Nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người từ thực tiễn các tỉnh miền đông nam bộ

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN VINH HUY

NHÂN THÂN NGƯỜI PHẠM TỘI XÂM PHẠM NHÂN PHẨM,
DANH DỰ CỦA CON NGƯỜI TỪ THỰC TIỄN CÁC TỈNH
MIỀN ĐÔNG NAM BỘ

Chuyên ngành: Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm
Mã số: 9.38.01.05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. TRẦN HỮU TRÁNG

HÀ NỘI, 2019


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và
tài liệu trong luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình
nghiên cứu nào. Tất cả những tham khảo và kế thừa đều được trích dẫn và tham
chiếu đầy đủ.
Nghiên cứu sinh

Nguyễn Vinh Huy

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU................................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU....................................... 8
1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài.................................................................... 8
1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước..................................................................... 11
1.3. Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu và những vấn đề đặt ra cần tiếp tục
nghiên cứu trong luận án......................................................................................... 15
CHƯƠNG 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NHÂN THÂN NGƯỜI PHẠM TỘI 23

XÂM PHẠM NHÂN PHẨM, DANH DỰ CỦA CON NGƯỜI..............................23
2.1. Khái niệm, phân loại, đặc điểm nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân
phẩm, danh dự của con người................................................................................. 23
2.2. Các yếu tố tác động đến quá trình hình thành nhân thân tiêu cực ở người phạm
tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người.................................................. 49
CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG NHÂN THÂN NGƯỜI PHẠM TỘI XÂM PHẠM
NHÂN PHẨM, DANH DỰ CỦA CON NGƯỜI TỪ THỰC TIỄN CÁC TỈNH MIỀN
ĐÔNG NAM BỘ..................................................................................................... 64
3.1. Khái quát tình hình tội phạm xâm phạm nhân phẩm, danh dự trên địa bàn các
tỉnh miền Đông Nam Bộ......................................................................................... 64
3.2. Các đặc điểm nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của
con người trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ............................................... 67
3.3. Các yếu tố tác động đến sự hình thành các đặc điểm nhân thân người phạm tội
xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam
Bộ............................................................................................................................ 85
CHƯƠNG 4 CÁC GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI
XÂM PHẠM NHÂN PHẨM, DANH DỰ CỦA CON NGƯỜI TRÊN ĐỊA BÀN CÁC
TỈNH MIỀN ĐÔNG NAM BỘ TỪ GÓC ĐỘ NHÂN THÂN NGƯỜI PHẠM TỘI .. 118

4.1. Các biến động của các điều kiện khách quan có tác động đến sự hình thành các
đặc điểm nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự con người trên

địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ..................................................................... 118


4.2. Tăng cường phòng ngừa tình hình tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự con
người trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ từ góc độ nhân thân...................126
KẾT LUẬN........................................................................................................... 147
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................... 150
PHỤ LỤC.............................................................................................................. 161


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
ANTT

: An ninh trật tự

BLHS

: Bộ luật hình sự

ĐKHK

: Đăng ký hộ khẩu

ĐNB

: Đông Nam Bộ

LHS

: Luật hình sự

NCS

: Nghiên cứu sinh

PCTP

: Phòng, chống tội phạm

PNTP

: Phòng ngừa tội phạm

TAND

: Tòa án nhân dân

THTP

: Tình hình tội phạm

TNHS

: Trách nhiệm hình sự

TP.HCM

: Thành phố Hồ Chí Minh

TPH

: Tội phạm học

VKSND

: Viện kiểm sát nhân dân

XPNPDD

: Xâm phạm nhân phẩm, danh dự

XPTD

: Xâm phạm tình dục

UBND

: Ủy ban nhân dân


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Thống kê diện tích, dân số, mật độ dân số của các tỉnh miền Đông Nam
Bộ ............................................................................................................................
Bảng 1.2. Tỷ suất nhập cư vào năm 2005 và năm 2010 .........................................
Bảng 1.3. Thống kê số lượng Khu Công nghiệp các tỉnh miền Đông Nam Bộ năm
2017 ......................................................................................................................... 162

Bảng 1.4. Tình hình tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người theo tội danh
giai đoạn năm 2008 - năm 2017 ..............................................................................
Bảng 1.5. Tình hình tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người tại các tỉnh

thuộc khu vực Đông Nam Bộ từ năm 2008 - năm 2017 .........................................
Bảng 2.1. Tình hình tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người so với tội
phạm thuộc Chương XII BLHS 1999 .....................................................................
Bảng 2.2. Tình hình tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn
các tỉnh miền Đông Nam Bộ so với cả nước từ năm 2008 - năm 2017 ..................
Bảng 3.1. Cơ cấu theo nhóm tội 800 bản án sơ thẩm và phúc thẩm tội XPNPDD con
người tại các tỉnh miền Đông Nam Bộ trong giai đoạn .........................................
Bảng 3.2. Thành phần dân tộc của các bị cáo phạm tội XPNPDD của con người trên
địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ từ năm 2008 - năm 2017 ..............................
Bảng 3.3. Thành phần giới tính của các bị cáo phạm tội XPNPDD của con người
trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ từ năm 2008 - năm 2017 ......................
Bảng 3.4. Tình hình cơ cấu độ tuổi của các bị cáo phạm tội XPNPDD của con người
trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ từ năm 2008 - năm 2017 ......................
Bảng 3.5. Tình hình cơ cấu nghề nghiệp của các bị cáo phạm tội XPNPDD của con
người trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ từ năm 2008 - năm 2017 ............
Bảng 3.6. Hoàn cảnh gia đình của các bị cáo phạm tội XPNPDD của con người trên
địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ từ năm 2008 - năm 2017 ..............................
Bảng 3.7. Đặc điểm tâm lý của các bị cáo phạm tội XPNPDD của con người trên
địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ từ năm 2008 - năm 2017 ..............................


Bảng 3.8. Sở thích, thói quen của các bị cáo phạm tội XPNPDD của con người trên
địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ từ năm 2008 - năm 2017.............................171
Bảng 3.9. Số lượng người phạm tội XPNPDD của con người trên địa bàn các tỉnh
miền Đông Nam Bộ từ năm 2008 - năm 2017....................................................... 172
Bảng 3.10. Trình độ học vấn của người phạm tội XPNPDD của con người..........172
Bảng 3.11. Nơi cư trú của người phạm tội XPNPDD của con người theo tội danh
173
Bảng 4.1. Kết quả khảo sát, đánh giá mức độ hài lòng của các phạm nhân phạm tội
XPNPDD trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ về phương pháp giáo dục của

nhà trường, các giáo viên khi còn đi học............................................................... 174
Bảng 4.2. Kết quả khảo sát, đánh giá mức độ hài lòng của các phạm nhân phạm tội
XPNPDD trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ về phương pháp giáo dục của
nhà trường, các giáo viên khi còn đi học............................................................... 174


MỞ ĐẦU
1.

Tính cấp thiết của đề tài

Con người là vốn quý của xã hội, là đối tượng được pháp luật nói chung, luật hình sự
nói riêng bảo vệ đặc biệt. Bảo vệ con người trước hết là bảo vệ nhân phẩm, danh dự và sự
tự do của họ, vì đó là những vấn đề có ý nghĩa quan trọng đối với bất kỳ người nào. Ở Việt
Nam, con người được xác định vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự nghiệp xây dựng và
bảo vệ tổ quốc, mọi chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước đều nhằm
phấn đấu cho mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”, tất cả
là vì con người và cho con người. Quyền con người, các quyền tự do cơ bản của công dân
nói chung (trong đó có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, sức khỏe, nhân phẩm, danh
dự) được pháp luật ghi nhận, bảo vệ. Nhằm bảo đảm để các quyền con người, quyền cơ
bản của công dân được thực thi trên thực tế, Đảng và Nhà nước đã thực thi nhiều chính
sách, pháp luật, đồng thời tăng cường công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung
và các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người, coi đây là
trách nhiệm của Đảng, Nhà nước và của toàn xã hội. Quan điểm nhất quán này được khẳng
định trong các văn kiện của Đảng, chương trình quốc gia phòng, chống tội phạm và được
thể chế hóa đầy đủ, cụ thể trong các quy định của pháp luật hình sự, nhất là trong các văn
bản pháp luật hình sự mới được sửa đổi bổ sung những năm gần đây.

Hiến pháp năm 2013 của nước ta [73] đã khẳng định: “Ở nước Cộng hòa Xã hội
Chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh

tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và
pháp luật” (Điều 14). “Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp
luật bảo hộ về sức khoẻ, danh dự và nhân phẩm; không bị tra tấn, bạo lực, truy bức,
nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác xâm phạm thân thể, sức khỏe, xúc
phạm nhân phẩm, danh dự” (Điều 20). Bộ Luật hình sự năm 2015 [72] cũng quy định
cụ thể về tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người tại Chương XIV.
Trong Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng một lần nữa khẳng
định: “…các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã
hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật” [28].

1


Vùng Đông Nam Bộ bao gồm Thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh Bình Dương,
Bình Phước, Tây Ninh, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, có tổng diện tích vào loại nhỏ so với
2

các vùng khác (23,6 nghìn km ), số dân vào loại trung bình (15 triệu người, năm 2014),
nhưng lại dẫn đầu cả nước về GDP, giá trị sản lượng công nghiệp và giá trị hàng xuất khẩu.
Cùng với sự phát triển kinh tế, mặt trái của kinh tế thị trường cũng mang đến cho các tỉnh
miền Đông Nam Bộ không ít những nguy cơ, thách thức, đặc biệt là trong công tác giữ gìn
trật tự xã hội trên địa bàn. Những năm qua, tình hình tội phạm nói chung và tình hình tội
phạm xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam
Bộ có diễn biến phức tạp, mức độ phạm tội ngày càng tinh vi và phức tạp hơn. Theo thống
kê, trong vòng 10 năm (từ năm 2008 - năm 2017), trên địa bàn cả nước đã xét xử 45.862
vụ; khởi tố 54.482 bị cáo có liên quan đến tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con
người thì chỉ tính riêng trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ đưa ra xét xử 10.412 vụ
phạm tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người (chiếm 22,7% số vụ); truy tố
11.157 bị cáo có liên quan đến tội phạm xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người
(chiếm 20,47%). Trong tổng số 56.596 vụ phạm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh

dự, nhân phẩm của con người trên địa bàn thì có tới 10.412 vụ có liên quan đến tội phạm
xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người (chiếm 18,4%); trong số 80.888 bị cáo bị xét
xử về tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của con người trên địa bàn
thì có tới 11.157 bị cáo liên quan đến tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người
(chiếm 13,8%). Các đối tượng phạm tội sử dụng nhiều phương thức, thủ đoạn khác nhau để
thực hiện hành vi phạm tội; người phạm tội ngày càng manh động, liều lĩnh, công khai và
trắng trợn hơn; các vụ phạm tội với tính chất nghiêm trọng, rất nghiêm trọng, đặc biệt
nghiêm trọng ngày càng tăng. Thực trạng trên đã gây ra sự hoang mang, lo lắng, bất an
trong nhân dân và gây mất an ninh trật tự trên địa bàn.
Để đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung và tội phạm xâm phạm nhân phẩm, danh
dự nói riêng một cách có hiệu quả, một vấn đề rất quan trọng là cần nhận thức đúng đắn về
nhân thân người phạm tội, bởi nhân thân người phạm tội giữ vai trò quan trọng trong cơ chế
hành vi phạm tội. Nghiên cứu nhân thân người phạm tội trước hết giúp chúng ta định tội, định
khung và quyết định hình phạt chính xác. Một hình phạt chính xác sẽ không chỉ có

2


tác dụng phòng, ngừa riêng (ngăn ngừa tái phạm tội) mà còn có tác dụng phòng
ngừa chung đối với toàn xã hội. Bên cạnh đó, nghiên cứu nhân thân người phạm tội
còn giúp xác định đầy đủ, chính xác và toàn diện các nguyên nhân của tình hình tội
phạm, giúp quá trình giáo dục đào tạo người phạm tội đạt hiệu quả, qua đó đề xuất
các giải pháp hữu hiệu trong phòng ngừa tội phạm. Chính vai trò quan trọng đó mà
hầu hết các công trình nghiên cứu chuyên sâu về tội phạm học để giành một nội
dung đáng kể để nghiên cứu làm rõ về nhân thân người phạm tội [30, tr.5].
Xuất phát từ yêu cầu của hoạt động đấu tranh phòng, chống tội phạm nói
chung và tội phạm xâm phạm nhân phẩm, danh dự trên các tỉnh miền Đông Nam Bộ
nói riêng, việc nghiên cứu đề tài: “Nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân
phẩm, danh dự của con người từ thực tiễn các tỉnh miền Đông Nam Bộ” mang
tính cấp thiết và có ý nghĩa quan trọng cả về lý luận và thực tiễn.

2.

Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở làm rõ các đặc điểm nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân
phẩm, danh dự của con người trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ, nghiên cứu
phân tích các nguyên nhân hình thành các đặc điểm nhân thân tiêu cực của những
người phạm tội, luận án hướng đến mục đích đề xuất những giải pháp tăng cường
phòng ngừa tình hình tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn
các tỉnh miền Đông Nam Bộ từ khía cạnh nhân thân người phạm tội.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện mục đích trên, luận án tập trung thực hiện các nhiệm vụ sau đây:
Thứ nhất, tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước và ngoài nước nghiên
cứu các vấn đề có liên quan đến nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân phẩm,
danh dự của con người, từ đó chỉ ra những kết quả mà luận án có thể kế thừa, đồng
thời xác định hướng nghiên cứu của luận án;
Thứ hai, phân tích làm rõ những vấn đề lý luận về nhân thân người phạm tội xâm phạm
nhân phẩm, danh dự của con người để làm nền tảng cho việc nhận thức, phân tích làm

3


rõ thực tiễn nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con
người trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ;
Thứ ba, phân tích làm rõ thực tiễn nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân
phẩm, danh dự của con người trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ giai đoạn từ
năm 2008 - năm 2017;
Thứ tư, kiến nghị các giải pháp nhằm tăng cường phòng ngừa tình hình tội
xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam

Bộ từ góc độ nhân thân người phạm tội.
3.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của Luận án là nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn nhân
thân người phạm tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người cũng như các yếu tố tác
động đến sự hình thành các đặc điểm nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân phẩm,
danh dự của con người trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ và các giải pháp tăng
cường phòng ngừa tình hình tội phạm xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên
địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ từ góc độ nhân thân người phạm tội.

3.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài luận án “Nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của
con người từ thực tiễn các tỉnh miền Đông Nam Bộ” được nghiên cứu dưới góc độ
tội phạm học và phòng ngừa tội phạm.



Phạm vi về nội dung nghiên cứu

Luận án chủ yếu đi sâu nghiên cứu các đặc điểm nhân thân người phạm tội xâm
phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ giai
đoạn năm 2008 - năm 2017 và các yếu tố tác động đến sự hình thành các đặc điểm nhân
thân tiêu cực của những người phạm tội này, từ đó đề xuất những biện pháp tăng cường
phòng ngừa các tội phạm này từ góc độ nhân thân người phạm tội.
Luận án nghiên cứu trong bối cảnh Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm
2017) đã có hiệu lực pháp luật từ ngày 01/01/2018. Tuy nhiên, giai đoạn năm 2008 - năm
2017 là giai đoạn luận án nghiên cứu thực trạng nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân

4


phẩm, danh dự của con người trên địa bàn Đông Nam Bộ thì Bộ luật hình sự năm
1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) vẫn có hiệu lực pháp luật và các hành vi phạm tội
xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn Đông Nam Bộ xảy ra
trong giai đoạn này vẫn được giải quyết theo quy định của Bộ luật hình sự năm
1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009). Vì vậy, khi nghiên cứu về các dấu hiệu của tội
xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người, luận án vẫn chủ yếu nghiên cứu theo
quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) có so sánh với
những điểm mới trong quy định của BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).



Phạm vi về không gian và thời gian

Luận án nghiên cứu về các hành vi phạm tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự
của con người được xét xử tại các Tòa án trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ,
trong giai đoạn 10 năm (năm 2008 - năm 2017).
4.

Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

4.1. Phương pháp luận
Luận án được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác Lênin về phép duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà
nước và pháp luật, các quan điểm, đường lối của Đảng cộng sản Việt Nam và Nhà nước
Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa và cải cách tư pháp, về hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường và nâng cao
hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung và tội xâm phạm nhân phẩm, danh

dự của con người nói riêng để giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu đã được đề ra.

4.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể
Để nghiên cứu đề tài trên đây, luận án đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp thống kê: thu nhập, thống kê và xử lý số liệu từ thống kê của Tòa án

nhân dân các cấp trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ và các bản án đã xét xử
về tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự trên địa bàn miền Đông Nam Bộ giai đoạn
năm 2008 - năm 2017 để phân tích làm rõ các đặc điểm của nhân thân người phạm
tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người.

5


-

Phương pháp nghiên cứu điển hình: Nghiên cứu sinh sử dụng phương pháp này để

nghiên cứu, đánh giá 800 bản án, trong đó có sử dụng một số vụ án điển hình về tội xâm

phạm nhân phẩm, danh dự đã xét xử nhằm phân tích làm rõ những đặc điểm cơ bản
về nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa
bàn miền Đông Nam Bộ.
-

Phương pháp điều tra xã hội học: Phương pháp này được tiến hành thông qua

các phiếu điều tra xã hội học để thu thập ý kiến của một số phạm nhân phạm tội
xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người, phụ huynh các gia đình, thầy cô, học
sinh... trên địa bàn miền Đông Nam Bộ để đánh giá về thực tiễn phòng ngừa tội xâm

phạm nhân phẩm, danh dự của con người từ góc độ nhân thân người phạm tội.
Ngoài ra luận án cũng sử dụng các phương pháp nghiên cứu truyền thống của khoa học
xã hội như phân tích, bình luận, suy luận logic, quy nạp, diễn dịch... trong quá trình nghiên cứu
để xây dựng các luận chứng, luận cứ và lập luận trong các nội dung của luận án.

5. Những đóng góp mới của luận án
Có thể nói, đây là một công trình nghiên cứu khoa học còn rất mới tại Việt
Nam ở cấp độ luận án Tiến sĩ nghiên cứu về nhân thân người phạm tội xâm phạm
nhân phẩm, danh dự của con người từ thực tiễn các tỉnh miền Đông Nam Bộ. Công
trình có những đóng góp mới như sau:
-

Luận án đã tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước và nước ngoài

nghiên cứu các vấn đề có liên quan đến nhân thân người phạm tội, từ đó khái quát
những kết quả đạt được của các công trình nghiên cứu có liên quan đến nhân thân
người phạm tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người.
- Luận án đã làm rõ được những vấn đề lý luận về nhân thân người phạm tội
xâm
phạm nhân phẩm, danh dự của con người như: khái niệm, đặc điểm và phân loại nhân
thân người phạm tội; quá trình hình thành nhân thân người phạm tội; ý nghĩa của việc
nghiên cứu nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người....
-

Luận án phân tích làm rõ những đặc điểm nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân

phẩm, danh dự của con người trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ giai đoạn năm 2008

năm 2017, các yếu tố tác động đến quá trình hình thành các đặc điểm nhân thân
tiêu cực

6


của người phạm tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn các
tỉnh miền Đông Nam Bộ giai đoạn năm 2008 - năm 2017.
-

Luận án kiến nghị các giải pháp nhằm tăng cường phòng ngừa tội xâm phạm nhân

phẩm, danh dự của con người trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ từ khía cạnh nhân

thân người phạm tội.
6.

Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của việc nghiên cứu luận án

6.1. Ý nghĩa về mặt lý luận
Những kết quả nghiên cứu của luận án góp phần làm phong phú thêm lý luận
của tội phạm học nói chung, lý luận về nhân thân người phạm tội nói riêng, đặc biệt
là nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người.
6.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn
Những kết quả nghiên cứu của luận án có thể được dùng làm tài liệu phục vụ
cho quá trình nghiên cứu, tham khảo, giảng dạy và học tập các môn học tội phạm
học trong hệ thống các trường đào tạo.
Kết quả nghiên cứu của luận án cũng có thể dùng làm tài liệu tham khảo hữu
ích cho các cơ quan bảo vệ pháp luật ở các tỉnh miền Đông Nam Bộ trong quá trình
đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung và phòng, chống tội xâm phạm nhân
phẩm, danh dự của con người nói riêng.
7. Cấu trúc của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục luận án
được kết cấu như sau:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu
Chương 2: Những vấn đề lý luận về nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân
phẩm, danh dự của con người
Chương 3: Thực trạng nhân thân người phạm tội xâm phạm nhân phẩm, danh
dự của con người từ thực tiễn các tỉnh miền Đông Nam Bộ
Chương 4: Các giải pháp tăng cường phòng ngừa tình hình tội xâm phạm nhân
phẩm, danh dự của con người trên địa bàn các tỉnh miền Đông Nam Bộ từ góc độ
nhân thân người phạm tội

7


CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
Trong thời gian qua, đã có nhiều công trình nước ngoài nghiên cứu các vấn
đề có liên quan đến đề tài. Có thể chia các công trình đó thành các nhóm sau đây:
1.1.1. Nhóm công trình nghiên cứu các vấn đề cơ bản của Tội phạm học
*

“An introduction to Crime and Criminology” (tạm dịch: Giới thiệu về tội phạm và tội

phạm học) của Hennessy Hayes và Tim Prenzler [139]: Đây là công trình chuyên khảo nghiên
cứu về tình hình tội phạm (THTP) và nhân thân người phạm tội, trong đó các tác giả đã chỉ ra
nguyên nhân và điều kiện của tội phạm chịu ảnh hưởng lớn bởi các yếu tố tiêu cực (từ phía
người bị hại, môi trường xã hội, chính sách pháp luật, môi trường giáo dục...) đồng thời đưa ra
chiến lược và các phương pháp đấu tranh phòng, chống một số loại tội phạm cụ

thể....
Nghiên cứu tài liệu này giúp Nghiên cứu sinh (NCS) có những nhận thức đầy
đủ hơn về lý luận phòng ngừa tội phạm (PNTP), các yếu tố tác động đến quá trình
hình thành các đặc điểm nhân thân tiêu cực ở người phạm tội.
*

“Crime prevention - Theory and Practice” (tạm dịch: Phòng ngừa tội phạm - Lý

luận và thực tiễn) của Stephen R. Schneider [153]: Trong tác phẩm tác giả nhấn mạnh các
vấn đề lý luận về PNTP, các tình huống phòng, chống tội phạm (PCTP) thông qua thiết kế

môi trường... dựa trên nguyên tắc loại trừ các yếu tố tiêu cực từ môi trường là
nguyên nhân tác động hình thành các đặc điểm nhân thân tiêu cực ở người phạm tội.
Nghiên cứu tài liệu này giúp NCS có những nhận thức đầy đủ hơn về lý luận
PNTP, vai trò của việc nghiên cứu nhân thân người phạm tội trong quá trình PNTP.
Đặc biệt là đưa ra các giải pháp nhằm hạn chế các tác động của các yếu tố tiêu cực
đến quá trình hình thành nhân thân xấu ở người phạm tội.
*

Sách “Cơ sở lý luận của việc phòng ngừa tội phạm” của G.M. Mikovskij (bản dịch của

Viện thông tin Khoa học xã hội - 1982) [138] là một công trình nghiên cứu chuyên sâu về lý
luận PNTP, trong đó tác giả đưa ra hệ thống các biện pháp phòng ngừa chung và riêng

8


áp dụng đối với các đối tượng phạm tội cụ thể... Các giải pháp được xây dựng trên
nguyên tắc loại trừ các yếu tố tiêu cực tác động đến sự hình thành các đặc điểm
nhân thân tiêu cực cũng như động cơ, mục đích của người phạm tội.

*

“Crime and criminology in Japan” (tạm dịch: Tội phạm và tội phạm học ở Nhật Bản)

của Can Ueda [133]: Trong tác phẩm này Giáo sư, Tiến sĩ luật học Nhật Bản Can Ueda đưa ra
quan điểm cho rằng tội phạm học (TPH) là khoa học nghiên cứu tội phạm và đề ra các biện
pháp đấu tranh, phòng chống. Đồng thời, tác giả đã chỉ ra các nguyên nhân, điều kiện của
THTP, các điều kiện cá nhân, xã hội của tội phạm (trong đó nhấn mạnh những đặc điểm nhân
thân người phạm tội, như giới tính, lứa tuổi,...) và cả những hạn chế của quá trình đô thị hóa,
sự phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội cùng những xáo trộn trong xã hội do sự tập trung dân cư,
đô thị hóa ... Tuy không nghiên cứu chuyên sâu về nhân thân người phạm tội, nhưng công trình
này đã đề cập đến những đặc điểm nhân thân tiêu biểu của người phạm tội và tác động của
những điều kiện kinh tế, văn hóa - xã hội đến sự hình thành các đặc điểm nhân thân người
phạm tội cũng như ảnh hưởng của chúng đến sự phát sinh hành vi phạm tội.

*

“The Liverpool underworld: crime in the city, 1750 - 1900” (tạm dịch: Thế giới

ngầm ở Liverpool: Tội phạm trong thành phố giai đoạn 1750 - 1900) của Macilwee [146]:

Trong công trình nghiên cứu này tác giả đề cập về thực trạng THTP ở Liverpool trong
Thế kỷ 19 và phân tích những nguyên nhân, điều kiện, hoàn cảnh và các sự kiện tác
động đến từng cá nhân để hình thành các đặc điểm, thói quen, sở thích tiêu cực dễ dẫn
đến phát sinh tội phạm ở thành phố này, đồng thời đề xuất các biện pháp nhằm loại trừ
các nguyên nhân và điều kiện dẫn đến tội phạm... Nghiên cứu tài liệu giúp NCS hiểu rõ
hơn về các đặc điểm về tâm lý trong nhân thân người phạm tội cũng như một số yếu tố
tác động đến quá trình hình thành nhân thân tiêu cực ở người phạm tội.
1.1.2. Nhóm công trình nghiên cứu các vấn đề chuyên sâu của Tội phạm học
*

“Youth crime and youth culture in the inner city” (tạm dịch: Tội phạm thanh, thiếu

niên và văn hóa giới trẻ trong khu vực nội thành) của Sanders, Bill [151]: Trong công trình này
tác giả đã phân tích bức tranh toàn cảnh về xu hướng gia tăng THTP do thanh, thiếu niên thực
hiện ở thành phố của xã hội hiện đại, làm rõ một số đặc điểm nhân thân người phạm tội, như
động cơ, thái độ của người phạm tội và tác động của môi trường kinh tế - xã hội đối với

9


sự hình thành các đặc điểm về nhân thân người phạm tội... Qua nghiên cứu tài liệu,
NCS có những nhận thức về đặc điểm nhân thân người phạm tội như: độ tuổi, địa
bàn cư trú, hoàn cảnh gia đình ở một số loại tội phạm cụ thể.
*

“Vì sao họ phạm tội? Tình trạng thanh, thiếu niên phạm tội ở các nước tư bản chủ

nghĩa” của Melinikova E.B [135]: Trong tác phẩm này nhà TPH người Nga đã chỉ ra những
nguyên nhân chủ yếu của THTP trong xã hội tư bản chủ nghĩa và cho rằng hoàn cảnh vật chất
và sự chênh lệch lớn giữa giàu và nghèo là những yếu tố ảnh hưởng rất lớn đến việc hình thành
những đặc điểm nhân thân người phạm tội, như cách xử sự, lối sống của người phạm tội, đặc
biệt là đối với người chưa thành niên phạm tội. Tuy nhiên, tác giả mới chỉ phân tích về nguyên
nhân phạm tội cũng như nguyên nhân hình thành một số đặc điểm nhân thân của một nhóm
người trong xã hội là người chưa thành niên... Mặt khác, kết quả nghiên cứu này được rút ra từ
thập niên 70 của Thế kỷ trước nên những kết quả nghiên cứu đã không còn phù hợp với tình
hình kinh tế - xã hội, khoa học, công nghệ hiện nay. Mặc dù vậy, công trình cũng phần nào nói
lên tác động của điều kiện sống đến sự hình thành các đặc điểm nhân thân như động cơ, mục
đích phạm tội của nhóm người chưa thành niên phạm tội.

Nghiên cứu tài liệu này có ý nghĩa rất quan trọng trong việc kế thừa các kiến thức
lý luận về nhân thân người phạm tội cũng như phương pháp nghiên cứu các yếu tố tác
động đến sự hình thành các đặc điểm nhân thân người phạm tội nói chung, nhân thân
người phạm tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự (XPNPDD) của con người nói riêng.
*

“Predators: Pedophiles, Rapists, And Other Sex Offenders” (tạm dịch: Tội phạm tình

dục: Ấu dâm, hiếp dâm và những người phạm tội tình dục khác - 2004) của Anna Salter [128]:
Trong cuốn sách này tác giả phân tích làm sáng tỏ một số đặc điểm nhân thân người phạm tội,
như động cơ, mục đích và một số đặc điểm tâm sinh lý đã thúc đẩy một số người phạm tội tình
dục và những thủ đoạn, kỹ thuật lừa đảo tinh vi mà họ sử dụng để tránh bị phát hiện... đồng
thời đề xuất những biện pháp cần thiết giúp chúng ta để bảo vệ gia đình và bản

thân....
Thông qua việc nghiên cứu tài liệu, NCS có nhận thức về cơ chế tâm lý của người
phạm tội nói chung và người phạm tội xâm phạm tình dục (XPTD), đồng thời giúp NCS
phân biệt được những điểm khác biệt khi nghiên cứu về nhân thân người phạm tội dưới góc

10


độ điều tra hình sự và TPH, đây là một trong những cơ sở để NCS hoàn thiện nội
dung lý luận ở Chương 2 của luận án.
*

Đánh giá chung: Qua nghiên cứu các công trình ở ngoài nước nêu trên, thấy rằng

các công trình này (ở mức độ khác nhau) đều đề cập đến vấn đề TPH và PNTP, đây là

những lý luận nền tảng giúp NCS có những hiểu biết khái quát nhất về vấn đề TPH,
THTP cũng như các vấn đề có liên quan đến nội dung luận án.
Đặc biệt, một số tài liệu chuyên sâu nghiên cứu về một số tội phạm cụ thể trên một
địa bàn cụ thể đã có những nghiên cứu sâu về nhân thân người phạm tội, coi đó như một
yếu tố đóng vai trò là nguyên nhân làm phát sinh hành vi phạm tội, làm sáng tỏ cơ chế của
hành vi phạm tội, nghiên cứu một số yếu tố có tác động đến sự hình thành các đặc điểm
nhân thân người phạm tội. Trên cơ sở đó các tác giả đề xuất các giải pháp khác nhau nhằm
phòng, chống có hiệu quả đối với THTP nói chung và các nhóm tội phạm cụ thể nói riêng.
NCS sẽ kế thừa có chọn lọc các kết quả nghiên cứu của các công trình này trong việc xây
dựng cơ sở lý luận và phương pháp luận làm nền tảng cho việc nghiên cứu đề tài luận án
của mình. Bên cạnh đó, kết quả nghiên cứu của các công trình này cũng còn bỏ ngỏ nhiều
vấn đề như: Cơ sở lý luận và thực tiễn nghiên cứu về nhân thân người phạm tội XPNPDD
của con người, phòng ngừa tội XPNPDD của con người từ góc độ nhân thân người phạm
tội... Đây là những vấn đề mà luận án sẽ đi sâu nghiên cứu.

1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước
1.2.1. Nhóm công trình nghiên cứu các vấn đề cơ bản của Tội phạm học
*

Giáo trình TPH: Giáo trình TPH của các cơ sở đào tạo luật ở Việt Nam (như Đại học

Luật Hà Nội; Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh; Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội; Học viện
Cảnh sát, Học viện An ninh nhân dân, Đại học Huế...) là các công trình nghiên cứu mang tính
hệ thống và bao quát nhất các vấn đề lý luận về THTP, nguyên nhân và điều kiện của THTP,
nhân thân người phạm tội và các biện pháp PCTP... Tất cả các giáo trình đều đề cập đến nhân
thân người phạm tội vì nhân thân người phạm tội là một nội dung quan trọng

trong TPH. Ví dụ: Trong“Giáo trình tội phạm học” của Đại học Huế, GS.TS.Võ Khánh
Vinh cho rằng “Việc phân tích các nguyên nhân và điều kiện của tội phạm cụ thể chỉ ra
rằng không thể nhận thức, hiểu biết được các nguyên nhân và điều kiện đó nếu thiếu việc

11


cân nhắc nhân thân người phạm tội, bản chất, các đặc điểm và quá trình hình thành
nó”[117, tr.127]. Nhận định này cho thấy vai trò rất quan trọng của việc nghiên cứu
nhân thân người phạm tội. Sở dĩ như vậy là vì nghiên cứu nhân thân người phạm tội sẽ
giúp người nghiên cứu nhận thức rõ hơn nguyên nhân và điều kiện của THTP, từ đó sẽ
có căn cứ để đề ra các giải pháp phòng ngừa hữu hiệu THTP. GS.TS. Võ Khánh Vinh
cũng khẳng định: “Nhân thân người phạm tội là một bộ phận cấu thành tất yếu và rất
quan trọng của cơ chế hành vi phạm tội, còn các hoàn cảnh của sự hình thành các đặc
điểm tâm lý - xã hội tiêu cực của cá nhân xuất hiện trước các đặc điểm của cá nhân
”

nằm trong mối quan hệ nhân quả với tình hình tội phạm [117, tr.127]. Khẳng định này
cho thấy, muốn làm rõ cơ chế hành vi phạm tội không thể không nghiên cứu nhân thân
người phạm tội. Muốn làm rõ nguyên nhân của việc hình thành các đặc điểm nhân thân
người phạm tội thì chắc chắn phải làm rõ môi trường sống, nơi chứa đựng các hoàn
cảnh của sự hình thành các đặc điểm nhân thân người phạm tội. Giáo trình Tội phạm
học của Trường đại học Luật Hà Nội [106] viết “Nhân thân người phạm tội với tổng
thể các đặc điểm có tác động chi phối hành vi phạm tội và cũng chính là kết quả của sự
tác động qua lại giữa người phạm tội và môi trường xã hội của người phạm tội” [106,
tr.146]. Cách tiếp cận này cũng cho thấy rõ vai trò của việc nghiên cứu nhân thân người
phạm tội trong việc làm rõ nguyên nhân và điều kiện của THTP. Có thể thấy, nhân thân
người phạm tội là một nội dung quan trọng trong tất cả các giáo trình TPH.
*Các sách chuyên khảo: Đây cũng là những công trình đi sâu nghiên cứu các vấn
đề
lý luận về THTP, nguyên nhân và điều kiện của THTP, nhân thân người phạm tội và các biện
pháp PNTP... Tuy nhiên, khác với giáo trình luôn nghiên cứu tất cả các vấn đề lý luận thì các
công trình chuyên khảo chỉ đi sâu nghiên cứu một hoặc một số vấn đề lý luận. Xin nêu một

công trình tiêu biểu là: “Tội phạm học Việt Nam - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” (2000)
của Viện nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật. Trong công trình này (Phần II. Đối tượng nghiên
cứu của Tội phạm học Việt Nam), tác giả TS. Nguyễn Mạnh Kháng đã phân tích làm rõ nhân
thân người phạm tội là một trong các đối tượng nghiên cứu của TPH: “Tội phạm là ngành khoa
học chuyên nghiên cứu về tội phạm có nhiệm vụ phát hiện quy luật phát sinh, tồn tại và vận
động của tội phạm, do đó, nó không thể không nghiên cứu về

12


người phạm tội. Hơn thế nữa, bất cứ đối tượng nghiên cứu nào của tội phạm học
cũng có quan hệ chặt chẽ với người phạm tội”.[113, tr.94]. Khẳng định này cho thấy
nghiên cứu về TPH không thể không nghiên cứu nhân thân người phạm tội. Người
phạm tội với các đặc điểm nhân thân của mình giữ vai trò quan trọng trong cơ chế
hành vi phạm tội bởi một lẽ đơn giản, không có người phạm tội thì chắc chắn không
có hành vi phạm tội. Hành vi phạm tội luôn xuất phát từ con người và nghiên cứu
nhân thân người phạm tội sẽ cho thấy rõ cơ chế hành vi phạm tội.
1.2.2. Nhóm công trình nghiên cứu các vấn đề về nhân thân người phạm tội
*

Các luận án và luận văn thạc sĩ nghiên cứu theo chuyên ngành TPH: Hầu hết các luận

án tiến sỹ, luận văn thạc sĩ nghiên cứu theo chuyên ngành TPH đều ít nhiều nghiên cứu về
nhân thân người phạm tội. Các luận án, luận văn cao học nghiên cứu về đề tài tình hình,

nguyên nhân, điều kiện và PNTP nói chung hay một loại tội phạm cụ thể hoặc đề tài PNTP
đều có nghiên cứu về nhân thân người phạm tội với mục đích làm rõ nguyên nhân của
THTP, từ đó có căn cứ PNTP. Các công trình thuộc nhóm này có rất nhiều nên NCS không
nêu cụ thể. Trong phạm vi nhóm này, NCS chỉ nêu một số công trình chuyên nghiên cứu về
nhân thân người phạm tội ở một địa bàn nhất định hoặc nhân thân người phạm một tội, một

nhóm tội ở một địa bàn nhất định. Cụ thể kể ra một số công trình tiêu biểu sau đây:
- Luận văn “Đặc điểm nhân thân người phạm tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh
Đồng Nai dưới góc độ tội phạm học” (2015) của Ngô Minh Hải [36]. Luận văn đã nghiên cứu
làm rõ một số vấn đề lý luận về nhân người phạm tội nói chung và nhân thân người phạm tội
hiếp dâm trẻ em; phân tích làm rõ thực trạng nhân thân người phạm tội Hiếp dâm trẻ em trên
địa bàn tỉnh Đồng Nai giai đoạn năm 2010 -năm 2015; và nguyên nhân hình thành những đặc
điểm nhân thân tiêu cực của người phạm tội Hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Đồng Nai.
Trong đó, tác giả luận văn nhấn mạnh đến các yếu tố nhân thân người phạm tội Hiếp dâm trẻ
em trên địa bàn tỉnh Đồng Nai như trình độ học vấn thấp, thất nghiệp hoặc có nghề nghiệp
không ổn định, giới tính là nam giới, hoàn cảnh gia đình khó khăn hay có cấu trúc không hoàn
hảo, tái phạm, tái phạm nguy hiểm,... làm cho họ bị sai lệch trong nhân cách, nhất là sai lệch về
ý thức pháp luật, sai lệch về động cơ hóa hành vi phạm tội và sai lệch trong quá trình thực hiện
hành vi phạm tội. Luận văn cũng đề xuất các giải pháp tăng

13


cường phòng ngừa tình hình tội Hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Đồng Nai từ góc
độ nhân thân người phạm tội.
-

Luận văn Thạc sĩ luật học: Nhân thân người phạm tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn

tỉnh Bình Phước của Nguyễn Thanh Tuấn (2017), Học viện khoa học xã hội. Luận văn đã
nghiên cứu làm rõ một số vấn đề lý luận về nhân người phạm tội nói chung và nhân thân
người phạm tội Hiếp dâm trẻ em; Phân tích làm rõ thực trạng nhân thân người phạm tội
Hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước giai đoạn năm 2012 - năm 2017; và nguyên
nhân hình thành những đặc điểm nhân thân tiêu cực của người phạm tội Hiếp dâm trẻ em
trên địa bàn tỉnh Bình Phước. Từ đó, tác giả đã đề ra các giải pháp góp phần PNTP hiếp
dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước từ góc độ nhân thân người phạm tội.

- Luận văn Thạc sĩ luật học: Nhân thân người thực hiện các tội xâm phạm tình dục

trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu của Bùi Ai Giôn (2017), Học viện khoa học xã hội.
Trong luận văn của mình, tác giả đã phân tích, làm rõ lý luận về nhân thân người phạm
tội, các đặc điểm của nhân thân người phạm tội XPTD trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng
Tàu, các yếu tố tác động đến quá tình hình thành những đặc điểm nhân thân tiêu cực ở
người thực hiện các hành vi phạm tội này. Từ đó, tác giả đưa ra các giải pháp góp phần
PNTP XPTD trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu từ góc độ nhân thân người phạm tội.
Ngoài ra, còn có rất nhiều Luận văn thạc sĩ luật học khác cũng nghiên cứu các vấn đề
về nhân thân người phạm tội nói chung và nhân thân người phạm một số tội cụ thể trong
phạm vi một địa phương nhất định như: Luận văn thạc sĩ luật học “Các tình tiết giảm nhẹ
trách nhiệm hình sự thuộc về nhân thân người phạm tội” (2015) của Chu Thanh Hà [35];
Luận văn Thạc sĩ luật học: Nhân thân người phạm tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm
đoạt trên địa bàn tỉnh Quảng Nam của Nguyễn Bá Ngọc (2018), Học viện Khoa học xã
hội; Luận văn Thạc sĩ luật học: Nhân thân người phạm tội về ma túy trên địa bàn thành
phố Đà Nẵng của Trần Thanh Tịnh (2018), Học viện Khoa học xã hội; Luận văn Thạc sĩ
luật học: Nhân thân người phạm tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh
của Lê Ngô Phương Thanh (2017), Học viện khoa học xã hội; Luận văn Thạc sĩ Luật học:
Nhân thân người phạm tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn tỉnh Bình Dương của Phạm Thị
Triều Mến (2016), Học viện khoa học xã hội; ......

14


*

Các bài viết ở góc độ TPH: Có rất nhiều bài viết của các tác giả đăng trên các tạp chí

chuyên ngành đề cập về các vấn đề khác nhau của TPH, nhân thân người phạm tội, các biện
pháp đấu tranh PCTP nói chung và các tội phạm cụ thể nói riêng như: Bài “ Nhân thân người

phạm tội - Một số vấn đề lý luận cơ bản” của PGS.TSKH. Lê Cảm [8]; Bài “Một số vấn đề về
nhân thân người phạm tội” (2013) của Nguyễn Quang Hạnh [37]; Bài “Một số vấn đề về nhân
thân người phạm tội” (2001) của Nguyễn Thị Thanh Thuỷ [82]; Bài “Đặc điểm nhân

thân người phạm tội và phương thức thực hiện tội trộm cắp tài sản trên địa bàn tỉnh Gia
Lai” (2015) của Lê Văn Định [30]; Bài “Một số đặc điểm nhân thân người phạm tội trong
lĩnh vực ngân hàng trên địa bàn các tỉnh, thành phố phía nam Việt Nam” của Phạm Văn
Trung, đăng trên Tạp chí Khoa học Viện Đại học Mở Hà Nội, số 40, tháng 2/2018, tr.11-16;
Bài “Đặc trưng nhân thân người phạm tội cướp trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh” của
Nguyễn Thị Phương Ngọc, đăng trên Tạp chí Khoa học Viện Đại học Mở Hà Nội, số 41,
tháng 3/2018, tr.61-76; Bài “Những đặc điểm nhân thân điển hình của người phạm tội về
ma túy trên địa bàn tỉnh Nam Định” của Phạm Tuấn Tài, đăng trên Tạp chí Khoa học Viện
Đại học Mở Hà Nội, số 41, tháng 3/2018, tr.77-84….
1.3. Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu và những vấn đề đặt ra cần tiếp tục

nghiên cứu trong luận án
1.3.1. Những vấn đề đã thống nhất
Dưới góc độ TPH, các công trình nghiên cứu trên về cơ bản đã đạt được sự
thống nhất về các vấn đề sau đây:
Một là, các quan điểm mà các tác giả nêu ra đều thống nhất về mặt nội hàm
của khái niệm nhân thân người phạm tội, khi cho rằng nhân thân người phạm tội là
tổng hợp các yếu tố, đặc điểm riêng biệt ở người phạm tội. Những đặc điểm này kết
hợp, tác động cùng với những tình huống, hoàn cảnh khách quan cụ thể khác làm
phát sinh hành vi xử sự của một người nào đó mang tính nguy hiểm cao cho xã hội
mà pháp luật hình sự (LHS) quy định là phạm tội. Điển hình như các học giả hàng
đầu: Nhóm tác giả Hennessy Hayes và Tim Prenzler; GS. Võ Khánh Vinh; GS.TS.
Phạm Văn Cảnh, PGS.TS. Phạm Văn Tỉnh; TS. Nguyễn Mạnh Kháng;....

15

Hai là, về các đặc điểm về nhân thân người phạm tội. Các học giả nghiên cứu
chuyên sâu trong lĩnh vực TPH và PNTP, như GS. Võ Khánh Vinh; GS.TS. Phạm Văn
Cảnh, PGS.TS. Phạm Văn Tỉnh... trong các công trình của mình đều cho rằng, các đặc
trưng nhân thân người phạm tội nói chung, người phạm tội XPNPDD của con người
gồm các nhóm: Đặc điểm nhân chủng học xã hội; đặc điểm về tâm lý - xã hội; đặc điểm
pháp lý hình sự. Đồng thời các tác giả cũng đã phân tích các yếu tố tác động đến quá
trình hình thành những đặc điểm nhân thân tiêu cực của người phạm tội.
Ba là, các công trình nghiên cứu vấn đề nhân thân người phạm tội (của các tác tác giả
trong nước và nước ngoài) đều đã đưa ra quan điểm cho rằng những đặc điểm nhân thân tiêu
cực ở người phạm tội đều được hình thành thông qua sự tác động qua lại của nhiều yếu tố, cả
những yếu tố khách quan (môi trường xã hội, kinh tế) và các yếu tố chủ quan (tâm lý, tuổi...).

Bốn là, các công trình nghiên cứu cũng đã đưa ra các biện pháp PNTP nói
chung và phòng ngừa tội XPNPDD của con người nói riêng từ góc độ nhân thân bao
gồm các biện pháp pháp lý; các biện pháp kinh tế; các biện pháp văn hóa - xã hội;
các biện pháp về tổ chức - quản lý,....
1.3.2. Một số vấn đề còn tranh luận
* Ở góc độ LHS, các quan điểm không thống nhất tập trung vào một số nội dung
sau:

1)

Quan điểm khác nhau về khái niệm “nhân phẩm, danh dự” (khách thể bị

xâm hại) dẫn đến các ý kiến khác nhau về phạm vi tội XPNPDD của con người
được quy định trong Bộ Luật Hình sự (BLHS):
-

Ý kiến thứ nhất cho rằng tội XPNPDD của con người bao gồm 10 tội được quy định tại

các Điều 111 - 122 của BLHS năm 1999, trừ tội lây truyền HIV cho người khác (Điều
117) và tội cố ý truyền HIV cho người khác (Điều 118), tương ứng với 12 tội được quy định
trong BLHS năm 2015 (do tội mua bán, đánh tráo hoặc chiếm đoạt trẻ em được tách thành 03
tội) gồm: Tội Hiếp dâm - Điều 141, tội Hiếp dâm người dưới 16 tuổi - Điều 142, tội Cưỡng
dâm - Điều 143, tội Cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi - Điều 144, tội

Giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16
tuổi - Điều 145, tội Dâm ô đối với người dưới 16 tuổi - Điều 146, tội Mua bán người - Điều
150, tội Mua bán người dưới 16 tuổi - Điều 151, tội Đánh tráo người dưới 01 tuổi - Điều

16


152, tội Chiếm đoạt người dưới 16 tuổi - Điều 153, tội Làm nhục người khác - Điều
155 và tội vu khống - Điều 156) [67].
-

NCS đồng tình với ý kiến thứ hai cho rằng tội XPNPDD của con người còn bao gồm cả

tội sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm - mới được bổ sung quy định tại Điều
147 BLHS năm 2015 [72]. Sở dĩ NCS đồng ý với quan điểm này xuất phát từ việc

hành vi sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm đã xâm hại đến sự phát
triển bình thường của người dưới 16 tuổi thông qua việc sử dụng họ vào các hoạt
động khiêu dâm, mặc dù hành vi này không trực tiếp xâm phạm tự do tình dục
nhưng XPNPDD và thậm chí là sức khỏe của nạn nhân.
2)

Nhận thức khác nhau về các hành vi XPTD bị coi là tội phạm: Nguyên nhân là do

trong BLHS năm 1999 cũng như BLHS năm 2015 không mô tả (định nghĩa) rõ về hành vi
khách quan của các tội phạm này (nội hàm của hành vi giao cấu, dâm ô). Tại Bản tổng kết số

329-HS2 về tổng kết và hướng dẫn đường lối xét xử tội Hiếp dâm và một số tội
phạm khác về mặt tình dục ngày 11/05/1967 của TANDTC có đưa ra định nghĩa về
hành vi giao cấu là “sự cọ xát trực tiếp dương vật vào bộ phận sinh dục của người
phụ nữ (bộ phận từ môi lớn trở vào) với ý thức ấn sâu vào trong không kể sự xâm
nhập của dương vật là sâu hay cạn, không kể có xuất tinh hay không”. Hướng dẫn
này được áp dụng trong thực tiễn điều tra, truy tố và xét xử các vụ án XPTD ở Việt
Nam trong gần 50 năm qua và cho đến nay chưa có văn bản nào khác thay thế.
Thực tiễn cho thấy ngoài hành vi giao cấu, thì hành vi XPTD (hiếp dâm, dâm ô)
còn được thực hiện dưới các hình thức rất đa dạng khác (như thông qua đường hậu
môn, đường miệng, hành vi trực tiếp hoặc dùng công cụ xâm hại bộ phận sinh dục của
cả nam giới và nữ giới). Mặt khác, theo quy định của BLHS năm 2015 (các Điều 141 146), ngoài hành vi giao cấu, dâm ô thông thường, thì các hành vi quan hệ tình dục,
dâm ô khác trái ý muốn của nạn nhân đều bị coi là tội phạm. Điều đó có nghĩa là BLHS
năm 2015 đã mở rộng phạm vi các hành vi khách quan bị coi là tội phạm (Chương 2
của Luận án sẽ làm rõ về các hành vi khách quan của nhóm tội phạm này).
3) Nhận thức không thống nhất về chủ thể và đối tượng bị xâm hại (nạn nhân) trong tội

XPNPDD của con người:

17


-

Quan điểm thứ nhất bảo lưu quan niệm truyền thống của khoa học LHS XHCN (Xô

Viết) trước đây cho rằng tội XPTD là nhóm tội có chủ thể đặc biệt: Người thực hành chỉ có thể

là nam giới, còn nữ giới chỉ có thể là đồng phạm (với vai trò chủ mưu, xúi dục, giúp sức) của
tội này. Đối tượng bị xâm hại trong tội XPTD cũng chỉ có thể là nữ giới [126, tr.343-

365]. Ở Việt Nam, quan điểm về chủ thể của tội XPTD chỉ có thể là nam giới và nạn
nhân (đối tượng bị xâm hại) trong các vụ án XPTD (hiếp dâm, dâm ô) chỉ có thể là nữ
giới được mặc nhiên thừa nhận theo hướng dẫn tại Bản tổng kết số 329/HS2 nêu trên và
trong nhận thức của các chủ thể tiến hành tố tụng ở nước ta thì hành vi giao cấu được
hiểu là “hành vi đưa bộ phận sinh dục nam vào trong bộ phận sinh dục nữ” [99] nên
trong thực tiễn các cơ quan pháp luật chỉ xử lý về hình sự đối với các hành vi của nam
giới XPTD đối với nữ giới hoặc trẻ em gái (ví dụ: Theo báo mạng
và ngày 11/10/2013, thì Công an quận Ninh Kiều (Cần Thơ) đã ra
quyết định không khởi tố hình sự đối với nghi can là nữ vừa chuyển giới thành nam và
mang “của quý” giả khi giao cấu với nạn nhân là nữ chưa đủ 16 tuổi).
-

Quan điểm khác cho rằng dù là nam hay nữ thì con người nói chung cũng đều có nhân

phẩm, danh dự và phải được pháp luật bảo hộ. Nếu vẫn giữ tư duy theo lối mòn “ chủ thể của
các tội xâm phạm tình dục chỉ có thể là nam giới, còn nạn nhân của các tội phạm này chỉ là nữ
giới” thì vô hình chung Nhà nước không bảo vệ được nhân phẩm, danh dự cho nam giới, hay
nói cách khác Nhà nước không công nhận nam giới có nhân phẩm, danh dự. Mặt khác, pháp
luật của nhiều nước trên coi cả nữ giới và nam giới đều có thể là chủ thể hoặc là nạn nhân của
tội XPTD. Một vấn đề bất cập khác ở Việt Nam hiện nay là pháp luật không công nhận chuyển
đổi giới tính, nhưng thực tế vẫn xảy ra sự chuyển đổi giới tính (từ
nam sang nữ hay ngược lại). Như vậy, sự không công nhận chuyển đổi giới tính chỉ ở góc độ
pháp lý còn trên thực tiễn thì giới tính đã thay đổi (và nhu cầu sinh lý của người đó cũng thay
đổi) và sẽ xảy ra trường hợp nam hiếp dâm nam ở góc độ pháp lý, còn trên thực tế là nam hiếp
dâm nữ (nạn nhân đã chuyển giới thành nữ - thay đổi kết cấu sinh học nhưng nhà nước không
công nhận). Trong trường hợp này tuy hành vi chuyển đổi giới tính là không được thừa nhận
nhưng không thể vì thế mà pháp luật tước đoạt ở người chuyển giới quyền được bảo hộ về

nhân phẩm và danh dự. NCS không đồng tình với quan điểm này và cho rằng cần

18