia hiệu quả vào các hoạt động xã hội. Nghèo có nghĩa là không có
đủ ăn, đủ mặc, không được đi học, không được khám chữa bệnh, không có đất
đai để trồng trọt hoặc không có nghề nghiệp để nuôi sống bản thân, không
được tiếp cận tín dụng. Nghèo cũng có nghĩa là không an toàn, không có
quyền, và bị loại trừ, dễ bị bạo hành, phải sống trong các điều kiện rủi ro,
không tiếp cận được nước sạch và công trình vệ sinh” (Tuyên bố Liên hợp
quốc, 6/2008, được lãnh đạo của tất cả các tổ chức UN thông qua).
Vấn đề nghèo đa chiều có thể đo bằng tiêu chí thu nhập và các tiêu chí
phi thu nhập. Sự thiếu hụt cơ hội, đi kèm với tình trạng suy dinh dưỡng, thất
học, bệnh tật, bất hạnh và tuyệt vọng là những nội dung được quan tâm trong
khái niệm nghèo đa chiều. Thiếu đi sự tham gia và tiếng nói về kinh tế, xã hội
hay chính trị sẽ đẩy các cá nhân đến tình trạng bị loại trừ, không được thụ
hưởng các lợi ích phát triển kinh tế - xã hội và do vậy bị tước đi các quyền
con người cơ bản (UN, 2012)
Các khái niệm trên cho thấy sự thống nhất cao của các quốc gia, các
nhà chính trị và các học giả với quan điểm nghèo là một hiện tượng đa chiều,
cần được chú ý nhìn nhận là sự thiếu hụt hoặc không được thỏa mãn các nhu

cầu cơ bản của con người.
Vì vậy, nghèo đa chiều là tình trạng con người không được đáp ứng ở
mức tối thiểu các nhu cầu cơ bản trong cuộc sống.
Khái niệm nghèo đa chiều được đề cập ở Việt Nam từ năm 2013. Đo
lường nghèo đa chiều cần được áp dụng để dựng nên một bức tranh đầy đủ và
toàn diện hơn về thực trạng nghèo ở nước ta. Hiện nay Bộ LĐ -TB&XH đang
đề xuất xây dựng bộ tiêu chí nghèo đa chiều, đồng thời rà soát cơ chế, chính
sách nhằm thực hiện giảm nghèo theo hướng đa chiều ở Việt Nam.


11
2.1.4. Chuẩn nghèo đa chiều
Hiện nay, có 32 quốc gia trên thế giới đã nghiên cứu chuyển đổi và áp
dụng phương pháp tiếp cận đo lường nghèo đơn chiều dựa vào thu nhập sang
đo lường nghèo đa chiều nhằm mục đích xác định đối tượng nghèo, đánh giá
và xây dựng các chính sách giảm nghèo và phát triển xã hội (Bộ LĐTB&XH,
2015). Đa số các quốc gia này là các nước đang phát triển với tốc độ giảm
nghèo nhanh song chưa bền vững.
Chuẩn nghèo trong 5 năm tới (giai đoạn 2015 - 2020) bao gồm người có
thu nhập 700.000 đồng/người/tháng ở nông thôn và 900.000 đồng/người/tháng ở
thành thị. Bên cạnh đó, chuẩn nghèo đa chiều còn được sử dụng để khắc phục
những điểm yếu của phương pháp nghèo thu nhập đã bộc lộ những bất cập trong
bối cảnh hiện nay.
Ở Việt Nam, trên cơ sở 5 chiều cạnh nghèo là giáo dục, y tế, nhà ở,
điều kiện sống, tiếp cận thông tin, Bộ LĐTB&XH đã xây dựng và đề xuất 10
chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt trong nghèo đa chiều tương ứng là: giáo dục
người lớn, giáo dục trẻ em, khám chữa bệnh, bảo hiểm y tế, nhà ở, nước sạch,
hố xí, dịch vụ viễn thông, tài sản phục vụ tiếp cận thông tin. Các chỉ số đo
lường này được trình bày trong Bảng 2.3 dưới đây:

12
Bảng 2.2. Xác định nghèo đa chiều ở Việt Nam
Chiều

Chỉ số đo

nghèo

lường

Mức độ thiếu hụt

Cơ sở pháp lý
Hiến pháp 2013

Hộ gia đình có ít nhất 1
1.1 Trình độ

thành viên đủ 15 tuổi sinh từ

giáo dục của

năm 1986 trở lại không tốt

người lớn

nghiệp trung học cơ sở và
hiện không đi học.

NQ 15/NQ-TW
Một số vấn đề chính sách
xã hội giai đoạn 20122020.Nghi quyết số
41/2000/QH(bổ sung bởi
Nghị định số
88/2001/NĐ-CP)
Hiến pháp 2013.

1. Giáo
dục

1.2 Tình trạng
đi học của trẻ
em

Hộ gia đình có ít nhất 1
trẻ em trong độ tuổi đi
học (5 - 14 tuổi) hiện
không đi học

Luật Giáo dục 2005.
Luật bảo vệ, chăm sóc và
giáo dục trẻ em.
NQ 15/NQ-TW Một số
vấn đề chính sách xã hội
giai đoạn 2012-2020.

Hộ gia đình có người bị ốm
nhưng không đi khám chữa
bệnh (ốm đau được xác định

2. Y tế

2.1 Tiếp cận

là bị bệnh/chấn thương nặng

Hiến pháp 2013.

các dịch vụ y

đến mức phải nằm một chỗ

Luật Khám chữa bệnh

tế

và phải có người chăm sóc

2011.

tại giường hoặc nghỉ việc
/học không tham gia được
các hoạt động bình thường)


13
Chiều

Chỉ số đo

nghèo

lường

Mức độ thiếu hụt

Hộ gia đình có ít nhất 1
2.2 Bảo hiểm

thành viên từ 6 tuổi trở lên

y tế

hiện tại không có bảo hiểm y
tế

Cơ sở pháp lý
Hiến pháp 2013.
Luật bảo hiểm y tế 2014.
NQ 15/NQ-TW Một số
vấn đề chính sách xã hội
giai đoạn 2012-2020.

Hộ gia đình đang ở trong
nhà thiếu kiên cố hoặc nhà
3.1 Chất
lượng nhà ở

đơn sơ.
(Nhà ở chia thành 4 cấp

độ: nhà kiên cố, bán kiên
cố, nhà thiếu kiên cố, nhà

Luật Nhà ở 2014.
NQ 15/NQ-TW Một số
vấn đề chính sách xã hội
giai đoạn 2012-2020.

đơn sơ)
3. Nhà

Luật Nhà ở 2014.

ở

Quyết định 2127/QĐ-Ttg
3.2 Diện tích
nhà ở bình
quân đầu
người

Diện tích nhà ở bình quân
đầu người của hộ gia đình
nhỏ hơn 8m2

của Thủ tướng Chính
phủ Phê duyệt Chiến
lược phát triển nhà ở
quốc gia đến năm 2020
và tầm nhìn đến năm

2030

4. Điều
kiện
sống

4.1 Nguồn
nước sinh
hoạt

Hộ gia đình không được

NQ 15/NQ-TW Một số

tiếp cận nguồn nước hợp

vấn đề chính sách xã hội

vệ sinh

giai đoạn 2012-2020.


14
Chiều

Chỉ số đo

nghèo

lường

Mức độ thiếu hụt

Cơ sở pháp lý

Hộ gia đình không sử dụng
4. Điều
kiện

4.2 Hố xí/ nhà
vệ sinh

sống

hố xí/nhà tiêu hợp vệ sinh

NQ 15/NQ-TW Một số

NQ 15/NQ-TW Một số

vấn đề chính sách xã hội

vấn đề chính sách xã hội

giai đoạn 2012-2020

giai đoạn 2012-2020.
5.1 Sử dụng
dịch vụ viễn

5. Tiếp

thông

Hộ gia đình không có thành

Luật Viễn thông 2009.

viên nào sử dụng thuê bao

NQ 15/NQ-TW Một số

điện thoại và Internet

vấn đề chính sách xã hội
giai đoạn 2012-2020.

cận

Hộ gia đình không có tài

thông

sản nào trong số các tài

tin

5.2 Tài sản
phục vụ tiếp
cận thông tin

sản: Tivi, đài, máy vi
tính; và không nghe được
hệ thống loa đài truyền
thanh xã/thôn

Luật Thông tin Truyền
thông 2015.
NQ 15/NQ-TW Một số
vấn đề chính sách xã hội
giai đoạn 2012-2020.

(Nguồn: Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, 2015)
Theo tiêu chí mới, một gia đình được coi là hộ nghèo nghiêm trọng nếu
hộ đó thiếu từ 1/2 tổng số nhu cầu cơ bản trở lên; thiếu từ 1/3 - 1/2 tổng số
nhu cầu sống cơ bản; thiếu từ 1/5 - 1/3 tổng số nhu cầu cơ bản.
Chuẩn nghèo đa chiều có thể là một chỉ số không liên quan đến mức
thu nhập mà bao gồm các khía cạnh khác liên quan đến sự thiếu hụt các dịch
vụ xã hội cơ bản (Oxfam và ActionAid,2010: 11).
Chỉ số nghèo đa chiều (Multidimensional Poverty Index) của quốc tế,
với ba chiều cạnh chính là: y tế, giáo dục và điều kiện sống, hiện là một thước


15
đo quan trọng nhằm bổ sung cho phương pháp đo lường nghèo truyền thống
dựa trên thu nhập.
Từ năm 2007, Alkire and Foster đã bắt đầu nghiên cứu về một cách
thức đo lường mới về nghèo đói, đơn giản nhưng vẫn đáp ứng tính đa chiều
của nghèo đói. Cách thức đo lường này đã được UNDP sử dụng để tính toán
chỉ số Nghèo đa chiều (MPI) lần đầu tiên được giới thiệu trong Báo cáo Phát

triển con người năm 2010. Chỉ số tổng hợp này được tính toán dựa trên 3
chiều nghèo cơ bản là (i) nghèo về Y tế, (ii) nghèo về Giáo dục và (iii) nghèo
về Điều kiện sống với 10 chỉ số về phúc lợi; Chuẩn nghèo được xác định bằng
1/3 tổng số thiếu hụt. Đã có một số quốc gia áp dụng phương pháp đo lường
nghèo đa chiều để đo lường và giám sát nghèo ở cấp quốc gia dựa trên khung
phân tích của Alkire và Foster.
Bảng 2.3: Các tiêu chí sử dụng đo lường trong MPI
Chiều
1. Giáo dục

Tiêu chí
1.1. Số năm đi học ( người lớn)
1.2. Tình trạng đi học ( trẻ em)
2.1. Trẻ em tử vong

2. Y tế

2.2. Tình trạng dinh dưỡng
3.1. Điện
3.2. Điều kiện vệ sinh

3. Điều kiện sống

3.3. Nước uống hợp vệ sinh
3.4. Sàn nhà
3.5. Nhiên liệu nấu ăn
3.6. Sở hữu tài sản

(Nguồn: Báo cáo phát triển con người, UNDP, 2010)

16
* Phương pháp Alkire-Foster
Gần đây, phương pháp Alkire-Foster của Sabina Alkire và James Foster
thu hút sự quan tâm lớn từ cộng đồng quốc tế nhờ vào công cụ đơn giản trong
đo lường và xếp hạng nghèo đa chiều (Alkire và Foster, 2007, 2011). Phương
pháp này tổng hợp các thông tin thiếu hụt của nhiều chiều trong một con số
tổng hợp, do đó nó có các lợi thế của cách tiếp cận này. Đó là, nó cho phép
một xếp hạng đơn nhất các quốc gia, các vùng hay các hộ/cá nhân, mặc dù có
thể xếp hạng dựa trên từng chiều có thể khác nhau. Đồng thời, có thể so sánh
giữa các thời điểm khác nhau (Ferreira and Lugo, 2012); Đây là các đặc tính
quan trọng để xác định ưu tiên về mặt chính sách cho các cá nhân/hộ hay các
vùng và nó cho phép theo dõi vấn đề nghèo theo thời gian cũng như đánh giá
tác động về mặt chính sách. Thực tế, đây là các tính chất cần có của các chỉ số
đo lường nghèo có tính kỹ thuật.
Phương pháp này đã được áp dụng trong phân tích nghèo đói ở nhiều
quốc gia; Phương pháp này bắt đầu bằng việc xác định số lượng chiều trong
phân tích nghèo đa chiều; Các chiều cơ bản có thể bao gồm y tế, giáo dục,
mức sống, vv… Mỗi chiều nghèo này sẽ được đo lường dựa trên các chỉ số
thành phần (kí hiệu Ik). Bước tiếp theo là xác định mức thiếu hụt của từng chỉ
số thành phần. Khi đã có mức thiếu hụt của từng chỉ số thành phần, Với mỗi
hộ gia đình i, chúng ta sẽ ước lượng điểm thiếu hụt (deprivation score) theo
công thức:
k

Ci =

∑ w kIki

(1)

k =1

Trong đó wklà quyền số của chỉ số thành phần Iki, và Iki là giá trị của chỉ
số thành phần k của hộ i, và K là tổng số chỉ số thành phần. Các chỉ số thành
phần Iki được xác định là các chỉ số nhị phân, với giá trị bằng 1 tương ứng với
thiếu hụt về thành phần đấy và bằng 0 tương ứng không thiếu hụt. Giá trị


17
quyền số của chỉ số thành phần phụ thuộc vào số lượng chiều và số lượng chỉ
số thành phần trong từng chiều. Giá trị quyền số bằng 1,Ci =

k

∑ w k = 1.
k =1

Điểm thiếu hụt c biến động từ 0 đến 1, với giá trị càng cao thể hiện
mức độ thiếu hụt càng lớn của hộ. Hộ không bị thiếu hụt ở bất cứ chiều nào sẽ
có giá trị điểm thiết hụt bằng 0, còn hộ bị thiếu hụt ở tất cả các chiều thì có
điểm thiếu hụt bằng 1. Để xác định tỷ lệ nghèo đa chiều theo phương pháp
của Alkire và Foster (2007, 2011), chúng ta cần phải xác định ngưỡng nghèo
đa chiều (the poverty cut-off), ký hiệu là L. Một hộ gia đình sẽ được xác định
là nghèo nếu như có điểm thiếu hụt lớn hơn chuẩn nghèo, tức là ci ≥ L. Chẳng
hạn Alkire và Foster (2007, 2011) sử dụng ngưỡng nghèo là 1/3, tức là nếu hộ
nghèo có điểm thiếu hụt lớn hơn 1/3 thì sẽ coi là hộ nghèo.
Sau khi tính được số hộ nghèo đa chiều, chúng ta ước lượng tỷ lệ hộ
nghèo đa chiều (còn gọi là chỉ số đếm đầu, ký hiệu là H):
H=

q
n

(2)

Trong đó q là số lượng hộ nghèo đa chiều và n là tổng số hộ gia đình.
Chúng ta có thể tính tỷ lệ người nghèo bằng cách lấy tổng số người nghèo đa
chiều chia cho tổng dân số.
Tỷ lệ nghèo đa chiều không phản ánh được mức độ hay độ sâu thiếu
hụt của các hộ nghèo. Vì hộ thiếu hụt tất cả các chiều cũng như hộ chỉ thiếu
hụt 1/L chiều cũng đều được coi là hộ nghèo. Tỷ lệ nghèo đa chiều giản đơn
không cho thấy được số chiều thiếu hụt của các hộ nghèo. Chính vì vậy
Alkire và Foster (2007, 2011) đề xuất ước tính mức độ tập trung của Nghèo
đa chiều A:
n

A=

∑ c ( L)
i

i =1

q

(3)


18

Trong đó: ci(L) là điểm thiếu hút chỉ tính cho hộ nghèo
(censoreddeprivationscore), được tính như sau:
ci(L) = ci nếu hộ là hộ nghèo đa chiều, ci ≥ L
ci(L) = 0 nếu hộ là hộ không nghèo đa chiều, ci < L
Cuối cùng chúng ta tính chỉ số Nghèo đa chiều (còn gọi là chỉ số đếm
đầu điều chỉnh), bằng tích của Tỷ lệ nghèo đa chiều H và Mức độ tập trung
của nghèo đa chiều A
MPI = H × A.

(4)

Chỉ số MPI này càng cao phản ánh mức độ nghèo đa chiều càng lớn.
Chỉ số MPI khác với chỉ số đếm đầu H, vì nó không chỉ phản ánh tỷ lệ nghèo
đa chiều mà còn phản ánh mức độ thiếu hụt của người nghèo đa chiều.
Nói cách khác, theo Alkire và Foster (2007, 2011), thì chỉ số MPI phản
ánh tỷ lệ dân số nghèo đa chiều được điều chỉnh theo độ sâu của nghèo đa
chiều [2].
2.1.5. Các quan niệm về giảm nghèo bền vững
Nghèo bền vững (sustainable poverty): Khi đã có thể xác định được
các vấn đề của nghèo khó hay của “Những người sống trong nghèo khó” thì
các quốc gia, trong lỗ lực XĐGN của mình thường áp dụng các giải pháp cho
các nhóm đối tượng cụ thể sau đây:
Nhóm thứ nhất: Những người có trong tay nhiều tài nguyên hơn, chấp
nhận các mạo hiểm, bóc lột tài nguyên và lờ đi các rủi do để đạt được lợi
nhuận lớn trong một thời gian rất ngắn đưa các cá nhân hay cộng đồng thoát
khỏi tình trạng nghèo khó - đây chính là phát triển không bền vững mà các
nước đang phát triển (trong đó có Việt Nam) đang mắc phải. Nạn phá rừng
bừa bãi, giúp cho người dân có lợi nhuận lớn ở mức độ hiện tại. Họ không
biết hoặc biết nhưng vẫn cố tình làm, tác hại của nó vô cùng lớn gây sạt nở
đất, lũ lụt, hạn hán khắp nơi, ảnh hướng đến môi trường, mất mùa dẫn đến đói