Giáo án Ngữ văn 11 tuần 21 bài: Luyện tập Thao tác lập luận bác bỏ

Tiết 81 – Làm văn

Thao tác lập luận bác bỏ
A. MỤC ĐÍCH – YÊU CẦU:

Giúp học sinh:
- Hiểu được mục đích, yêu cầu, khái niệm của thao tác lập luận bác bỏ; các
thao tác và cách thức bác bỏ.
- Biết cách bác bỏ một ý kiến, quan niệm sai lầm.
B. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP:

1. Ổn định tổ chức
2. Kiểm tra bài cũ:
Các thao tác lập luận phân tích và so sánh.
3. Bài mới:
Đoạn văn trong tác phẩm Tam Quốc diễn nghĩa của La Quán Trung:
Huyền Đức lại nói:
- “… Viên Thiệu ở Hà Bắc, bốn đời làm tam công, có nhiều đầy tớ cũ;
hiện nay như con hổ dữ hùng cứ ở Kí Châu; bộ hạ nhiều tay tài giỏi, có thể
cho là anh hùng được chăng?
Tháo lại cười nói:
- Viên Thiệu ngoài mặt mạnh bạo, trong bụng nhút nhát, thích mưu
mẹo mà không quyết đoán, làm việc lớn lại lo đến bản thân, thấy lợi nhỏ thì
lại quên mình, không thể gọi là anh hùng được!
Em có nhận xét gì về cách lập luận trong đoạn văn trên?
HS trả lời.
Đó là cách phủ định vấn đề mà mình cho là không đúng. Thao tác này trong
văn nghị luận gọi là thao tác lập luận bác bỏ. Vậy bác bỏ là gì? Bác bỏ như thế
nào? Bài học hôm nay chúng ta sẽ tìm hiểu những vấn đề đó.
Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cơ bản cần đạt

I. Mục đích, yêu cầu của thao tác lập luận
Có người nói: “Đội mũ bảo hiểm khi đi bác bỏ:

Phân tích ngữ liệu sau:

1. Mục đích:
-> Phủ định những ý kiến chưa chuẩn xác.
2. Khái niệm:
Thao tác lập luận bác bỏ là dùng lí lẽ và dẫn
chứng đúng đắn, khoa học để chỉ rõ những sai lầm,
lệch lạc, thiếu khoa học của một quan điểm, ý kiến
nào đó.
3. Yêu cầu:
… Ta dùng thao tác bác bỏ để
-> Nắm chắc những ý kiến sai lầm, đưa ra
làm gì?
những lí lẽ và bằng chứng thuyết phục với thái độ
Thế nào là bác bỏ?
thẳng thắn, cẩn trọng, phù hợp.
Để bác bỏ thành công ta cần II. Cách bác bỏ:
xe máy là không cần thiết”. Suy nghĩ
đó hoàn toàn sai lầm. Đội mũ bảo hiểm
giúp bảo vệ chính bản thân người đội
mũ khi đi lại trên đường nếu chẳng
may gặp phải tai nạn rủi ro. Các số liệu
thống kê cũng cho thấy đội mũ bảo
hiểm giúp giảm 30% thương vong do
chấn thương sọ não trong các vụ tai

nạn giao thông. Vì vậy việc đội mũ bảo
hiểm khi đi xe máy là hết sức cần thiết.

1


nắm vững những yêu cầu nào?
Chia lớp thành các nhóm học
tập thảo luận về ba ngữ liệu
trong SGK.
Nhóm 1: Phân tích ngữ liệu 1
Nhóm 2: Phân tích ngữ liệu 2
Nhóm 3: Phân tích ngữ liệu 3
Nhóm 4: Nhận xét.
- Yêu cầu:
+ Nội dung nào bị bác bỏ
+ Cách thức bác bỏ ntn?
Các nhóm thảo luận trong thời
gian ngắn từ 5 – 7 phút.
- Hết thời gian từng nhóm
cử đại diện lên trình bày kết
quả làm việc của nhóm mình.
- Chiếu kết quả thảo luận của
từng nhóm cho lớp quan sát.
- Giáo viên khái quát, nhấn
mạnh nội dung và cách thức
bác bỏ qua từng ngữ liệu.

Nội dung nào bị bác bỏ?
Ông Nguyễn An Ninh đã chỉ

ra những hạn chế nào của
những người phê phán tiếng
nước mình?
Ông chứng minh ngược lại vấn
đề như thế nào?
Ông đã sử dụng những loại

1. Phân tích ngữ liệu:
a) Ngữ liệu 1:
- Nội dung bác bỏ: Ý kiến: “Nguyễn Du là một con
bệnh thần kinh”.
- Cách thức bác bỏ:
+ Chỉ ra sự suy diễn vô căn cứ:
 Mắc bệnh (U cư, Mạn hứng)
 Khiếu ảo giác (Văn tế thập loại chúng sinh)
 Mấy bài thơ tả nỗi sầu muộn và sợ hãi.
-> Quyết đoán rằng Nguyễn Du bị mắc chứng loạn
thần kinh.
+ So sánh với những thi sĩ nước ngoài có trí tưởng
tượng kì dị tương tự Nguyễn Du:
“Có những thi sĩ Anh Cát Lợi, Na Uy, Đan
Mạch thường sẵn thứ tưởng tượng kì dị, có khi
quái dị ấy”.
+ Cách diễn đạt: phối hợp các loại câu để đoạn
văn có sức thuyết phục:
 Câu phủ định: “Không thế đâu”
“cái mà tác giả bảo là ảo giác, ta cho là trí
tưởng tượng của nghệ sĩ”.
 Câu cảm thán: “đã là một sự quá bạo”.
 Câu hỏi tu từ: “Tác giả căn cứ vào đâu mà

biết như vậy rằng Nguyễn Du bị mắc bệnh
thần kinh?”
“…thì lối lập luận ấy có khoa học không?”
 Bác bỏ lập luận.
b) Ngữ liệu 2:
- Nội dung bác bỏ: Ý kiến “Tiếng nước mình còn
nghèo nàn”.
- Cách thức bác bỏ:
+ Trực tiếp phê phán: “Lời trách cứ này không có
cơ sở nào cả”.
+ Phân tích bằng lí lẽ và dẫn chứng:
 Lí lẽ: “Họ chỉ biết những từ thông dụng và
còn nghèo những từ An Nam hơn bất cứ
người phụ nữ và nông dân An Nam nào”.
 Dẫn chứng: “Ngôn ngữ của Nguyễn Du.”
“Người An Nam có thể dịch những tác phẩm
của Trung Quốc sang nước mình mà không
thể viết những tác phẩm tương tự”.
+ Cách diễn đạt: sử dụng nhiều câu nghi vấn:
2


câu gì khi bác bỏ?

Nêu nội dung bác bỏ?
Bác bỏ bằng cách nào?

Hút thuốc lá có hại như thế
nào?

Tác giả sử dụng những loại
câu nào khi bác bỏ?

Từ việc phân tích ngữ liệu như
trên, ta rút ra cách thức lập
luận bác bỏ như sau:
Nêu cách thức bác bỏ?
Học sinh làm bài tập trong
SGK.
Chỉ ra ý kiến, quan điểm mà
Nguyễn Dữ và Nguyễn Đình
Thi đã bác bỏ?

“Ngôn ngữ của Nguyễn Du nghèo hay giàu?”
“Vì sao người An Nam … tác phẩm tương tự?
+ Tìm nguyên nhân của luận cứ sai lệch:
“Sự bất tài của con người”.
 Bác bỏ luận cứ.
c) Ngữ liệu 3:
- Nội dung bác bỏ: Ý kiến “Tôi hút, tôi bị bệnh,
mặc tôi”.
- Cách thức bác bỏ:
+ So sánh tác hại của rượu và tác hại của thuốc lá:
 Uống rượu thì chỉ người uống chịu
 Hút thuốc thì những người ở gần người hút
cũng hít phải luồng khói độc.
+ Phân tích tác hại do những người hút thuốc lá
gây ra:
 Đầu độc, gây bệnh cho những người xung
quanh.

 Làm nhiễm độc, suy yếu thai nhi.
 Nêu gương xấu cho con trẻ.
+ Cách diễn đạt: phối hợp câu khẳng định và câu
cảm thán:
 “Tội nghiệp thay những cái thai còn nằm
trong bụng mẹ …”
 “Hút thuốc thì những người gần anh cũng
hít phải luồng khói độc…”
 Bác bỏ luận điểm.
2. Các cách thức bác bỏ:
- Bác bỏ luận điểm
- Bác bỏ luận cứ
- Bác bỏ luận chứng
=> Có thể bác bỏ một luận điểm, luận cứ hoặc một
cách lập luận bằng cách nêu tác hại, chỉ ra nguyên
nhân, hoặc phân tích những khía cạnh sai lệch của
luận điểm, luận cứ, lập luận.
III. Luyện tập:
1. Bài tập 1/ Trang 26:
a) Ý kiến, quan điểm bác bỏ:
- Nguyễn Dữ bác bỏ ý nghĩ sai lệch:
“cứng quá thì gãy”, “từ đó mà đổi cứng ra
mềm”.
- Nguyễn Đình Thi bác bỏ một quan điểm sai lầm:
“thơ là những lời đẹp”.
3


Cách bác bỏ và giọng văn của b) Cách bác bỏ và giọng văn:
hai t/g có gì khác nhau?

- Nguyễn Dữ: dùng lí lẽ và dẫn chứng để trực tiếp
bác bỏ với giọng văn dứt khoát, chắc nịch.
+ Lí lẽ: “Kẻ sĩ chỉ lo không cứng cỏi được, còn gãy
hay không là việc của trời”
+ Dẫn chứng: Ngô Tử Văn cứng mà không gãy,
hơn thế còn được phong thưởng.
- Nguyễn Đình Thi: dùng dẫn chứng để bác bỏ với
giọng văn nhẹ nhàng, tế nhị:
+ Dẫn chứng:
Thơ Hồ Xuân Hương
Thơ Nguyễn Du
Thơ Bô dơ le
Thơ kháng chiến chống Pháp
=> đều không dùng lời đẹp.
Rút kinh nghiệm gì về cách c) Kinh nghiệm:
bác bỏ?
Khi bác bỏ cần lựa chọn thái độ và giọng van phù
hợp.
2. Bài tập vận dụng:
Bác bỏ quan điểm cho rằng: “Chống tiêu cực
trong thi cử hiện nay là việc làm không cần
thiết”.
IV. Củng cố:
Các kiến thức cơ bản cần nắm vững:
- Mục đích, yêu cầu thao tác lập luận bác bỏ:
- Cách bác bỏ:
+ Bác bỏ luận điểm.
+ Bác bỏ luận cứ
+ Bác bỏ lập luận.

4