Giáo án Ngữ văn 11 tuần 21 bài: Luyện tập Thao tác lập luận bác bỏ

GIÁO ÁN NGỮ VĂN LỚP 11

Thao tác lập luận bác bỏ
A. MỤC ĐÍCH – YÊU CẦU:
Giúp học sinh:
- Hiểu được mục đích, yêu cầu, khái niệm của thao tác lập luận bác bỏ; các
thao tác và cách thức bác bỏ.
- Biết cách bác bỏ một ý kiến, quan niệm sai lầm.
B. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:
1. Ổn định tổ chức
2. Kiểm tra bài cũ:
Các thao tác lập luận phân tích và so sánh.
3. Bài mới:
Đoạn văn trong tác phẩm Tam Quốc diễn nghĩa của La Quán Trung:
Huyền Đức lại nói:
- “… Viên Thiệu ở Hà Bắc, bốn đời làm tam công, có nhiều đầy tớ cũ;
hiện nay như con hổ dữ hùng cứ ở Kí Châu; bộ hạ nhiều tay tài giỏi, có thể
cho là anh hùng được chăng?
Tháo lại cười nói:
- Viên Thiệu ngoài mặt mạnh bạo, trong bụng nhút nhát, thích mưu
mẹo mà không quyết đoán, làm việc lớn lại lo đến bản thân, thấy lợi nhỏ thì
lại quên mình, không thể gọi là anh hùng được!
Em có nhận xét gì về cách lập luận trong đoạn văn trên?
HS trả lời.

1


Đó là cách phủ định vấn đề mà mình cho là không đúng. Thao tác này trong
văn nghị luận gọi là thao tác lập luận bác bỏ. Vậy bác bỏ là gì? Bác bỏ như thế
nào? Bài học hôm nay chúng ta sẽ tìm hiểu những vấn đề đó.

Hoạt động của GV và HS

Phân tích ngữ liệu sau:

Kiến thức cơ bản cần đạt

I. Mục đích, yêu cầu của thao tác lập luận bác

Có người nói: “Đội mũ bảo bỏ:
hiểm khi đi xe máy là không 1. Mục đích:
cần thiết”. Suy nghĩ đó hoàn
toàn sai lầm. Đội mũ bảo hiểm
giúp bảo vệ chính bản thân
người đội mũ khi đi lại trên

-> Phủ định những ý kiến chưa chuẩn xác.
2. Khái niệm:
Thao tác lập luận bác bỏ là dùng lí lẽ và dẫn

đường nếu chẳng may gặp chứng đúng đắn, khoa học để chỉ rõ những sai lầm,
phải tai nạn rủi ro. Các số liệu lệch lạc, thiếu khoa học của một quan điểm, ý kiến
thống kê cũng cho thấy đội mũ nào đó.
bảo hiểm giúp giảm 30% 3. Yêu cầu:
thương vong do chấn thương

-> Nắm chắc những ý kiến sai lầm, đưa ra

sọ não trong các vụ tai nạn những lí lẽ và bằng chứng thuyết phục với thái độ
giao thông. Vì vậy việc đội mũ thẳng thắn, cẩn trọng, phù hợp.
bảo hiểm khi đi xe máy là hết

sức cần thiết.
… Ta dùng thao tác bác bỏ để

II. Cách bác bỏ:
1. Phân tích ngữ liệu:

làm gì?

a) Ngữ liệu 1:

Thế nào là bác bỏ?

- Nội dung bác bỏ: Ý kiến: “Nguyễn Du là một con

Để bác bỏ thành công ta cần

bệnh thần kinh”.

nắm vững những yêu cầu nào? - Cách thức bác bỏ:
2


Chia lớp thành các nhóm học
tập thảo luận về ba ngữ liệu
trong SGK.
Nhóm 1: Phân tích ngữ liệu 1
Nhóm 2: Phân tích ngữ liệu 2
Nhóm 3: Phân tích ngữ liệu 3
Nhóm 4: Nhận xét.
- Yêu cầu:

+ Chỉ ra sự suy diễn vô căn cứ:
 Mắc bệnh (U cư, Mạn hứng)
 Khiếu ảo giác (Văn tế thập loại chúng sinh)
 Mấy bài thơ tả nỗi sầu muộn và sợ hãi.
-> Quyết đoán rằng Nguyễn Du bị mắc chứng loạn
thần kinh.
+ So sánh với những thi sĩ nước ngoài có trí tưởng
tượng kì dị tương tự Nguyễn Du:
“Có những thi sĩ Anh Cát Lợi, Na Uy, Đan

+ Nội dung nào bị bác bỏ

Mạch thường sẵn thứ tưởng tượng kì dị, có khi

+ Cách thức bác bỏ ntn?

quái dị ấy”.

Các nhóm thảo luận trong thời
gian ngắn từ 5 – 7 phút.

+ Cách diễn đạt: phối hợp các loại câu để đoạn
văn có sức thuyết phục:

- Hết thời gian từng nhóm

 Câu phủ định: “Không thế đâu”
“cái mà tác giả bảo là ảo giác, ta cho là trí

cử đại diện lên trình bày kết

tưởng tượng của nghệ sĩ”.
 Câu cảm thán: “đã là một sự quá bạo”.
 Câu hỏi tu từ: “Tác giả căn cứ vào đâu mà

quả làm việc của nhóm mình.
- Chiếu kết quả thảo luận của
từng nhóm cho lớp quan sát.
- Giáo viên khái quát, nhấn
mạnh nội dung và cách thức
bác bỏ qua từng ngữ liệu.

biết như vậy rằng Nguyễn Du bị mắc bệnh
thần kinh?”
“…thì lối lập luận ấy có khoa học không?”
 Bác bỏ lập luận.
b) Ngữ liệu 2:
- Nội dung bác bỏ: Ý kiến “Tiếng nước mình còn
nghèo nàn”.
- Cách thức bác bỏ:
3


+ Trực tiếp phê phán: “Lời trách cứ này không có
cơ sở nào cả”.
+ Phân tích bằng lí lẽ và dẫn chứng:
Nội dung nào bị bác bỏ?

 Lí lẽ: “Họ chỉ biết những từ thông dụng và

còn nghèo những từ An Nam hơn bất cứ

Ông Nguyễn An Ninh đã chỉ
ra những hạn chế nào của
những người phê phán tiếng
nước mình?

người phụ nữ và nông dân An Nam nào”.
 Dẫn chứng: “Ngôn ngữ của Nguyễn Du.”
“Người An Nam có thể dịch những tác phẩm
của Trung Quốc sang nước mình mà không
thể viết những tác phẩm tương tự”.
+ Cách diễn đạt: sử dụng nhiều câu nghi vấn:
“Ngôn ngữ của Nguyễn Du nghèo hay giàu?”
“Vì sao người An Nam … tác phẩm tương tự?

Ông chứng minh ngược lại vấn
đề như thế nào?

+ Tìm nguyên nhân của luận cứ sai lệch:
“Sự bất tài của con người”.
 Bác bỏ luận cứ.
c) Ngữ liệu 3:

Ông đã sử dụng những loại - Nội dung bác bỏ: Ý kiến “Tôi hút, tôi bị bệnh,
câu gì khi bác bỏ?

mặc tôi”.
- Cách thức bác bỏ:
+ So sánh tác hại của rượu và tác hại của thuốc lá:

 Uống rượu thì chỉ người uống chịu
 Hút thuốc thì những người ở gần người hút
cũng hít phải luồng khói độc.
+ Phân tích tác hại do những người hút thuốc lá
4


Nêu nội dung bác bỏ?

gây ra:
 Đầu độc, gây bệnh cho những người xung

Bác bỏ bằng cách nào?

quanh.
 Làm nhiễm độc, suy yếu thai nhi.
 Nêu gương xấu cho con trẻ.
+ Cách diễn đạt: phối hợp câu khẳng định và câu
cảm thán:
 “Tội nghiệp thay những cái thai còn nằm
trong bụng mẹ …”
 “Hút thuốc thì những người gần anh cũng

Hút thuốc lá có hại như thế
nào?

hít phải luồng khói độc…”
 Bác bỏ luận điểm.
2. Các cách thức bác bỏ:
- Bác bỏ luận điểm

- Bác bỏ luận cứ
- Bác bỏ luận chứng
=> Có thể bác bỏ một luận điểm, luận cứ hoặc một

Tác giả sử dụng những loại
câu nào khi bác bỏ?

cách lập luận bằng cách nêu tác hại, chỉ ra nguyên
nhân, hoặc phân tích những khía cạnh sai lệch của
luận điểm, luận cứ, lập luận.
III. Luyện tập:
1. Bài tập 1/ Trang 26:
a) Ý kiến, quan điểm bác bỏ:
- Nguyễn Dữ bác bỏ ý nghĩ sai lệch:
“cứng quá thì gãy”, “từ đó mà đổi cứng ra

Từ việc phân tích ngữ liệu như
5


trên, ta rút ra cách thức lập mềm”.
luận bác bỏ như sau:

- Nguyễn Đình Thi bác bỏ một quan điểm sai lầm:

Nêu cách thức bác bỏ?

“thơ là những lời đẹp”.
b) Cách bác bỏ và giọng văn:
- Nguyễn Dữ: dùng lí lẽ và dẫn chứng để trực tiếp

Học sinh làm bài tập trong bác bỏ với giọng văn dứt khoát, chắc nịch.
SGK.

+ Lí lẽ: “Kẻ sĩ chỉ lo không cứng cỏi được, còn gãy
hay không là việc của trời”

Chỉ ra ý kiến, quan điểm mà + Dẫn chứng: Ngô Tử Văn cứng mà không gãy,
Nguyễn Dữ và Nguyễn Đình hơn thế còn được phong thưởng.
Thi đã bác bỏ?

- Nguyễn Đình Thi: dùng dẫn chứng để bác bỏ với
giọng văn nhẹ nhàng, tế nhị:
+ Dẫn chứng:

Cách bác bỏ và giọng văn của

Thơ Hồ Xuân Hương

hai t/g có gì khác nhau?

Thơ Nguyễn Du
Thơ Bô dơ le
Thơ kháng chiến chống Pháp
=> đều không dùng lời đẹp.
c) Kinh nghiệm:
Khi bác bỏ cần lựa chọn thái độ và giọng van phù
hợp.
2. Bài tập vận dụng:
Bác bỏ quan điểm cho rằng: “Chống tiêu cực

trong thi cử hiện nay là việc làm không cần
6


thiết”.
IV. Củng cố:
Các kiến thức cơ bản cần nắm vững:
- Mục đích, yêu cầu thao tác lập luận bác bỏ:
- Cách bác bỏ:
Rút kinh nghiệm gì về cách

+ Bác bỏ luận điểm.

bác bỏ?

+ Bác bỏ luận cứ
+ Bác bỏ lập luận.

7