giáo án Ngữ Văn nâng cao t2

Giáo án ngữ văn lớp 11 nâng cao học kỳ 2 Ngày 20 tháng 4 năm 2008
Tiết 73
XUT DNG LU BIT
Phan Bi Chõu
A. MC TIấU CN T
Giỳp HS:
- Thy c chớ ln cu nc, khớ phỏch anh hựng, tinh thn quyt lit
ca nhõn vt tr tỡnh trong bi th. Thụng qua nhõn vt tr tỡnh, cm nhn
c v p lóng mn ho hựng ca lp nh nho tiờn tin u th k XX.
- Cm nhn c nột c sc v phng din ngh thut ca bi th th
hin qua ging iu, li dựng t v mch liờn tng.
B. TIN TRèNH DY- HC
Bc 1: n nh, kim tra
- Kim tra vic chun b sỏch v v vic son bi ca HS.
- Cõu hi: K tờn nhng tỏc gi, tỏc phm vn hc Vit Nam t du TK
XX n cỏch mng thỏng Tỏm nm 1945 (ó hc trong hc kỡ I).
Yờu cu k c nhng tỏc gi, tỏc phm ó hc theo trỡnh t ó hc
(xem Mc lc- SGK Ng vn 11- Tp 1)
Bc 2: Bi hc
I. c- hiu Tiu dn
1- Tỏc gi
- GV yờu cu HS c phn Tiu dn, kt hp vi nhng hiu bit v Phan
Bi Chõu nờu nhng nột c bn v tỏc gi.
- Mt HS c Tiu dn (SGK), túm lc nhng ý c bn. Cỏc HS khỏc cú
th b sung bng nhng hiu bit ca mỡnh.
Ngời soạn: Vũ thị Hơng Trờng THPT Lam sơn
1
Giáo án ngữ văn lớp 11 nâng cao học kỳ 2 Ngày 20 tháng 4 năm 2008
- GV nhn xột ng thi nhn mnh nhng ý chớnh:
Ni dung cn t:
1- Phan Bi Chõu (1867- 1940)- quê Nam đàn , Nghệ an

+ L nhõn vt kit xut ca lch s du TK XX, lónh t ca cỏc phong
tro: Duy tõn, ụng du, Vit Nam quang phc hi. Sự nghiệp cứu nớc của ông
không thành nhng sự nghiệp cứu nớc của ông thì còn mãi tới muôn đời.ở nớc
ngoài ông đã trích máu mình viết Bức th hải ngoại gửi về nớc khích lệ lòng yêu
nớc.
+ Sinh ra giữa cuộc đời PBC không hề nghĩ rằng mình sẽ là nhà văn nhng
thực tế trên bớc đờng vận động cách mạng cũng nh trong hoàn cảnh bị kẻ thù
giam lỏng ông đã làm văn thơ và trở thành nhà văn lớn của dân tộc.
+Văn thơ PBC là một thành tựu rực rỡ nhất của thể loại văn chơng tuyên
truyền cổ động cách mạng.
2- Hon cnh ra i bi th
- GV yờu cu HS c Tiu dn v cho bit hon cnh sỏng tỏc bi th.
- HS tho lun v phỏt biu ý kin.
- GV nhn xột, iu chnh v din gii quỏ trỡnh sỏng tỏc bi th:
Ni dung cn t:
+ Những năm đầu thế kỷ XX hoàn cảnh chính trị nớc ta vô cùng tăm tối
bao kẻ đã ngủ quên trên thây ma của dân tộc còn những ngời trí thức yêu nớc ý
chí cứu nớc không bị thui chột và phong trào cách mạng mới đã bắt đầu hé lên
nhng vẫn cha tìm ra con đờng đi đúng đắn.
+ Nm 1905, sau khi cựng Tiu La Nguyn Thnh thnh lp Hi Duy
tõn, theo ch trng ca t chc, Phan Bi Chõu chia tay bn bố sang Trung
Ngời soạn: Vũ thị Hơng Trờng THPT Lam sơn
2
Giáo án ngữ văn lớp 11 nâng cao học kỳ 2 Ngày 20 tháng 4 năm 2008
Quc v Nht Bn, tranh th s giỳp ca nhng nc ny i vi phong
tro cỏch mng Vit Nam.
+ Trc khi lờn ng, vo lỳc chia tay (trong ba cm ngy tt do Phan
Bi Chõu t chc ti nh mỡnh chia tay cỏc ng chớ) Phan Bi Chõu ó
sỏng tỏc Xut dng lu bit ( li lỳc t bit ra nc ngoi).
+PBC ra đi trong niềm say mê lý tởng với một sứ mạng lịch sử đè nặng

đôi vai: khôi phục lại đất nớc, tái tạo lại giang sơn.
II. c- hiu vn bn
1. c- hiu bn cõu u
- GV nờu mt s vn v giao vic cho cỏc nhúm HS suy ngh, tho
lun.
Cõu hi- Gii ngha bn cõu u ca bi th v lm rừ ý thc, s mnh,
hoi bóo ca nhõn vt tr tỡnh- ngi thanh niờn trc thi cuc.
- HS lm vic theo nhúm, c i din trỡnh by. C lp theo dừi, nhn xột,
tho lun.
- GV nhn xột quỏ trỡnh lm vic ca HS trờn tinh thn nhng ni dung c
bn sau:
Bn cõu u ca bi th nhc li quan nim v "chớ lm trai" ca cỏc nh
nho xa vi tinh thn khng nh. Theo ú, khỏt vng lm nhng vic ln ca
nhõn vt tr tỡnh cng c th hin mt cỏch sõu sc. Cõu th nht ó c
bn dch ngha lm rú ý: Sinh lm nam nhi phi mong chuyn khỏc thng.
Chí làm trai là một lý tởng nhân sinh trong XHPK thể hiện t tởng nhập thế
tích cực của đạo nho. Chí làm trai đó thờng gắn với cái mộng công danh:
+Không công danh thà nát với cỏ câyNguyễn Công Trứ
+Công danh nam tử còn vơng nợ---Phạm Ngũ Lão
Ngời soạn: Vũ thị Hơng Trờng THPT Lam sơn
3
Giáo án ngữ văn lớp 11 nâng cao học kỳ 2 Ngày 20 tháng 4 năm 2008
+Hoặc thoả cái chí tang bồng hồ thỉ:
Chí làm trai Nam Bắc Tây Đông
Cho phỉ sức vẫy vùng trong bốn bể---Nguyễn Công Trứ
- Cõu th hai cú tr c hiu nh mt li t nhc nh, mt phn vn:
L no tri t t vn xoay ti õu thỡ ti m mỡnh l k ng ngoi, vụ
can?
- Cõu th ba khụng ch n gin xỏc nhn s cú mt ca nhõn vt tr tỡnh
trờn i m cũn hm cha mt tõm nim: ta hin din khụng phi nh mt

s kin ngu nhiờn, vụ ớch v vỡ vy, ta phi lm c mt vic gỡ ú cú ý
ngha cho i.
- Cõu th t cú ti liu dch ngha: cũn nh chuyn ngn nm thỡ cú ngi
sp ti. Cú th núi rừ ý hn l: ngn nm sau l no chng cú ngi ni
tip cụng vic ca ngi trc? Nh vy, hai cõu 3, 4 cho thy rừ cỏi tụi
y trỏch nhim ca nh th: thy vic khụng th khụng lm, khụng li
cho ai. Hn th, cỏi tụi y thy rừ lch s l mt dũng chy liờn tc, cú s
gúp mt, s tham gia gỏnh vỏc cụng vic ca nhiu th h.
Hai t "hi kỡ" (him l, khỏc thng) cõu th nht cn c hiu nh
nhng t núi v tớnh cht ln lao, trng i, kỡ v ca cụng vic m k lm trai
phi gỏnh vỏc. Trc Phan Bi Chõu, ó cú nhiu ngi phỏt biu v vn
ny trong th: "Bay thng cỏnh muụn trựng tiờu hỏn/ Phỏ vũng võy bn vi
kim ụ" (Chim trong lng- Nguyn Hu Cu); "ó mang ting trong tri t/
Phi cú danh gỡ vi nỳi sụng" (i thi t vnh- Nguyn Cụng Tr); "Chớ lm
trai nam bc tõy ụng/ Cho ph sc vy vựng trong bn b" (Chớ anh hựng-
nguyn Cụng Tr). T "l" trong bn dch th cha th hin ht ý t ca hai
t "hi kỡ" trong nguyờn tỏc.
Ngời soạn: Vũ thị Hơng Trờng THPT Lam sơn
4
Giáo án ngữ văn lớp 11 nâng cao học kỳ 2 Ngày 20 tháng 4 năm 2008
Cm hng v ý tng v "chớ lm trai" ca Phan Bi Chõu cú phn gn
gi vi lớ tng nhõn sinh ca cỏc nh Nho thu trc nhng tỏo bo v quyt
lit hn. Nu theo dừi nhiu sỏng tỏc ca Phan Bi Chõu chỳng ta cũn nhn
thy nh chớ s ny luụn quan tõm ti vic giỏo dc lớ tng, l sng cho thanh
niờn.
Cõu phỏ khng nh mt l sng p: "lm trai phi l trờn i"
(Lm trai phi mong cú iu l) ngha l phi bit sng cho phi thng, hin
hỏch, phi dỏm mu nhng vic ln, kinh thiờn ng a, khi nc nh
lõm nguy phi ra tay cu nc, phi xoay chuyn lch s.
Cõu tha tip tc trin khai c th. iu l y chớnh l vic xoay

chuyn "cn khụn", xoay chuyn thi th, khụng th buụng xuụi theo s phn,
mc cho con to xoay vn. Trong mt bi hỏt núi trc ú, Phan Bi Chõu
cng ó tng khng nh: "Giang sn cũn tụ v mt nam nhi/ Sinh thi th
phi xoay nờn thi th". Con ngi dỏm i mt vi c t tri, c v tr
t khng nh mỡnh. ú l mt t th, tm vúc lm lit, phi thng.
Hai cõu 3 v 4 trin khai c th ý tng v chớ lm trai hai cõu trờn
bng cỏch khng nh ý thc trỏch nhim ca cỏ nhõn trc thi cuc. "T"
(Trong khong trm nm cn cú t) õy l cỏi tụi nh th, mt cỏi tụi cụng
dõn y tinh thn trỏch nhim trc cuc i. Cuc th trm nm ny cn cú
ta khụng phi hng lc thỳ m l cng hin cho i, ỏng mt nam
nhi, lu danh thiờn c (muụn thu hỏ khụng ai). ú l mt khỏt vng chớnh
ỏng v cao c ca mt con ngi sng cú trỏch nhim vi cuc i v dỏm
chu trỏch nhim v mỡnh, rng hn l trỏch nhim vi non sụng t nc.
2. c- hiu bn cõu sau
- GV ln lt nờu cỏc cõu hi HS suy ngh, tho lun v tr li.
Ngời soạn: Vũ thị Hơng Trờng THPT Lam sơn
5
Giáo án ngữ văn lớp 11 nâng cao học kỳ 2 Ngày 20 tháng 4 năm 2008
Cõu hi: Tỡm nhng t ng trong hai cõu 5, 6 th hin thỏi quyt lit
v tỡnh cm au n ca nh th trc thc trng t nc. Riờng trong cõu
6, nhõn vt tr tỡnh ó by t thỏi nh th no i vi nn t tng, hc
vn c ca nc nh?
- HS va lm vic cỏ nhõn va tho lun nhúm.
Ni dung cn t:
+ Phan Bi Chõu sinh ra v ln lờn trong bi cnh en ti ca lch s
nc nh. Nc mt. Nh tan. Cn vng tht bi. Mt bu khụng khớ u ỏm
bao trựm. Hai cõu 5 v 6 th hin thỏi quyt lit trc tỡnh cnh t nc
v nhng tớn iu xa c. Cõu th 5 núi lờn ni nhc mt nc, ni xút au
t chỏy tõm can nh th, ng thi cng khng nh ý chớ st thộp ca nhng
con ngi khụng cam chu sng cuc i nụ l, ng cay (non sụng ó cht,

sng thờm nhc).
+ Trong cõu th th 6, ý tng ca Phan Bi Chõu ó vt hn lờn,
mang nhng sc thỏi mi ca t tng thi i. Thỏi ca nhõn vt tr tỡnh
i vi nn hc vn c l thỏi chi b y tinh thn cỏch mng. ễng dỏm
i mt vi c nn hc vn c khng nh mt chõn lớ: sỏch v thỏnh hin
chng giỳp ớch gỡ c trong thi bui nc mt nh tan, nu c kh kh ụm
ly thỡ ch "ngu" m thụi. ễng thc s dố bu thỏi "bỡnh chõn nh vi"
cựng kiu ng x "nhm mt lm ng" trc thc ti, ch bit tng nim giỏo
lớ thỏnh hin trong khi linh hn ca nú thỡ ó tiờu vong t i no. Phan Bi
chõu khụng cú ý ph nhn c nn hc vn Nho giỏo nhng nhn thc c
mt chõn lớ mi m nh vy qu l ht sc tỏo bo i vi mt ngi ó tng
gn bú vi "ca Khng, sõn Trỡnh" nh ụng. Cú c dng khớ v nhn thc
sỏng sut ú trc ht phi k n tm lũng yờu nc nng chỏy, n khỏt
vng tỡm con ng i mi cú th a nc nh thoỏt cnh kh au. Bờn
cnh ú khụng th khụng núi n nh hng ca lung t tng mi ang len
Ngời soạn: Vũ thị Hơng Trờng THPT Lam sơn
6
Giáo án ngữ văn lớp 11 nâng cao học kỳ 2 Ngày 20 tháng 4 năm 2008
li vo nc ta. Phan Bi Chõu chớnh l mt nh cỏch mng i tiờn phong.
Cỏi m ụng kờu gi chớnh l s thc thi, l tinh thn hnh ng vỡ s nghip
gii phúng dõn tc. õy chớnh l h qui chiu m ụng ó dựng ỏnh giỏ,
nhỡn nhn tt c nhng vn cũn li.
- GV nờu tip cỏc cõu hi HS suy ngh, tho lun v tr li.
Cõu hi: Hai cõu th 7, 8 th hin mong mun gỡ ca tỏc gi? Da theo
bn dch ngha, hóy phõn tớch v p ho hựng ca hỡnh tng Muụn trựng
súng bc cựng bay theo.
- HS va lm vic cỏ nhõn va tho lun nhúm.
+ Bi th kt li vi t th v khỏt vng trong bui lờn ng ca nhõn
vt tr tỡnh. Cỏc hỡnh nh ln lao kỡ v (bin ụng, cỏnh giú, muụn trựng súng
bc) nh hũa nhp vi con ngi trong t th bay lờn. Cõu th dch (Muụn

trựng súng bc tin ra khi) khụng hon ton bỏm sỏt ý nguyờn tỏc, ó chuyn
mt khỏt vng, mt d cm, mt liờn tng bt cht thnh s tng thut,
miờu t thc t. Do vy, cha truyn t c phong ho hựng, nim hm
h dn thõn cựng trớ tng tng bay bng ca nh th. Tõm th cựng t th
ca nhõn vt tr tỡnh lỳc ny l mun lao ngay vo mt trg hot ng mi
m, sụi ng, bay lờn lm quy súng i dng hay bay lờn cựng nhng t
súng tro sụi va thoỏng hin trong tõm tng. Hỡnh nh "Thiờn trựng bch
lóng nht t phi" (Muụn lp súng bc cựng bay theo) tht lóng mn, ho hựng.
Con ngi dng nh c chp ụi cỏnh thiờn thn, bay lờn trờn thc ti
khc nghit, vn ngang tm v tr bao la. õy l mt hỡnh tng p giu
cht s thi.
2. c- hiu ngh thut
- GV giao vic cho cỏc nhúm tho lun:
+ T 1 v t 2: tho lun v ging iu bi th.
Ngời soạn: Vũ thị Hơng Trờng THPT Lam sơn
7
Giáo án ngữ văn lớp 11 nâng cao học kỳ 2 Ngày 20 tháng 4 năm 2008
+ T 3 v t 4: tho lun v hỡnh nh th.
- HS lm vic theo nhúm, i din trỡnh by, c lp nghe v gúp ý, b
sung.
- GV ỏnh giỏ quỏ trỡnh lm vic ca HS trờn tinh thn nhng ý c bn
sau:
+ Ging iu th chớnh l ging iu tõm hn ngh s. Bi th cú ging
iu tõm huyt sụi tro cun cun. Hóy c bi th t bn phiờn õm ch Hỏn,
ta s cm nhn y hn ging iu ú. Tỏc gi s dng nhng ng t
mnh, cỏch ngt nhp dt khoỏt. Cỏc cõu th u l dng cõu khng nh.
Ngay c nhng cõu hi tu t cng nhm mc ớch khng nh. Vỡ th, li th
tr nờn rn ri. Nhng cõu hi, nhng t ng tỡnh thỏi cựng vi nhng hỡnh
nh kỡ v, ln lao cú giỏ tr biu hin cm xỳc mónh lit, nhit huyt sụi tro.
+ Bi th cú mt h thng hỡnh nh, khỏi nim vụ cựng ln lao, phi

thng: nam t, cn khụn, bỏch niờn, khi thiờn ti hu, giang sn, hin
thỏnh, trng phong, ụng hi, nht l hỡnh nh kt li bi th: "Thiờn trựng
bch lóng nht t phi". Mt con ngi mang chớ ln, quyt tõm cao, khỏt vng
mónh lit, chỏy bng, tt s tỡm n nhng hỡnh nh th nh th.
III. Tng kt
- GV nờu cõu hi khỏi quỏt nhm nh hng cho HS tng hp nhng ý
ó phõn tớch.
Cõu hi: Nhn xột khỏi quỏt v giỏ tr ni dung t tng v ngh thut
bi th. Tỡm hiu cỏc nguyờn nhõn khin bi th cú c sc lụi cun mnh
m i vi th h thanh niờn yờu nc u th k XX.
- HS suy ngh c lp v phỏt biu.
- GV hng dn HS vit tng kt trờn tinh thn sau:
Ngời soạn: Vũ thị Hơng Trờng THPT Lam sơn
8
Giáo án ngữ văn lớp 11 nâng cao học kỳ 2 Ngày 20 tháng 4 năm 2008
Ngh thut: Bi th c lm theo th th tht ngụn bỏt cỳ ng lut
vi ging th ho sng, vi hỡnh nh th kỡ v phi thng mang m cht s
thi lóng mn.
Ni dung: Ch vi 56 õm tit, bi th cha ng ni dung t tng va
phong phỳ, va ln lao: chớ lm trai tin b, khỏt vng mónh lit, ý thc cỏ
nhõn v trỏch nhim cao c, t th hm h ra i hũa vi v tr, Tt c th
hin mt nhit tỡnh cu nc sc sụi, tuụn tro.
Hỡnh tng nhõn vt tr tỡnh trong bi th l hỡnh tng mt ngi anh
hựng trn y ý thc v cỏi tụi ca mỡnh, mt cỏi tụi luụn thao thc v s tn
vong ca ca ging nũi, dõn tc. Bi th c vit theo bỳt phỏp khoa trng
ca th t chớ c in rt cn thit cho nhu cu tuyờn truyn, c ng. Ni
au, nim lc quan, nhit tỡnh hnh ng cựng t tng cỏch mng ca tỏc gi
thc s thi hn vo cõu ch, hỡnh nh khin chỳng va mang m du n tỏc
gi va cú sc lay ng thm thớa. õy l bi th t bit m cng l bi th
mi gi lờn ng. Nú hon ton xng ỏng vi ct cỏch ca con ngi c

c dõn tc ngng vng v tin tng vo thi im lch s khi ú.
Bc 3: Luyn tp nõng cao
- GV yờu cu HS luyn tp theo hỡnh thc vit mt on ngh lun ngn:
bỡnh lun v "chớ lm trai" ca nhõn vt tr tỡnh trong bi th ("chớ lm trai"
ó c nhõn vt tr tỡnh khng nh da trờn nhng c s no? Nờu nột
tng ng v khỏc bit trong quan nim v "chớ lm trai" gia bi th Lu
bit khi xut dng ca Phan Bi Chõu vi mt s tỏc phm th thi trung i
ó c hc).
- HS tin hnh vch dn ý i cng v phỏt biu theo dn ý. on vn
s c HS hon chnh nh trờn c s nhn xột ca GV.
Ni dung cn t l nhng kin thc c cht lc t bi hc.
Ngời soạn: Vũ thị Hơng Trờng THPT Lam sơn
9
Giáo án ngữ văn lớp 11 nâng cao học kỳ 2 Ngày 20 tháng 4 năm 2008
Gi ý:
Quan nim v chớ m trai ca Phan Bi Chõu va cú s k tha truyn
thng va cú nhng nột mi m. Ca dao xa cú cõu: "Lm trai cho ỏng nờn
trai/ Xung ụng ụng tnh, lờn oi oi yờn". Trong xó hi phong kin,
"chớ lm trai" l l sng ca cỏc bc trng phu chớ ln: "Cụng danh nam t
cũn vng n" (Phm Ng Lóo); "Chớ lm trai nam- bc- tõy- ụng/ Cho ph
sc tung honh trong bn b" (Nguyn Cụng Tr), Cm hng v ý tng
v "chớ lm trai" ca Phan Bi Chõu cú phn gn gi vi lớ tng nhõn sinh
ca cỏc nh Nho thu trc nhng tỏo bo v quyt lit hn. Nu theo dừi
nhiu sỏng tỏc ca Phan Bi Chõu chỳng ta cũn nhn thy nh chớ s ny luụn
quan tõm ti vic giỏo dc lớ tng, l sng cho thanh niờn.
Hai cõu 3 v 4 trin khai c th ý tng v chớ lm trai hai cõu trờn
bng cỏch khng nh ý thc trỏch nhim ca cỏ nhõn trc thi cuc. "T"
(Trong khong trm nm cn cú t) õy l cỏi tụi nh th, mt cỏi tụi cụng
dõn y tinh thn trỏch nhim trc cuc i. Cuc th trm nm ny cn cú
ta khụng phi hng lc thỳ m l cng hin cho i, ỏng mt nam

nhi, lu danh thiờn c (muụn thu hỏ khụng ai). ú l mt khỏt vng chớnh
ỏng v cao c ca mt con ngi sng cú trỏch nhim vi cuc i v dỏm
chu trỏch nhim v mỡnh, rng hn l trỏch nhim vi non sụng t nc.
Phan Bi Chõu sinh ra v ln lờn trong bi cnh en ti ca lch s nc
nh. Nc mt. Nh tan. Cn vng tht bi. Mt bu khụng khớ u ỏm bao
trựm. Hai cõu 5 v 6 th hin thỏi quyt lit trc tỡnh cnh t nc v
nhng tớn iu xa c. Cõu th 5 núi lờn ni nhc mt nc, ni xút au t
chỏy tõm can nh th, ng thi cng khng nh ý chớ st thộp ca nhng
con ngi khụng cam chu sng cuc i nụ l, ng cay (non sụng ó cht,
sng thờm nhc).
Ngời soạn: Vũ thị Hơng Trờng THPT Lam sơn
10
Giáo án ngữ văn lớp 11 nâng cao học kỳ 2 Ngày 20 tháng 4 năm 2008
Trong cõu th th 6, ý tng ca Phan Bi Chõu ó vt hn lờn, mang
nhng sc thỏi mi ca t tng thi i. ễng dỏm i mt vi c nn hc
vn c khng nh mt chõn lớ: sỏch v thỏnh hin chng giỳp ớch gỡ c
trong thi bui nc mt nh tan, nu c kh kh ụm ly thỡ ch "ngu" m
thụi. Phan Bi chõu khụng cú ý ph nhn c nn hc vn Nho giỏo nhng
nhn thc c mt chõn lớ mi m nh vy qu l ht sc tỏo bo i vi
mt ngi ó tng gn bú vi "ca Khng, sõn Trỡnh" nh ụng. Cú c
dng khớ v nhn thc sỏng sut ú trc ht phi k n tm lũng yờu nc
nng chỏy, n khỏt vng tỡm con ng i mi cú th a nc nh thoỏt
cnh kh au. Bờn cnh ú khụng th khụng núi n nh hng ca lung t
tng mi ang len li vo nc ta. Phan Bi Chõu chớnh l mt nh cỏch
mng i tiờn phong.
Bc 4: Hng dn hc nh
- Hon thnh on vn.
- Hc thuc lũng bn dch th (nu thuc c bn phiờn õm cang tt).
- Tỡm c thờm nhng ti liu tham kho v Phan Bi Chõu v th vn
ca ụng.

C. NHNG KIN THC CN THAM KHO
1- Phan Bi Chõu (1867- 1940) tờn l Phan Vn San, bit hiu So Nam,
ngi lng an Nhim, nay thuc xó Nam Ho, huyn Nam n, tnh Ngh
An. Thu nh, Phan Bi Chõu ni ting l thn ng, 13 tui u huyn,
16 tui u x, 33 tui gii nguyờn. Sinh ra v ln lờn trong hon cnh
nc mt nh tan, Phan Bi Chõu nung nu quyt tõm gii phúng dõn tc.
Ngi thanh niờn 17 tui t Nam n y ó vit hch Bỡnh Tõy thu Bc dỏn
gc a u lng kờu gi mi ngi hng ng phong tro Cn Vng. Sau
khi gii nguyờn (1900), ụng bt u vo Nam, ra Bc tỡm ng minh, ng
Ngời soạn: Vũ thị Hơng Trờng THPT Lam sơn
11
Giáo án ngữ văn lớp 11 nâng cao học kỳ 2 Ngày 20 tháng 4 năm 2008
chớ ri lp ra t chc cỏch mng theo ng li dõn ch t sn u tiờn
nc ta- Hi Duy tõn (1904). Theo ch trng ca hi, Phan Bi Chõu lónh
o phong tro ụng du v xut dng sang Nht Bn (1905). K t ú, Phan
Bi Chõu bụn ba sut 20 nm khi Nht Bn, khi Trung Quc, khi Thỏi Lan
mu phc quc. ễng tng l sỏng lp viờn ca Vit Nam Quang phc Hi
(1912). Cng trong nm 1912, ụng b chớnh ph Nam Triu (ng sau l thc
dõn Phỏp) kt ỏn t hỡnh vng mt. Nm 1925, ụng b thc dõn Phỏp bt
Thng Hi (Trung Quc). Chỳng nh bớ mt th tiờu Phan Bi Chõu nhng
vic bi l phi em ra xột x cụng khai. Trc phong tro u tranh ca
nhõn dõn, k thự buc phi xoỏ ỏn kh sai v a Phan Bi Chõu v giam
lng Bn Ng (Hu). Cỏi tờn ễng Gi Bn Ng c mi ngi nhc n
vi tt c s kớnh trng v khõm phc. ễng mt ti õy nm 1940.
Phan Bi Chõu l ngn c u ca cỏc phong tro yờu nc v cỏch
mng Vit Nam trong khong 25 nm u ca th k XX. Khụng nhng l
nh cỏch mng kit xut, Phan Bi Chõu cũn l nh vn ln li mt kho
tng vn th s vi rt nhiu th loi bng c ch Nụm v ch Hỏn. Th
vn Phan Bi Chõu luụn tro sụi nhit huyt yờu nc v cỏch mng ó lm
rung ng khụng bit bao nhiờu con tim yờu nc trong ú cú khụng ớt ngi

quyt nh dn thõn t vic c nhng vn th ca ụng. Coi vn chng l v
khớ, Phan Bi Chõu cú nhiu cỏch tõn i vi loi hỡnh sỏng tỏc mang tớnh
cht tuyờn truyn, c ng v ó t c nhng thnh cụng ln. Tuy nhiờn
th vn Phan Bi Chõu v c bn vn nm trong ý thc vn hc c vi h
thng thi phỏp c cha tin vo qu o hin i hoỏ ca vn hc hin i.
2- Th vn tuyờn truyn vn ng cỏch mng xut hin nc ta u
TK XX v phỏt trin thnh dũng ln vi nhng tờn tui nh Phan Bi Chõu,
Phan Chõu Trinh, Hunh Thỳc Khỏng, Ngụ c K, Dũng th vn ny ra
i nhm mc ớch truyn bỏ t tng yờu nc cỏch mng trong nhõn dõn,
kờu gi ci cỏch xó hi t cng, ginh t do c lp cho T quc. m
Ngời soạn: Vũ thị Hơng Trờng THPT Lam sơn
12
Giáo án ngữ văn lớp 11 nâng cao học kỳ 2 Ngày 20 tháng 4 năm 2008
hng chung ca dũng th vn ny l hựng hn, tha thit nhiu khgi bi thit
y kớch ng. Li vit vn ch Hỏn c i mi, kinh nghim ngh thut
ca th ca truyn ming c phỏt huy mnh m, nhiu th loi cú u th
trong vic chuyờn ch ni dung cỏch mng c th nghim, Dự cũn b
rng buc bi ý thc v thi phỏp vn hc trung i nhng th vn tuyờn
truyn vn ng cỏch mng u TK XX ó cú nhng úng gúp ln lao cho
nn vn hc, vn hoỏ v lch s nc nh.
Núi n th vn Phan Bi Chõu trc ht l núi n th vn tuyờn truyn
c ng. Sinh thi, Phan Bi Chõu rt tõm c vi hai cõu th ca Viờn Mai
(Trung Quc):
Mi phn bt vong duy trỳc bch,
Lp thõn ti h th vn chng.
(Mi ba khụng quờn ghi s sỏch,
Lp thõn hốn nht y vn chng)
Nh vy cng cú ngha l Phan Bi Chõu khụng mun ly vn chng
lm l sng. Nhng do yờu cu, nhim v cỏch mng li sn cú ti nng vn
chng nờn sut hn na TK cm bỳt, Phan Bi Chõu ó li mt khi

lng tỏc phm s. ễng ó chua chỏt v khiờm tn tng kt i mỡnh l
mt trm ln tht bi khụng mt ln thnh cụng nhng ch tớnh riờng khi
lng tỏc phm tuyờn truyn c ng cỏch mng ca nh chớ s yờu nc
Phan Bi Chõu li cng ó l mt thnh cụng ln. "u th k XX ny, cú
nhng vn th, nhng bi vn ó lm cho ngi nghe cm hn, suy ngh v
phn khi,"vch tri xanh m tut gm ra". Phan Bi Chõu l mt ngi
dn u v thnh cụng rừ rt hn ai ht v li th ca yờu nc ú".
(ng Thai Mai- Vn th Phan Bi Chõu- NXB Vn húa, H Ni, 1960).
Ngời soạn: Vũ thị Hơng Trờng THPT Lam sơn
13
Giáo án ngữ văn lớp 11 nâng cao học kỳ 2 Ngày 20 tháng 4 năm 2008
3- Th vn Phan Bi Chõu, nht l th vn tuyờn truyn vn ng cỏch
mng phn ỏnh cuc i cỏch mng ca nh chớ s yờu nc. Bi vy, phõn
tớch th vn Phan Bi Chõu cn tỡm hiu k hon cnh ra i ca mi tỏc
phm.
Vo cui TK XIX, sau cỏi cht oanh lit ca Cao Thng v Phan ỡnh
Phựng, phong tro Cn Vng ó tht bi. Du trờn rng Yờn Th (Bc
Giang) cũn ỡ ựng ting sỳng ca ngha quõn Hong Hoa Thỏm nhng thc
cht gic ó lm ch tỡnh th. Dn dn chỳng t ỏch ụ h lờn c 3 kỡ. Cõu
chuyn "Bỡnh Tõy phc quc" tng ch l "mt m kớ c tỏi tờ" ca ngi
Vit Nam. Nhng ri nh truyn thng qut cng ca dõn tc v nh hng
ca "tõn th" t nc ngoi, n nhng nm u TK XX, c mt lp nh nho
y nhit huyt ó thc tnh vi nhng phong tro: Duy tõn, ụng du, ụng
kinh ngha thc, chng thu Trung kỡ, H tp hp nhau li, bt liờn lc
vi nhng lc lng chng Phỏp nc ngoi. Nhiu hc sinh ó ct nghin
bỳi túc trờn u, on tuyt vi li hc c t i tỡm lớ tng mi. H
thoỏt li gia ỡnh v sang Tu, Nht, Xiờm, "Tt c chớ hng ca th h trớ
thc yờu nc ó nhm vo mt mc tiờu v i l khụi phc nc nh"
(ng Thai Mai). Trong bi cnh y, nm 1905, sau khi cựng Tiu La
Nguyn Thnh thnh lp Hi Duy tõn, theo ch trng ca t chc, Phan Bi

Chõu chia tay bn bố sang Trung Quc v Nht Bn, tranh th s giỳp ca
nhng nc ny i vi phong tro cỏch mng Vit Nam. Trc khi lờn
ng, vo lỳc chia tay (trong ba cm ngy tt do Phan Bi Chõu t chc ti
nh mỡnh chia tay cỏc ng chớ) Phan Bi Chõu ó sỏng tỏc Xut dng
lu bit ( li lỳc t bit ra nc ngoi). Bi th c vit bng ch Hỏn v
nhanh chúng c ph bin rng rói v c dch ra ting Vit. Bn dch ca
Tụn Quang Phit l bn dch khỏ thnh cụng tuy vn cũn ụi ch cha lt t
ht c tinh thn nguyờn tỏc. Khi Trung Quc, Phan Bi Chõu cho ng
Ngời soạn: Vũ thị Hơng Trờng THPT Lam sơn
14