Giáo án Ngữ văn 10 tuần 23 bài: Luyện tập Phương pháp thuyết minh

Đặng Thị Nga – Giáo sinh thực tập Trường PTTH Nguyễn Trãi

GIÁO ÁN NGỮ VĂN LỚP 10
Phương pháp thuyết minh
A. Mục tiêu cần đạt
1. Mục tiêu kiến thức
- Hiểu rõ được tầm quan trọng của phương pháp thuyết minh và những
yêu cầu với việc vận dụng phương pháp thuyết minh.
- Nắm được một số phương pháp thuyết minh cụ thể.
2. Mục tiêu kĩ năng
- Biết vận dụng các phương pháp thuyết minh vào bài làm văn một cách
linh hoạt, sáng tạo.
- Phải tích hợp được kiến thức văn với kiến thức liên môn và đời sống
thực tế khi phải thuyết minh một đối tượng bất kì.
3. Mục tiêu thái độ
Thấy được vai trò và tầm quan trọng của phương pháp thuyết minh
không chỉ trong văn học mà còn trong đời sống hàng ngày.
B. Chuẩn bị
1. Giáo viên
- Soạn giáo án, các phiếu học tập giữa giờ để kiểm tra mức độ chú ý và
tiếp thu bài của học sinh.
- Chuẩn bị sách giáo viên, sách giáo khoa, những văn bản có sử dụng
phương pháp thuyết minh và một số tài liệu có liên quan.
2. Học sinh

Phương pháp thuyết minh

1


Đặng Thị Nga – Giáo sinh thực tập Trường PTTH Nguyễn Trãi

- Đọc và soạn bài trước ở nhà theo sự hướng dẫn của giáo viên hoặc câu
hỏi trong sách giáo khoa.
- Chuẩn bị vấn đề thảo luận mà giáo viên đã giao, hoặc những câu hỏi
chưa hiểu để giáo viên giải đáp.
C. Tiến trình lên lớp
Hoạt động của
GV
Hoạt

Hoạt
động của Nội dung cần đạt
HS

động

1:

Trong cuộc sống, có rất nhiều vấn đề mà chúng ta nắm

Dẫn dắt vào bài

rõ nhưng lại không biết thể hiện nó như thế nào để

mới

người khác hiểu. Muốn làm được điều đó, chúng ta

GV đưa câu hỏi

phải có phương pháp thuyết minh, trình bày vấn đề rõ

Nghe câu ràng, cụ thể, có dẫn chứng xác thực…
hỏi
và
đầu giờ tạo không
Có rất nhiều phương pháp thuyết minh, ngoài những
thảo luận
khí sôi nổi trong
phương pháp đã học, chúng ta sẽ được học thêm một
sôi nổi
lớp học: Để giúp
số phương pháp mới. Cụ thể vào bài hôm nay:
thảo luận ngay từ

người khác hiểu

-> Vào bài giảng

rõ một vấn đề
chúng ta phải làm
gì?
Hoạt
Tìm

động
hiểu

2:

I. Tầm quan trọng của Phương pháp thuyết minh

tầm

- Trong hai văn bản nói về hoa sen thì văn bản thứ 2 dễ

quan trọng của

hiểu hơn, giúp người đọc có được những tri thức cụ

phương

thể về hoa sen. Trong văn bản thứ 2 đã sử dụng PPTM

pháp

thuyết minh

Phương pháp thuyết minh

2


Đặng Thị Nga – Giáo sinh thực tập Trường PTTH Nguyễn Trãi

-GV đưa ra hai

1. Một bài văn thuyết minh cần đạt các yêu cầu sau:

văn bản nói về - Đọc hai - Đảm bảo cung cấp thông tin về đối tượng một cách

hoa sen
văn bản trung thực, chính xác và khách quan
-Hỏi: Trong hai và trả lời - Nội dung thuyết minh phải chính xác, hấp dẫn, sinh
văn bản trên em câu hỏi động.
thích văn bản nào của GV
hơn? Vì sao?

quán

-Nhận xét câu trả
lời của học sinh
và tổng kết.

2.Muốn viết được một bài văn thuyết minh thì ngoài tri
-

Nghe thức và nhu cầu còn cần có những PPTM phù hợp.

giảng

3. Mối quan hệ giữa PPTM và mục đích thuyết minh

-Hỏi:Yêu cầu viết
một

văn

- Trình tự thuyết minh phải hợp lí,khoa học và nhất

- Những PPTM bao giờ cũng là công cụ để phục vụ

bản

Suy cho một mục đích thuyết minh nào đó, tức là không có
thuyết minh là gi? Mối quan hệ giữa nghĩ trả một PPTM chung chung, trừu tượng.
pháp lời
thuyết minh và hỏi
mục đích thuyết vào
phương

minh?
- Nhận xét, tổng
kết lại tầm quan

câu - Mục đích thuyết minh thường được hiện thực hoá
dựa thành bài văn thông qua các PPTM cụ thể.

những
kiến thức
đã học

trọng của PPTM

Hoạt động 3: Ôn

II. Một số phương pháp thyết minh

tập các phương

1. Một số phương pháp thuyết minh đã học

pháp thuyết minh
Phương pháp thuyết minh

Ví dụ
3

Mục


Đặng Thị Nga – Giáo sinh thực tập Trường PTTH Nguyễn Trãi

đã học ở THCS

Vd1:

Hỏi: Ở THCS ,

Trần Quốc lao tiến Tên những thuyết phục,

chúng ta đã tìm

Tuấn…lại

cử

trọng

hiểu những PPTM

khéo

người

do TQT tiến chân thật của

nào? Hãy nhắc lại
và cho ví dụ cụ
thể

Ông Công

- HS nhớ

tài

lại

TQT

kiến

thức

cũ

-Liệt kê : -Tăng

tính

thần đảm bảo sự

của cử

lịch sử

-Giải thích : -Giúp

hiểu

Vai trò của rõ vấn đề

và trả lời

TQT

- GV gợi dẫn HS câu hỏi
lập bảng ôn tập

với

đối
triều

chính
Vd2:”Basô

Lí

do Kết

hợp Lí giải vấn

là một thi thay đổi phân tích và đề
sĩ…”

bút
danh
của
Basô

giải thích:lí -Cung
do
trong những

cấp
hiểu

sáng tác và biết mới,bất
trong chặng ngờ thú vị
đường cầm
bút của ông

Vd3:”Trung Cấu tạo -Nêu số liệu - Sức thuyết
bình người của
ta…”

bào

tế -So sánh:sự phục cao, độ

thay đổi của tin cậy lớn,
tính
phân tử với mang
sự
phát khoa học
triển

của - Hấp dẫn ,

con người

Phương pháp thuyết minh

4

gây

ấn


Đặng Thị Nga – Giáo sinh thực tập Trường PTTH Nguyễn Trãi

tượng
Vd4: “Nhạc Một loại -Phân tích, -Cung
cụ…”

hình

chia

đối thêm

nghệ

tượng ra các biết

thuật

phương

dân gian diện để TM

cấp
hiểu
cho

người đọc
-Cảm

nhận

-Giải thích : sâu sắc,hiểu
sự giản dị rõ đối tượng
mà sâu sắc
của nhạc cụ
Hoạt

động

4:

Tìm hiểu thêm
một số phương
pháp thuyết minh

2. Tìm hiểu thêm một số Phương pháp thuyết minh
a. Thuyết minh bằng cách chú thích
- Với câu Ba-sô là bút danh, chúng ta có thể gặp những
câu tương tự: Basô là tên hiệu, Basô là tên chữ…tức là

- Gv yêu cầu Hs

tác giả đã chú thích cho danh xưng “Basô”
-HS
đọc
đọc mục II.2
- PPTM bằng cách chú thích có điểm giống với PP
sách
sau
trong SGK và trả
định nghĩa: đều có cùng mô hình A là B. Tuy nhiên cần
lời câu hỏi: Ngoài đó trả lời
phải phân biệt hai phương pháp này để tránh nhầm lẫn.
những PPTM đã câu hỏi
học ở THCS còn

Phương pháp định

có thêm những PP

nghĩa

Phương pháp chú thích

nào nữa không?

- Nêu ra những thuộc - Nêu ra một tên gọi khác

- GV chia lớp

tính cơ bản của đối hoặc một cách nhận biết

thành 2 nhóm lớn:

tượng để phân biệt đối khác, có thể chưa phản

+ Nhóm 1: Tìm
Phương pháp thuyết minh

tượng này với đối tượng ánh đầy đủ bản chất của

5


Đặng Thị Nga – Giáo sinh thực tập Trường PTTH Nguyễn Trãi

hiểu phương pháp

khác, trong đó các đối đối tượng

thuyết minh bằng -Các
cách chú thích
nhóm

:

tượng cùng loại với Ví dụ: Tên hiệu của
nhau
Nguyễn Khuyến là Quế

+ Nhóm 2: Tìm thảo luận

Ví dụ: Nhà thơ X với Sơn, của Nguyễn Du là

hiểu PPTM bằng và

ghi

nhà thơ Y, danh thắng Thanh Hiên, của Nguyễn

cách giảng giải sản phẩm

cảnh X với danh thắng Bỉnh Khiêm là Bạch Vân

nguyên nhân- kết thảo luận

cảnh Y…

quả

- Đảm bảo tính chuẩn - Có tính linh hoạt mềm

vào phiếu

- Gv gợi dẫn Hs học tập

xác và độ tin cậy cao.

cư sĩ,…

dẻo, có tác dụng đa dạng

trao đổi, thảo luận

hoá văn bản và phong

- Gv chốt lại kiến - Hs nghe

phú hoá cách diễn đạt.

thức

và

ghi

kiến thức b.Thuyết minh bằng cách giảng giải nguyên nhân- kết
vào vở

quả

- Trong hai mục đã nêu trong SGK thì mục đích
(1) là chủ yếu vì đấy chính là “bức chân dung
tâm hồn” của thi sĩ Basô.
- Các ý trong đoạn văn có quan hệ nhân - quả với
nhau vì từ niềm “say mê” cây chuối (nguyên
nhân) mới dẫn đến việc ra đời (kết quả) bút
danh “Basô”
- Các ý được trình bày hợp lí, sinh động và rất bất
ngờ, thú vị, hấp dẫn.

Hoạt

động

5:

1. Căn cứ vào mục đích thuyết minh để lựa chọn

Tìm hiểu yêu cầu
Phương pháp thuyết minh

6


Đặng Thị Nga – Giáo sinh thực tập Trường PTTH Nguyễn Trãi

đối với việc vận

phương pháp thuyết minh.

dụng

phương

2. Ngoài việc cung cấp thông tin đầy đủ, khách quan

pháp thuyết minh

về đối tượng thuyết minh còn phải góp phấn sinh động

- GV yêu cầu HS

hoá văn bản thuyết minh để gây hứng thú cho người

đọc mục III trong

đọc

SGK và trả lời các - HS đọc

* Ghi nhớ:( SGK)

câu hỏi:

-Muốn làm bài văn thuyết minh có kết quả, người làm

1. Căn cứ vào đâu
để

lựa

phương

bài phải nắm được phươngpháp thuyết minh

chọn
pháp

thuyết minh

- Những PPTM thường gặp là: định nghĩa, chú thích,
- HS đọc phân tích, phân loại, liệt kê, giảng giải nguyên nhânsách, trao kết quả, nêu ví dụ, so sánh, dùng số liệu…

2. Mục đích của đổi
và - Việc lựa chọn, vận dụng và phối hợp các PPTM cần
việc sử dụng thảo luận
tuân theo nguyên tắc: không xa rời mục đích thuyết
phương
pháp câu hỏi
minh; làm nổi bật bản chất của sự vật- hiện tượng; làm
thuyết minh là gì?
cho người đọc, người nghe tiếp nhận dễ dàng và hứng
- GV gợi dẫn HS
thú.
trao đổi và thảo
luận
- Gv chỉ định một
HS đọc chậm dãi
và rõ ràng phần
Ghi

nhớ

trong

SGK
Hoạt

- HS đọc
chậm dãi

động

6:

Phương pháp thuyết minh

Bài 1:

7


Đặng Thị Nga – Giáo sinh thực tập Trường PTTH Nguyễn Trãi

Hướng dẫn luyện

a.Phương pháp chú thích

tập

b.Phương pháp phân tích, giải thích

GV hướng dẫn HS
HS hoàn thành bài

làm c.Phương pháp nêu số liệu

các bài tập trong theo
SGK
hướng

tập Bài 2: Thuyết minh về hoa đào
(HS tự làm)

dẫn

Hoạt

động

Củng

cố

7: HS

ghi - Thuyết minh về di tích lịch sử đền Trần em sẽ sử

kiến bài tập về dụng PPTM nào? Cụ thể?

thức , dặn dò và nhà

- Soạn bài tiếp theo

giao BTVN

Phương pháp thuyết minh

8