Nghiên cứu truyện kiều những năm đầu thế kỷ XXI

Nghiên cứu Truyện Kiều những năm đầu thế kỷ XXI

17/09/2015

Ấn phẩm đồ sộ đầu tiên nghiên cứu về Nguyễn Du và Truyện Kiều được đông đảo
bạn đọc tiếp nhận và tri ân là Hai trăm năm nghiên cứu – bàn luận Truyện Kiều (Lê
Xuân Lít sưu tầm, tuyển chọn. NXB Giáo dục, H., 2005, 2000 trang). Tiếp nối bộ
sách sưu tầm và biên soạn đại thành này, soạn giả Nguyễn Xuân Lam kết hợp với
nhà nghiên cứu Lê Xuân Lít và các cộng sự lại kỳ công cho ra đời bộ sách Nghiên
cứu Truyện Kiều những năm đầu thế kỷ XXI.

Nghiên cứu Truyện Kiều những năm đầu thế kỷ XXI

(Nguyễn Xuân Lam sưu tầm, tuyển chọn.

NXB Giáo dục, H., 2009, 1296 trang)

Bùi Quang Thanh

Cho đến nay, việc thể hiện sự trân trọng, yêu quý Nguyễn Du và kiệt tác Truyện
Kiều đã trở thành hoạt động mang tính văn hóa và được coi như một nếp sống tri
thức đẹp, không chỉ với người Việt Nam trong nước mà còn hiện diện ở đông đảo
bạn bè quốc tế. Di cảo của Nguyễn Du đã được lan tỏa qua hàng loạt bản dịch, đến
tay bạn đọc khắp các châu lục. Cũng từ đó, hàng nghìn ấn phẩm, công trình, bài
báo quan tâm nghiên cứu, quảng bá về Nguyễn Du và Truyện Kiều đã ra đời. Nhân
loại biết đến Nguyễn Du như một biểu tượng chói sáng của nền văn học cổ điển


Việt Nam, một thi nhân vĩ đại sánh hàng với các tượng đài văn chương bất tử của
nhân loại, được UNESCO đưa vào danh sách các danh nhân thế giới được các
nước thành viên kỷ niệm trong hai năm 2014 – 2015. Tuy nhiên, với dung lượng

đồ sộ của các công trình, bài báo đã công bố liên quan đến thân thế và sự nghiệp
của Nguyễn Du trên hàng chục tạp chí khoa học, hàng trăm tờ báo ở Trung ương
và các tỉnh thành, việc đón nhận, tìm đọc và nhận thức vốn tri thức trong đó một
cách đầy đủ, với từng cá nhân là bất khả. Và đương nhiên, do vậy, vốn hiểu biết
của con người đương đại về một thi hào dân tộc tất có phần hao hụt, khiếm khuyết
hoặc không tránh khỏi những nhận thức so lệch hoặc sai lệch đáng tiếc. Đấy là
chưa kể, trong ý thức tự hào về các giá trị văn hóa của dân tộc trong lòng mỗi
người vốn được kết tinh từ những tinh hoa văn hóa dân tộc tất sẽ có những ảnh
hưởng nhất định đến các chuẩn mực nhân văn của xã hội hiện tại. Xuất phát từ nhu
cầu thực tế đã và đang đặt ra, việc có những bộ sách sưu tầm, biên soạn một cách
có hệ thống các công trình nghiên cứu về Nguyễn Du vàTruyện Kiều nói riêng, về
các tác giả, tác phẩm văn chương xuất sắc của Việt Nam và thế giới nói chung là
một hoạt động lao động văn hóa cần thiết, xứng đáng được ghi nhận.

Ấn phẩm đồ sộ đầu tiên nghiên cứu về Nguyễn Du và Truyện Kiều được đông đảo
bạn đọc tiếp nhận và tri ân là Hai trăm năm nghiên cứu – bàn luận Truyện Kiều (Lê
Xuân Lít sưu tầm, tuyển chọn. NXB Giáo dục, H., 2005, 2000 trang). Với 208 bài
viết, tiểu luận khoa học viết về Truyện Kiều trong khoảng gần 200 năm, bộ sách đã
cung cấp cái nhìn tổng thể và có hệ thống từ các nguồn tư liệu, các phương pháp
tiếp cận và đánh giá của 158 tác giả thuộc nhiều thế hệ học giả, nhà nghiên cứu đối
với Truyện Kiều. Tiếp nối bộ sách sưu tầm và biên soạn đại thành này, soạn giả
Nguyễn Xuân Lam kết hợp với nhà nghiên cứu Lê Xuân Lít và các cộng sự lại kỳ
công cho ra đời bộ sách Nghiên cứu Truyện Kiều những năm đầu thế kỷ XXI.

Đón nhận bộ sách sưu tầm và tuyển chọn Nghiên cứu Truyện Kiều những năm đầu
thế kỷ XXI, chắc chắn bạn đọc đều có chung cảm nhận đặc biệt về sự hiện diện
một hàm lượng tình cảm và trí tuệ mới của người Việt Nam nói chung và các thế
hệ học giả nói riêng với Nguyễn Du và Truyện Kiều. Chỉ mới bước vào thế kỷ XXI
được gần 7 năm, chúng ta đã có thể lựa chọn được 124 tiểu luận, công trình khoa

học của 97 tác giả thuộc nhiều thế hệ mà đa phần là giới nghiên cứu trung niên và
trẻ tuổi, đang vươn tới độ chín của sự nghiệp nghiên cứu khoa học. Truy tầm một
cách công phu và lựa chọn, biên soạn một cách nghiêm túc, cẩn trọng nguồn tư liệu
phong phú các bài viết từ các tạp chí chuyên ngành, các báo chí xuất bản ở Trung
ương và địa phương bên cạnh việc tiếp nhận khối lượng tham luận khoa học lớn từ
Hội thảo nhân kỷ niệm 240 năm sinh Nguyễn Du do Bộ Văn hóa – Thông tin tổ
chức năm 2005 tại Hà Nội, các soạn giả đã xây dựng được một bố cục các nhóm
công trình theo 7 phần thông thoáng, logic và chặt chẽ: Quê hương, dòng họ, gia
đình và cuộc đời đại thi hào Nguyễn Du – Các vấn đề văn bản “Truyện Kiều” –
Bàn về phương pháp nghiên cứu “Truyện Kiều” – Bàn về nội dung “Truyện Kiều”
– Bàn về nghệ thuật “Truyện Kiều” – Trao đổi và tranh luận – “Truyện Kiều”: tiếp
nhận và giao lưu quốc tế… Có thể nói, trong kho tàng văn chương Việt Nam, chưa
có tác phẩm nào như Truyện Kiều, dù đã được nghiên cứu kỳ công qua gần hai thế
kỷ với hàng trăm học giả nhiều thế hệ, lại vẫn được hàng chục tác giả nghiên cứu
tiếp nối những năm đầu thế kỷ XXI mà vẫn có những phát hiện, đánh giá khoa học
mới mẻ, thú vị, đóng góp cho tri thức tiếp nhận tác phẩm ngày một sâu rộng và đáp
ứng được yêu cầu tiếp cận hiện đại của khoa lý luận văn học đương đại và nhu cầu
thưởng thức của quảng đại bạn đọc nói chung. Hàng loạt các phương pháp nghiên
cứu hiện đại đã được giới nghiên cứu áp dụng từ những năm cuối thế kỷ XX đến
những năm đầu thế kỷ XXI. Người đọc thú vị và hấp dẫn cũng như bị thuyết phục
bởi các phương pháp nghiên cứu văn bản học mới của những Nguyễn Tài Cẩn,
Nguyễn Quảng Tuân, Nguyễn Khắc Bảo, Nguyễn Hữu Sơn; phương pháp nghiên
cứu thi pháp học của những Trần Đình Sử, Phạm Đan Quế, Lê Xuân Lít, Mai Quốc
Liên, Trịnh Bá Đĩnh; phương pháp nghiên cứu văn hóa học của Lê Nguyên Cẩn;
phương pháp nghiên cứu nhân học văn hóa của Trần Nho Thìn; và các phương
pháp nghiên cứu khoa học khác đã được kế thừa và nâng cao như phương pháp
nghiên cứu địa văn hóa, sinh thái học văn hóa, tâm lý học văn hóa…

Đến với Nghiên cứu Truyện Kiều những năm đầu thế kỷ XXI, bạn đọc còn được

tiếp nhận không ít những khám phá, phát hiện quan trọng của các nhà nghiên cứu
mà hàm lượng khoa học từ đó (ở những phạm vi, cấp độ và mức độ khác nhau) có
thể tác động không nhỏ đến mạch tư duy truyền thống vốn có đối với Truyện Kiều
và ngay cả cách thức nhìn nhận về cuộc đời Nguyễn Du. Chẳng hạn, Giáo sư
Nguyễn Tài Cẩn đã đề xuất một hướng nghiên cứu mới, thông qua chữ kị húy


trong Truyện Kiều để tìm hiểu về thời điểm sáng tác của khoảng 900 câu khởi thảo
đầu tiên, từ đó đi đến giả thuyết Truyện Kiều được viết trước thời Tây Sơn;
Nguyễn Hữu Sơn sử dụng phương pháp nghiên cứu liên ngành để truy tầm bản
Kiều cổ với những phép đối sánh chặt chẽ, thuyết phục, hợp lý; Trần Nho Thìn
nhận diện số phận nhân vật Truyện Kiều bằng cách tiếp cận nhân học văn hóa, điều
chưa có được trong các công trình nghiên cứu từ thế kỷ trước. Giáo sư Trần Đình
Sử với sự trải nghiệm của thi pháp học văn học đã đến với Truyện Kiều sâu sắc
hơn, lột tả các thủ pháp nghệ thuật và tài năng nghệ thuật Nguyễn Du một cách
thuyết phục và sinh động. Nguyễn Khắc Bảo lần tìm theo gia phả học để điền dã và
đi đến phát hiện đại thi hào Nguyễn Du là chú vợ vua Gia Long, góp phần lý giải
hợp lý cho sự kiện Nguyễn Du có lần định trốn vào nam giúp Nguyễn Ánh chống
Tây Sơn… Bằng những sản phẩm khoa học đích thực được tập hợp trong công
trình sưu tập này, hoàn toàn có căn cứ để nhấn mạnh rằng, chỉ bằng khoảng thời
gian ngắn ngủi 5 – 7 năm đầu thế kỷ XXI, giới nghiên cứu Việt Nam đã tạo được
một làn sóng mới trong/ trên tiến trình nghiên cứu cuộc đời và sự nghiệp của đại
thi hào Nguyễn Du và Truyện Kiều, góp phần bổ sung và làm giàu thêm tri thức
của người đọc hậu sinh với Truyện Kiều. Một điểm sáng nữa từ bộ sách này là hệ
thống các bài viết về quá trình tiếp nhận và giao lưu giữa Truyện Kiều với quốc tế.
Những nguồn tư liệu của Từ Thị Loan, Phan Mậu Cảnh và một số học giả nước
ngoài như Ahn Kyong Hwan và Ngô Ngọc Ngũ Long đã mở ra một không gian
mới, cần thiết được đặt ra và quan tâm nghiên cứu, giới thiệu khi Truyện Kiềucùng
di sản văn học Việt Nam đã và đang trên đường hội nhập vào kho tàng văn hóa
nhân loại. Bên cạnh năng lực cảm thụ vốn là một trong những thuộc tính của quá

trình tiếp nhận văn chương, các phương pháp nghiên cứu từ góc độ khảo sát văn
bản, thể loại, thi pháp, thống kê, văn hoá học, so sánh loại hình lịch sử, qui luật tiếp
nhận văn học dân gian của văn học viết được chú ý đúng mức. Ở đây cần đặc biệt
nhấn mạnh vai trò quan trọng của bộ môn văn học so sánh bởi lẽ đã nói đến Truyện
Kiều là đương nhiên phải bàn đến vấn đề nguồn gốc cốt truyện và việc Nguyễn Du
đã tiếp nhận, chuyển hoá, sáng tạo như thế nào. Trên cả hai chiều hướng nghiên
cứu so sánh các mối quan hệ trực tiếp (Truyện Kiều với Kim Vân Kiều truyện,
Truyện Kiều với Hoa tiên và các truyện thơ Nôm Việt Nam…), so sánh các điểm
tương đồng (Truyện Kiều trong truyền thống truyện thơ Đông Nam Á, Nhật Bản,
Hàn Quốc…) đã góp phần soi sáng giá trị và chiều sâu phương thức sáng tạo
Truyện Kiều, đặt thi phẩm trở thành đối tượng nghiên cứu khoa học chuyên sâu và
nâng tầm lên bình diện mối quan hệ, giao lưu văn hoá quốc tế.


Nhìn chung, bộ sách sưu tầm và tuyển chọn Nghiên cứu Truyện Kiều những năm
đầu thế kỷ XXI là một công trình có giá trị khoa học và thực tiễn sâu sắc, mang ý
nghĩa chính trị, văn hóa, giáo dục cao, đáp ứng được nhu cầu của quảng đại bạn
đọc trong quá trình học tập, nghiên cứu, giảng dạy, tham khảo nghiên cứu và nhu
cầu thỏa mãn tâm tư, tình cảm của con người Việt Nam cũng như bạn bè quốc tế có
nguyện vọng tìm hiểu di sản văn hóa Việt Nam, trong điều kiện xã hội mới, góp
phần hữu ích vào sự nghiệp “xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên
tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”…

Share this: