Tư tưởng alvin toffer về vai trò tri thức và ý nghĩa của nó đối với phát triển nguồn trí lực ở việt nam hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

DƯƠNG THỊ HƯƠNG

TƯ TƯỞNG ALVIN TOFFLER VỀ VAI TRÒ TRI THỨC
VÀ Ý NGHĨA CỦA NÓ ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN
NGUỒN TRÍ LỰC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ

HÀ NỘI - 2019


HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

DƯƠNG THỊ HƯƠNG

TƯ TƯỞNG ALVIN TOFFLER VỀ VAI TRÒ TRI THỨC
VÀ Ý NGHĨA CỦA NÓ ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN
NGUỒN TRÍ LỰC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ
Mã số: 62 22 03 02

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS, TS Nguyễn Thị Toan
2. TS Đinh Văn Thụy

HÀ NỘI - 2019


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung
thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo
quy định.
Tác giả

Dương Thị Hương


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU

1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

6

1.1. Các công trình nghiên cứu tiêu biểu liên quan đến đề tài luận án

6

1.2. Giá trị của các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án và

những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu, làm sáng tỏ thêm

22

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ HÌNH THÀNH TƯ TƯỞNG ALVIN TOFFLER VỀ
TRI THỨC

25

2.1. Cơ sở khách quan hình thành tư tưởng Alvin Toffler về tri thức

25

2.2. Nhân tố chủ quan hình thành tư tưởng Alvin Toffler về tri thức

53

CHƯƠNG 3: TƯ TƯỞNG ALVIN TOFFLER VỀ VAI TRÒ CỦA TRI THỨC

61

3.1. Quan niệm của Alvin Toffler về tri thức và các tính chất của tri thức

61

3.2. Nội dung tư tưởng Alvin Toffler về vai trò tri thức

65

3.3. Giá trị và hạn chế trong tư tưởng Alvin Toffler về vai trò tri thức

106

CHƯƠNG 4: Ý NGHĨA TƯ TƯỞNG ALVIN TOFFLER VỀ VAI TRÒ TRI
THỨC ĐỐI VỚI VIỆC PHÁT TRIỂN NGUỒN TRÍ LỰC Ở VIỆT NAM
HIỆN NAY

120

4.1. Nguồn trí lực và tính tất yếu phát triển nguồn trí lực ở Việt Nam hiện nay

121

4.2. Ý nghĩa tư tưởng Alvin Toffler về vai trò tri thức đối với phát triển
nguồn trí lực trên lĩnh vực kinh tế

130

4.3. Ý nghĩa tư tưởng Alvin Toffler về vai trò tri thức đối với phát triển
nguồn trí lực trên lĩnh vực chính trị

141

4.4. Ý nghĩa tư tưởng Alvin Toffler về vai trò tri thức đối với phát huy các
giá trị văn hóa hình thành các chủ thể xã hội vừa hồng vừa chuyên, có
năng lực thích nghi

149

KẾT LUẬN

154

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG
BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

157

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

158

PHỤ LỤC

167


1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Từ cuối thế kỷ XIX, sự phát triển mạnh mẽ của cách mạng khoa học công
nghệ, sự bùng nổ công nghệ cao nhất là công nghệ tin học đã có sự tác động mạnh
mẽ, sâu sắc tới nền kinh tế thế giới. Tri thức đã và đang trở thành một động lực chủ
yếu cho sự phát triển xã hội và song hành cùng thế giới dịch chuyển vào tương lai.
Vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, A.Toffler - nhà tương lai học dựa trên những
thành tựu của tri thức khoa học, kỹ thuật đương thời đã đưa ra những dự báo về
tương lai ở cấp độ toàn cầu. Trong các tác phẩm nổi tiếng: Cú sốc tương lai, Làn
sóng thứ ba và Thăng trầm quyền lực A.Toffler đã phác họa nền kinh tế thế giới
dịch chuyển vào tương lai với yếu tố tri thức, khoa học công nghệ trở thành “lực
lượng sản xuất trực tiếp”. Trong thế kỷ XXI, một quốc gia giàu mạnh, hưng thịnh

hay suy vong, tụt hậu đều phụ thuộc rất lớn vào nguồn tài nguyên - nhân lực có
trình độ tri thức chuyên môn, có năng lực sáng tạo, năng lực thích nghi cao.
A.Toffler khẳng định: “Con đường quyền lực và phát triển kinh tế của thế kỷ XXI
không còn là con đường khai phát từ nguyên liệu và gân cốt của con người. Mà như
chúng ta đã thấy là phải vận dụng con đường Tâm Trí mà thôi” [90, tr.316]. Ở Việt
Nam, với mục tiêu “Phát triển triển kinh tế là nhiệm vụ trọng tâm, thực hiện công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước gắn với phát triển kinh tế tri thức và bảo vệ tài
nguyên môi trường” [28, tr.75], Đảng ta khẳng định: “Phát triển, nâng cao chất
lượng nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao là một trong những
yếu tố quyết định để cơ cấu lại nền kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng, bảo
đảm phát triển nhanh hiệu quả và bền vững của đất nước” [28, tr.130]. Quán triệt
vai trò của tri thức trên chặng đường đổi mới, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn luôn
chú trọng đến vấn đề xây dựng và phát huy vai trò của nguồn nhân lực, nhất là
nguồn nhân lực chất lượng cao. Các văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng
khóa XI, XII đều xác định đột phá chiến lược: phát triển nhanh nguồn nhân lực,
nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao, nhằm tạo ra những sức mới trong nội lực
của quốc gia phát triển đất nước giàu mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Tuy
nhiên, chất lượng nguồn nhân lực ở nước ta hiện nay còn yếu, thiếu, chưa đồng


2
bộ, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của đất nước.
Hơn nữa, hiện nay nước ta còn đang lúng túng giữa hai cuộc cách mạng công
nghiệp lần thứ hai và thứ ba trong khi các nước phát triển đã bắt nhịp với cuộc
cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Việt Nam nếu không nhanh chóng nắm bắt thời
cơ, vượt qua thách thức thì sẽ bị tụt hậu xa hơn. Để phát huy có hiệu quả vai trò
của nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất nước gắn với xu
hướng toàn cầu hóa, nắm bắt những thời cơ quan trọng của cuộc cách mạng công
nghiệp lần thứ tư, việc phát triển trí lực của nguồn nhân lực chất lượng cao được
coi là chìa khóa, bước đột phá quan trọng về “chất” của nguồn nhân lực nhằm đáp

ứng yêu cầu thực tiễn.
Đặc biệt, trong thời đại ngày nay những tác động quan trọng của nguồn tài
nguyên tri thức đối với sự phát triển của các quốc gia, những quan điểm đề cao
thậm chí là tuyệt đối hóa vai trò của tri thức khoa học và công nghệ đối với sự phát
triển, những quan điểm trái chiều về sở hữu đã và đang đặt ra những hoài nghi về sự
lựa chọn con đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Trong xu thế toàn cầu hóa, hội nhập
quốc tế và tác động mạnh mẽ toàn diện, sâu rộng của cuộc cách mạng công nghiệp
lần thứ tư đã tạo ra những hiệu ứng khuếch đại vai trò của tri thức khoa học và công
nghệ đối với sự phát triển của các quốc gia. Việc nghiên cứu tư tưởng A.Toffler về
vai trò tri thức - đại diện tiêu biểu của tư tưởng giai cấp tư sản, giúp chúng ta có
quan điểm toàn diện hơn trong tiếp cận, đánh giá những giá trị tích cực và hạn chế
quan điểm triết học của A.Toffler trong khuôn khổ hệ tư tưởng tư sản góp phần bảo
vệ, bổ sung và phát triển quan điểm mác xít về tính tất yếu khách quan đi lên chủ
nghĩa xã hội trong tiến trình của lịch sử nhân loại.
Vì thế, tác giả chọn đề tài nghiên cứu “Tư tưởng Alvin Toffler về vai trò tri
thức và ý nghĩa của nó đối với phát triển nguồn trí lực ở Việt Nam hiện nay”.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Luận án phân tích, hệ thống hóa tư tưởng của A.Toffler về vai trò của tri thức,
đánh giá những giá trị và hạn chế của tư tưởng đó, rút ra ý nghĩa đối với việc phát
triển nguồn trí lực ở Việt Nam hiện nay.


3
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, luận án thực hiện các nhiệm vụ nghiên
cứu sau:
- Tổng quan các công trình nước ngoài và trong nước bàn về cơ sở hình thành,
nội dung tư tưởng A.Toffler về vai trò tri thức và ý nghĩa tư tưởng A.Toffler về vai
trò tri thức đối với phát triển nguồn trí lực ở Việt Nam hiện nay.

- Nghiên cứu cơ sở khách quan và nhân tố chủ quan hình thành tư tưởng
A.Toffler về tri thức.
- Phân tích, hệ thống hóa tư tưởng A.Toffler về vai trò của tri thức đối với việc
hình thành năng lực thích nghi của chủ thể xã hội; trong phương thức sản xuất và sự
biến đổi quyền lực chính trị.
- Đánh giá những giá trị và hạn chế trong tư tưởng A.Toffler về vai trò của tri
thức, rút ra ý nghĩa đối với phát triển nguồn trí lực ở Việt Nam hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là tư tưởng A.Toffler về vai trò tri thức.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Luận án tập trung nghiên cứu tư tưởng A.Toffler về vai trò của tri thức trong:
năng lực thích nghi của chủ thể xã hội; phương thức sản xuất: lực lượng sản xuất;
quan hệ sản xuất; kiến trúc thượng tầng: làm rõ vai trò tri thức trong sự biến đổi
quyền lực chính trị
- Tác phẩm luận án nghiên cứu: Cú sốc tương lai, Làn sóng thứ ba và Thăng
trầm quyền lực.
4. Cơ sở lý luận, phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Luận án nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam, chính
sách của Nhà nước về vai trò của tri thức và chiến lược phát triển nguồn lực chất
lượng cao ở Việt Nam hiện nay.


4
4.2. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
- Luận án được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật
biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử.
Thứ nhất, xuất phát từ tồn tại xã hội nước Mĩ nửa sau thế kỷ XX và sự kế thừa

các tiền đề tư tưởng luận án chỉ ra mối dây liên hệ giữa tư tưởng của A.Toffler trong
lịch sử và ý nghĩa của nó ở Việt Nam hiện nay.
Thứ hai, từ lí luận hình thái kinh tế -xã hội của chủ nghĩa Mác - Lênin soi
chiếu tư tưởng của A.Toffler để chỉ ra những giá trị và hạn chế trong tư tưởng của
A.Toffler về vai trò tri thức và rút ra những ý nghĩa đối với phát triển nguồn trí lực
ở Việt Nam hiện nay.
- Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu: Logic - lịch sử, phân tích tổng hợp, khái quát hóa - trừu tượng hóa, thống kê xã hội học, so sánh, đối chiếu,
tổng kết thực tiễn...và các phương pháp nghiên cứu liên ngành.
5. Những đóng góp mới của luận án
Luận án đã có những đóng góp mới sau:
- Hệ thống hóa cơ sở hình thành tư tưởng A.Toffler về tri thức.
- Phân tích, hệ thống hóa tư tưởng A.Toffler về vai trò tri thức đối với lực
lượng sản xuất, quan hệ sản xuất và quyền lực tri thức.
- Đánh giá khách quan, khoa học những giá trị và hạn chế trong tư tưởng
A.Toffler về vai trò của tri thức, từ đó rút ra ý nghĩa của những tư tưởng đó đối với
việc phát triển nguồn trí lực ở Việt Nam hiện nay.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu
6.1. Ý nghĩa khoa học
Kết quả nghiên cứu của luận án chỉ ra sức ảnh hưởng của chủ nghĩa MácLênin trong tư tưởng của A.Toffler, mối dây liên hệ giữa tư tưởng của chủ nghĩa
Mác - Lênin về vai trò của tri thức khoa học với những tư tưởng của A.Toffler về
vai trò tri thức là sự kế thừa, tiếp nối cơ bản là trên cùng một hướng tư tưởng; Luận
án làm rõ hơn những giá trị và hạn chế trong tư tưởng A.Toffler về vai trò tri thức.


5
Những kết quả trong nghiên cứu của luận án là tài liệu tham khảo phục vụ cho
việc giảng dạy môn Triết học (phần Học thuyết Hình thái kinh tế - xã hội), một số
học phần của chuyên ngành Kinh tế - chính trị học, Chính trị học... ở các trường đại
học, cao đẳng hiện nay.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn

Những kết quả nghiên cứu trong luận án có thể là tư liệu tham khảo trong
hoạch định, ban hành và thực thi các chính sách của Đảng và Nhà nước về phát
triển nguồn nhân lực chất lượng cao ở Việt Nam đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi
mới, xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế và tác động của cuộc cách mạng công
nghiệp lần thứ tư.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các công trình nghiên cứu của tác giả
đã công bố liên quan đến đề tài luận án, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội
dung của luận án gồm 4 chương, 11 tiết.


6
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1.1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU TIÊU BIỂU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
LUẬN ÁN

1.1.1. Các công trình nghiên cứu cơ sở hình thành và nội dung tư tưởng
Alvin Toffler về vai trò tri thức
A.Toffler là nhà tương lai học nổi tiếng thế giới. Bởi vậy, đã có nhiều công
trình nghiên cứu về cuộc đời, sự nghiệp và tư tưởng của ông dưới những góc độ tiếp
cận khác nhau.
1.1.1.1. Các công trình nghiên cứu cơ sở hình thành tư tưởng Alvin Toffler
về tri thức
Ở trong nước, các tác giả Lê Thị Tuyết và Dương Quốc Dân trong cuốn Khái
lược tương lai học [93] nghiên cứu và chỉ ra tiền đề lý luận và cơ sở thực tiễn hình
thành các tư tưởng về tương lai. Các đại biểu đặt nền tảng lý luận cho sự ra đời của
tương lai học là: Plato, T.More, T.Campanella, F.Bacon, Saint Simon và R.Owen.

Cơ sở thực tiễn là những mâu thuẫn của đời sống hiện thực, là xung đột trong các
lĩnh vực của đời sống xã hội, bao gồm: kinh tế, chính trị, văn hóa, sự bế tắc và
khủng hoảng của cá nhân trong xã hội. Thực trạng xã hội đó là cơ sở khơi nguồn
các học thuyết với ý nghĩa vượt qua hiện thực, gợi mở mô hình phát triển trong
tương lai.
Vào những năm 30 của thế kỷ XX thuyết kỹ trị ra đời, tạo cơ sở cho sự xuất
hiện của tương lai học. Vào những năm 40 thế kỷ XX, khuynh hướng phát triển của
tương lai học dựa trên sức mạnh của khoa học, kỹ thuật, công nghệ. Hai cơ sở hình
thành khuynh hướng cơ bản của tương lai học giai đoạn này là sự ảnh hưởng của
thuyết kỹ trị và thuyết hội tụ, với ý tưởng xóa bỏ ranh giới giữa chủ nghĩa tư bản và
chủ nghĩa xã hội.
Công trình là những đánh giá chung, khái quát về cơ sở hình thành tương lai
học, trong đó có tư tưởng của A.Toffler. Tuy nhiên, các tác giả chưa chỉ ra những


7
điều kiện kinh tế - xã hội, tiền đề tư tưởng trực tiếp hình thành nên những quan
điểm của A.Toffler về vai trò tri thức.
Khắc phục điều này, trong cuốn Quyền lực tri thức trong tư tưởng chính trị
của A.Toffler [72] từ góc độ tiếp cận chính trị học, tác giả Ông Văn Năm đã chỉ ra
những điều kiện, tiền đề hình thành tư tưởng A.Toffler về quyền lực tri thức. Tuy
nhiên, tác giả chưa phân tích có hệ thống những điều kiện trực tiếp hình thành tư
tưởng A.Toffler về vai trò tri thức trên phương diện kinh tế, chính trị - xã hội và văn
hóa nước Mĩ. Tác giả cũng chưa đề cập đến quan điểm của C.Mác về khoa học “đã
và đang trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp” - một quan điểm có ảnh hưởng quan
trọng, đặt cơ sở nền tảng hình thành tư tưởng của A.Toffler về vai trò của tri thức.
Trong bài viết Quan điểm của C.Mác và A.Toffler về xã hội [62] tác giả
Nguyễn Đức Luận khẳng định, quan điểm sản xuất vật chất là nền tảng phát triển xã
hội là khởi nguồn tư tưởng của A.Toffler về xã hội. Dựa trên những khảo cứu quan
điểm của C.Mác và A.Toffler về xã hội tác giả kết luận: “A.Toffler đã từng theo

C.Mác. Có thể nói, quan điểm của C.Mác về xã hội có ảnh hưởng nhất định đến
A.Toffler” [62, tr.38]. Tuy nhiên, tác giả mới đề cập đến sự tiếp cận của A.Toffler
về về lịch sử xã hội chưa đi sâu nghiên cứu chỉ ra sự tiếp nối, kế thừa hợp lý tư
tưởng của C.Mác trong hệ thống quan điểm tiếp cận về xã hội của A.Toffler.
Luận án tiến sĩ Quan điểm của Francis Bacon về vai trò của tri thức khoa học
và vấn đề phát triển nền kinh tế tri thức trong thời đại hiện nay [44] tác giả Lê Thị
Huyền khẳng định: tư tưởng của F.Bacon về vai trò của tri thức đã đặt nền tảng cho
thuyết hội tụ và thuyết kỹ trị hiện đại, trong đó tư tưởng của A.Toffler là một trong
những học thuyết tiêu biểu cho thuyết kỹ trị và thuyết hội tụ. Tác giả viết: Xét về
thực chất thuyết kỹ trị và thuyết hội tụ đều là những học thuyết đề cao quyền lực
của tri thức, khoa học, kỹ thuật và công nghệ, coi đó là chìa khóa vạn năng để giải
quyết những vấn đề chung của xã hội. Một trong những nhà tương lai học kỹ trị đã
phát triển ý tưởng của F.Bacon về “quyền lực của tri thức” trong xã hội là A.Toffler
với bộ ba tác phẩm: Cú sốc tương lai, Làn sóng thứ ba và Thăng trầm quyền lực.
Tác giả đã chỉ ra những giá trị trong tư tưởng của F.Bacon trở thành cơ sở hình
thành thuyết kỹ trị và thuyết hội tụ, đặt nền móng cho tư tưởng đề cao quyền lực tri
thức trong các tác phẩm của A.Toffler.


8
1.1.1.2. Các công trình nghiên cứu nội dung tư tưởng Alvin Toffler về vai
trò của tri thức
Trên thế giới, quan điểm của A.Toffler về vai trò tri thức được nhiều học giả
đi sâu nghiên cứu. Trong tác phẩm Xã hội học thế kỷ XX: Lịch sử và công nghệ [90]
tác giả E.A.Capitonov cho rằng A.Toffler đã đưa ra một cách tiếp cận khác trong
đánh giá nền văn minh công nghiệp, phác thảo những nét căn bản của nền văn minh
mới và đã có công rất lớn trong việc xây dựng hình ảnh xã hội tương lai; A.Toffler
đã có những quan điểm cấp tiến về xã hội công nghiệp.
Tiếp cận ở khía cạnh tương lai học, tác phẩm Tương lai khác thường [14] và
Dự báo về thế giới thế kỷ 21 [24] có những ghi nhận và đánh giá cao quan điểm của

A.Toffler về vai trò tri thức đối với lịch sử phát triển của nhân loại. Trên cơ sở nhận
thức được những vai trò quan trọng của tri thức đối với lịch sử phát triển của nhân
loại trong tương lai, các công trình đã có sự tiếp nối quan điểm của A.Toffler về vai
trò của tri thức tác động đến xu hướng phát triển của tương lai nhân loại. Cuốn
Tương lai khác thường khẳng định, A.Toffler với tầm nhìn của nhà tương lai học đã
cung cấp cho chúng ta một viễn cảnh độc đáo về ngày mai, phân tích những sự đổi
mới và những xu hướng tương lai, giúp ta hoạch định những chiến lược, đầu tư phát
triển sản phẩm, phát triển kinh doanh, phát triển chính sách xã hội, phát triển năng
lực dự báo và ra quyết định dựa trên nền tảng là tri thức. Công trình tập thể của các
tác giả Trung Quốc: Dự báo về thế giới thế kỷ 21 là sự ảnh hưởng và tiếp nối tư
tưởng của A.Toffler về tương lai, với các làn sóng khoa học, công nghệ và sức
mạnh của tri thức trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Cuốn sách đánh giá cao tư
tưởng của A.Toffler về tương lai thế giới: “Quan điểm của cuốn sách này, khác hẳn
với quan điểm bi quan chủ nghĩa, cho rằng thế giới không đứng trước ngày tận thế,
lịch sử nhân loại vừa mới bắt đầu” [24, tr.58]. Cuốn sách cũng đã đề cập đến một số
nét khái quát trong nội dung tư tưởng của A.Toffler về tương lai, về vai trò của tri
thức và có những nhận định xác đáng về những giá trị mà những tác phẩm của
A.Toffler đạt được, từ đó khẳng định: “Đối với những kiến giải trong quyển sách
này, nên gạt bỏ cái giả, lấy cái thật, gạn cái tạp lấy cái tinh” [24, tr.59].
Bàn về tác động của Làn sóng thứ ba, tác giả cuốn Chinh phục các làn sóng
văn hóa [97] ngay từ lời mở đầu đã cho thấy một hình ảnh xã hội dưới sự tác động


9
tất yếu của Làn sóng thứ ba tạo nên một cuộc khủng hoảng: “Đó là cuộc khủng
hoảng chung của nền văn minh công nghiệp...Trong cuộc khủng hoảng đó, các hệ
thống, giá trị, mô hình gia đình hạt nhân tan vỡ, các thể chế sụp đổ, vô số những
biến đổi dữ dội”...Nhưng tất cả những điều đó chỉ là biểu hiện bề ngoài của mối
quan hệ giữa con người với con người đã thay đổi, hay có thể nói đó là dấu hiệu về
cái chết của chủ nghĩa công nghiệp và sự ra đời của một nền văn minh mới, văn

minh hậu công nghiệp, là đợt sóng thứ ba” [97, tr.5]. Được cập nhật với những
nghiên cứu và phân tích mới nhất, Chinh phục các làn sóng văn hóa trở thành cuốn
sách cẩm nang hữu ích dành cho độc giả để đạt được những thành tựu trong môi
trường kinh doanh quốc tế của Làn sóng thứ ba. Tác giả khẳng định quan điểm của
A.Toffler: “Lịch sử loài người chẳng hề kết thúc mà chỉ vừa mới bắt đầu” [97, tr.8].
Cuốn sách này có ý nghĩa đem lại những ý tưởng và kỹ năng tạo dựng văn hóa
doanh nghiệp trong thế giới toàn cầu chinh phục các làn sóng văn hóa của thế giới
trong thời đại ngày nay.
Bàn về tác động của tri thức tới xu hướng hình thành và phát triển nền kinh tế
tri thức mang tính toàn cầu cuốn Thời đại kinh tế tri thức [96] và Kinh tế tri thức xu
thế mới của xã hội thế kỷ XXI [86] chịu sự tác động và thấm nhuần tư tưởng của
A.Toffler về vai trò của tri thức, về kỹ thuật và thế giới công nghệ thông tin. Do
vậy, các tác phẩm được viết ra như là sự tiếp nối, chú giải tư tưởng của A.Toffler và
hoàn toàn bị A.Toffler chinh phục. Tác giả Tần Ngôn Trước trong cuốn Thời đại
kinh tế tri thức phác họa vai trò quan trọng của tri thức như một động lực cơ bản
cho sự phát triển của nền kinh tế của các quốc gia, từ bỏ phương thức sản xuất với
nguồn tài nguyên truyền thống, tiếp cận phương thức sản xuất mới với nguồn tài
nguyên tri thức, thông tin. Kế thừa quan điểm của A.Toffler về vai trò then chốt của
tri thức, thông tin trong thế kỷ XXI trong tác phẩm này ông đã khẳng định: “Khi
sức mạnh thông tin cùng với những sản nghiệp của nó được ứng dụng rộng rãi ở các
lĩnh vực chính trị, kinh tế, quân sự, văn hóa...nó sẽ quyết định thực lực toàn bộ quốc
gia, tiến tới quyết định địa vị thực tế của đất nước trong nền chính trị và kinh tế thế
giới” [96, tr.132-133].
Trong cuốn Kinh tế tri thức xu thế mới của xã hội thế kỷ XXI tác giả Ngô Quý
Tùng đánh giá rất cao quan điểm đề cao vai trò của tri thức trong các tác phẩm của


10
A.Toffler. Tác giả phác họa vai trò quyết định của tri thức hình thành nên sức phát
triển mới của lực lượng sản xuất trong nền kinh tế trong các tác phẩm của A.Toffler

trở thành những tư tưởng cơ bản đặt nền tảng cho một xu hướng mới trong nền kinh
tế của thế kỷ XXI - nền kinh tế tri thức. Cho nên, ông cho rằng: khi nêu ra nguồn
gốc của “kinh tế tri thức”, A.Toffler được coi là đại biểu đầu tiên được nhắc đến,
bên cạnh những nhà tương lai học, những nhà kinh tế, luật học, chính trị học và xã
hội học nổi tiếng từ những năm 70 của thế kỷ XX.
Cuốn Tôn trọng tri thức, tôn trọng nhân tài - kế lớn trăm năm chấn hưng đất
nước [42] ảnh hưởng quan điểm của A.Toffler về vai trò của tri thức và thấu triệt
vai trò then chốt của tri thức, kỹ thuật và công nghệ, tác phẩm được viết ra như là sự
kế thừa, tiếp nối tư tưởng của A.Toffler về vai trò của tri thức trở thành tài nguyên
số một, động lực cho sự phát triển của Trung Quốc ở thế kỷ XXI.
Trong bài viết Toàn cầu hóa và vận mệnh nhân loại [25] tác giả G.A.Duganov
ghi nhận và đánh giá rất cao tư tưởng A.Toffler về vai trò của tri thức, thông tin,
văn hóa, sự biến đổi của quyền lực chính trị. Song, tác giả cũng đã nhận thấy hạn
chế cơ bản trong tư tưởng của A.Toffler khi quá đề cao vai trò của tri thức, của khoa
học kỹ thuật. Đồng thời, ông cũng phê phán quan điểm, lập trường giai cấp của
A.Toffler, ông cho rằng A.Toffler không thoát khỏi lập trường của giai cấp tư sản.
Bàn về tác phẩm Làn sóng thứ ba, tác giả Michael Finley với bài viết Alvin
Toffler and the Third Wave [123] đã phác họa nội dung tư tưởng của A.Toffler về
vai trò tri thức trong nền kinh tế trong nền văn minh mới của lịch sử nhân loại - Làn
sóng thứ ba. Nền kinh tế của Làn sóng thứ ba không dựa trên cơ bắp mà dựa vào tài
nguyên tri thức và thông tin. Do đó, nền văn minh mới của tương lai nhân loại còn
được gọi là thời đại tri thức, xã hội thông tin. Tác giả đã phác họa nền kinh tế cũ và
mới trong các làn sóng văn minh với các nguồn tài nguyên cơ bản. Trong làn sóng
đầu tiên, sự giàu có là đất đai và nó mang tính độc quyền. Trong làn sóng thứ hai,
sự giàu có của các quốc gia dựa vào ba yếu tố: đất đai, lao động và vốn. Trong Làn
sóng thứ ba tài nguyên, động lực phát triển của mọi quốc gia là tri thức.
Tác giả Wan Fariza Alyati Wan Zakaria với bài viết A.Toffler: Knowledge,
Technology and Change in Future Society [114] và Alina-Petronela Haller trong bài
viết A.Toffler and the economico - social evolution [110] đánh giá về những tác

11
động tư tưởng A.Toffler về vai trò tri thức khoa học công nghệ đối với sự thay đổi
quan trọng của xã hội. Bài viết A.Toffler: Knowledge, Technology and Change in
Future Society đã phân tích quan điểm của A.Toffler về tri thức và khoa học công
nghệ trong Làn sóng thứ ba. Tác giả chỉ ra những tư tưởng cơ bản của A.Toffler về
vai trò của tri thức và công nghệ là nguyên nhân cơ bản tạo ra những thay đổi, với
gia tốc nhanh chóng của xã hội tương lai, chính tri thức và khoa học công nghệ định
hình xã hội tương lai. Bài viết cũng bàn về mối quan hệ giữa bộ ba quyền lực: bạo
lực, của cải và tri thức. Trong đó, bài viết cũng nêu lên quan điểm nổi bật của
A.Toffler về vai trò của tri thức đối với việc hình thành quyền lực tối cao trong xã
hội tương lai. Tri thức trở thành nguồn gốc của quyền lực, quyền lực tri thức có sức
mạnh cao nhất, mang tính hiệu quả hơn cả. Tri thức là cội nguồn của quyền lực
trong tương lai cũng là cội nguồn của của cải, của sự giàu có và sức mạnh, tri thức
là vô tận… Tác giả cũng nhấn mạnh tư tưởng của A.Toffler cho rằng: Thay đổi là
một lực cơ bản đang xâm chiếm tương lai của con người, trong đó kiến thức là
nhiên liệu cho sự thay đổi, công nghệ là động cơ của sự thay đổi. Tốc độ của sự
thay đổi xuất phát từ tri thức và công nghệ tạo ra, cho nên mọi thứ chỉ là mang tính
nhất thời, mới lạ và đa dạng. Do đó, A.Toffler cho rằng mỗi cá nhân nói riêng, cả xã
hội nói chung phải học cách thích nghi, quản lý các nguồn thay đổi để thích nghi
hiệu quả bằng cách không ngừng gia tăng tri thức, đổi mới công nghệ,…
Bài viết A.Toffler and the economico - social evolution trên cơ sở phân tích
quan điểm của A.Toffler về ba làn sóng văn minh của lịch sử nhân loại, tác giả làm
nổi bật tư tưởng của A.Toffler về Làn sóng thứ ba trong lịch sử nhân loại với nền
tảng của sự phát triển dựa vào tri thức. Hiện tại, nhân loại đang đối mặt với bước
ngoặt mà A.Toffler coi là “bước nhảy lượng tử” trong nền văn minh mới - Làn sóng
thứ ba. Những thay đổi trong nền văn minh Làn sóng thứ ba sẽ mở đường hình
thành một xã hội mới, nền văn minh trí tuệ. Những hạn chế trong sự phát triển của
nền văn minh công nghiệp là nguyên nhân nhất định dẫn đến sự thay đổi trong mô
hình phát triển ngày càng dựa vào tri thức. Nếu trong xã hội công nghiệp, công

nghệ thống trị trong các lĩnh vực kinh tế - xã hội, thì trong xã hội tri thức Làn sóng
thứ ba con người sẽ là người sáng tạo công nghệ và kiểm soát các hướng phát triển
của công nghệ.


12
Bài viết The contribution of A.Toffler to the theoretical and conceptual
imaginary of communication [112] nhấn mạnh những đóng góp của A.Toffler về
khoa học truyền thông. Để làm rõ những đóng góp của A.Toffler trong lĩnh vực
này, tác giả đi sâu nghiên cứu trong ba tác phẩm Cú sốc tương lai, Làn sóng thứ ba
và Cách mạng của sự giầu có. Bàn đến tác phẩm Cú sốc tương lai tác giả đánh giá
cao quan điểm của A.Toffler khi cho rằng: để tạo ra những điều kiện thích nghi với
tương lai, về nguyên tắc cần trang bị cho mình tri thức, kỹ năng và thái độ nâng cao
năng lực thích nghi với một tương lai thay đổi.
Tác giả Guy Halverson trong bài viết Toffler's Powershift Based on
Knowledge [121] bàn về quan điểm quyền lực dựa trên tri thức của A.Toffler. Tác
giả nhận định: A.Toffler đã phác họa tương lai bằng ba tác phẩm Cú sốc tương lai,
Làn sóng thứ ba và Thăng trầm quyền lực. Ba tác phẩm cho thấy con người cần
được trang bị tri thức và kỹ năng để thích ứng với tốc độ gia tăng nền kinh tế tri
thức, đồng thời để kiểm soát và làm chủ sự thay đổi chúng ta cần nắm trong tay
quyền lực tri thức. Giải pháp A.Toffler đề xuất là cần thực hiện những cuộc cải
cách, đặc biệt là cải cách hệ thống giáo dục.
Bàn tới quan điểm của A.Toffler về giáo dục, các bài viết Education Lessons
from A.Toffler [116], và Education for a Future of Change: Lessons from the PastRe-examining Progressive Education [109] đánh giá cao những tư tưởng của
A.Toffler về một nền giáo dục trang bị những tri thức, kỹ năng thích nghi cho một
tương lai thay đổi, bởi sự tác động mạnh mẽ của tri thức khoa học và công nghệ.
Trong đó, bài viết Education Lessons from A.Toffler nhấn mạnh quan điểm của
A.Toffler về vai trò của giáo dục. Nếu tương lai sẽ đến sớm như A.Toffler dự báo,
điều này có ý nghĩa to lớn đối với cuộc sống, công việc và giáo dục. Kiến thức và
kỹ năng cho công việc nhất định sẽ thay đổi nhanh chóng dẫn đến sự cần thiết phải

học và học lại. Trong bối cảnh như vậy, mỗi cá nhân cần không ngừng học lại thực
tiễn và xây dựng một bộ kỹ năng, phát triển năng lực để thích nghi.
Bài viết Education for a Future of Change: Lessons from the Past-Reexamining Progressive Education cho thấy, trong một thế giới với tốc độ cạnh tranh
cao, sự đổi mới, sáng tạo là yếu tố quyết định sự tồn tại và phát triển trong khuynh
hướng cạnh tranh của nền kinh tế, thực tế đó đặt ra yêu cầu người lao động cần


13
không ngừng học tập suốt đời, không ngừng đổi mới nhận thức về công nghệ cũng
như tránh sự lạc hậu về kiến thức chuyên môn. Đồng thời, người lao động cần có
các kỹ năng trong làm việc nhóm, có khả năng sáng tạo ý tưởng mới…A.Toffler
cho rằng, cần đổi mới nền giáo dục: việc tiếp thu kiến thức đơn thuần không còn đủ
nữa, người học cần phải không ngừng học tập suốt đời, giáo viên là người hướng
dẫn và dạy không chỉ là tri thức chuyên môn, mà còn trang bị những kỹ năng học
tập, tư duy, tạo ra môi trường học tập khám phá và tạo ra các ý tưởng mới…nâng
cao năng lực thích nghi với một tương lai thay đổi cho người học.
Bàn về những giá trị tư tưởng A.Toffler sau khi ông qua đời [115] tác giả đã
khẳng định, kết quả của nghiên cứu của A.Toffler trong tác phẩm Cú sốc tương lai
trở nên nổi tiếng thế giới. Trong các tác phẩm A.Toffler đã tổng hợp các sự kiện
khác nhau từ khắp các khu vực trên thế giới, và kết luận rằng sự tập trung của khoa
học, vốn và truyền thông đã tạo ra sự thay đổi nhanh chóng, tạo ra một hình thức xã
hội hoàn toàn mới mẻ. Sự tiếp nối nghiên cứu tương lai của A.Toffler trong hai
cuốn sách thành công tiếp theo là Làn sóng thứ ba và Thăng trầm quyền lực đã tạo
ra được sự háo hức trong cộng đồng, ở các trường đại học, trong các doanh nghiệp
và các chính phủ quốc gia. Newt Gingrich - cựu Chủ tịch Đảng Cộng hòa tại Hạ
viện nói rằng "Làn sóng thứ ba" đã ảnh hưởng rất lớn đến suy nghĩ của chính ông
và là một trong những công trình vĩ đại của thời đại chúng ta [115].
Ở trong nước, bàn về giá trị các tác phẩm của A.Toffler như cánh cửa mở ra
một thời đại mới với nền kinh tế tri thức các công trình: Góp phần nhận thức thế
giới đương đại [6], Diện mạo và triển vọng của xã hội tri thức [21], Lực lượng sản

xuất mới và kinh tế tri thức [18] và cuốn Hành trang thời đại kinh tế tri thức [95].
Các tác giả đã tiếp nhận tư tưởng của A.Toffler về vai trò tri thức để xây dựng
những quan điểm về nền kinh tế tri thức, phác họa xu hướng vận động của nền kinh
tế - xã hội. Trong đó, tác giả cuốn Góp phần nhận thức thế giới đương đại chịu ảnh
hưởng tư tưởng của A.Toffler khi phân tích nội dung kiến trúc thượng tầng trong
nền kinh tế tri thức qua các vấn đề như: dân chủ, sự thay đổi vị trí chức năng, vai trò
mới của nhà nước dân tộc; phương diện xã hội trong nền kinh tế tri thức...Tác giả
cuốn Diện mạo và triển vọng của xã hội tri thức đã bị chi phối bởi quan điểm của
A.Toffler về vai trò của tri thức. Trong ấn phẩm này, độc giả nhận thấy xu hướng tri


14
thức hóa rõ nét khi xã hội đang dịch chuyển từ xã hội thông tin sang xã hội tri thức. Tác
giả Vũ Đình Cự - Trần Xuân Sầm trong cuốn Lực lượng sản xuất mới và kinh tế tri
thức chỉ ra rằng: vào những năm 70 của thế kỷ XX, thế giới đang chuyển mình nhanh
chóng với làn sóng mới trong nền kinh tế, làm biến đổi xã hội dẫn đến những cú sốc về
tương lai và dẫn đến sự chuyển giao quyền lực cơ bản, yếu tố tạo nên sự chuyển biến
nhanh chóng xã hội ấy chính là tri thức. Tất cả bức tranh biến chuyển của xã hội dưới
sự tác động to lớn của tri thức đã được A.Toffler bàn đến trong các tác phẩm Cú sốc
tương lai, Thăng trầm quyền lực và Làn sóng thứ ba. Tác giả khẳng định: một trong
những nhận định trước những biến động to lớn của sản xuất, của xã hội mà nhà tương
lai học A.Toffler nêu lên được cả thế giới quan tâm, những nhà lãnh đạo các quốc gia
đặc biệt chú ý là luận điểm cho rằng: “Đây không phải là một sự biến động bình
thường mà có tính đột biến cách mạng, có ảnh hưởng chưa thể đo lường trước cho toàn
nhân loại” [18, tr.238 -329], đó là sự phát triển mạnh mẽ của tri thức, ngày nay tri thức
và trí tuệ đã trở thành nguồn lực quan trọng nhất của sản xuất, sự biến đổi cách mạng
này có tính tất yếu lịch sử, thay thế cho nền kinh tế nông nghiệp cổ điển với công cụ
sản xuất chủ yếu là máy móc cơ giới. Tác giả cuốn Hành trang thời đại kinh tế tri thức
đã nhận thức được tương lai đang đến với ngọn triều cường tri thức của Làn sóng thứ
ba, tác giả đã đề xuất hành trang giúp mỗi cá nhân, các quốc gia tạo lập “hồ sơ thích

nghi” sẵn sàng đón Làn sóng thứ ba. Cuốn sách cho độc giả thấy sức mạnh tri thức trở
thành nguồn tài nguyên cuối cùng của nhân loại, phá vỡ giới hạn tăng trưởng của nền
kinh tế dựa vào tài nguyên truyền thống. Tri thức trong thế giới đương đại và tương lai
đã và đang đặt ra “thách đố” đối với sự phát triển của cá nhân và các dân tộc trên thế
giới. Tác giả đã đưa ra quan điểm mỗi cá nhân, tổ chức cần hình thành, rèn luyện và
mài sắc các năng lực sau: Năng lực tiếp thu tri thức và xử lý thông tin là nguồn tài
nguyên cơ bản của cá nhân; năng lực diễn đạt tư duy và đổi mới là sự gia công và lợi
dụng tài nguyên tri thức tự có; năng lực tổ chức, quản lý và giao tiếp là phương tiện sản
xuất dựa vào nguồn tài nguyên tri thức của người khác. Việc hình thành, hoàn thiện và
phát triển những năng lực ấy giúp con người nâng cao năng lực thích nghi với những
thách thức của nền kinh tế tri thức luôn biến đổi.
Bàn về nội dung tác phẩm Làn sóng thứ ba các công trình Đọc Làn sóng thứ
ba của A.Toffler [2] và Khái lược tương lai học [93] đi sâu nghiên cứu nội dung tư


15
tưởng của A.Toffler về vai trò tri thức trong các làn sóng văn minh, sự chuyển tiếp
của các nền văn minh trong lịch sử dưới tác động của tri thức. Tác giả Nguyễn Phúc
Ân với Đọc Làn sóng thứ ba của A.Toffler đã tóm tắt nội dung, tính chất của làn
sóng thứ hai và thứ ba, đồng thời đánh giá Làn sóng thứ ba của A.Toffler có tính hệ
thống, đa dạng, phong phú về thông tin và có sức thuyết phục lớn, một lần nữa
khẳng định những giá trị về vai trò của tri thức, của kỹ thuật và của công nghệ
thông tin được đề cập đến trong Làn sóng thứ ba. Tuy nhiên, tác giả chưa đưa ra
những đánh giá một cách toàn diện về hạn chế trong tư tưởng của A.Toffler, đặc
biệt là vấn đề vai trò của tri thức trong Làn sóng thứ ba. Cuốn Khái lược tương lai
học tiếp cận tác phẩm Làn sóng thứ ba như là một trong những tác phẩm tiêu biểu
của tương lai học. Cuốn sách chỉ ra cách tiếp cận lịch sử xã hội của A.Toffler với ba
làn sóng văn minh. Đặc biệt, đi sâu nghiên cứu tư tưởng của A.Toffler về làn sóng
văn minh thứ ba với những đặc trưng của nền kinh tế tri thức và tư tưởng của
A.Toffler về nền chính trị của Làn sóng thứ ba dựa trên các nguyên tắc: quyền lực

của nhóm thiểu số, nền dân chủ bán trực tiếp và phân chia quyền lực quyết định.
Đồng thời, cuốn sách cũng chỉ ra mối liên hệ của tác phẩm Làn sóng thứ ba với các
tác phẩm Cú sốc tương lai và Thăng trầm quyền lực.
Tiếp cận ở khía cạnh chính trị học, cuốn Giáo trình chính trị học đại cương
[103] và Quyền lực tri thức trong tư tưởng chính trị của A.Toffler [72] đã chịu sự
ảnh hưởng sâu sắc tư tưởng của A.Toffler về vai trò tri thức trong hình thành hình
thái quyền lực mới. Cuốn Giáo trình chính trị học đại cương bàn về tư tưởng chính
trị của A.Toffler, tác giả nhấn mạnh quan điểm của A.Toffler về ba con đường cơ
bản (bạo lực, của cải và tri thức) với vị trí và thang bậc về phẩm chất là không như
nhau. Cuốn sách phân tích về các con đường bạo lực, của cải và tri thức đi đến
quyền lực được thể hiện thông qua bộ ba tác phẩm: Cú sốc tương lai, Làn sóng thứ
ba và Thăng trầm quyền lực, chỉ ra mặt mạnh và hạn chế của các con đường. Tác
giả đã có những nhận xét đánh giá tư tưởng của A.Toffler trên quan điểm của chủ
nghĩa Mác - Lênin, nhận thức những nhân tố hợp lý và những hạn chế trong lập
trường giai cấp tư sản của A.Toffler bàn về quyền lực, các hình thái và phẩm chất
của quyền lực. Cuốn Quyền lực tri thức trong tư tưởng chính trị của A.Toffler đặc
biệt đi sâu nghiên cứu sự hình thành quyền lực tri thức, sự chuyển giao các hình thái


16
quyền lực trong lịch sử cho đến quyền lực tri thức. Tác giả Ông Văn Năm đã làm
nổi bật lên vai trò của tri thức trên phương diện chính trị học, cho chúng ta thấy tri
thức là quyền lực số một trong tương lai. Đồng thời, tác giả cũng đã chỉ ra, tư tưởng
về quyền lực tri thức của A.Toffler có những giá trị nhất định để chúng ta kế thừa
trong sự nghiệp phát triển đất nước. Song, tư tưởng của A.Toffler về quyền lực tri
thức cũng có những hạn chế nhất định: A.Toffler tuyệt đối hóa vai trò của tri thức
trong sự phát triển của một quốc gia, cũng như phát triển của toàn cầu trong xu thế
hợp tác, hội nhập. Hạn chế đó cho thấy A.Toffler muốn vượt ra khỏi, đứng trên
quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin trong quan điểm về chủ nghĩa duy vật lịch sử
nhưng có phần không tưởng.

Bàn về nhân cách của con người trong thời đại kinh tế tri thức, cuốn Khuyến
tài [23] đề cập tới quan điểm của A.Toffler trong tác phẩm Làn sóng thứ ba với đạo
đức tiêu - sản của người lao động. Để đánh giá được đạo đức của người lao động
trong Làn sóng thứ ba cần căn cứ vào hiệu quả của công việc, là tinh thần tự học,
năng lực sáng tạo và năng lực thích nghi với mọi sự biến đổi của môi trường thực
tiễn. Tác giả muốn nhấn mạnh vai trò của chủ thể tri thức với năng lực tự học tập tri
thức, sự thích nghi và sáng tạo của chủ thể tri thức trong nền kinh tế tri thức. Trong
tác phẩm này, tác giả muốn gửi thông điệp về tri thức tới độc giả: “Cái nguyên lý
làm giàu hiện đại là: có tri thức thì sẽ của cải hữu hình (nhà cửa, đất đai, vàng bạc,
đá quý...). Từ nguyên lý đó, mục tiêu của khuyến tài là khuyến khích làm giàu tri
thức và tạo nên những “người có tri thức”. TÀI NĂNG SINH THÀNH TỪ TRI
THỨC” [23, tr.14].
Ngoài ra, còn nhiều tác phẩm có đề cập đến tư tưởng A.Toffler như: Lịch sử
văn minh nhân loại [75]; Khoa học và công nghệ với sự phát triển kinh tế - xã hội
[47], Nền kinh tế tri thức [58], Thế kỷ 21 thách thức và triển vọng [59],...các công
trình này, các tác giả ít nhiều đã bị ảnh hưởng tư tưởng của A.Toffler về vai trò của
tri thức đối với sự phát triển của lịch sử nhân loại.
Những bài viết bàn đến các quan điểm của A.Toffler về động lực phát triển xã
hội như: Tương lai dưới con mắt nhà tương lai học A.Toffler [94] và Quan điểm
của C.Mác và A.Toffler về xã hội [62] các tác giả có sự đồng tình với quan điểm của


17
A.Toffler về vai trò của tri thức khoa học, công nghệ có tác động quan trọng tới lịch
sử phát triển của xã hội. Bài viết Tương lai dưới con mắt nhà tương lai học
A.Toffler của tác giả Trần Xuân Trường, thể hiện sự đồng tình với quan điểm và dự
báo của A.Toffler về một số vấn đề khoa học, công nghệ, sự phân công lao động xã
hội, những hình thức và quan hệ mới của con người trong sản xuất kinh doanh. Tuy
nhiên, tác giả đã phản biện lại một số quan điểm, nhận định về gia đình, tổ chức xã
hội, thiết chế chính trị, quan hệ giai cấp, thế giới quan của A.Toffler. Qua bài viết,

tác giả đã cho thấy một số giá trị cơ bản trong tư tưởng của A.Toffler về tương lai
thế giới, đồng thời cũng chứng minh tính khoa học và tính thời đại của chủ nghĩa
Mác - Lênin trong thời đại ngày nay. Bài viết Quan điểm của C.Mác và A.Toffler về
xã hội đã chỉ ra quan điểm của A.Toffler về động lực phát triển của xã hội là các
yếu tố thuộc về tư liệu sản xuất, đặc biệt là yếu tố thuộc về tư liệu sản xuất. So sánh
với quan điểm của C.Mác, tác giả đã chỉ rõ: “Quan điểm của về xã hội của C.Mác là
duy vật biện chứng, còn quan điểm về xã hội của A.Toffler là duy vật siêu hình”
[62, tr.39].
Tiếp cận tác phẩm Làn sóng thứ ba, các bài viết Sẵn sàng đón Làn sóng thứ
ba [101] và Con người và văn hóa nhìn từ lý thuyết về các đợt sóng văn minh
[118] đã phác họa những luận điểm cơ bản của A.Toffler về các làn sóng văn
minh trong lịch sử nhân loại. Tác giả Thu Trà trong bài viết Sẵn sàng đón Làn
sóng thứ ba đã phác họa bức tranh Làn sóng thứ ba với những thách thức, thời cơ
của một nền văn minh mới và khẳng định: trong những điều kiện mới của những
sự thay đổi, phát triển vượt bậc của công nghệ, thông tin và kinh tế tri thức cần
nhận thức và sẵn sàng đón nhận những làn sóng mới này. Bài viết Con người và
văn hóa nhìn từ lý thuyết về các đợt sóng văn minh của tác giả Trịnh Thị Kim
Ngọc tiếp cận tác phẩm Làn sóng thứ ba với hình ảnh ẩn dụ là các đợt sóng văn
minh, tác giả bàn đến sự biến đổi của tâm lý hay sự thay đổi về văn hóa xã hội
trong các làn sóng văn minh là do sự biến đổi cơ sở kinh tế. Đặc biệt, tác giả nhấn
mạnh đến sự tác động của các đợt sóng văn minh đến con người và văn hóa. Đợt
sóng thứ ba dưới sự tác động của tri thức khoa học, công nghệ làm thay đổi cả
hoạt động sản xuất vật chất của xã hội, hình thành nền kinh tế tri thức đã tạo ra sự
thay đổi mang tính tất yếu trong toàn bộ hoạt động của cuộc sống từ cấu trúc của


18
gia đình, quá trình nuôi dạy trẻ em, mạng lưới xã hội, cộng đồng...tới toàn bộ hệ
thống sở hữu cũng như quyền lực trong xã hội.
Trong luận án Quan điểm của Francis Bacon về vai trò của tri thức khoa học

và vấn đề phát triển kinh tế tri thức trong thời đại hiện nay [44] tác giả Lê Thị
Huyền đánh giá cao những quan điểm của A.Toffler về vai trò của tri thức:
A.Toffler còn chỉ ra vai trò của tri thức trong việc mang lại cho con
người một thứ quyền lực văn minh, ngoài quyền lực tiền bạc và của cải quyền lực tri thức, là thứ quyền lực sẽ thuộc về số đông, vì lợi ích chung
của toàn xã hội, chứ không còn là quyền lực của một nhóm ít người nào
đó. Đây cũng là một trong những khía cạnh tốt đẹp của kinh tế tri thức
[44, tr.145]
Trong đề tài khoa học Xây dựng và phát triển con người Việt Nam trong điều
kiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với phát triển kinh tế tri thức [5] nhóm tác
giả đã khẳng định tính đúng đắn trong quan niệm của A.Toffler về vai trò của tri
thức: “Cách đây hơn 20 năm, A.Toffler, nhà tương lai học người Mĩ đã đi đến kết
luận, mọi nguồn lực tự nhiên đều có thể bị khai thác cạn kiệt, chỉ có trí tuệ con
người là “đẻ ra trí tuệ” và do vậy, “tri thức có tính chất lấy không bao giờ hết”, càng
khai thác càng trở nên giàu có” [5, tr.24].
Nhìn chung vấn đề vai trò của tri thức trong tư tưởng của A.Toffler đã được
nhiều học giả trong và ngoài nước tiếp cận trên các góc độ, các lĩnh vực khác nhau.
Các tác giả đã thấu triệt tư tưởng A.Toffler đề cao vai trò to lớn của tri thức khoa
học và chỉ ra trong mọi thời đại sự phát triển của bất kỳ một quốc gia nào nguồn
vốn tri thức trở thành lợi thế cho các quốc gia tăng sự phát triển và vị thế trên vũ đài
chính trị thế giới.
1.1.2. Các công trình nghiên cứu về ý nghĩa tư tưởng Alvin Toffler về vai
trò tri thức đối với phát triển nguồn trí lực ở Việt Nam hiện nay
Công trình ở nước ngoài, cuốn Thời đại kinh tế tri thức [96] tác giả Tần Ngôn
Trước bàn đến những tác động quan trọng về vai trò của tri thức đối với sự hình
thành phương thức sản xuất mới của lịch sử nhân loại, chỉ ra vai trò quan trọng của
tri thức trở thành nguồn tài nguyên số một trong kỷ nguyên mới; tri thức trở thành


19
nhân tố quyết định quá trình sản xuất của cải vật chất và sự tiến bộ của các quốc gia.

Kế thừa tư tưởng của A.Toffler về vai trò tri thức, tác giả Tần Ngôn Trước đã chỉ ra
ý nghĩa quan trọng tư tưởng A.Toffler về vai trò tri thức đối với sự hình thành
quyền lực mới:
Thời đại ngày nay, quy định quyền lực và quy tắc trò chơi mang tính
chất của cải trên thế giới đã thay đổi. Quyền lực không còn lấy tiêu chí
truyền thống như quyền uy của một văn phòng nào đó hoặc của một tổ
chức nào đó làm cơ sở, hàm nghĩa của cải đang chuyển dịch khỏi các
loại hình hữu hình như vàng, tiền và đất đai. Một cơ sở của cải và
quyền lợi vô hình linh hoạt hơn vàng, tiền và đất đai đang hình thành,
cơ sở mới này lấy tư tưởng, kỹ thuật và thông tin chiếm ưu thế làm tiêu
chí [96, tr.94].
Dẫn lại ý của A.Toffler về tác động của tri thức tới sự hình thành phương thức
sản xuất mới và tác động đến xu hướng biến đổi quan hệ quyền lực, ông viết: “Sự
phát triển của kinh tế tri thức là một sức mạnh mới có tính chất bùng nổ, nó thôi
thúc những nước có nền kinh tế tiên tiến tiến hành cạnh tranh gay gắt có tính chất
toàn cầu buộc nhiều nước đang phát triển vứt bỏ chiến lược truyền thống của họ.
Hiện nó đang đẩy tới sự thay đổi sâu sắc quan hệ quyền lực ở lĩnh vực cá nhân và
công cộng” [96, tr.16].
Trong phạm vi nghiên cứu cuốn sách chỉ ra những ý nghĩa cơ bản về vai trò tri
thức, thông tin đối với sự biến đổi quyền lực nói chung.
Cuốn Kinh tế tri thức xu thế mới của xã hội thế kỷ XXI [86] tác giả Ngô Quý
Tùng đã đi sâu bàn về kinh tế tri thức, ông cho rằng nguồn gốc của kinh tế tri thức
được dự báo bởi các nhà tương lai học, đặc biệt là trong các tác phẩm của A.Toffler.
Ông đã chỉ ra những ý nghĩa quan trọng trong tư tưởng của A.Toffler về vai trò tri
thức đối với việc hình thành nền kinh tế dựa vào tri thức - một xu hướng tất yếu của
nền kinh tế của tương lai nhân loại. Cách định nghĩa “kinh tế tri thức” về mặt nội
dung trong tác phẩm của ông có sự tương đồng với các hiểu của A.Toffler về văn
minh của Làn sóng thứ ba “Thực tế khái niệm “Kinh tế tri thức” là khái niệm mới
về một loại hình kinh tế mới khác với loại hình kinh tế trước đây. Loại hình kinh tế
trước đây lấy công nghiệp truyền thống làm nền tảng sản xuất, lấy nguồn tài nguyên

20
thiên nhiên thiếu và ít ỏi làm chỗ dựa để phát triển sản xuất. “Kinh tế tri thức” lấy
công nghệ kỹ thuật cao làm lực lượng sản xuất thứ nhất, lấy trí lực làm chỗ dựa chủ
yếu” [86, tr.15-16].
Các công trình ở trong nước, tác giả Ông Văn Năm với cuốn Quyền lực tri
thức trong tư tưởng chính trị của A.Toffler [72] trên cơ sở tiếp cận tư tưởng
A.Toffler về quyền lực tri thức, công trình chỉ ra những ý nghĩa đối với phát triển
nguồn lực trí tuệ ở Việt Nam đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế tri thức. Cụ thể trong
chương 3, tác giả đã phân tích ý nghĩa tư tưởng A.Toffler về quyền lực tri thức và
đề xuất những nguyên tắc cơ bản gợi mở phát huy nguồn lực trí tuệ, chấn hưng đất
nước, phục vụ cho xu hướng xây dựng nền kinh tế tri thức ở Việt Nam. Tác giả Ông
Văn Năm đã có sự khảo cứu, đánh giá và chỉ ra những giá trị quan trọng trong tư
tưởng A.Toffler về vai trò của tri thức và thông tin trong thời đại ngày nay. Tuy
nhiên, trong phạm vi của bài viết tiếp cận thiên về chính trị học nên vấn đề đánh giá
ý nghĩa tư tưởng A.Toffler về vai trò tri thức đối với phát triển nguồn trí lực Việt
Nam hiện nay còn chưa được đi sâu nghiên cứu.
Cuốn Khái lược tương lai học [93] của các tác giả Lê Thị Tuyết và Dương
Quốc Dân khẳng định những ý nghĩa quan trọng tư tưởng của A.Toffler về vai trò
tri thức đối với sự phát triển của nền văn minh mới của lịch sử nhân loại, và tri thức
trở thành động lực cốt yếu của sự phát triển. Các tác giả viết: “việc phác thảo nội
dung của Làn sóng thứ ba đã nhấn mạnh vai trò của tri thức; tri thức trở thành tọa
độ của sự phát triển trong nền văn minh trí tuệ này” [93, tr.147]. Tác phẩm Làn
sóng thứ ba, thể hiện cách nhìn của A.Toffler về triển vọng và xu thế phát triển của
các quốc gia với chiến lược dựa vào tài nguyên tri thức. Đóng góp của tri thức, theo
A.Toffler đang trở thành then chốt trong nền kinh tế, và những nước nào nhận thức
nhanh chóng điều đó sẽ sáng tạo nên thứ tài nguyên vô giá là tri thức.
Tác giả Thế Trường với cuốn Hành trang kinh tế tri thức [95] đánh giá cao tư
tưởng của A.Toffler về vai trò tri thức, tác giả cho rằng: những tư tưởng của

A.Toffler về vai trò tri thức đã đặt nền tảng quan trọng cho sự hình thành nền kinh
tế tri thức “Khi nói đến những ý tưởng xem như là cột mốc trên bước đường tiến tới
nền kinh tế tri thức, mọi người đều nhắc tới Paul Romer và A.Toffler” [95, tr.60].


21
Có thể thấy, tư tưởng của A.Toffler về vai trò tri thức có những ảnh hưởng quan
trọng tới các luận điểm của Thế Trường bàn về kinh tế tri thức - xu hướng tất yếu
của nhân loại trong thế kỷ XXI. Khẳng định những giá trị quan trọng của A.Toffler
về vai trò tri thức:
Tri thức sẽ thay thế vốn đầu tư. Tri thức, ngoài việc thay thế vật chất, giao
thông vận tải, và nguồn năng lượng, còn có thể tiết kiệm thời gian. Đứng
về mặt lý luận, tri thức khai thác không bao giờ cạn, trở thành vật thay thế
cuối cùng, trở thành nguồn tài nguyên của công nghệ. Tri thức là nhân tố
then chốt của sự tăng trưởng kinh tế thế kỷ XXI [dẫn theo 95, tr.40].
Tác giả Thế Trường đã khẳng định vai trò của trí lực mang tính quyết định tạo
nên bước chuyển lịch sử cho sự hình thành và phát triển của nền kinh tế tri thức, kinh
tế trí lực đồng nhất với kinh tế tri thức “giá trị của tri thức có thể xem đó là bộ phận
tạo thành kinh tế tri thức. Trên thực tế hạt nhân của kinh tế tri thức là hoạt động trí tuệ
của con người. Qua đó, cho ta thấy rằng, cũng có thể xem kinh tế tri thức là kinh tế trí
lực. Vì vậy, kinh tế trí lực thống nhất với kinh tế tri thức” [95, tr.41].
Trong bài báo khoa học, tác giả Phí Mạnh Hồng với bài viết Thời đại kinh tế
tri thức - cơ hội và thách thức đặt ra đối với các nước đang phát triển [43], bàn
luận về cách tiếp cận kinh tế tri thức với những thời cơ và thách thức cho các nước
đang phát triển nói chung và cho Việt Nam nói riêng. Những nguyên lý vận hành
của nền kinh tế mới dựa trên tri thức sẽ mang lại cho các nước đang phát triển
những cơ hội quan trọng: Các nước này có thể tìm kiếm các nguồn lực cho sự phát
triển của mình, không phải chỉ từ những thứ mà những nước này đang có, mà là
những cái đang hiện hữu trong cả nền kinh tế thế giới. Chúng có thể lấy không gian
kinh tế toàn cầu làm không gian phân bổ nguồn lực và thực hiện sự phát triển...các

nước nghèo không phải vật lộn với quá trình tự tìm ra tất cả các tri thức để vận dụng
cho quá trình sản xuất và các tổ chức đời sống của mình. Chúng ta có một kho tri
thức khổng lồ (trong đó có cả tri thức về công nghệ quản lý) của nhân loại có thể
tiếp nhận và làm bàn đạp cho sự phát triển. Thời cơ mà kinh tế tri thức toàn cầu đã
mang lại cho các nước đang phát triển là hết sức to lớn khác hẳn với các thời kỳ
trước. Sự phân tích trên của tác giả về những thời cơ to lớn của các nước đang