THỰC TRẠNG KHẢ NĂNG ĐỊNH HƯỚNG KHÔNG GIAN CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI Ở TRƯỜNG MẦM NON

Trêng ®¹i häc hoa l
KHOA TIỂU HỌC – MẦM NON
----------

MAI THỊ BIÊN

THỰC TRẠNG KHẢ NĂNG ĐỊNH HƯỚNG KHÔNG GIAN
CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI Ở TRƯỜNG MẦM NON
GIA HÒA – GIA VIỄN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGÀNH: GIÁO DỤC MẦM NON

Hệ đào tạo: Chính quy
Khóa học: 2013- 2017

NINH BÌNH, 2017


Trêng ®¹i häc hoa l
KHOA TIỂU HỌC – MẦM NON
----------

MAI THỊ BIÊN

THỰC TRẠNG KHẢ NĂNG ĐỊNH HƯỚNG KHÔNG GIAN
CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI Ở TRƯỜNG MẦM NON
GIA HÒA – GIA VIỄN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGÀNH: GIÁO DỤC MẦM NON

Hệ đào tạo: Chính quy
Khóa học: 2013- 2017

Giảng viên hướng dẫn: ThS. Vũ Thị Hồng

NINH BÌNH, 2017
2


LỜI CẢM ƠN
Trước hết em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến cô giáo
Vũ Thị Hồng - người đã tận tình dìu dắt và chỉ bảo em không chỉ về mặt kiến
thức mà còn về phương pháp nghiên cứu khoa học trong quá trình thực hiện
khóa luận tốt nghiệp.
Em xin gửi lời cảm ơn tới các thầy, cô giáo trường Đại học Hoa Lư, đặc
biệt là các thầy, cô giáo trong khoa Tiểu học – Mầm non và Bộ môn Giáo dục
thể chất – Tâm lý đã nhiệt tình giảng dạy cho em nhiều kiến thức bổ ích, tạo
điều kiện cho em hoàn thành khóa luận tốt nghiệp.
Đồng thời em cũng xin gửi lời cảm ơn tới Ban Giám hiệu và các cô giáo
cùng các cháu trường mầm non Gia Hòa – huyện Gia Viễn – tỉnh Ninh Bình, đã
tạo điều kiện giúp đỡ để em hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này.
Do lần đầu nghiên cứu và thời gian hạn hẹp nên không tránh khỏi những
thiếu sót. Vì vậy, em rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của
quý thầy cô và các bạn.
Ninh Bình, ngày .. tháng .. năm 2017
Người thực hiện
Mai Thị Biên

DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT
BT

: Biểu tượng

BTKS
ĐHKG
GD
GD – ĐT
GDMN
GV

:
:
:
:
:
:

GVMN
KG

: Giáo viên mầm non
: Không gian

KPKH
LQVT
MG

: Khám phá khoa học

: Làm quen với toán
: Mẫu giáo

MGL

: Mẫu giáo lớn

MN

: Mầm non

MTXQ
NXB
TB

: Môi trường xung quanh
: Nhà xuất bản
: Trung bình

TBC

: Trung bình cộng

TCHT
SL

: Trò chơi học tập
: Số lượng

XL

: Xếp loại

Bài tập khảo sát
Định hướng không gian
Giáo dục
Giáo dục - Đào tạo
Giáo dục mầm non
Giáo viên


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU..................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài..................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu.......................................................................................2
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu...............................................................2
4. Giả thuyết khoa học........................................................................................3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu......................................................................................3
6. Phạm vi nghiên cứu........................................................................................3
7. Phương pháp nghiên cứu................................................................................3
PHẦN NỘI DUNG..............................................................................................6
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ KHẢ NĂNG ĐỊNH HƯỚNG KHÔNG GIAN
CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI....................................................................6
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề...........................................................................6
1.2. Cơ sở lí luận về khả năng định hướng không gian của trẻ mẫu giáo 5- 6 tuổi 9
1.2.1. Khái niệm...................................................................................................9
1.2.2. Đặc điểm phát triển định hướng không gian của trẻ mẫu giáo nói
chung và trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi.......................................................................11
1.2.3. Cơ chế tâm lý của quá trình hình thành sự định hướng không gian cho
trẻ mầm non........................................................................................................13

1.2.4. Nội dung dạy trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi định hướng không gian...............17
1.2.5. Phương pháp dạy trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi định hướng không gian........18
1.2.6. Vai trò của sự định hướng không gian đối với sự phát triển của trẻ mẫu
giáo 5- 6 tuổi.......................................................................................................21
1.3. Hoạt động cho trẻ làm quen toán ở trường mầm non đối với việc phát
triển khả năng định hướng không gian cho trẻ 5 - 6 tuổi..............................22
1.3.1. Hoạt động cho trẻ làm quen với toán.....................................................22
1.3.2. Ý nghĩa của việc tổ chức hoạt động cho trẻ làm quen với toán đối với sự
phát triển khả năng định hướng không gian....................................................24
Kết luận chương 1.............................................................................................25


Chương 2: THỰC TRẠNG KHẢ NĂNG ĐỊNH HƯỚNG KHÔNG GIAN CỦA
TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI Ở TRƯỜNG MẦM NON GIA HÒA - GIA VIỄN.....26
2.1. Vài nét về địa bàn và khách thể nghiên cứu............................................26
2.2. Tổ chức nghiên cứu....................................................................................27
2.2.1. Mục đích khảo sát....................................................................................27
2.2.2. Nội dung khảo sát.....................................................................................28
2.2.3. Cách thức tiến hành.................................................................................28
2.2.4. Tiêu chí đánh giá và thang đánh giá.......................................................29
2.3. Thực trạng khả năng định hướng không gian của trẻ mẫu giáo 5 - 6
tuổi ở trường mầm non Gia Hòa - Gia Viễn...................................................31
2.3.1. Nhận thức của giáo viên về ý nghĩa của việc phát triển khả năng
ĐHKG và nội dung dạy trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi ĐHKG....................................31
2.3.2. Cách thức tổ chức hoạt động làm quen với toán của giáo viên để phát
triển khả năng định hướng không gian............................................................36
2.3.3. Thực trạng khả năng định hướng không gian của trẻ mẫu giáo 5- 6
tuổi ở trường mầm non Gia Hòa - Gia Viễn.....................................................49
2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển khả năng định hướng không
gian của trẻ mẫu giáo 5- 6 tuổi ở trường mầm non Gia Hòa - Gia Viễn......63

2.5. Đề xuất một số biện phát nhằm phát triển khả năng định hướng không
gian của trẻ MG 5 - 6 tuổi ở trường MN Gia Hòa - Gia Viễn.......................65
Kết luận chương 2.............................................................................................72
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...........................................................................76
1. Kết luận..........................................................................................................76
2. Kiến nghị........................................................................................................77
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1: Đánh giá của giáo viên về mức độ cần thiết của việc dạy trẻ mẫu
giáo 5 – 6 tuổi phát triển khả năng ĐHKG.....................................................32
Bảng 2.2. Nhận thức của giáo viên về vai trò của hoạt động làm quen với
toán đối với sự phát triển khả năng ĐHKG của trẻ MG 5 - 6 tuổi...............35
Bảng 2.3. Các hình thức tổ chức hoạt động của giáo viên trường mầm non
Gia Hòa để phát triển khả năng định hướng không gian..............................36
cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi................................................................................36
Bảng 2.4. Mức độ sử dụng các biện pháp để phát triển khả năng ĐHKG cho
trẻ MG 5 - 6 tuổi của giáo viên........................................................................41
Bảng 2.5. Những thuận lợi mà giáo viên có được khi phát triển khả năng
ĐHKG cho trẻ MG 5 - 6 tuổi............................................................................45
Bảng 2.6. Những khó khăn mà giáo viên găp phải khi phát triển khả năng
ĐHKG cho trẻ MG 5 – 6 tuổi...........................................................................46
Bảng 2.7. Đánh giá của giáo viên về khả năng ĐHKG của trẻ mẫu giáo 5 - 6
tuổi......................................................................................................................51
Bảng 2.8. Khả năng ĐHKG của trẻ MG 5 - 6 tuổi thông qua hệ thống bài
tập khảo sát........................................................................................................54
Biểu đồ 2.1. So sánh giữa đánh giá của giáo viên về mức độ phát triển khả
năng ĐHKG của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi với mức độ phát triển khả năng

ĐHKG thông qua việc trẻ thực hiện hệ thống bài tập khảo sát....................58
Biểu đồ 2.2. So sánh kết quả ĐHKG giữa trẻ nam và trẻ nữ........................60
Bảng 2.9. So sánh khả năng ĐHKG giữa trẻ nam và trẻ nữ xét theo từng tiêu chí
.............................................................................................................................61


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Giáo dục mầm non là mắt xích, là khâu đầu tiên trong hệ thống giáo dục
quốc dân ở Việt Nam. Giáo dục mầm non đặt nền tảng cho sự phát triển nhân
cách thông qua hệ thống giáo dục quốc dân. Mục đích chung của các hoạt động
trong chương trình giáo dục mầm non là phát triển tất cả các mặt cho trẻ như:
phát triển thẩm mĩ, phát triển thể chất, phát triển trí tuệ, phát triển tình cảm đạo
đức xã hội và nhân cách con người.
Phát triển nhận thức cho trẻ mẫu giáo là một trong những nhiệm vụ quan
trọng trong quá trình giáo dục ở trường mầm non, nó được thực hiện thông qua
các dạng hoạt động khác nhau ở trường mầm non. Trong đó, phát triển khả năng
định hướng không gian (ĐHKG) cho trẻ không chỉ là một trong những nhiệm vụ
mà còn là nội dung quan trọng nhằm phát triển nhận thức cho trẻ mẫu giáo.
Vấn đề định hướng không gian của con người rất rộng và đa dạng. Đó là
việc xác định khoảng cách, kích thước, vị trí tương quan của các đối tượng trong
không gian với nhau. Sự định hướng trong không gian của con người được thể
hiện trên cơ sở tri giác trực tiếp không gian và biểu thị bằng lời các phạm trù
không gian: vị trí, khoảng cách, mối quan hệ không gian giữa các đối tượng.
Định hướng không gian là điều kiện không thể thiếu giúp cho mọi người
hoạt động bình thường trong cuộc sống, chỉ có định hướng đúng con người mới
có thể thực hiện tốt việc dịch chuyển từ chỗ này sang chỗ khác. Phát triển khả
năng định hướng không gian cho trẻ ngay từ lứa tuổi mầm non là rất cần thiết, là
cơ hội tốt và quan trọng giúp trẻ định hướng các vật trong không gian so với bản
thân trẻ, so với các vật khác; giúp trẻ dễ dàng thực hiện các hoạt động trong

trường học, cũng như giúp trẻ vận dụng chúng để giải quyết các nhiệm vụ khác
trong cuộc sống một cách linh hoạt. Khả năng ĐHKG có ý nghĩa quan trọng về
mặt nhận thức của trẻ, nó ảnh hưởng trực tiếp đến các hoạt động của trẻ, cũng
như quá trình hình thành và phát triển nhân cách của trẻ mẫu giáo.
Nội dung dạy trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi định hướng không gian khá đa dạng
và phong phú. Các nội dung này được tiến hành dạy trẻ ở mọi lúc mọi nơi với
1


nhiều phương pháp khác nhau. Hoạt động làm quen với toán là hình thức chủ
yếu cung cấp cho trẻ những kiến thức và khái niệm cần thiết về các biểu tượng
không gian. Thông qua hoạt động làm quen với toán, một mặt giúp trẻ ý thức
được vị trí của cơ thể mình trong môi trường, ý thức được vị trí của các vật so
với nhau và giúp trẻ có khả năng tự tổ chức sắp đặt vị trí, phương hướng của bản
thân của các sự vật trong không gian, mặt khác hình thành khả năng tìm tòi,
quan sát, so sánh,…tăng cường vốn ngôn ngữ và phát triển tư duy.
Ở trường mầm non Gia Hòa - Gia Viễn, việc phát triển khả năng định
hướng không gian cho trẻ còn nhiều hạn chế: phương tiện dạy học còn thiếu,
giáo viên chưa quan tâm đúng mức hoặc chưa tổ chức có hiệu quả các hoạt động
để phát triển khả năng định hướng không gian cho trẻ… Điều đó ảnh hưởng đến
khả năng định hướng không gian của trẻ, trẻ gặp khó khăn khi xác định hướng
của các vật trong không gian. Do đó, việc tìm ra những biện pháp để nâng cao
khả năng ĐHKG cho trẻ trở thành mục tiêu, nhiệm vụ của mỗi giáo viên quản lý
và giảng dạy nhóm lớp mẫu giáo.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài “Thực
trạng khả năng định hướng không gian của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi ở trường
mầm non Gia Hòa - Gia Viễn”
2. Mục đích nghiên cứu
Đánh giá đúng thực trạng khả năng định hướng không gian của trẻ mẫu
giáo 5- 6 tuổi trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp tác động nhằm phát triển

khả năng định hướng không gian cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi.
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu khả năng định hướng không gian của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi ở
trường mầm non Gia Hòa - Gia Viễn.
3.2. Khách thể nghiên cứu
Trẻ mẫu giáo 5- 6 tuổi và giáo viên đã và đang giảng dạy các lớp 5 - 6
tuổi của trường mầm non Gia Hòa - Gia Viễn.

2


4. Giả thuyết khoa học
Trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi ở trường mầm non Gia Hòa - Gia Viễn đã hình
thành một số biểu tượng định hướng không gian. Tuy nhiên, khả năng định
hướng không gian của trẻ còn chưa cao, chưa đồng bộ. Nếu nghiên cứu đề xuất
một số biện pháp tác động phù hợp thì khả năng định hướng không gian của trẻ
sẽ được nâng cao.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xây dựng cơ sở lý luận về khả năng định hướng không gian của trẻ mẫu
giáo 5- 6 tuổi.
- Nghiên cứu thực trạng khả năng định hướng không gian của trẻ 5 - 6
tuổi ở trường mầm non Gia Hòa - Gia Viễn. Trên cơ sở đó, tìm ra các yếu tố ảnh
hưởng đến sự phát triển khả năng định hướng không gian của trẻ mẫu giáo 5 - 6
tuổi ở trường mầm non Gia Hòa - Gia Viễn.
- Đề xuất một số biện pháp phù hợp để phát triển khả năng định hướng
không gian cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi.
6. Phạm vi nghiên cứu
- Nghiên cứu ở 50 trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi ở lớp 5A, và 9 giáo viên đã và
đang quản lý các lớp mẫu giáo 5 - 6 tuổi tại trường mầm non Gia Hòa - Gia Viễn –

Ninh Bình.
- Quan sát đánh giá khả năng định hướng không gian của trẻ trong hoạt
động làm quen với toán và một số hoạt động khác ở lớp 5A, 5B,5C ở chủ đề
“Bản thân” và “Giao thông”.
- Thời gian nghiên cứu: từ tháng 10/2016 đến tháng 4/2017.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1 Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận
Sử dụng các phương pháp: Phân tích - tổng hợp lý thuyết, phân loại - hệ
thống hóa lý thuyết, phương pháp giả thuyết…để xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài.
7.2 Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
* Phương pháp quan sát

3


- Quan sát việc tổ chức hoạt động làm quen với toán nhằm hình thành khả
năng định hướng không gian cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi của giáo viên mầm non
và tìm hiểu các biện pháp giáo viên sử dụng để phát triển khả năng định hướng
không gian cho trẻ.
- Quan sát biểu hiện, mức độ phát triển khả năng định hướng không gian
của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi.
* Phương pháp điều tra
Dùng phiếu điều tra nhằm thu thập thông tin để đánh giá về nhận thức, thái
độ của giáo viên trong quá trình phát triển khả năng định hướng không gian cho trẻ
MG 5 - 6 tuổi; đồng thời tìm hiểu quá trình tổ chức cũng như những thuận lợi, khó
khăn của GV khi phát triển khả năng định hướng không gian cho trẻ trong các hoạt
động nói chung và đặc biệt là trong hoạt động làm quen với toán;
Đồng thời trong quá trình nghiên cứu chúng tôi còn tìm hiểu về việc đánh
giá của giáo viên về mức độ phát triển khả năng định hướng không gian của trẻ
mẫu giáo 5 - 6 tuổi.

* Phương pháp đàm thoại
Trao đổi, trò chuyện với giáo viên và trẻ nhằm thu thập thông tin có liên
quan đến đề tài để đánh giá thực trạng, tìm ra các yếu tố ảnh hưởng và làm sáng
tỏ thông tin thu thập được từ phương pháp điều tra và quan sát.
Tìm hiểu đánh giá của giáo viên về mức độ phát triển khả năng định
hướng không gian của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi.
* Phương pháp thực nghiệm thăm dò
Thiết kế các bài tập đo để đánh giá khả năng định hướng không gian của
trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi theo các mức độ từ dễ đến khó.
* Phương pháp tổng kết kinh nghiệm
Nhằm tìm hiểu kinh nghiệm của giáo viên về việc tổ chức hoạt động làm
quen với toán nhằm hình thành khả năng định hướng không gian cho trẻ mẫu
giáo 5- 6 tuổi.
* Phương pháp nghiên cứu sản phẩm

4


Nghiên cứu kế hoạch tổ chức và kết quả tổ chức hoạt động làm quen với
toán nhằm hình thành khả năng định hướng không gian cho trẻ mẫu giáo 5 - 6
tuổi của giáo viên.
* Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia
Hỏi ý kiến của các chuyên gia nhằm làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và
thực tiễn liên quan đến vấn đề phát triển khả năng định hướng không gian của
trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi.
7.3 Phương pháp thống kê toán học
Sử dụng toán thống kê để xử lí kết quả, số liệu thu được từ các phương
pháp nghiên cứu thực tiễn.

5

PHẦN NỘI DUNG
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ KHẢ NĂNG ĐỊNH HƯỚNG KHÔNG GIAN
CỦA TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Mọi sự vật, hiện tượng và bản thân đứa trẻ đều tồn tại trong không gian và
thời gian và thời gian. Trong không gian có những vật thể cố định với những vị
trí và thuộc tính nhất định: có trên, có dưới, có trước, có sau, có gần, có xa. Như
vậy không gian cũng là đối tượng của hoạt động tư duy và hoạt động thực tiễn
của trẻ. Vì thế cần kịp thời phát triển khả năng ĐKHG ở trẻ tạo điều kiện thuận
lợi cho trẻ thực hiện có hiệu quả các hoạt động khác trong cuộc sống. Vì vậy vấn
đề dạy trẻ ĐHKG đã được các nhà khoa học trên thế giới cũng như Việt Nam
quan tâm nghiên cứu.
*Những công trình nghiên cứu ở nước ngoài về việc dạy trẻ mẫu giáo ĐHKG
Trong cuốn “Tâm lí học mẫu giáo” V.X.Mukhina đã nói tới vai trò của
khả năng ĐHKG với việc học tập của đứa trẻ ở trường phổ thông. Bà cho rằng
trẻ bước vào trường phổ thông cần phải biết tri giác không gian và mối quan hệ
không gian khá đầy đủ, chính xác và tỉ mỉ, vì việc học tập ở cấp 1 chủ yếu dựa
trên những tài liệu khác nhau dưới sự chỉ đạo của giáo viên. Trong quá trình học
tập trẻ phải tách biệt thuộc tính bản chất của sự vật. Việc định hướng chính xác
trong không gian và thời gian có ý nghĩa rất quan trọng.
Nhấn mạnh vào vai trò của ĐHKG trong việc lĩnh hội tri thức, B.G.Ananhiep
cũng khẳng định không có hình thức hoạt động nào của trẻ trong quá trình học
tập mà trong đó sự ĐHKG không là điều kiện quan trọng để lĩnh hội các tri thức
cũng như hình thành và phát triển kĩ năng, kĩ xảo và khả năng tư duy của trẻ.
Theo A.I.Xôrôkia để hình thành và phát triển sự ĐHKG cho trẻ mẫu giáo,
tác giả đánh giá cao vai trò của giáo viên mầm non, giáo viên cần phải dựa vào
kinh nghiệm, cuộc sống của chính đứa trẻ để phát triển khả năng ĐHKG của trẻ,
bản thân giáo viên phải sử dụng đúng các từ chỉ chỉ hướng không gian, tổ chức

các hoạt động đi dạo, tham quan ở những môi trường hoạt động khác nhau
6


(trong lớp học, ngoài sân trường,..). Các giờ học chính thức cho phép thực hiện
các yêu cầu dạy học của chương trình, góp phần hình thành và phát triển các
biểu tượng không gian cho trẻ một cách tốt nhất. Nhiệm vụ phát triển khả năng
ĐHKG cho trẻ được thực hiện trên tất cả các tiết học, dưới hình thức luyện tập
hoặc sử dụng TCHT nhằm dạy trẻ ĐHKG.
Các tác giả như: A.A.Liublinxkaia, V.X.Mukhina nghiên cứu đặc điểm
phát triển sự định hướng trong không gian của trẻ em lứa tuổi mầm non. Các tác
giả đã vạch ra những đặc điểm phát triển biểu tượng về các hướng không gian và
sự định hướng không gian của trẻ ở các độ tuổi khác nhau. Họ khẳng định ở giai
đoạn đầu của lứa tuổi mẫu giáo trẻ định hướng được trong không gian trên cơ sở
hệ thống cảm giác quy chiếu tức là trên chính cơ thể trẻ. Định hướng “trên chính
mình” là nguồn gốc để trẻ nhỏ định hướng vị trí các vật so với trẻ. Dần dần trẻ
biết sử dụng hệ tọa độ tự do với chuẩn là vật bất kì để định hướng không gian.
Nhưng để định hướng “từ các vật” trẻ phải biết phân chia các hướng khác nhau
(phía trên, phía dưới, phía trước, phía sau, phía trái, phía phải) của vật, sử dụng nó
làm vật quy chiếu để định hướng vị trí của các vật khác nhau trong không gian.
Tác giả A.M.Lêussia đã đi sâu nghiên cứu đặc điểm phát triển các biểu
tượng về không gian và sự định hướng trong không gian của trẻ mẫu giáo. Bà
cho rằng các biểu tượng không gian xuất hiện ở trẻ rất sớm và sự hình thành
phát triển của nó có sự tham gia của tất cả các cơ quan phân tích khác nhau như
xúc giác, thị giác, khứu giác. Bà cũng nghiên cứu đặc điểm phát triển nhận thức
của trẻ mẫu giáo về không gian, về mối quan hệ không gian của các vật “so với
mình” và “các vật so với nhau”, bà cho rằng để xác định vị trí các vật xung
quanh trước tiên phải định hướng được trên chính mình (lấy mình làm gốc) sau
đó mới xác định được vị trí của đối tượng khác.
*Những công trình nghiên cứu ở Việt Nam

Tác giả Đinh Thị Nhung trong tài liệu “Toán và phương pháp hình thành
các biểu tượng toán học cho trẻ mẫu giáo”, đã trình bày hệ thống lí luận, phương
pháp hướng dẫn hình thành các biểu tượng về không gian (khái niệm, đặc điểm
nhận thức, nội dung chương trình, phương pháp hướng dẫn, đồ dùng dạy học)
7


theo từng độ tuổi. Theo tác giả, sự định hướng trong không gian được tồn tại
trên cơ sở cảm nhận trực tiếp không gian và lời nói mô tả tiêu chuẩn không gian
(như vị trí, khoảng cách, quan hệ không gian giữa các đối tượng,..). Việc ĐHKG
rất cần thiết cho việc chuyển động hướng đi của con người, chỉ có ĐHKG đúng
thì con người mới có thể thực hiện tốt việc di chuyển từ chỗ này sang chỗ khác.
Vì vậy, việc định hướng này luôn yêu cầu 3 nhiệm vụ: xác định đích, chọn đường
đi (hướng) và duy trì hướng trong việc chuyển động để đạt được mục đích.
Tác giả Đào Thanh Âm và các cộng sự trong cuốn “Giáo dục học mầm
non” cũng đã khẳng định vai trò của khả năng ĐHKG đối với sự phát triển của
trẻ, các tác giả cho rằng: “Sự định hướng không gian và thời gian là một biểu
hiện của sự phát triển trí tuệ, nó không chỉ giúp trẻ thích ứng với môi trường
sống mà còn là điều kiện cần thiết để tiếp thu, lĩnh hội chương trình học tập ở
trường phổ thông…”
Tác giả Nguyễn Ánh Tuyết nghiên cứu sự phát triển tư duy của trẻ mầm
non, trong đó có khả năng ĐHKG của trẻ, bà cho rằng trí khôn của đứa trẻ biểu
hiện ở chỗ trẻ biết định hướng vào không gian, thời gian và các mối quan hệ xã
hội. Bà cũng khẳng định vai trò to lớn của khả năng ĐHKG đối với các hoạt
động của trẻ đặc biệt là trẻ lứa tuổi mầm non.
Trong cuốn “6 tuổi vào lớp 1”, tác giả Nguyễn Thị Nhất cũng khẳng định
vai trò quyết định của sự định hướng trong không gian đối với việc học đọc, học
viết của đứa trẻ. Bà cho rằng đứa trẻ phải định hướng được trong không gian
mới có thể phân biệt được những chữ cái gần giống nhau, mới có thể đọc, viết
đúng các từ. Khi chưa định hướng được trong không gian thì trẻ chưa tập đọc,

tập viết được.
Các tác giả Đào Như Trang, Trần Thị Trọng, Phạm Thị Sửu, Đinh Thị
Nhung, Đỗ Thị Minh Liên xác định nhiệm vụ khả năng ĐHKG cho trẻ thuộc
lĩnh vực “Hình thành những biểu tượng toán học sơ đẳng”. Các tác giả này
nghiên cứu đặc điểm phát triển sự định hướng không gian của trẻ mẫu giáo, từ
đó xây dựng nội dung, phương pháp, biện pháp, hình thức dạy trẻ mẫu giáo định
hướng trong không gian.
8


Chương trình GDMN hiện nay đã thể hiện sự quan tâm đến việc phát triển
khả năng ĐHKG của trẻ. Việc phát triển khả năng ĐHKG được xác định trong
mục tiêu giáo dục và được thể hiện trong quy định về nội dung giáo dục của
từng độ tuổi. Trong “Bộ chuẩn phát triển trẻ 5 tuổi” trẻ nhận thức về không gian
là một chỉ số đánh giá trẻ: “Chuẩn 24. Nhận biết về một số hình học và định
hướng trong không gian” [5].
Như vậy, có thể khẳng định việc hình thành và phát tiển khả năng ĐHKG
cho trẻ MG nói chung và trẻ MG 5- 6 tuổi nói riêng là điều kiện cần thiết để trẻ
học tập và sinh hoạt tốt ở trường phổ thông, thích ứng với cuộc sống xã hội.
1.2. Cơ sở lí luận về khả năng định hướng không gian của trẻ mẫu giáo 5- 6 tuổi
1.2.1. Khái niệm
1.2.1.1. Không gian
Trong triết học duy vật biện chứng, không gian và thời gian được coi là
hai hình thức tồn tại của vật chất đang vận động, chúng tồn tại khách quan và
không phụ thuộc vào ý thức của con người. Mọi sự vật trong thế giới vật chất
đều có vị trí, hình thức, kết cấu, độ dài - ngắn, cao - thấp… Tất cả những cái đó
được gọi là không gian.
Theo từ điển Tiếng Việt, khái niệm “không gian” có hai nghĩa:
- Thứ nhất, không gian là hình thức tồn tại cơ bản của vật chất (cùng với
thời gian) trong đó các vật thể có độ dài và độ lớn khác nhau, cái nọ ở cách cái

kia (vật chất vận động trong không gian và thời gian).
- Thứ hai, không gian là khoảng không bao trùm mọi vật xung quanh con người.
Như vậy, sự tồn tại và phát triển loài người luôn gắn liền với không gian
và thời gian, vấn đề không gian hiện nay được hiểu như là hình thức tồn tại của
vật chất và xác định hình thức tồn tại vật chất lại có những tính chất không gian
khác nhau như: hình thức liên kết kết cấu, khích thước sự vật…..và những mối
quan hệ KG của vật chất như: trước - sau, trên - dưới, phải - trái, xa - gần so với
chủ thể, sự vật dược xác định.

9


1.2.1.2. Định hướng không gian
Khái niệm về “định hướng” có nhiều cách hiểu khác nhau. Theo Từ điển
Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học và Từ điển Tiếng Việt của tác giả Tân Việt và
nhóm cộng tác cùng đồng quan điểm cho rằng: Định hướng nghĩa là xác định
phương hướng. Cách định nghĩa này cho thấy việc định hướng gắn liền với
không gian, tuy nhiên nó chưa nêu được vai trò, mục đích của chủ thể trong việc
xác định các hướng không gian cũng như được con người định hướng trong
không gian bằng cách nào.
Theo Từ điển Tâm lý học của Vũ Dũng: “Định hướng là xác định vị trí
trong không gian, trước tiên là liên quan đến hướng của ánh sáng, đặc biệt là ánh
sáng phía đông” [6; 161]
Nhà Tâm lý học Xô - Viết A.M. Lêusina cho rằng vấn đề định hướng
trong không gian rất đa dạng, bao gồm cả sự đánh giá khoảng cách, xác định
kích thước, hình dạng, mối quan hệ giữa hình dạng và kích thước các đối tượng
trong không gian và vị trí của chúng trong không gian. Nghiên cứu về sự định
hướng trong không gian của trẻ em, tác giả cho rằng đó là sự xác định vị trí của
chủ thể định hướng so với các khách thể xung quanh nó, vị trí của các vật xung
quanh so với chủ thể định hướng, vị trí của các vật một cách tương đối so với

nhau [1; 137]
Từ các quan niệm trên có thể hiểu: định hướng hay sự định hướng là sự
xác định vị trí của cá nhân, của sự vật cụ thể với các sự vật xung quanh và được
biểu thị bằng lời bằng các phạm trù không gian như: vị trí, độ xa - gần và mối
quan hệ giữa chúng.
Khái niệm ĐHKG bao gồm cả sự đánh giá khoảng cách, xác định kích
thước, hình dạng và vị trí tương đối của chúng so với vật thể chuẩn. Sự ĐHKG
được hiểu theo nghĩa hẹp là sự xác định vị trí, bao gồm:
+ Xác định vị trí của chủ thể định hướng so với khách thể xung quanh nó.
+ Xác định vị trí của các vật xung quanh so với chủ thể định hướng.
+ Xác định vị trí của các vật một cách tương đối với nhau.

10


Như vậy, từ những cơ sở trên, ĐHKG được hiểu là một quá trình xác định
vị trí, phương hướng của bản thân hoặc của vật thể xác định trong mối tương quan
KG với nhau, các vật thể không thể tồn tại riêng lẻ độc lập mà nằm trong một thể
thống nhất chung, cái này quy định cái kia, luôn luôn tồn tại mối quan hệ hữu cơ
giữa các sự vật với nhau trong không gian tồn tại của nó.
1.2.2. Đặc điểm phát triển định hướng không gian của trẻ mẫu giáo nói
chung và trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi
* Trẻ 3 - 4 tuổi
Khi lên 3 tuổi, những BT đầu tiên về các hướng KG bắt đầu được hình
thành, những BT này thường gắn với cơ thể trẻ, cơ thể trẻ lúc này được xem là
điểm xuất phát để xác định các vị trí xung quanh. Dưới sự hướng dẫn của người
lớn thì dần dần trẻ phân biệt được tay phải và tay trái theo chức năng của nó,
việc xác định phía phải phía trái là khó khăn hơn khi xác định phía trên - dưới,
trước - sau của trẻ.
Việc giáo viên hướng dẫn cho trẻ xác định các bộ phận trên cơ thể là rất

quan trọng, từ đó trẻ có thể xác định các hướng trong không gian, đặc biệt khi
trẻ lấy mình làm chuẩn để xác định sự ĐHKG, do việc xác định khoảng KG còn
hẹp nên hoạt động cảm giác còn chi phối nhiều khi trẻ định hướng KG (ví dụ, trẻ
phải sờ vào vật nằm bên tay phải thì mới nói vật đó nằm bên phải của mình).
Cùng với đó, khả năng định hướng bằng mắt của trẻ ở độ tuổi này còn bị hạn
chể, trẻ chỉ có thể xác định những vật ở gần với cơ thể trẻ.
Bên cạnh đó, mối quan hệ KG còn chưa được trẻ phân biệt chính xác, đối
với trẻ KG giữa các hướng chính còn rời rạc, vì vậy mà KG định hướng còn rất
hẹp, trẻ chỉ coi những vật nằm trực tiếp và gián tiếp với các trục chính diện, thẳng
đứng nằm ngay cơ thể trẻ mới là những vật nằm phía trước, phía sau, phía trên cơ
thể trẻ… Ngoài ra, sự chuyển tiếp các vùng không gian, điểm trung gian giữa 2
vùng thì trẻ thường khó phân biệt (ví dụ, 1 vật ở phía trước bên trái thì trẻ thường
không xác định được vật đó nằm phía trước hay bên trái…).
*Trẻ 4 - 5 tuổi

11


Cùng với khả năng vận động và quá trình tâm sinh lí ngày càng được
hoàn thiện và phát triển, ở lứa tuổi này đã có khả năng xác định được vị trí của
các vật trong KG so với bản thân trẻ, trẻ có thể diễn đạt bằng lời nói vị trí KG
một cách chính xác cùng với vùng KG ngày càng được mở rộng về các phía:
trước - sau, trên - dưới, phải - trái.
Do KG của trẻ ngày càng được mở rộng, trẻ có thể xác định các vật ở xa
so với cơ thể trẻ, trẻ lúc này cũng đã hiểu được phía trên, phía dưới, phía trước
phía sau, của mình cũng là phía trên phía dưới, phía trước phía sau của bạn mặc
dù trẻ rất khó chấp nhận khi vật chuẩn không phải là bản thân trẻ. Do đó giáo
viên phải thường xuyên sử dụng những bài tập, thông qua các hoạt động vui
chơi, hoạt động học tập chủ đích, trong sinh hoạt hàng ngày để dạy trẻ… để rèn
luyện khả năng ĐHKG thông qua bạn khác cũng như ngày càng mở rộng vùng

không gian định hướng cho trẻ.
*Trẻ 5 - 6 tuổi
Ở lứa tuổi MGL, phần lớn trẻ đã có thể xác định được vị trí KG khi lấy
mình, bạn khác hoặc một vật bất kì làm chuẩn. Trẻ hiểu rằng, ngoài mỗi hướng
không gian chính còn có những khu vực nối các hướng đó với nhau, trẻ đã biết
phân chia KG theo từng cặp đối xứng nhau (trên - dưới, trước - sau, phải - trái),
mỗi một vùng lại được phân chia thành 2 khu vực có mối quan hệ với nhau khi
xác định vật thể trung gian (ví dụ, trong vùng bên phải phía trên, bên phải phía
dưới, phía trước về bên phải…).
Trẻ cũng đã biết khi gốc tọa độ (vật làm chuẩn) thay đổi, thì vị trí của các
vật cũng thay đổi theo, các vật xung quanh đều có tọa độ riêng và không cố định,
sự thay đổi này cũng dẫn tới việc sự xác định hệ tọa độ chuẩn do trẻ hay với vật
làm chuẩn bất kì làm gốc tọa độ. Như vậy, sự ĐHKG có thể dễ dàng hình thành ở
trẻ dưới tác động sư phạm, trong đó trẻ có thể tự tạo ra các mối quan hệ KG giữa
các vật, do đó giáo viên phải thường xuyên xây dựng và củng cố cho trẻ, thường
xuyên luyện tập thông qua các hoạt động tại trường mầm non, cho trẻ tập sử dụng
khả năng tri giác và sử dụng ngôn ngữ để biểu thị về vị trí các vật trong KG. Đối
với lứa tuổi này, khi lựa chọn đối tượng làm chuẩn giáo viên cần phải chú ý;
không chọn những vật mà không có hệ tọa độ xác định (như củ cà rốt, cây cột…)
12


và khi xác định vị trí của vật phải yêu cầu trẻ nói rõ vị trí của vật đó so với vật
chuẩn (ví dụ, không được nói “bạn An đứng bên phải phía trên” mà phải nói “bạn
An đứng bên phải phía trên tôi”…).
1.2.3. Cơ chế tâm lý của quá trình hình thành sự định hướng không gian cho
trẻ mầm non
Định hướng trong không gian là một trong những điều kiện cần thiết để
hình thành sự nhận thức và phát triển nhân cách của trẻ. Các nhà giáo dục học
Xô Viết (B.G.Ananieva, Leusina, Chikayeva…), cũng như các nhà tâm lí học

phương Tây (M.Mc.Gê, L.C.Thunrstone, Howard Gardner…) cho rằng bất kì
hoạt động nào của trẻ cũng cần đến những kiến thức, kĩ năng định hướng trong
không gian. Vì thế, trong mọi hoạt động của trẻ, sự định hướng trong không gian
là điều kiện cần thiết thúc đẩy sự phát triển các năng lực tư duy và năng lực sáng
tạo cho trẻ. Nó không chỉ giúp trẻ thực hiện một cách chính xác các hoạt động
xác định phương hướng mà còn giải quyết một cách có hiệu quả và sáng tạo
nhiệm vụ thực tiễn trong cuộc sống hàng ngày. Những hạn chế về khả năng định
hướng không gian ở trẻ là một rào cản lớn gây ra những lỗi đặc trưng khi trẻ
tham gia vào các hoạt động học tập cũng như các hoạt động vui chơi, lao
động…Cho nên, dạy trẻ định hướng trong không gian là vô cùng quan trọng và
cần thiết ở trường mầm non. Tuy nhiên, để có thể vạch ra những nội dung,
nhiệm vụ, phương pháp, biện pháp, hình thức tổ chức sao cho phù hợp với đặc
điểm phát triển nhận thức không gian của trẻ, thì các nhà giáo dục học cần phải
xuất phát từ cơ chế tâm lí hình thành sự định hướng trong không gian của trẻ.
Sự định hướng trong không gian chính là quá trình xác định vị trí, hướng
của bản thân hoặc các vật thể khác nhau trong mối tương quan không gian với
nhau. Theo cách hiểu này, vị trí của bản thân và của các vật thể không tồn tại
độc lập mà luôn có mối quan hệ không gian qua lại với nhau. Vì thế vị trí và mối
quan hệ không gian của bản thân và của các vật thể trong không gian chỉ có tính
tương đối.
Từ nhận thức đúng đắn về khái niệm sự định hướng trong không gian của
trẻ mầm non, trên cơ sở nghiên cứu lí luận về quá trình hình thành và phát triển
13


sự định hướng trong không gian của các nhà tâm lí - giáo dục học phương Tây,
đặc biệt là những thành tựu nổi bật của các nhà tâm lí học hoạt động Xô - Viết
như A.N.Leonchiev, D.B.Enconhin, J.Bruner, L.A.Venger, P.Ia.Galperin, chúng
ta có thể làm rõ hơn về cơ chế hình thành sự định hướng trong không gian ở trẻ
0 - 6 tuổi.

Theo các nhà Tâm lí học hoạt động Xô - Viết khả năng định hướng trong
không gian của trẻ mầm non chính là khả năng tri giác trong không gian. Tri
giác trong không gian là hành động nhận thức diễn ra trong đầu đứa trẻ. Hành
động bên trong này có nguồn gốc từ các hành động vật chất bên ngoài là các
hành động thực hành xác định vị trí không gian của trẻ. Trẻ mầm non có thể
thực hiện các hành động thực hành bên ngoài nhằm tương tác với các đối tượng
xung quanh như: chạm vào vật, tiến sát, xoay người, chỉ tay về phía vật hoặc
ước lượng bằng mắt để đánh giá vị trí trong không gian của các đối tượng xung
quanh. Qua đó, trẻ có những hiểu biết về không gian, mối quan hệ vị trí, hướng
và khoảng cách của các vật trong không gian. Điều này được Jean Piaget và các
nhà Tâm lí học hoạt động khẳng định: “Sự phát triển trí tuệ không có sẵn trong
đầu đứa trẻ, cũng không nằm ở đối tượng khách quan, mà nằm ngay trong mối
tác động qua lại giữa chủ thể - đối tượng, thông qua hành động”. Như vậy, có
thể khẳng định rằng hình thành sự định hướng trong không gian cho trẻ ở trường
mầm non thực chất là tổ chức cho trẻ tương tác tích cực với các đối tượng ở môi
trường xung quanh thông qua các hành động thực hành đa dạng bên ngoài.
Trong quá trình tương tác giữa trẻ với thế giới đồ vật hoặc với người
khác, trẻ cảm nhận trực giác về phạm vi xung quanh của các đối tượng, bao gồm
cả việc xác định khoảng cách, kích thước, hình dạng, vị trí và mối quan hệ
không gian giữa các đối tượng với hệ tọa độ chuẩn. Để làm được điều này trẻ
phải tiến hành quá trình chuyển vào trong theo cơ chế nhập tâm. Hay nói cách
khác quá trình hình thành sự định hướng trong không gian là quá trình chuyển
các hành động thực hành nhận biết bên ngoài như hành động sờ mó, tiếp xúc
trực tiếp với đối tượng hay hành động quan sát, đánh giá bằng mắt…thành hành

14


động nhận thức bên trong của mỗi cá nhân như: hành động tri giác, trí nhớ, tư
duy, tưởng tượng trong không gian.

Việc định hướng trong không gian đòi hỏi con người phải biết sử dụng
một hệ tọa độ nào đó làm chuẩn cảm giác hay làm mốc để xác định vị trí, các
hướng khác nhau trong không gian. Đối với trẻ mầm non, đầu tiên, trẻ sử dụng
hệ tọa độ cảm giác dựa theo các chiều trên cơ thể của trẻ, sau đó đến hệ tọa độ
mà chuẩn là một đối tượng bất kì để thực hiện các hành động bên ngoài nhằm
nhận biết các hướng không gian cơ bản: trên - dưới, phải - trái, trước - sau của
người hoặc vật nào đó trong không gian.
Trẻ mẫu giáo chủ yếu xác định vị trí trong không gian nhờ vào hành động
tri giác không gia diễn ra trong đầu theo 2 mức độ:
+ Hành động tri giác đồng nhất về không gian, là hành động tri giác giúp
trẻ xác định vị trí của vật thẳng hàng với các hướng trên trục cơ thể hoặc thẳng
ngay với vị trí của trục cơ thể…
+ Hành động tri giác đối chiếu với chuẩn về không gian, là hành động tri
giác giúp trẻ xác định vị trí các đồ vật nằm lệch hướng so với trục cơ thể.
Các hành động tri giác này được hình thành trong trí não thông qua các
hành động thực hành bên ngoài cùng với sự tham gia của các giác quan vận
động như; xúc giác, bộ phận điều chỉnh thăng bằng, hệ thống các thụ thể (bộ
phận cảm nhận các kích thích bên ngoài), thính giác, thị giác, khứu giác…Các
hành động thực hành này phát triển theo hai giai đoạn:
- Giai đoạn một: Trẻ thực hiện hành động tiếp xúc với đồ vật như:
+ Hành động sờ, cầm, nắm (hay còn gọi là hành động đặt chồng) để cảm
nhận trực tiếp các kích thích từ đối tượng bên ngoài lên xúc giác, thị giác, thính
giác…của trẻ. Nhờ vào đó, trẻ nhận biết vị trí của vật trong thực tế theo các
hướng khác nhau do cảm giác của chính bản thân mang lại. Ví dụ: Tay phải của
mình chạm tới viên bi, trẻ có thể xác định viên bi nằm ở phía bên phải của trẻ.
Hoặc lưng của trẻ dựa vào cái bàn, lúc đó trẻ nhận ra bàn ở phía sau trẻ.

15

+ Hành động dịch gần đến đối tượng (hay còn gọi là hành động đặt cạnh)
là hành động di chuyển hệ tọa độ đến sát cạnh đối tượng cần xác định vị trí trong
không gian. Hành động này được tiến hành theo hai phương thức:
+ Kéo đối tượng lại gần: là dịch chuyển, kéo đồ vật vào sát trục cơ thể của
bản thân hay của người khác để xác định vị trí, hướng của đồ vật so với chuẩn.
+ Tiến gần đối tượng: là di chuyển bản thân hay vật làm chuẩn về phía đối
tượng cần xác định vị trí.
Như vậy, ở giai đoạn này, trẻ chủ yếu tương tác trực tiếp lên đối tượng
nhờ vào các giác quan và sự vận động của cơ thể để cảm nhận và khám phá các
thuộc tính không gian cũng như vị trí không gian của các đối tượng. Qua đó trẻ
phát triển khả năng tri giác đồng nhất về không gian tạo điều kiện chuyển sang
mức độ nhận thức cao hơn: tri giác đối chiếu với chuẩn, trẻ không chỉ nhận diện
vị trí trong vùng không gian rộng hơn mà còn tìm ra mối liên hệ chặt chẽ giữa
các đối tượng trong không gian.
- Giai đoạn hai: Trẻ thực hiện việc ước lượng bằng mắt là hành động xác
định vị trí, hướng, khoảng cách của đồ vật dựa vào sự quan sát từ xa của mắt. Ở
giai đoạn này, mức độ tham gia của các giác quan vận động giảm dần. Trẻ không
còn sờ mó, động chạm trực tiếp đến đối tượng. Các hành động thực hành xác
định vị trí của các vật xung quanh trẻ mang tính khái quát dần, từ tiếp xúc trực
tiếp đến tiếp xúc vật, xoay người, chỉ về hướng cần thiết, hướng đầu về phía vật
và cuối cùng chỉ cần đưa mắt nhìn về phía vật là có thể nhận ra vị trí không gian
của chúng.
Khi lấy đối tượng khác làm hệ tọa độ để định hướng trong không gian,
hành động ước lượng bằng mắt được trẻ thực hiện bên trong trí não. Bằng trí
tưởng tượng, trẻ hình dung có sự xoay trục cơ thể của mình cùng chiều với trục
cơ thể của đối tượng khác để định hướng trong không gian. Đây thực chất là
hành động đặt chồng được thực hiện bên trong đầu đứa trẻ, khi trẻ tưởng tượng
ra có sự áp chồng hệ trục cơ thể mình vào đối tượng khác.
Như vậy, từ chỗ phải nhờ đến sự tiếp xúc trực tiếp để định hướng trong
không gian, dần dần trẻ chỉ cần dùng mắt để xác định vị trí trong không gian của

16


đối tượng xung quanh. Đây là một bước tiến trong hành động thực hành xác
định vị trí không gian của trẻ, giúp trẻ phát triển khả năng tri giác đối chiếu với
chuẩn. Nhờ vào đó trẻ có thể nhận diện vi trí của đối tượng trong không gian
rộng lớn và phản ánh mối quan hệ không gian của nhiều đối tượng cùng lúc một
cách chính xác, đầy đủ và sâu sắc hơn.
Nhờ khả năng tri giác trong không gian ở giai đoạn đầu lứa tuổi mẫu giáo
tạo tiền đề phát triển mạnh mẽ khả năng tư duy và tưởng tượng trong không gian
cho trẻ ở các giai đoạn tiếp theo, trẻ nhận ra các mối quan hệ không gian và
miêu tả vị trí không gian bằng ngôn ngữ, hoặc thông qua lời nói trẻ có thể giải
quyết sáng tạo các vấn đề có liên quan đến định hướng trong không gian. Ví dụ:
Khi trẻ có biểu tượng đầy đủ về vị trí, khoảng cách, hướng không gian của các
đối tượng, trẻ dễ dàng thực hiện hoạt động tạo hình theo yêu cầu của giáo viên
như vẽ một bức tranh cảnh vật có sự sắp xếp bố cục gần xa, trên dưới một cách
hài hòa, hợp lí.
Như vậy, có thể khẳng định rằng mức độ phát triển các hành động định
hướng trong không gian của trẻ ở bình diện bên ngoài phản ánh trình độ phát
triển nhận thức không gian của trẻ cần phải bắt đầu từ các hành động thực hành
bên ngoài. Điều này giúp cho chúng ta có cái nhìn đúng đắn về quá trình dạy
học trong không gian cho trẻ ở trường mầm non. Dạy trẻ định hướng trong
không gian chủ yếu là hình thành ở trẻ các hành động thực hành bên ngoài như
tiếp xúc, sờ mó, dịch chuyển đến gần đối tượng hoặc quan sát bằng mắt nhằm
nhận biết các thuộc tính không gian và mối quan hệ không gian của các sự vật
xung quanh [16; 234-239]
1.2.4. Nội dung dạy trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi định hướng không gian
Trẻ MG 5 - 6 tuổi đã có khả năng xác định các hướng không gian cơ bản
như: phía trên - phía dưới, phía trước - phía sau, phía phải - phía sau của bản
thân trẻ, không gian định hướng đã được mở rộng hơn. Tuy nhiên GV cần tác

động để tiếp tục phát triển cho trẻ khả năng xác định vị trí của những đối tượng
xung quanh so với trẻ và vị trí của bản thân trẻ giữa những đối tượng xung so

17


quanh trẻ và vị trí của bản thân trẻ giữa những đối tượng xung quanh, mở rộng
hơn nữa không gian định hướng cho trẻ.
Trẻ MG 5 - 6 tuổi còn có khả năng xác định các hướng không gian cơ bản
như: phía trên - phía dưới, phía trước - phía sau, của người khác. Một mặt GV
cần phát triển hơn nữa khả năng này của trẻ , mặt khác cần dạy trẻ xác định phía
phải - phía trái của người khác dựa trên sự xác định tay phải và tay trái của
người đó.
Đến cuối tuổi MG 5 - 6 tuổi GV cần chú ý dạy trẻ học cách xác định vị trí
của đồ vật này so với đồ vật khác nhằm hình thành kĩ năng xác định và diễn đạt
bằng lời nói mối quan hệ không gian giữa các vật. Điều đó có tác dụng giúp trẻ
dễ dàng thực hiện sự ĐHKG với việc sử dụng hệ tọa độ tự do với chuẩn là vật
bất kì. Trong thời gian trẻ học lớp MG 5 - 6 tuổi, GV cần tiếp tục phát triển kĩ
năng định hướng trên mặt phẳng như: tờ giấy, tấm bảng, trang sách,.. với việc
xác định một cách chi tiết hơn các vị trí trên mặt phẳng với các hướng phối hợp:
phía trước bên phải, phía trước bên trái, phía sau bên phải, phía sau bên trái.
Tiếp tục dạy trẻ định hướng và thay đổi hướng khi di chuyển
Tóm lại, nội dung dạy trẻ MG 5 - 6 tuổi ĐHKG bao gồm:
- Phát triển cho trẻ kĩ năng định hướng trong không gian khi trẻ lấy bản
thân mình và bạn khác làm chuẩn.
- Dạy trẻ xác định các hướng: phía phải – phía trái của bạn khác.
- Dạy trẻ xác định vị trí của vật này so với vật khác.
- Phát triển cho trẻ kĩ năng định hướng trên mặt phẳng và định hướng khi
di chuyển [10;148].
1.2.5. Phương pháp dạy trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi định hướng không gian

Ở lứa tuổi MG 5 - 6 tuổi, giáo viên cần tiếp tục củng cố cho trẻ những kĩ
năng định hướng trên cơ thể mình, trên người khác và các vật bất kì, đó là điều
kiện quan trọng để trẻ thực hiện được sự ĐHKG khi trẻ lấy mình, người khác,
vật khác làm chuẩn.
Trẻ mẫu giáo cần nắm được biện pháp phân biệt các hướng khác nhau trên
cơ thể con người, con vật và các đồ vật khác. Việc dạy trẻ phân tích sơ đồ không
18