Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán nghiên cứu thực nghiệm tại thành phố hồ chí minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP. HCM

---------------

PHAN THỊ PHƯƠNG THẢO

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT
LƯỢNG KIỂM TOÁN - NGHIÊN CỨU THỰC
NGHIỆM TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: KẾ TOÁN
Mã ngành: 60340301

TP. HCM, tháng 01/2018


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP. HCM

---------------

PHAN THỊ PHƯƠNG THẢO

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT
LƯỢNG KIỂM TOÁN - NGHIÊN CỨU THỰC
NGHIỆM TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: KẾ TOÁN

Mã ngành: 60340301
CÁN BỘ HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS TRẦN PHƯỚC

TP. HCM, tháng 01/2018


CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS. TS. TRẦN PHƯỚC

Luận văn Thạc sĩ được bảo vệ tại Trường Đại học Công nghệ Thành
phố Hồ Chí Minh ngày 3 tháng 2 năm 2018.
Thành phần Hội đồng đánh giá Luận văn Thạc sĩ gồm:
STT

Họ và tên

Chức danh Hội đồng

1

PGS.TS. Võ Văn Nhị

Chủ tịch

2

PGS.TS. Mai Thị Hoàng Minh

Phản biện 1

3

TS. Phạm Ngọc Toàn

Phản biện 2

4

PGS.TS. Huỳnh Đức Lộng

Uỷ viên

5

TS. Nguyễn Quyết Thắng

Uỷ viên, Thư ký

Xác nhận của Chủ tịch Hội đồng đánh giá Luận văn sau khi Luận văn
đã được sửa chữa (nếu có).
Chủ tịch Hội đồng đánh giá Luận văn


TRƯỜNG ĐH CÔNG NGHỆ TP.HCM

CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

PHÒNG QLKH-ĐTSĐH

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
TP.HCM, ngày 05 tháng 01 năm 2018

NHIỆM VỤ LUẬN VĂN THẠC SĨ
Họ tên học viên

: Phan Thị Phương Thảo

Giới tính

: Nữ

Ngày, tháng, năm sinh

: 23/10/1982

Nơi sinh

: TP.HCM

Chuyên ngành

: Kế toán

MSHV

: 1641850021

I – Tên đề tài:

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG KIỂM
TOÁN – NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM TẠI THÀNH PHỐ HỒ
CHÍ MINH
II – Nhiệm vụ và nội dung:
Nghiên cứu, khảo sát, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng
kiểm toán và đưa ra một số kiến nghị phù hợp để nâng cao chất lượng kiểm
toán.
III – Ngày giao nhiệm vụ: 24/07/2017
IV – Ngày hoàn thành nhiệm vụ: 05/01/2018
V – Cán bộ hướng dẫn: PGS. TS. Trần Phước
CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

PGS. TS. TRẦN PHƯỚC

KHOA QUẢN LÝ CHUYÊN NGÀNH


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện
dưới sự hướng dẫn của người hướng dẫn khoa học. Các số liệu, kết quả trong
luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào
khác.
Tất cả những nội dung kế thừa, tham khảo từ nguồn tài liệu khác đều
được trích dẫn đầy đủ và ghi nguồn cụ thể trong danh mục các tài liệu tham
khảo.
Học viên thực hiện luận văn

Phan Thị Phương Thảo


ii

LỜI CÁM ƠN
Tôi xin chân thành cám ơn Viện Đào tạo sau Đại học, Ban Chủ nhiệm
khoa và Quý Thầy, Cô khoa Kế toán Trường Đại học Công Nghệ Thành phố
Hồ Chí Minh đã tận tình giảng dạy, giúp đỡ và tạo điều kiện trong suốt quá
trình đào tạo, nghiên cứu và thực hiện luận văn. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng
biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Trần Phước, người đã tận tâm hướng dẫn, hỗ trợ
tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài này.
Xin cảm ơn đến các anh chị kiểm toán viên, kế toán viên doanh nghiệp,
nhân viên tín dụng ngân hàng và Quý Thành viên Hội đồng các cấp đã hỗ trợ,
trao đổi và chia sẻ, đánh giá và đóng góp ý kiến quý báu trong suốt quá trình
nghiên cứu, khảo sát và thu thập dữ liệu.
Cuối cùng, xin cảm ơn các bạn học viên cao học đã nhiệt tình hỗ trợ,
động viên và chia sẻ những kinh nghiệm, kiến thức trong suốt thời gian học
tập và nghiên cứu.
Tác giả luận văn

Phan Thị Phương Thảo


iii

TÓM TẮT
Ngày nay, kiểm toán được xem là một nghề “tai mắt” cho công chúng.
Các công ty có vốn đầu tư nước ngoài hay các công ty đại chúng phải được
kiểm toán để bảo đảm cho người sử dụng rằng báo cáo tài chính họ phát hành

là trung thực và hợp lý. Điều này đặt ra câu hỏi thế nào là một cuộc kiểm toán
có chất lượng tốt?
Theo Uỷ ban Chuẩn mực Kiểm toán quốc tế (IAASB), chất lượng kiểm
toán không dễ xác định do nhiều yếu tố đa dạng ảnh hưởng đến chất lượng. Vì
vậy, chất lượng kiểm toán là vấn đề quan trọng cần nhiều sự chú ý hơn. Để
hiểu rõ về chất lượng kiểm toán, cần phải tìm hiểu các nhân tố tác động đến
chất lượng kiểm toán. Vì vậy, mục tiêu nghiên cứu của đề tài này là xem xét
các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán như: quy mô công ty kiểm
toán, giá phí kiểm toán, dịch vụ phi kiểm toán, trình độ chuyên môn của kiểm
toán viên, đồng thời khám phá sự tác động của nhân tố tuổi tác của kiểm toán
viên cũng như số lượng báo cáo tài chính mà kiểm toán viên đảm trách trong
mùa kiểm toán có tác động đến chất lượng kiểm toán; so sánh kết quả nghiên
cứu với các nghiên cứu trước và đưa ra kiến nghị với mục đích nâng cao chất
lượng kiểm toán tại Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng và Việt Nam nói
chung.


iv

ABSTRACT
Today, the profession of audit is “the eye” of the public. The foreigninvested or public companies must be audited to assure to the users that their
financial statements are true and fair. This raises the question of what is a
good quality of the audit?
According to the International Auditing and Assurance Standards
Board (IAASB), audit quality is not easy to define because of many factors
affecting quality. Therefore, audit quality is the significant issue that requires
more considerable attention. Understanding how audit quality is important
requires investing audit quality factors more precisely. Hence, the research
objectives of this thesis are to review the factors affecting audit quality such as
size of audit companies, audit fee, non-audit services, competence of the

auditors; at the same time, the study aims to impact whether age of the
auditors and number of financial statements that the auditors conduct in the
high audit season affect audit quality; compare the result to previous studies
and provide recommendation for the purpose of improving the quality of the
audit in Ho Chi Minh City in. particular and Vietnam in general.


v

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................... i
LỜI CÁM ƠN.................................................................................................... ii
TÓM TẮT ........................................................................................................ iii
ABSTRACT ..................................................................................................... iv
MỤC LỤC ..........................................................................................................v
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................ viii
DANH MỤC HÌNH ......................................................................................... ix
DANH MỤC BẢNG ..........................................................................................x
PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................1
1. Lý do hình thành đề tài ..............................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................................3
3. Câu hỏi nghiên cứu ....................................................................................3
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................4
4.1. Đối tượng nghiên cứu .........................................................................4
4.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................4
5. Phương pháp nghiên cứu ...........................................................................4
6. Ý nghĩa khoa học của đề tài .......................................................................4
7. Kết cấu của đề tài nghiên cứu ....................................................................5
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ....................................................6
1.1. .............. Tổng quan các công trình nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam

...................................................................................................................6
1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới .............................................................6
1.1.2. Các nghiên cứu trong nước ...............................................................7
1.2. ..... Nhận xét về các công trình nghiên cứu trước đây và xác định khoảng
trống nghiên cứu ...........................................................................................11
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................12
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT.................................................................13
2.1.Các vấn đề chung ...................................................................................13
2.1.1. Định nghĩa các khái niệm ...............................................................13


vi
2.1.2. Kiểm toán và sự cần thiết của kiểm toán ........................................14
2.1.3. Chất lượng kiểm toán ......................................................................18
2.2.Cơ sở lý thuyết .......................................................................................22
2.2.1. Lý thuyết nền ..................................................................................22
2.2.1.1. Lý thuyết đại diện ........................................................................22
2.2.1.2. Lý thuyết thông tin bất cân xứng.................................................23
2.3.Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán .................................24
2.3.1. Quy mô công ty kiểm toán ..............................................................24
2.3.2. Giá phí kiểm toán ............................................................................26
2.3.3. Dịch vụ phi kiểm toán .....................................................................27
2.3.4. Tính độc lập của kiểm toán viên .....................................................28
2.3.5. Danh tiếng của kiểm toán viên........................................................30
2.3.6. Trình độ chuyên môn ......................................................................30
2.3.7. Tuổi tác của kiểm toán viên ............................................................32
2.3.8. Số lượng báo cáo tài chính đảm trách .............................................33
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................36
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................37
3.1.Quy trình nghiên cứu ..............................................................................37

3.1.1. Thiết kế nghiên cứu ........................................................................37
3.1.2. Quy trình nghiên cứu ......................................................................37
3.2.Mô hình nghiên cứu................................................................................39
3.3. Nghiên cứu định tính ............................................................................40
3.3.1. Thiết kế nghiên cứu định tính.........................................................40
3.3.2. Kết quả thảo luận với chuyên gia ..................................................41
3.3.3. Các giả thuyết nghiên cứu ..............................................................43
3.4. Nghiên cứu định lượng ..........................................................................43
3.4.1. Xây dựng thang đo ..........................................................................43
3.4.2. Phương pháp đo lường và xử lý dữ liệu .........................................46
3.4.3. Phương pháp khảo sát và mẫu khảo sát ..........................................47
3.4.4. Phương trình hồi quy ......................................................................48
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .................................................................................49


vii
CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................50
4.1. ... Thực trạng chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính trong thời gian qua
tại Việt Nam .................................................................................................50
4.1.1. Những thành tựu đạt được của ngành Kiểm toán độc lập ..............50
4.1.2. Thực trạng chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính .......................50
4.2.Kết quả nghiên cứu định lượng ..............................................................53
4.2.1. Mô tả mẫu nghiên cứu ....................................................................53
4.2.2. Kiểm định chất lượng thang đo.......................................................55
4.2.3. Thực hiện kiểm định của EFA .......................................................60
4.2.4. Phân tích hồi quy tuyến tính bội .....................................................64
4.2.5. Kết quả kiểm định giả thuyết nghiên cứu .......................................66
4.2.6. Bàn luận về kết quả nghiên cứu ......................................................66
KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 .................................................................................69
CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................70

5.1. Kết luận .................................................................................................70
5.2.Hàm ý và Kiến nghị................................................................................71
5.3.Hạn chế của đề tài ..................................................................................75
5.4.Hướng nghiên cứu tiếp theo ...................................................................75
KẾT LUẬN CHƯƠNG 5 .................................................................................76
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................77
PHỤ LỤC ............................................................................................................


viii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

AAA

American Accounting Association
(Hiệp hội Kế toán Mỹ)

BCTC

Báo cáo tài chính

CLKT

Chất lượng kiểm toán

CTKT

Công ty kiểm toán

IAASB

IFAC
KTV
TP.HCM
VACPA

The International Auditing and Assurance Standards Board
(Uỷ ban Chuẩn mực Kiểm toán Quốc tế)
International Federation of Accountants
(Liên đoàn Kế toán Quốc tế)
Kiểm toán viên
Thành phố Hồ Chí Minh
Vietnam Association of Certified Public Accountant
(Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam)


ix

DANH MỤC HÌNH
Hình 2.1: Các đối tượng khác nhau sử dụng kết quả kiểm toán ...................... 16
Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm
toán tại Thành phố Hồ Chí Minh...................................................................... 39
Hình 3.2: Mô hình nghiên cứu đề xuất ............................................................. 40
Hình 3.3: Mô hình nghiên cứu chính thức ....................................................... 42


x

DANH MỤC BẢNG

Bảng 4. 1: Tình hình chất lượng dịch vụ kiểm toán của các doanh nghiệp kiểm
toán qua kết quả kiểm tra hàng năm ...............................................................51
Bảng 4.2: Thống kê về tuổi tác.......................................................................54
Bảng 4.3: Thống kê về nghề nghiệp ...............................................................54
Bảng 4.4: Thống kê về kinh nghiệm làm việc liên quan đến kế toán-kiểm toán
........................................................................................................................55
Bảng 4. 5: Thống kê về tần suất sử dụng BCTC ............................................55
Bảng 4.6: Cronbach’s Alpha của thang đo nhân tố Quy mô CTKT (QM) ....56
Bảng 4.7: Cronbach’s Alpha của thang đo nhân tố Giá phí kiểm toán (GP) .57
Bảng 4.8: Cronbach’s Alpha của thang đo nhân tố Dịch vụ phi kiểm toán (DV)
........................................................................................................................57
Bảng 4.9: Cronbach’s Alpha của thang đo nhân tố Trình độ chuyên môn (CM)
........................................................................................................................58
Bảng 4.10: Cronbach’s Alpha của thang đo nhân tố Tuổi tác của KTV (TUOI)
........................................................................................................................58
Bảng 4.11: Cronbach’s Alpha thang đo nhân tố Số lượng BCTC đảm trách
(SL) .................................................................................................................59
Bảng 4. 12: Cronbach’s Alpha thang đo Chất lượng kiểm toán (CLKT) ......59
Bảng 4.13: Hệ số KMO và kiểm định Barlett các thành phần .......................61
Bảng 4.14: Bảng tổng phương sai trích ..........................................................61
Bảng 4.15: Bảng ma trận nhân tố xoay ..........................................................62
Bảng 4.16: Hệ số hồi quy ...............................................................................65
Bảng 4.17: Kết quả kiểm định giả thuyết nghiên cứu ....................................66


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do hình thành đề tài
Trong nền kinh tế thị trường hiện nay, kiểm toán được coi là một loại

dịch vụ đặc biệt. Khác với các sản phẩm, dịch vụ của các lĩnh vực khác, chất
lượng kiểm toán không dễ dàng quan sát hay kiểm tra, đánh giá. Trên thực tế,
thường có một khoảng cách nhất định về quan điểm hay thoả mãn giữa người
quản lý, người sử dụng và cung cấp dịch vụ tới chất lượng kiểm toán.
Theo Điều 4, Luật Kiểm toán độc lập số 67/2011/QH12 ngày
29/03/2011 quy định mục đích của kiểm toán độc lập “Hoạt động của kiểm
toán độc lập nhằm góp phần công khai, minh bạch thông tin kinh tế, tài chính
của đơn vị được kiểm toán và doanh nghiệp, tổ chức khác; làm lành mạnh môi
trường đầu tư; thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, phòng, chống tham nhũng;
phát hiện và ngăn chặn vi phạm pháp luật, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản
lý, điều hành kinh tế, tài chính của Nhà nước và hoạt động kinh doanh của
doanh nghiệp”. Hay nói cách khác, mục đích kiểm toán là để phục vụ cho
mục tiêu quản lý của các đơn vị, các nhà đầu tư, các nhà quản lý,… vì họ cần
có được những thông tin tài chính trung thực, hợp lý và kịp thời để đưa ra các
quyết định kinh tế của mình. Những thông tin này cần được đảm bảo ở một
mức độ tin cậy cao, đảm bảo tính trung thực và khách quan.
Tuy nhiên, câu hỏi được đặt ra là “Báo cáo tài chính được kiểm toán
có tin được không?” khi những vụ sai phạm lớn liên quan đến các gian lận trên
các báo cáo tài chính đã được kiểm toán gây ra tâm lý lo ngại về chất lượng
kiểm toán và tính độc lập của kiểm toán viên- một nhân tố quan trọng ảnh
hưởng đến chất lượng kiểm toán. Điển hình là việc phá sản của tập đoàn năng
lượng Enron năm 2001 tại Mỹ và công ty kiểm toán Arthur Andersen đóng
cửa năm 2002 do mất uy tín dẫn đến việc tan rã Big 5. Tuy vậy, sau hơn một
thập kỷ kể từ vụ công ty kiểm toán Arthur Andersen, Big 4 vẫn không thể
ngăn chặn công ty “chế biến lại” sổ sách. Năm 2010, người ta phát hiện nhà
máy của China Intergrated Energy (khách hàng của KPMG) đã ngừng hoạt
động cả tháng, dù trước đó báo cáo kiểm toán vẫn ghi là đang hoạt động “hết


2

công suất”. Năm 2011, công ty nghiên cứu Muddy Waters tiếp tục phát hiện ra
phần lớn tài sản của Sino Forest (khách hàng của Ernst and Young) sở hữu
thực ra không tồn tại. Tháng 6/2013, bộ phận tư vấn tài chính của Deloitte đã
phải nộp phạt 10 triệu USD và bị cấm tư vấn cho các ngân hàng New York
một năm vì làm đẹp báo cáo về hoạt động quản lý rửa tiền tại ngân hàng
Standard Chartered. Gần hơn là vào tháng 08/2014, PricewaterhouseCoopers
(PwC) cũng bị phạt 25 triệu USD và ngừng hoạt động tư vấn chính sách cho
các ngân hàng tại New York trong 2 năm do bị cáo buộc làm đẹp báo cáo cho
Bank of Tokyo-Mitsubishi trong các hoạt động kiểm soát giao dịch với các
nước bị trừng phạt như Iran, Sudan và Myamar.
Ngoài các điển hình bê bối tài chính liên quan đến kiểm toán xảy ra
trên thế giới, ở Việt Nam cũng có các điển hình như Bông Bạch Tuyết (năm
2008), Vinashin-Vinalines (năm 2010), và hàng loạt sự kiện bị phanh phui
trong năm 2016 như việc bốc hơi gần 1.000 tỷ đồng giá trị hàng tồn kho của
công ty cổ phần Gỗ Trường Thành (TTF), bốc hơi 400 tỷ hàng tồn kho tại
công ty Ntaco (ATA) và mới đây nhất là báo cáo soát xét của Công ty Dầu
thực vật Sài Gòn (SGO) cũng sai lệch và công ty phải đính chính lại số liệu
sau một tháng ( />Các vụ việc liên tiếp xảy ra trên thế giới và Việt Nam đã ảnh hưởng
lớn đến sự tín nhiệm của xã hội đối với nghề kiểm toán, làm giảm lòng tin của
các nhà đầu tư vào hoạt động kiểm toán trong khi kiểm toán phát sinh là để
giải quyết nhu cầu “công bằng về thông tin” của các nhà đầu tư. Vậy nhà đầu
tư biết tin vào ai, làm thế nào để đánh giá được đúng thực trạng và chỉ ra được
nguyên nhân tại sao chất lượng báo cáo tài chính đã được kiểm toán vẫn tồn
tại quá nhiều vấn đề, gây thiệt hại cho nhà đầu tư, gây mất niềm tin của thị
trường, tác động xấu đến môi trường đầu tư khiến các nhà đầu tư nước ngoài
đang dần rút vốn khỏi Việt Nam, cả vốn trực tiếp và gián tiếp?
Để trả lời những câu hỏi trên, tác giả đã lựa chọn đề tài “Các nhân tố
ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán – Nghiên cứu thực nghiệm tại

3
Thành phố Hồ Chí Minh”. Cũng cần lý giải thêm tại sao tác giả lựa chọn
Thành phố Hồ Chí Minh? Vì đây là trung tâm kinh tế - thương mại của cả
nước, là nơi hoạt động kinh tế năng động nhất, đi đầu trong cả nước về tốc độ
tăng trưởng kinh tế, để góp phần phát triển, nâng cao chất lượng và hoàn thiện
dịch vụ kiểm toán của các công ty kiểm toán tại Thành phố Hồ Chí Minh nói
riêng và nước Việt Nam nói chung trong quá trình đổi mới và hội nhập với
nền kinh tế thế giới.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu tổng quát

+

Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán tại trên địa
bàn thành phố Hồ Chí Minh; đồng thời thông qua đánh giá thực trạng chất
lượng kiểm toán hiện nay và kết quả kiểm định mô hình nghiên cứu, tác giả
đưa ra một số kiến nghị để đảm bảo và gia tăng chất lượng kiểm toán.
+

Mục tiêu cụ thể

-

Đánh giá thực trạng chất lượng kiểm toán ở Việt Nam trong thời gian qua.

-

Xác định và đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố tác động đến

chất lượng kiểm toán.

Đề xuất các hàm ý và kiến nghị dựa trên kết quả nghiên cứu góp phần

-

nâng cao chất lượng kiểm toán tại các doanh nghiệp kiểm toán tại Việt Nam.
3. Câu hỏi nghiên cứu
Để thực hiện các mục tiêu nghiên cứu đã nêu, đề tài tập trung nghiên cứu
để trả lời các câu hỏi sau:
-

Câu hỏi 1: Thực trạng chất lượng kiểm toán hiện tại tại TP.HCM như

thế nào?
- Câu hỏi 2: Những nhân tố nào tác động đến chất lượng kiểm toán trong
giai đoạn hiện nay trên địa bàn TP.HCM?
- Câu hỏi 3: Cần làm gì để đảm bảo và nâng cao chất lượng kiểm toán
hiện nay tại TP.HCM?


4
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là chất lượng kiểm toán và các nhân tố
ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Tác giả chỉ thực hiện khảo sát trong phạm vi khu vực Thành phố Hồ Chí
Minh và tập trung vào hoạt động kiểm toán độc lập trong khoảng thời gian từ
năm 2014 - 2016, không nghiên cứu các loại kiểm toán khác như kiểm toán
nội bộ và kiểm toán nhà nước.
5. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn này là phương
pháp nghiên cứu kết hợp giữa phương pháp nghiên cứu định tính và định
lượng. Trong đó:
Phương pháp nghiên cứu định tính nhằm mục tiêu khảo sát thực trạng về
chất lượng kiểm toán tại Thành phố Hồ Chí Minh và xác định các nhân tố ảnh
hưởng đến chất lượng kiểm toán thông qua việc phân tích tài liệu từ các
nghiên cứu trước và bảng tổng kết kết quả phỏng vấn với công cụ khảo sát là
bảng câu hỏi được gửi trực tiếp hoặc qua email đến các đối tượng khảo sát.
Phương pháp nghiên cứu định lượng được thực hiện ở bước tiếp theo.
Trong đó các nhân tố được xác định trong nghiên cứu định tính sẽ được sử
dụng trong nghiên cứu định lượng để đo lường mức độ tác động của từng nhân
tố đến chất lượng kiểm toán thông qua việc sử dụng mô hình nhân tố phá
EFA.
6. Ý nghĩa khoa học của đề tài
Trên cơ sở nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm
toán dựa trên các nghiên cứu trước cả trong và ngoài nước Việt Nam, luận văn
có một số đóng góp cơ bản sau:
- Một là, về mặt lý luận, luận văn hệ thống hoá cơ sở lý thuyết về chất
lượng kiểm toán và các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán.


5
- Hai là, về mặt thực tiễn, luận văn đưa ra được mô hình các nhân tố ảnh
hưởng đến chất lượng kiểm toán, tạo một cái nhìn tổng quát về các nhân tố
theo 3 nhóm đối tượng sử dụng báo cáo kiểm toán.
Nhờ vào việc nghiên cứu và chỉ ra các nhân tố tác động đến chất
lượng kiểm toán một cách có hệ thống mà luận văn này có thể là tư liệu tham
khảo cho các tổ chức và cá nhân nghiên cứu về hoạt động kiểm toán độc lập ở
Việt Nam. Hoặc, luận văn cũng có thể là tư liệu cho nhà lập pháp thay đổi
pháp luật để tham khảo, ngăn ngừa các báo cáo kiểm toán kém chất lượng.

7. Kết cấu của đề tài nghiên cứu
Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, luận văn
gồm 5 chương sau:
Chương 1: Tổng quan nghiên cứu.
Chương 2: Cơ sở lý thuyết
Chương 3: Phương pháp nghiên cứu
Chương 4: Kết quả nghiên cứu
Chương 5: Kết luận và kiến nghị.


6

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
Chương này trình bày tổng quan các nghiên cứu về các nhân tố ảnh
hưởng đến chất lượng kiểm toán đã được thực hiện trên thế giới và Việt Nam.
Những nội dung của các nghiên cứu này sẽ giúp cho tác giả xác định được
những khoảng trống và từ đó định hướng nghiên cứu tiếp theo cho đề tài.
1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam
1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới
[1] Nghiên cứu của Wooten (2003) “Research about Audit Quality”
(tạm dịch “Nghiên cứu về chất lượng kiểm toán”). Dựa trên kết quả thực hiện
việc xem xét và tổng kết các nghiên cứu trước về các nhân tố tác động đến
chất lượng kiểm toán, Wooten cho rằng các nhân tố tác động đến chất lượng
kiểm toán xuất phát từ hai khía cạnh có liên quan đến sai sót (quy mô công ty
kiểm toán, nguồn nhân lực, kinh nghiệm chuyên ngành, quy trình kiểm soát,
giám sát, kế hoạch và thực hiện, tính chuyên nghiệp, kinh nghiệm đối với
khách hàng) và báo cáo sai sót (tính độc lập, dịch vụ phi kiểm toán, giá phí
kiểm toán, nhiệm kỳ của kiểm toán viên).
[2] Năm 2004, Angus Duff thực hiện nghiên cứu đề tài “Dimensions of
audit quality” (tạm dịch “Thành phần của chất lượng kiểm toán”), với kết quả

khảo sát bằng phương pháp nghiên cứu định lượng, phân tích và đo lường các
nhân tố khám phá từ 109 dữ liệu thu được từ 500 đối tượng gồm các kiểm toán
viên tại 16 công ty kiểm toán lớn nhất nước Anh, các Giám đốc tài chính, các
nhà quản lý quỹ và người sử dụng thông tin tài chính tại Anh; đã đưa ra nhận
định: chất lượng kiểm toán là một khái niệm đa diện và được hình thành từ cả
hai khía cạnh, đó là chất lượng dịch vụ (service) và chất lượng chuyên môn
(technical). Trong đó nhân tố thuộc về chất lượng dịch vụ (4 nhân tố) là khả
năng đáp ứng, dịch vụ phi kiểm toán, cảm thông, dịch vụ và nhân tố thuộc về
chất lượng chuyên môn (5 nhân tố) là danh tiếng, quy mô, tính độc lập, kỹ
năng, kinh nghiệm. Tất cả 9 nhân tố này đều có ảnh hưởng quan trọng đến
chất lượng kiểm toán.
[3] Nghiên cứu của Myungsoo Son (2005) “Do non-services influence


7
audit quality?” (tạm dịch “Dịch vụ phi kiểm toán có ảnh hưởng đến chất
lượng kiểm toán không?”). Trong nghiên cứu này, tác giả đã sử dụng hai
phương pháp đo lường chất lượng báo cáo tài chính là các khoản dồn tích có
điều chỉnh (Discretionary accruals – DA) và hệ số phản ứng thu nhập (Earning
response coefficients- ERC) để đo lường sự ảnh hưởng của dịch vụ phi kiểm
toán đến chất lượng kiểm toán. Phương pháp các khoản dồn tích có điều chỉnh
(DA) dùng để đo lường chất lượng kiểm toán thực tế và phương pháp hệ số
phản ứng thu nhập (ERC) là đo lường nhận thức của nhà đầu tư về chất lượng
báo cáo tài chính. Ngoài hai phương pháp trên, tác giả còn sử dụng phương
pháp so sánh để so sánh chất lượng kiểm toán trước và sau khi đạo luật
Sabanes-Oxley (SOX) ra đời. Kết quả thực nghiệm trên lượng mẫu khảo sát
lớn là 1.865 công ty niêm yết trên sàn NYSE, NASDAQ, AMEX tại Mỹ cho
thấy tác động tiêu cực của dịch vụ phi kiểm toán đến chất lượng kiểm toán.
Đồng thời, kết quả cũng cho thấy đạo luật SOX ra đời đã cải thiện chất lượng
kiểm toán, đặc biệt đối với những công ty sử dụng dịch vụ phi kiểm toán lớn.

[4] Đề tài “An empirical analysis of auditor independence and audit
fees on audit quality” (tạm dịch “Phân tích thực nghiệm về tính độc lập của
kiểm toán viên và phí kiểm toán đối với chất lượng kiểm toán”) của tác giả
Novie Susanti Suseno (2013), thực hiện nghiên cứu mức độ ảnh hưởng của
tính độc lập của kiểm toán viên và giá phí kiểm toán đến chất lượng kiểm
toán. Với đối tượng khảo sát là 73 công ty kiểm toán độc lập chuyên thực hiện
kiểm toán cho các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán tại Indonesia,
đã cho kết quả nghiên cứu khẳng định hai nhân tố tính độc lập của kiểm toán
viên và giá phí kiểm toán có mức độ ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng kiểm
toán. Từ kết quả nghiên cứu, tác giả đưa ra giải pháp nâng cao chất lượng
kiểm toán bằng cách phát triển và duy trì tính độc lập của kiểm toán viên, và
giá phí kiểm toán nên được xác định ở mức hợp lý.
1.1.2. Các nghiên cứu trong nước
[1] Đề tài nghiên cứu “Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kiểm
toán độc lập ở Việt Nam” của tác giả Đặng Đức Sơn và cộng sự (2011). Trên
cơ sở phương pháp nghiên cứu định tính, khảo sát thông qua bảng câu hỏi


8
phỏng vấn đối với 38 kiểm toán viên trong các công ty kiểm toán tại Hà Nội,
tác giả đưa ra kết luận có 4 nhân tố chính tác động đến chất lượng kiểm toán:
mối quan hệ giữa công ty kiểm toán và khách hàng, quá trình đào tạo và nâng
cao năng lực của kiểm toán viên, chu kỳ kiểm toán, hiệu lực của quy trình
kiểm toán. Từ kết quả khảo sát, tác giả đã đề xuất các giải pháp như luân
chuyển công ty kiểm toán, kiểm soát quy trình kiểm toán, minh bạch hoá chi
phí kiểm toán, tăng cường đào tạo nâng cao chất lượng kiểm toán viên.
[2] Công trình nghiên cứu “Xây dựng cơ chế kiểm soát chất lượng cho
hoạt động kiểm toán độc lập tại Việt Nam” - Trần Khánh Lâm (2011) - Luận
án Tiến sĩ kinh tế - Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh và công
trình nghiên cứu “Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc thiết lập các quy định về

kiểm soát chất lượng cho hoạt động kiểm toán Việt Nam” - Trần Thị Giang
Tân và cộng sự (2011) - Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ - Trường Đại học
Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh. Các công trình nghiên cứu này được thực
hiện trong bối cảnh sự tín nhiệm với ngành nghề kiểm toán bị giảm sút sau
hàng loạt sự kiện bê bối về tài chính và kiểm toán xảy ra trên thế giới và cả
Việt Nam. Kết hợp phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng, với sự
khảo sát trên các đối tượng như kiểm toán viên, ban Giám đốc công ty kiểm
toán, các tác giả đã kết luận có hai nhóm nhân tố tác động đến chất lượng kiểm
toán:
 Nhóm nhân tố bên trong (kiểm soát chất lượng từ bên trong): quy
trình, chương trình kiểm toán và báo cáo kiểm toán; năng lực chuyên môn,
tính độc lập của kiểm toán viên và công ty kiểm toán; quy mô, mức độ chuyên
ngành của công ty kiểm toán; giá phí kiểm toán.
 Nhóm nhân tố bên ngoài: mục tiêu kiểm toán của khách hàng; yêu
cầu của người sử dụng trong xã hội; các chuẩn mực, các quy định pháp lý và
các quy định của hội nghề nghiệp; sự cạnh tranh trên thị trường; kiểm soát
chất lượng từ bên ngoài.
[3] Đề tài nghiên cứu “Nghiên cứu ảnh hưởng của việc tuân thủ đạo
đức nghề nghiệp đến chất lượng kiểm toán và đề xuất giải pháp”, Nguyễn Thị
Thảo Nguyên (2013) – Luận văn Thạc sĩ - Trường Đại học Kinh tế Thành phố


9
Hồ Chí Minh. Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu mối quan hệ giữa chất lượng
kiểm toán và đạo đức nghề nghiệp của kiểm toán viên. Dữ liệu khảo sát được
tổng hợp từ báo cáo kết quả kiểm tra tình hình hoạt động năm 2010-2011 của
các công ty kiểm toán độc lập và kết quả cho thấy phần lớn các công ty có
chất lượng kiểm toán thấp do không thực hiện đầy đủ các yếu tố về tính độc
lập, năng lực chuyên môn và tuân thủ chuẩn mực chuyên môn. Qua đó, tác giả
kết luận tính độc lập và tuân thủ các chuẩn mực chuyên môn có ảnh hưởng

đáng kể đến chất lượng kiểm toán và năng lực chuyên môn tuy có ảnh hưởng
nhưng không nhiều đến chất lượng kiểm toán.
[4] Đề tài “Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo
tài chính tại các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt
Nam” – Bùi Thị Thuỷ (2013) – Luận án Tiến sĩ Kinh tế - Trường Đại học
Quốc dân Hà Nội. Dựa trên mô hình của Duff (2004), tác giả thực hiện phân
tích và xử lý kết quả khảo sát nghiên cứu định lượng từ 138 kiểm toán viên
thuộc các công ty kiểm toán đủ điều kiện kiểm toán báo cáo tài chính doanh
nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Kết quả cho thấy có
14 nhân tố tác động đến báo cáo tài chính của doanh nghiệp niêm yết và được
chia thành 3 nhóm nhân tố:
 Nhân tố thuộc về nhóm kiểm toán viên: kinh nghiệm chuyên sâu, ý
thức, chuyên nghiệp, áp lực, độc lập, trình độ bằng cấp.
 Nhân tố thuộc nhóm bên ngoài: doanh nghiệp niêm yết, môi trường
pháp lý, kiểm soát bên ngoài.
 Nhân tố thuộc nhóm doanh nghiệp kiểm toán: hệ thống kiểm soát
chất lượng, phương pháp và quy trình kiểm toán, phí kiểm toán, danh tiếng và
quy mô doanh nghiệp kiểm toán.
[5] Công trình nghiên cứu “Chất lượng kiểm toán ở Việt Nam” – nhóm
nghiên cứu của Pham, H., Amaria, P., Bui, T., Tran, S. (2014). Mục đích của
công trình nghiên cứu này nhằm thu thập ý kiến của kiểm toán viên về chất
lượng kiểm toán và các nhân tố ảnh hưởng chất lượng kiểm toán tại Việt Nam.
Nhóm nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng thông qua việc khảo sát
trực tiếp 200 kiểm toán viên tại 10 công ty kiểm toán được lựa chọn theo quy


10
mô lớn, trung bình và một số công ty có quy mô nhỏ; xử lý 128 phiếu khảo sát
với 33 câu hỏi có liên quan đến nhận thức của kiểm toán viên về các yếu tố tác
động đến chất lượng kiểm toán tại Việt Nam bằng phần mềm thống kê SPSS.

Kết quả nghiên cứu cho thấy các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán
tại Việt Nam gồm: sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp kiểm toán, nhiệm kỳ
kiểm toán, dịch vụ phi kiểm toán và trình độ chuyên môn của kiểm toán viên.
Hơn nữa, kết quả còn cho thấy việc thay đổi nhân sự hàng năm cũng như kiểm
toán viên chuyển sang làm việc cho công ty được kiểm toán trước đây cũng
tác động tiêu cực đến chất lượng kiểm toán.
[6] Nghiên cứu “Các nhân tố bên trong công ty kiểm toán độc lập tác
động đến chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính tại Việt Nam” là đề tài Luận
văn Thạc sĩ của Nguyễn Minh Châu (2016) thuộc Trường Đại học Công nghệ
Thành phố Hồ Chí Minh. Với mục tiêu xác định các nhân tố bên trong công ty
kiểm toán độc lập đang ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán, tác giả tiến hành
tổng hợp kết quả báo cáo kiểm tra và tổng kết của 3 năm là 2010, 2011 và
2012 được công bố trên trang web của VACPA (Hội kiểm toán viên hành
nghề Việt Nam). Những báo cáo này là kết quả các cuộc kiểm tra hoạt động
kiểm soát chất lượng các doanh nghiệp kiểm toán được thực hiện bởi Bộ Tài
chính và VACPA. Kết quả cho thấy 5 nhân tố như quy mô doanh nghiệp kiểm
toán, giá phí kiểm toán, kiểm soát chất lượng từ bên trong, đạo đức nghề
nghiệp và năng lực chuyên môn của kiểm toán viên đều có ảnh hưởng tỉ lệ
thuận với chất lượng kiểm toán. Thông qua kết quả nghiên cứu, tác giả cũng
đề xuất một số kiến nghị để nâng cao chất lượng kiểm toán và định hướng
nghiên cứu trong tương lai.
[7] Luận án Tiến sĩ “Các nhân tố tác động đến chất lượng kiểm toán
của các doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam theo định hướng tăng cường năng
lực cạnh tranh trong điều kiện hội nhập quốc tế” – Phan Văn Dũng (2016).
Tác giả đã khám phá các nhân tố chất lượng kiểm toán, năng lực cạnh tranh
và đo lường mức độ tác động của các nhân tố chất lượng kiểm toán đến năng
lực cạnh tranh của doanh nghiệp kiểm toán. Qua đó, đưa ra những giải pháp
thích hợp nhằm góp phần nâng cao chất lượng kiểm toán, năng lực cạnh tranh

11
của các doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam là một yêu cầu cấp thiết của doanh
nghiệp kiểm toán Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
1.2.

Nhận xét về các công trình nghiên cứu trước đây và xác định

khoảng trống nghiên cứu
Sau khi tìm hiểu các công trình nghiên cứu đã công bố trong và ngoài
nước liên quan đến đề tài đang dự kiến thực hiện một cách tương đối, tác giả
xác định một số tồn tại ở những nghiên cứu trước như sau:
-

Các nghiên cứu của các tác giả đã công bố chủ yếu được tìm hiểu và

thực hiện nghiên cứu thực nghiệm ở những nước phát triển, có hoạt động kiểm
toán độc lập lâu đời và hệ thống pháp luật tiến bộ được nhiều nước khác học
hỏi và áp dụng như Mỹ và các nước châu Âu. Đến thời điểm này chưa có
nhiều nghiên cứu nào có bằng chứng thực nghiệm tại những nước đang phát
triển, chẳng hạn tại Việt Nam.
-

Đối tượng khảo sát chủ yếu tập trung vào kiểm toán viên và công ty

kiểm toán độc lập (bên phát hành báo cáo kiểm toán). Theo tác giả, nên mở
rộng phạm vi đối tượng khảo sát là bên sử dụng báo cáo tài chính đã được
kiểm toán như nhà đầu tư hay nhân viên tín dụng ngân hàng vì họ không phát
hành báo cáo kiểm toán nên sẽ đánh giá chất lượng cuộc kiểm toán một cách
khách quan hơn.
-

Trong tất cả các nghiên cứu về nhân tố tác động đến chất lượng kiểm

toán, tác giả nhận thấy chưa có nghiên cứu nào đặt vấn đề về sự liên quan giữa
số lượng báo cáo tài chính mà một (nhóm) kiểm toán viên đảm trách với chất
lượng kiểm toán. Và, tuổi tác của kiểm toán viên có ảnh hưởng đến chất lượng
kiểm toán không? Đây là khoảng trống nghiên cứu quan trọng và định hướng
cho tác giả thực hiện nghiên cứu trong đề tài này.
Tóm lại, trên cơ sở tiếp cận những nghiên cứu liên quan đồng thời
dựa vào những tồn tại và khoảng trống nghiên cứu đã xác định ở trên, tác giả
lựa chọn đề tài nghiên cứu “Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán
– Nghiên cứu thực nghiệm tại Thành phố Hồ Chí Minh” để tiếp tục thực hiện
nghiên cứu, với mục tiêu góp phần gia tăng hiệu quả kiểm toán báo cáo tài
chính, gây dựng lại sự tín nhiệm của xã hội đối với ngành kiểm toán.