THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI Ở TỈNH QUẢNG BÌNH HIỆN NAY THEO TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------

THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ
HỘI
Ở TỈNH QUẢNG BÌNH HIỆN NAY
THEO TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC

Hà Nội - 2019
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN


------------

THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ
HỘI
Ở TỈNH QUẢNG BÌNH HIỆN NAY
THEO TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành: Hồ Chí Minh học
Mã số: 60130204

LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thế Phúc

Hà Nội - 2019

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này là kết quả nghiên cứu độc lập của riêng.
Những trích dẫn đều được chú thích nguồn đầy đủ và rõ ràng. Tôi xin hoàn toàn
chịu trách nhiệm về những thông tin, dữ liệu đã công bố trong luận văn này./
Hà Nội, ngày tháng 1 năm 2019.
Tác giả


LỜI CÁM ƠN
Để hoàn thành luận văn này tôi xin chân thành cám ơn Khoa Khoa học chính
trị - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.
Trong quá trình học tập và nghiên cứu, Khoa và Nhà trường đã cho tôi nhiều kiến
thức khoa học để nâng cao trình độ của mình.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Thế Phúc - Người đã
hướng dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành Luận văn này. Thầy đã thường xuyên động viên,
khích lệ, giúp đỡ tôi, tiếp thêm cho tôi nghị lực và niềm tin để cố gắng tiếp tục học
tập và nghiên cứu.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời tới gia đình, đồng nghiệp, bạn bè lời biết ơn sâu
sắc đã cổ vũ, khích lệ, ủng hộ tôi trong suốt quá trình thực hiện Luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn!
Tác giả


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Chính sách an sinh xã hội
ASXH
Bảo hiểm xã hội

BHXH
Bảo hiểm y tế
BHYT
Cứu trợ xã hội
CTXH
Ưu đãi xã hội
ƯĐXH
Người có công
NCC
Sở Lao động Thương binh và Xã hội
Sở LĐTB & XH
Ủy ban nhân dân
UBND
Nhà xuất bản
Nxb
Chương trình phát triển kinh tế xã hội các xã đặc biệt Chương trình 135
khó khăn vùng dân tộc thiểu số và miền núi
Chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững
Xóa đói giảm nghèo
Mặt trận Tổ Quốc

Chương trình 30a
XĐGN
MTTQ


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU...................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài.......................................................................................1
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài.........................................................2

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.....................................................................10
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................................10
5. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu.......................................10
6. Đóng góp của luận văn.......................................................................................11
7. Kết cấu luận văn.................................................................................................11
Chương 1. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN
SINH XÃ HỘI........................................................................................................12
1.1. Một số khái niệm.............................................................................................12
1.1.1. Chính sách an sinh xã hội............................................................................12
1.1.2. Thực hiện chính sách an sinh xã hội...........................................................15
1.2. Nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về thực hiện chính sách an sinh xã hội.........17
1.2.1. Nhận thức của Hồ Chí Minh về chính sách an sinh xã hội và thực hiện
chính sách an sinh xã hội......................................................................................17
1.2.2. Quan điểm Hồ Chí Minh về nguyên tắc thực hiện và phương pháp thực
hiện chính sách ASXH...........................................................................................27
1.2.3. Quan điểm Hồ Chí Minh về thực hiện chính sách ASXH trên một số lĩnh vực. . .36
1.3. Giá trị tư tưởng Hồ Chí Minh về thực hiện chính sách an sinh xã hội.........45
1.3.1. Giá trị lý luận................................................................................................45
1.3.2. Giá trị thực tiễn.............................................................................................47
Tiểu kết chương 1...................................................................................................49
Chương 2. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG VÀ
HIỆU QUẢ VIỆC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI Ở TỈNH
QUẢNG BÌNH HIỆN NAY THEO TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH........................50
2.1. Khái quát về đặc điểm chung của tỉnh Quảng Bình.......................................50
2.1.1. Điều kiện tự nhiên và kinh tế – xã hội.........................................................50
2.1.2. Đặc điểm về xã hội, lịch sử và văn hóa........................................................51


2.2. Thực trạng thực hiện chính sách ASXH ở tỉnh Quảng Bình theo tư tưởng
Hồ Chí Minh...........................................................................................................52

2.2.1. Trong lĩnh vực Bảo hiểm xã hội...................................................................53
2.2.2. Trong lĩnh vực Bảo hiểm y tế.......................................................................56
2.2.3. Trong lĩnh vực cứu trợ xã hội......................................................................58
2.2.4. Trong lĩnh vực ưu đãi xã hội đối với người có công...................................61
2.2.5. Trong lĩnh vực xóa đói giảm nghèo.............................................................64
2.3. Những kết quả đạt được trong thực hiện chính sách
ASXH ở tỉnh Quảng Bình.........................................................................65
2.3.1. Những thành tựu đạt được...........................................................................65
2.3.2. Những hạn chế, tồn tại.................................................................................68
2.3.3. Nguyên nhân những hạn chế.......................................................................70
2.4. Một số giải pháp để nâng cao chất lượng và hiệu quả thực hiện chính sách
an sinh xã hội ở tỉnh Quảng Bình theo tư tưởng Hồ Chí Minh...........................73
2.4.1. Định hướng hoàn thiện việc thực hiện chính sách an sinh xã hội ở tỉnh
Quảng Bình hiện nay.............................................................................................73
2.4.2. Giải pháp nâng cao chất lượng và hiệu quả việc thực hiện chính sách an
sinh xã hội ở tỉnh Quảng Bình hiện nay...............................................................74
Tiểu kết chương 2...................................................................................................91
KẾT LUẬN.............................................................................................................92
DANH MỤC NHỮNG CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ........................................94
TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................95
PHỤ LỤC.............................................................................................................101


8


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong tiến trình đổi mới kinh tế - xã hội ở Việt Nam hiện nay, việc thực hiện
những giá trị trong di sản tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung và tư tưởng Hồ Chí

Minh về chính sách ASXH nói riêng là rất cần thiết và mang ý nghĩa nhân văn sâu
sắc. Bởi, tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách ASXH mang một ý nghĩa cao cả đó
là tất cả vì con người và chăm lo hạnh phúc con người. Kế thừa và vận dụng sáng
tạo những chỉ dẫn, ngay từ khi ra đời cho đến nay, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn
khẳng định và quán triệt bài học “an dân”, “lấy dân làm gốc” trong chiến lược xây
dựng và phát triển đất nước. Thực hiện chính sách ASXH cho người dân là quan
điểm xuyên suốt, là cơ sở để Đảng và Nhà nước hoạch định các chính sách trong
những năm qua. Đồng thời, đây là cơ sở quan trọng cho các địa phương triển khai
thực hiện tốt ASXH cho người dân trong thực tiễn. Sau hơn 30 năm thực hiện
đường lối đổi mới đất nước, với những thành tựu đạt được trên nhiều lĩnh vực đã
làm thay đổi diện mạo của các địa phương, góp phần đưa vị thế Việt Nam lên tầm
cao mới trong quan hệ quốc tế. Cùng với quá trình đẩy mạnh tăng trưởng, phát triển
kinh tế, các chương trình xóa đói giảm nghèo, trợ giúp những đối tượng yếu thế
trong xã hội, giải quyết việc làm cho người lao động,... đã được triển khai mạnh mẽ
trên toàn quốc. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy xã hội bộc lộ một số vấn đề nảy sinh:
công tác xóa đói, giảm nghèo chưa thật sự bền vững, đời sống nhân dân chưa thực
sự được nâng cao. Vì thế, đây là bài toán cần phải được giải quyết cho các địa
phương trong cả nước với bối cảnh hội nhập và phát triển hiện nay.
Tỉnh Quảng Bình là một trong những tỉnh nghèo của cả nước với khí hậu khắc
nghiệt, cộng với hậu quả của chiến tranh tàn phá nặng nề. Trong thời gian qua,
Đảng bộ, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Bình đã có nhiều nổ lực trong việc thực hiện
chính sách ASXH cho người dân, đặc biệt là những đối tượng dễ bị tổn thương
trong xã hội và đã đạt được những kết quả tích cực. Tuy nhiên, vẫn còn những khó
khăn, tồn tại phải tiếp tục xem xét, đánh giá, rút ra bài học kinh nghiệm để có định
hướng và những giải pháp cụ thể trong thời gian tới để tạo điều kiện ổn định cuộc

1


sống, tăng cường niềm tin cho người dân, đồng thời là cơ sở quan trọng trong việc

giữ gìn ổn định chính trị, an ninh quốc phòng.
Do đó, nghiên cứu và vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách ASXH ở
tỉnh Quảng Bình là việc làm cần thiết. Đảng bộ và UBND tỉnh Quảng Bình cần xác
định đây là nhiệm vụ chính trị quan trọng hàng đầu để khắc phục những tồn tại, hạn
chế, là động lực để phát triển bền vững trong thời gian tới. Hiện nay, nghiên cứu về
lĩnh vực ASXH đã có nhiều công trình, bài báo, bài viết nghiên cứu về thực hiện
chính sách ASXH theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, ở tỉnh Quảng Bình chưa
đề cập đến vấn đề này. Từ yêu cầu đó, tôi quyết định chọn đề tài: “Thực hiện chính
sách an sinh xã hội ở tỉnh Quảng Bình hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh” để làm
đề tài Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Hồ Chí Minh học.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
An sinh xã hội là một vấn đề mới của Việt Nam, là một trong những vấn đề
quan trọng trong chiến lược phát triển của đất nước. Vì vậy, có rất nhiều công trình
nghiên cứu về lĩnh vực an sinh xã hội và được luận giải ở nhiều góc độ khác nhau.
Có thể khái quát hệ thống công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài, để giúp cho
tác giả tránh sự trùng lặp ở góc độ tiếp cận.
2.1. Nhóm các công trình nghiên cứu về lĩnh vực an sinh xã hội
2.1.1. Sách tham khảo và chuyên khảo
Trong công trình “Xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách an sinh xã hội
ở Việt Nam” của Mai Ngọc Cường do Nhà xuất bản chính trị quốc gia xuất bản năm
2009. Đây là một trong những công trình đầu tiên ở Việt Nam đi sâu nghiên cứu về
vấn đề ASXH trên quy mô toàn diện và rộng lớn. Tác giả đã cung cấp một cách
nhìn tổng quát về khái niệm, cấu trúc, nội dung của ASXH. Chẳng hạn, về khái
niệm ASXH, tác giả cho rằng: ASXH là một khái niệm mở, có thể tiếp cận phạm trù
này dưới hai góc độ theo nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng: ASXH là sự
bảo đảm thực hiện các quyền để con người được hưởng bình an, an ninh và an toàn
và an khang trong xã hội; Theo nghĩa hẹp: ASXH là sự bảo đảm thu nhập và một số
điều kiện thiết yếu cho cá nhân, gia đình và cả cộng đồng khi họ bị giảm hoặc mất
thu nhập, mất khả năng lao động hoặc mất việc làm; cho những người già cô đơn,

2


trẻ em mồ côi, người tàn tật, những người yếu thế, người bị thiên tai dịch họa. Tác
giả Mai Ngọc Cường ủng hộ cách tiếp cận theo nghĩa hẹp, vì theo tác giả, tiếp cận
theo nghĩa hẹp thì hợp với cách tiếp cận của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO). Với
kết cấu 3 chương, cuốn sách đã có cái nhìn tổng quát, đa diện về hệ thống chính
sách ASXH ở Việt Nam trong thời gian qua. Sách cũng cấp nhiều số liệu và được
phân tích cặn kẽ, đặc biệt đã đề xuất được hướng giải pháp nhằm hoàn thiện hệ
thống chính sách ASXH ở nước ta hiện nay.
Công trình “An sinh xã hội ở Việt Nam hướng tới 2020” của tác giả Vũ Văn
Phúc chủ biên do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia xuất bản năm 2012, đã tập hợp
các bài viết của các nhà quản lý, các chuyên gia nghiên cứu trên nhiều lĩnh vực liên
quan đến vấn đề ASXH. Mỗi bài viết được tiếp cận từ các khía cạnh khác nhau về
chủ đề ASXH, nhưng đều khẳng định hệ thống ASXH ở nước ta hướng tới mục tiêu
góp phần không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, bảo
đảm cho sự phát triển bền vững của đất nước.
Tác giả Lê Quốc Lý với công trình “Chính sách an sinh xã hội thực trạng và
giải pháp” do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia xuất bản 2014 gồm ba chương được
biên soạn trên cơ sở các tư liệu nghiên cứu, khảo sát, tổng kết thực tiễn việc thực
hiện chính sách ASXH ở Việt Nam hiện nay. Các tác giả phân tích giới thiệu quá
trình hình thành khái niệm ASXH. Theo tác giả khái quát thì đó là sự bảo đảm thu
nhập và đời sống cho các công nhân trong các trường hợp họ gặp phải rủi ro hay
khó khăn trong cuộc sống, với phương thức hoạt động là thông qua các biện pháp
công cộng, nhằm tạo ra sự “an sinh” cho mọi thành viên trong xã hội. Đồng thời tác
giả nêu mục tiêu, quan điểm và giải pháp thực hiện hiệu quả chính sách an sinh xã
hội ở Việt Nam đến năm 2020.
Tác giả Nguyễn Văn Chiều trong công trình “Chính sách an sinh xã hội và vai
trò của Nhà nước trong việc thực hiện chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam” do
Nhà xuất bản Chính trị quốc gia xuất bản năm 2014. Cuốn sách đã trình bày một

cách có hệ thống những vấn đề lý luận và thực tiễn về chính sách ASXH; vai trò của
Nhà nước trong việc thực hiện chính sách ASXH; kinh nghiệm thực hiện chính sách
ASXH của một số nước trên thế giới và thực trạng chính sách ASXH ở Việt Nam

3


trong gần 30 năm thực hiện đường lối đổi mới đất nước, đề xuất những phương
hướng và giải pháp nâng cao vai trò của Nhà nước trong việc thực hiện chính sách
ASXH ở Việt Nam hiện nay.
Trong công trình “Chiến lược an sinh xã hội 2011 – 2020” của Bộ Lao động –
Thương binh và Xã hội xuất bản năm 2010 đã chỉ ra rằng, hệ thống ASXH thời ky
2011 - 2020 gồm 3 tầng lưới có khả năng hỗ trợ lẫn nhau hướng tới mục tiêu bảo
đảm mức sống tối thiểu cho mọi người dân, không để cho người dân bị bần cùng, bị
gạt ra bên lề xã hội gồm: Lưới thứ nhất: Phòng ngừa rủi ro, bao gồm chính sách hỗ
trợ người dân có việc làm, tạo thu nhập và tham gia thị trường lao động để chủ động
phòng ngừa rủi ro về đời sống, sức khoẻ, sản xuất kinh doanh do biến động của môi
trường tự nhiên; Lưới thứ hai: Giảm thiểu rủi ro, bao gồm nhóm chính sách bảo
hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm nông nghiệp để bù đắp phần thu nhập bị suy
giảm hoặc bị mất do các biến cố trong đời sống, sức khoẻ, sản xuất kinh doanh và
môi trường tự nhiên; Lưới thứ ba: Khắc phục rủi ro, bao gồm nhóm chính sách trợ
giúp xã hội, xoá đói giảm nghèo, tăng cường cơ hội tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ
bản để hỗ trợ người dân khắc phục các rủi ro không lường trước được hoặc vượt
qua khả năng kiểm soát do các biến cố trong đời sống, sức khoẻ, sản xuất, kinh
doanh và môi trường tự nhiên, bảo đảm điều kiện sống tối thiểu của người dân.
Công trình “Thuật ngữ an sinh xã hội Việt Nam" của Viện khoa học và Lao
động xã hội phối hợp với Dự án Hỗ trợ giảm nghèo ở Việt Nam, do Tổ chức hợp tác
quốc tế Đức thực hiện dưới sự ủy quyền của Bộ hợp tác kinh tế và phát triển Đức
xây dựng, xuất bản 2011. Với gần 200 thuật ngữ ASXH sắp xếp theo thứ tự ABC
bằng tiếng Việt và bằng song ngữ Anh - Việt, cuốn sách không chỉ đem lại sự thuận

tiện trong tra cứu mà còn giúp độc giả có một cái nhìn tổng quát về mối liên hệ giữa
các trụ cột trong hệ thống an sinh xã hội ở Việt Nam cùng các chương trình, chính
sách có liên quan thông qua sơ đồ về hệ thống an sinh xã hội.
2.1.2. Luận văn, Luận án
Đề tài khoa học cấp Bộ "Đảm bảo an sinh xã hội - Định hướng mô hình và
giải pháp", do Đặng Nguyên Anh chủ biên đã phân tích khái niệm, các chức năng,
cấu trúc và các nguyên tắc cơ bản của hệ thống an sinh xã hội, tạo cơ sở lý luận cho

4


định hướng mô hình và giải pháp ASXH ở Việt Nam. Đề tài làm rõ những đặc điểm
chung và nét đặc thù của từng mô hình, từ đó có thể gợi mở cho Việt Nam trong xây
dựng hệ thống ASXH.
Đề tài cấp Nhà nước: “Cơ sở khoa học của việc xây dựng sàn an sinh xã hội ở
Việt Nam giai đoạn 2011 – 2020”, mã số KX.02.07.11-15, do Viện Khoa học Lao
động và Xã hội thực hiện, đã phân tích và thống nhất về cơ sở khoa học của việc
xây dựng sàn ASXH, các chính sách trong sàn ASXH. Đây là cơ sở quan trọng góp
phần xây dựng và hoàn thiện hệ thống lý luận về ASXH, vai trò của ASXH ở Việt
Nam trong những năm tiếp theo.
Nghiên cứu của tác giả Nguyễn Xuân Bình với công trình “Hoàn thiện an sinh
xã hội tại thành phố Đồng Hới tỉnh Quảng Bình” đã đánh giá thực trạng của chính
sách ASXH tại thành phố Đồng Hới như: Chính sách bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y
tế; Cứu trợ xã hội; Ưu đãi xã hội; Chính sách hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm
mới; Chính sách ưu đãi người có công và các chính sách hỗ trợ, cứu trợ khác. Sau
khi phân tích đánh giá thực trạng tác giả đã tìm ra nguyên nhân và những hạn chế
cần khắc phục; từ đó, đề xuất phương hướng và giải pháp hoàn thiện ASXH tại
thành phố Đồng Hới tỉnh Quảng Bình.
Tác giả Mai Ngọc Anh với công trình “An sinh xã hội đối với nông dân trong
điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam” gồm ba chương đã làm sáng rõ: Cơ sở lý

luận và thực tiễn của việc hoàn thiện hệ thống an sinh đối với nông dân trong điều
kiện kinh tế thị trường; Tổng kết kinh nghiệm xây dựng và hoàn thiện hệ thống
ASXH đối với nông dân một số nước trên thế giới, rút ra kinh nghiệm để vận dụng
xây dựng hệ thống an sinh ở nước ta; Khái quát thực trạng hệ thống an sinh ở nước
ta, chỉ ra những thành tựu, hạn chế, nguyên nhân của hệ thống ASXH đối với nông
dân, đưa ra các biện pháp để xây dựng và hoàn thiện hệ thống ASXH đối với nông
dân ở nước ta.
Công trình “Chính sách an sinh xã hội và vai trò của Nhà nước trong đảm bảo
an sinh xã hội ở Việt Nam giai đoạn hiện nay” của tác giả Nguyễn Văn Chiều. Trên
cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về chính sách ASXH, kinh nghiệm
quốc tế và thực trạng thực hiện chính sách ASXH ở Việt Nam. Luận văn đã tập

5


trung nghiên cứu nhằm khái quát hóa những nội dung cơ bản về ASXH, vai trò của
Nhà nước trong thực hiện ASXH ở Việt Nam. Đồng thời, tác giả đề xuất một số giải
pháp, khuyến nghị nhằm tăng cường vai trò của Nhà nước trong đảm bảo an sinh
cho thời gian tới.
Tác giả Lê Anh với công trình “Thực thi chính sách an sinh xã hội ở thành
phố Đà Nẵng hiện nay - Thực trạng và giải pháp” đã cung cấp một cách nhìn về
thực thi chính sách trong chu trình chính sách công về phương diện thực thi chính
sách và đánh giá kết quả. Luận án đã tập trung phân tích, đánh giá về việc thực thi
chính sách ASXH ở các nội dung cơ bản có tính "ưu trội" ở thành phố Đà Nẵng:
Chính sách ưu đãi, chính sách bảo trợ xã hội, chính sách xóa đói, giảm nghèo, chính
sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế. Tác giả đã đánh giá một cách khách quan
những kết quả đạt được và những tồn tại trong việc thực thi chính sách ASXH ở
thành phố Đà Nẵng. Từ đó, đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng thực
hiện chính sách ASXH.
2.1.3. Các bài báo, bài viết

Trong thời gian qua, đã có rất nhiều bài báo, bài viết được đăng trên các tạp
chí khoa học trong nước và ngoài nước tập trung nghiên cứu về ASXH; Chính sách
bảo đảm ASXH ở Việt Nam.
Tác giả Nguyễn Văn Chiều có bài viết “Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt
Nam về thực hiện an sinh xã hội trong thời kỳ đổi mới” đăng trên Tạp chí Triết học.
Tác giả đã phân tích quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về thực hiện ASXH
qua các ky Đại hội từ 1986 đến nay trên ba phương diện: Tầm quan trọng của chính
sách ASXH; Mục tiêu, nhiệm vụ thực hiện ASXH; phương thức thực hiện mục tiêu
đảm bảo ASXH.
Bài viết “Đảm bảo an sinh xã hội cho nông dân: những rào cản và thách thức
từ góc nhìn chính sách” do tác giả Nguyễn Hoài Sơn đăng trên Tạp chí Xã hội học,
số 2 (122), 2013. Tác giả đã nêu rõ những rào cản chính sách đối với việc thực hiện
chính sách ASXH đối với nông dân, đối tượng yếu thế và bị tổn thương nhiều nhất
trong cuộc chiến kinh tế thị trường. Thông qua đó, tác giả đã đề xuất các giải pháp

6


để tạo ra một mang lưới an toàn nhằm tăng khả năng ứng phó trước các rủi ro và tạo
tiền đề tiếp cận tốt hơn các dịch vụ xã hội cơ bản như giáo dục, đào tạo và y tế.
Tác giả Nguyễn Trọng Đàm - Thứ trưởng Bộ Lao động Thương binh và Xã
hội với bài viết “Hoàn thiện chính sách an sinh xã hội phù hợp với quá trình phát
triển kinh tế xã hội” (2015), đã nêu rõ quan điểm, chủ trương của Đảng ta về
ASXH. Tầm quan trọng của ASXH, thực hiện tốt chính sách ASXH là điều kiện để
bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa cho sự phát triển của nền kinh tế thị trường,
phản ánh bản chất tốt đẹp của chế độ của dân, do dân, vì dân. Đồng thời, chỉ rõ định
hướng hoàn thiện hệ thống chính sách ASXH trong thời gian tới.
Bài viết “An sinh xã hội ở Việt Nam sau 30 năm đổi mới và định hướng đến
năm 2030” do tác giả Đặng Nguyên Anh trên Tạp chí Xã hội học, số 3 (130), 2015.
Tác giả đã phân tích đặc điểm và thực trạng ASXH ở Việt Nam sau 30 năm đổi mới.

Việc xây dựng và thực hiện ASXH ở Việt Nam đã đạt được những kết quả quan
trọng như tạo thêm việc làm, đảm bảo thu nhập tối thiểu cho người dân, thành tích
xóa đói giảm nghèo được công nhận,... Nhờ vậy, tỉ lệ nghèo giảm nhanh, đối tượng
tham gia và thụ hưởng các chính sách ASXH ngày càng mở rộng; năng lực người
dân phòng ngừa, giảm thiểu và khắc phục rủi ro để ổn định cuộc sống, hòa nhập
cộng đồng tăng lên. Bên cạnh những thành tựu đạt được, tác giả cũng chỉ rõ những
hạn chế của công tác ASXH chưa thực hiện được, những khó khăn và thách thức mà
Việt Nam gặp phải trong quá trình xây dựng và thực hiện công tác ASXH. Điều
quan trọng mà bài viết đề cập đến là định hướng ASXH đến năm 2030 trước sự thay
đổi và ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường.
Ngoài ra, còn có các bài viết của các tác giả như: Lê Thị Hoài Thu với bài
viết“Một số vấn đề lý luận về an sinh xã hội”, “Hoàn thiện hệ thống an sinh xã hội
trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường” của tác giả Nguyễn Hữu Dũng; Tác
giả Nguyễn Văn Tuân với bài “An sinh xã hội ở Việt Nam sau 30 năm đổi mới ; Bài
viết“Nổ lực phấn đấu thực hiện có hiệu quả chính sách an sinh xã hội” của tác giả
Nguyễn Thị Kim Ngân; Bài viết “Vai trò của chính sách BHXH, BHYT đối với an sinh
xã hội của đất nước” của tác giả Nguyễn Thanh Bình,…

7


2.2. Nhóm công trình nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách an
sinh xã hội
Công trình của tác giả Lương Tuấn Anh “Tư tưởng Hồ Chí Minh về hoạt động
an sinh xã hội”, đã trình bày tương đối có hệ thống những nội dung cơ bản của tư
tưởng Hồ Chí Minh về (khái niệm, nguồn gốc, quá trình hình thành và phát triển của
tư tưởng Hồ Chí Minh); Làm rõ khái niệm cấu trúc của ASXH, những đặc điểm về
hoạt động ASXH ở nước ta. Với kết cấu hai chương, 5 tiết: Chương 1: Nghiên cứu về
nội dung cơ bản tư tưởng Hồ Chí Minh và an sinh xã hội; Chương 2: Tư tưởng Hồ
Chí Minh về hoạt động ASXH chia làm hai giai đoạn (trước và sau 1995). Điểm mấu

chốt, dẫn đến hiệu quả của công trình, trên cơ sở đánh giá những kết quả đạt được,
chưa đạt được trên những trụ cột của hệ thống ASXH, tác giả đã đưa ra một số kiến
nghị về sự vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về ASXH trong thời gian tới.
Tác giả Vũ Thị Thúy với công trình“Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về an
sinh xã hội và thực hiện an sinh xã hội ở Việt Nam hiện nay". Tác giả đã trình bày
khái quát những khái niệm cơ bản liên quan đến ASXH và nội dung cơ bản của hệ
thống ASXH trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Đặc biệt, tác giả cũng đã làm rõ thực
trạng thực hiện ASXH ở Việt Nam hiện nay và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng
cao việc thực hiện ASXH theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
Bài viết “Những quan điểm lớn của Hồ Chí Minh về an sinh xã hội” trên trang
thông tin Bảo hiểm xã hội tỉnh Hà Nam đã chỉ rõ nguồn gốc và mục tiêu của chính
sách ASXH là vì con người, đó cũng là mục tiêu xuyên suốt toàn bộ cuộc đời hoạt
động của Người. Chính sách ASXH phải chăm lo cho các tầng lớp nhân dân từ nông
dân, công dân, thương nhân, công chức, binh lính đến thanh niên, trẻ em, phụ nữ và
những người yếu thế trong xã hội. Bài viết còn đề cập đến mối quan hệ giữa chính
sách ASXH và các chính sách khác như kinh tế, văn hóa,...
Tác giả Chu Thị Diễm Hương - Trường Chính trị Tuyên Quang có bài viết với
nội dung “Tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề an sinh xã hội” đăng trên cổng thông
tin điện tử tỉnh Tuyên Quang. Tác giả đã làm rõ mục tiêu chính sách ASXH theo tư
tưởng Hồ Chí Minh là vấn đề con người và chăm lo hạnh phúc vì con người. Đảng
và Chính phủ cần phải có trách nhiệm chăm lo đến đến đời sống vật chất và tinh

8


thần của nhân dân. Nhận thức của Đảng và Nhà nước trong việc xây dựng và hoạch
định chính sách ASXH theo tư tưởng của Hồ Chí Minh.
Bài viết Phạm Xuân Nam với nội dung “Quan điểm Hồ Chí Minh và Đảng
Cộng sản Việt Nam về hệ thống an sinh xã hội và phúc lợi xã hội” trên Tạp chí Triết
học số 5 (276), tháng 5, 2014. Bài viết đã làm rõ nội dung quan điểm của Hồ Chí

Minh về hệ thống ASXH và phúc lợi xã hội là bộ phận không thể tách rời với hệ
quan điểm tổng quát của Hồ Chí Minh về con đường và mục tiêu của cách mạng
Việt Nam trong thời đại ngày nay. Luận giải về hệ thống ASXH ở ba khía cạnh đó
là: Phòng ngừa rủi ro thông qua việc bảo đảm những nhu cầu thiết yếu trong đời
sống xã hội của người dân. Quan điểm của Hồ Chí Minh về việc xã hội hóa trợ giúp
xã hội đối với từng giai cấp trong xã hội nhằm từng bước giảm thiểu rủi ro, khắc
phục rủi ro. Bài viết còn đề cập đến nhận thức của Đảng Cộng sản Việt Nam (từ khi
nước ta tiến hành công cuộc đổi mới đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI)
trong việc thực hiện chính sách ASXH và đề ra những nhận định trong việc xây
dựng hệ thống ASXH toàn diện và vững mạnh.
Ngoài ra, có thể kể đến các công trình như “Hồ Chí Minh về vấn đề dân sinh”
của Nguyễn Đình Hoà trên trang Tạp chí triết học, số 1 (212), 2009; “Tư tưởng Hồ
Chí Minh về công bằng và bình đẳng xã hội” của Nguyễn Minh Hoà (Tạp chí triết
học, số 10 (161), 2004; “Quan điểm Hồ Chí Minh về chính sách xã hội” của
Nguyễn Thị Kim Dung.
Như vậy, chúng ta có thể thấy rằng ASXH là một nội dung lớn được rất nhiều
các học giả quan tâm và tiếp cận trên nhiều chiều khác nhau. Các công trình nghiên
cứu chủ yếu lý giải về nội dung chính sách ASXH trong hệ thống chính sách xã hội
ở nước ta. Tuy nhiên, rất ít đề tài, công trình nghiên cứu, chuyên đề, nghiên cứu một
cách toàn diện, đầy đủ về tư tưởng Hồ Chí Minh về ASXH. Đa số các nghiên cứu
chủ yếu dưới dạng bài viết ngắn hoặc chỉ đề cập một góc nhỏ nội dung tư tưởng Hồ
Chí Minh về ASXH. Đặc biệt, chưa có công trình nào đi sâu nghiên việc vận dụng
thực hiện chính sách ASXH theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Vì vậy, tư tưởng Hồ Chí
Minh về chính sách ASXH cần được tiếp tục đi sâu nghiên cứu để thấy được những
giá trị tư tưởng của Người đối với sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.

9


3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.

3.1. Mục đích nghiên cứu
Làm rõ tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách ASXH mang bản chất khoa học,
cách mạng và nhân văn.
Sự vận dụng sáng tạo của tỉnh Quảng Bình hiện nay trong thực hiện chính
sách ASXH theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được những mục đích trên, luận văn thực hiện các nhiệm vụ sau:
Thứ nhất: Làm rõ lý luận về thực hiện chính sách ASXH, nội dung, nguyên tắc
thực hiện, phương pháp thực hiện chính sách ASXH theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
Thứ hai: Tổng hợp kết quả đạt được và đánh giá việc thực hiện chính sách
ASXH ở tỉnh Quảng Bình trong thời gian từ 2010 đến 2017.
Thứ ba: Trên cơ sở thực trạng, đề xuất những phương hướng, giải pháp nhằm
nâng cao chất lượng và hiệu quả của việc thực hiện chính sách ASXH ở tỉnh Quảng
Bình hiện nay.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Di sản của Hồ Chí Minh về chính sách xã hội.
Chủ trương, đường lối của Tỉnh ủy tỉnh Quảng Bình trong việc thực hiện
chính sách ASXH.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Quan điểm, nội dung của Hồ Chí Minh về chính sách ASXH.
Nghiên cứu thực trạng thực hiện chính sách ASXH ở tỉnh Quảng Bình giai
đoạn từ 2010 đến 2017.
5. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận, thực tiễn
Luận văn dựa trên cơ sở nền tảng các quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin,
của Đảng Cộng sản, chủ trương, đường lối của tỉnh Quảng Bình về thực hiện chính
sách ASXH.
5.2. Phương pháp nghiên cứu

10


Tác giả sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ
nghĩa duy vật lịch sử; ngoài ra, tác giả còn kết hợp các phương pháp khác như phân
tích, tổng hợp, so sánh, thống kê, logic kết hợp lịch sử, tổng kết thực tiễn.
6. Đóng góp của luận văn
Thứ nhất, làm rõ tư tưởng Hồ Chí Minh về thực hiện chính sách ASXH để
khẳng định tính toàn diện và sâu sắc của tư tưởng Hồ Chí Minh về ASXH.
Thứ hai, làm rõ những thành công, hạn chế và lý giải nguyên nhân dẫn tới hạn
chế yếu kém trong quá trình thực hiện chính sách ASXH ở tỉnh Quảng Bình, từ đó
đề xuất một số phương hướng, giải pháp để nâng cao chất lượng và hiệu quả việc
thực hiện chính sách ASXH.
Thứ ba, kết quả của đề tài có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho tỉnh Quảng
Bình trong quá trình thực hiện chính sách ASXH; phục vụ cho việc học tập và
nghiên cứu giảng dạy, các môn khoa học Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh.
7. Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 2
chương, 7 tiết.

11


Chương 1
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ THỰC HIỆN
CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI
1.1. Một số khái niệm
1.1.1. Chính sách an sinh xã hội
1.1.1.1. Khái niệm an sinh xã hội
Khái niệm ASXH ra đời từ cuối thế kỷ XIX ở các nước công nghiệp phát triển.

Hiện nay, ASXH đã phát triển rộng khắp toàn cầu, được các quốc gia trên thế giới
tiếp cận và từng bước tiến hành thực hiện một cách phù hợp theo trình độ phát triển
kinh tế, xã hội. Vì vậy, khái niệm ASXH có nhiều cách hiểu khác nhau dưới nhiều
phương diện tiếp cận, nhìn nhận, đánh giá khác nhau.
Theo quan niệm của Ngân hàng thế giới (WB) ASXH là biện pháp công cộng
nhằm giúp cho các cá nhân, hộ gia đình và cộng đồng đương đầu và kiềm chế được
nguy cơ tác động đến thu nhập nhằm giảm tính dễ bị tổn thương và những bấp bênh
thu nhập. Quan niệm này nhấn mạnh đến các giải pháp kiềm chế nguy cơ làm giảm
thu nhập của cá nhân, gia đình và cộng đồng.
Theo tổ chức Lao động quốc tế (ILO) ASXH là sự cung cấp phúc lợi cho các
hộ gia đình và các cá nhân thông qua cơ chế của nhà nước hoặc tập thể nhằm ngăn
chặn sự suy giảm mức sống hoặc cải thiện mức sống thấp. Quan niệm này nhấn
mạnh khía cạnh phân phối phúc lợi, bảo hiểm và mở rộng việc làm cho những đối
tượng ở khu vực kinh tế không chính thức.
Ngân hàng Phát triển Châu Á (AĐB) cũng quan niệm ASXH là “một hệ thống
chính sách công nhằm giảm nhẹ tác động bất lợi của những biến động đối với các
hộ gia đình và các cá nhân. Quan niệm này nhấn mạnh vai trò của Nhà nước trong
việc đảm bảo ASXH, giảm nhẹ những tác động những bất lợi đến các cá nhân và hộ
gia đình” [22, tr.18].
Ở Việt Nam, mặc dù ASXH là một vấn đề mới mẻ nhưng cũng đã dành được
sự quan tâm của nhiều học giả và các nhà quản lý nghiên cứu về vấn đề này.
Theo tác giả Hoàng Chí Bảo: “ASXH là sự an toàn của cuộc sống con người,
từ cá nhân đến cộng đồng, tạo tiền đề và động lực cho phát triển con người và xã

12


hội. ASXH là những bảo đảm cho con người tồn tại (sống) như một con người và
phát triển các sức mạnh bản chất người, tức là nhân tính trong hoạt động, trong đời
sống hiện thực của nó như một chủ thể mang nhân cách” [8, tr 18].

Trong Chiến lược an sinh xã hội Việt Nam thời ky 2011 - 2020 và Nghị quyết
Hội nghị lần thứ 5 BCHTƯ khóa XI khái niệm ASXH là “Hệ thống các chính sách
và chương trình do Nhà nước và các đối tác xã hội thực hiện nhằm bảo đảm mức tối
thiểu về thu nhập, sức khỏe và các phúc lợi xã hội, nâng cao năng lực của cá nhân,
hộ gia đình và cộng đồng trong quản lý và kiểm soát các rủi ro do mất việc làm, tuổi
già, ốm đau, thiên tai, chuyển đổi cơ cấu, khủng hoảng kinh tế dẫn đến giảm hoặc bị
mất thu nhập và giảm khả năng tiếp cận đến các dịch vụ xã hội cơ bản” [19, tr.2].
Trong cuốn Tìm hiểu một số thuật ngữ Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc
lần thứ XII của Đảng thì ASXH được quan niệm là “Một hệ thống chính sách và
giải pháp nhằm bảo vệ mức sống tối thiểu của người dân trước những rủi ro và tác
động bất thường về kinh tế, xã hội, môi trường và không ngừng nâng cao đời sống
vật chất và tinh thần cho nhân dân” [68, tr.18].
Như vậy, ASXH là một lĩnh vực rộng lớn, phức tạp, khó có thể đưa ra một
định nghĩa đáp ứng được tất cả các nội dung trong điều kiện kinh tế, xã hội, chính
trị, truyền thống dân tộc, tôn giáo ở mỗi nước khác nhau hoặc trong các giai đoạn
lịch sử ở từng nước. Dựa trên các cơ sở quan niệm của các nghiên cứu trên, theo tác
giả: ASXH là sự can thiệp của Nhà nước và xã hội bằng các biện pháp kinh tế để
hạn chế, phòng ngừa và khắc phục rủi ro cho các thành viên trong cộng đồng do bị
mất hoặc giảm thu nhập bởi các nguyên nhân ốm đau, thai sản, tai nạn lao động,
thất nghiệp, thương tật, tuổi già và chết; đồng thời, đảm bảo chăm sóc y tế và trợ
cấp cho các gia đình đông con. ASXH được thể hiện thông qua hệ thống chính sách
BHXH, BHYT, XĐGN, CTXH và ƯĐXH.
Mục đích của ASXH là “tạo ra những mạng lưới bảo vệ an toàn cho mọi thành
viên trong cộng đồng xã hội trước những rủi ro của cuộc sống. Bản chất của ASXH
là đảm bảo thu nhập và đời sống cho các công dân trong xã hội, vì thế nó mang tính
xã hội và nhân văn sâu sắc. Đối tượng của ASXH là những thành viên trong cộng
đồng trước những rủi ro trong cuộc sống do những tác động bất thường về kinh tế,

13

xã hội, môi trường - đặc biệt là những nhóm bị tổn thương, người nghèo, vùng
nghèo, vùng dân tộc, miền núi, nông thôn. Phương thức hoạt động của ASXH là
thông qua các chính sách, biện pháp của Nhà nước và cộng đồng xã hội trong đó
Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, trụ cột” [68, tr. 18 - 19].
1.1.1.2. Khái niệm chính sách an sinh xã hội
Chính sách xã hội là “một loại hình chính sách được thể chế hóa bằng pháp
luật Nhà nước, là hệ thống quan điểm, chủ trương, phương hướng, biện pháp để giải
quyết các vấn đề xã hội đặt ra trong một thời gian, không gian nhất định, trước hết
là những vấn đề xã hội liên quan đến đời sống con người theo nguyên tắc tiến bộ và
công bằng xã hội, nhằm góp phần ổn định và phát triển đất nước. Chính sách xã hội
cơ bản gồm các chính sách dân số, chính sách gia đình, chính sách sức khỏe, chính
sách giai cấp, chính sách an sinh xã hội” [24, tr. 18].
Ở một khía cạnh khác có thể hiểu: “Chính sách ASXH là một chính sách xã
hội cơ bản của Nhà nước nhằm thực hiện chức năng phòng ngừa, hạn chế, khắc
phục rủi ro, đảm bảo an toàn thu nhập và cuộc sống cho các thành viên trong xã hội
[70, tr.14]. Tương tự như vậy, chính sách ASXH là “những biện pháp bảo vệ của
Nhà nước nhằm phòng ngừa, hạn chế và khắc phục những rủi ro cho các thành viên
của mình khi họ bị mất hoặc giảm thu nhập do các nguyên nhân ốm đau, thai sản,
tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp và thất nghiệp, già cả không còn sức lao động
hoặc vì nguyên nhân khách quan khác thông qua các chính sách bảo hiểm xã hội,
bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, ưu đãi xã hội và trợ giúp xã hội” [27, tr. 18].
Từ sự phân tích trên chúng ta có thể hiểu, chính sách ASXH là hệ thống các
chính sách can thiệp của Nhà nước và sự hỗ trợ của tổ chức hay tư nhân nhằm giảm
mức độ nghèo và tổn thương, nâng cao năng lực tự vệ của người dân và cộng đồng
trước những rủi ro hay nguy cơ giảm, mất thu nhập, bảo đảm ổn định, phát triển và
công bằng xã hội.
Chính sách ASXH có hai chức năng cơ bản: Thứ nhất, đảm bảo an toàn cho
mọi thành viên trong xã hội ở mức tối thiểu về thu nhập, dịch vụ y tế và xã hội để
cho phép họ sống một cuộc sống xã hội có ý nghĩa. Thứ hai, duy trì thu nhập, khi

các thành viên xã hội đang hoạt động kinh tế hoặc mọi công dân khi nghỉ hưu, cho

14


phép họ duy trì được mức sống hiện tại trong các trường hợp thất nghiệp, ốm đau,
thai sản, tuổi già, tàn tật, mà không có khả năng tạo thu nhập.
Các hoạt động ASXH tập trung vào ba lĩnh vực chủ yếu: phòng ngừa rủi ro,
giảm thiểu rủi ro và khắc phục rủi ro trên cơ sở bốn trụ cột kinh tế là: bảo hiểm xã
hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp và cứu trợ xã hội, ưu đãi xã hội, xóa đói
giảm nghèo.
1.1.2. Thực hiện chính sách an sinh xã hội
1.1.2.1. Thực hiện chính sách
Thực hiện chính sách được hiểu là “quá trình biến các chính sách thành những
kết quả trên thực tế thông qua các hoạt động có tổ chức trong bộ máy Nhà nước,
nhằm hiện thực hóa những mục tiêu mà chính sách đề ra; là toàn bộ quá trình hoạt
động của chủ thể theo các cách thức khác nhau nhằm hiện thực hóa nội dung chính
sách một cách có hiệu quả” [40, tr. 127].
Vì vậy, tầm quan trọng của thực hiện chính sách chính là để giải quyết những
vấn đề bức xúc trong xã hội đặt ra. Nếu thiếu công đoạn này thì chu trình chính sách
không thể tồn tại; nếu không có quá trình thực hiện chính sách với những kết quả
thì những chủ trương, chính sách chỉ là khẩu hiệu. Nếu công tác tổ chức thực hiện
chính sách không tốt sẽ dẫn đến thiếu lòng tin. Quá trình thực hiện chính sách sẽ
góp phần hoàn chỉnh, bổ sung chính sách và hoàn thiện chính sách phù hợp với thực
tiễn, đáp ứng yêu cầu cuộc sống.
Thực hiện chính sách gồm có các bước cơ bản: “Xây dựng kế hoạch triển khai
thực hiện chính sách; Phổ biến tuyên truyền chính sách; Phân công phối hợp chính
sách; Duy trì chính sách; Điều chỉnh chính sách; Theo dõi, đôn đốc việc thực hiện
chính sách; Đánh giá tổng kết kinh nghiệm” [40, tr.131].
Như vậy, thực hiện chính sách là quá trình biến các chủ trương, chính sách của

Nhà nước triển khai vào thực tiễn nhằm hiện thực hóa các mục tiêu cụ thể để đạt
được hiệu quả cao nhất mà chính sách đã đề ra.
1.1.2.2. Thực hiện chính sách an sinh xã hội
Thực hiện chính sách ASXH là “quá trình biến các chủ trương, phương hướng
và biện pháp liên quan đến hệ thống ASXH thành những kết quả trên thực tế thông

15


qua các hoạt động có tổ chức trong bộ máy Nhà nước và sự tham gia rộng rãi của
các tổ chức, đơn vị, gia đình, cá nhân và toàn xã hội, nhằm hiện thực hóa mục tiêu
mà chính sách đã đề ra. Đó là quá trình triển khai hệ thống chính sách ASXH vào
thực tiễn bằng những công cụ, bộ máy của nhà nước nhằm hiện thực hóa mục tiêu
phòng ngừa, giảm thiểu và khắc phục rủi ro đối với cộng đồng dân cư” [49, tr. 44].
Việc thực hiện chính sách ASXH phụ thuộc vào các bộ phận (cơ quan Nhà
nước hoạch định chính sách ASXH, cơ quan chấp hành thực hiện chính sách ASXH,
cộng đồng tham gia hoạt động ASXH, đối tượng thụ hưởng chính sách ASXH) và
các bước cơ bản trong thực hiện chính sách. Việc thực hiện chính sách ASXH được
xem xét ở cấp độ chủ thể thực thi: Chính sách ASXH được cấp trung ương hoạch
định (chính sách quốc gia), cấp thực hiện chính sách ASXH đó là chính quyền địa
phương các cấp. Trên cơ sở chính sách quốc gia, chính quyền địa phương các cấp
trên cơ sở điều kiện đặc thù của địa phương, tiếp tục thể chế hóa chính sách quốc
gia thông qua việc ban hành các quyết định, kế hoạch, chương trình (chương trình
địa phương) và tổ chức thực hiện để hiện thực hóa các chính sách nói trên. Vì thế,
trong tính tương đối, có thể coi thực hiện chính sách ASXH của một tỉnh, thành phố
chỉ là một khâu trong chu trình chính sách (hoạch định, thực thi, đánh giá kết quả)
vừa có thể coi việc thực hiện đó hàm nghĩa cả chu trình chính sách (chính sách địa
phương) với cả 3 bước (hoạch định, thực thi và đánh giá kết quả).
“Nhà nước là chủ thể ban hành và cũng là chủ thể đóng vai trò chủ đạo trong
việc tổ chức thực hiện chính sách ASXH. Nhà nước ở đây được hiểu là cơ quan có

thẩm quyền trong bộ máy nhà nước, bao gồm Quốc hội, Chính phủ, các Bộ, chính
quyền địa phương các cấp. Ngoài ra, các tổ chức ngoài nhà nước như Mặt trận Tổ
quốc và các tổ chức chính trị xã hội và các tổ chức xã hội (tình nguyện, thiện
nguyện, từ thiện vì cộng đồng,...) và cộng đồng dân cư cũng đóng vài trò quan trọng
trong góp phần hiện thực hóa các chính sách ASXH do nhà nước, chính quyền ban
hành. Nghĩa là Nhà nước đóng vai trò chủ đạo, đồng thời huy động sự tham gia
rộng rãi mọi tổ chức, đơn vị, gia đình, cá nhân và toàn xã hội; xây dựng hệ thống
ASXH đa dạng, đa tầng hướng tới bao phủ toàn dân, nâng cao năng lực tự an sinh
của người dân và cộng đồng” [68, tr. 19].

16


Đối tượng của chính sách ASXH là “mọi người dân, kể cả những người trong
đối tượng lao động, người chưa đến tuổi lao động và hết tuổi lao động trong đó bao
gồm đối tượng của chính sách xã hội là người nghèo thành thị và nông thôn, phụ
nữ, trẻ em và thanh niên, người tàn tật và dân tộc thiểu số” [22, tr. 22]. Trong chính
sách ASXH có hai đối tượng tham gia đó là: Thứ nhất, các đối tượng tham gia chính
sách ASXH theo nguyên tắc đóng - hưởng. Đối tượng này là người lao động gặp rủi
ro và khó khăn do nhưng nguyên nhân ốm đau, thai sản, mất sức lao động, tuổi già
phải đối mặt với những khó khăn do bị “mất hoặc suy giảm nghiêm trọng thu
nhập”. Những người này phải đóng góp một khoản tiền quỹ vào suốt thời gian làm
việc với một tỷ lệ nhất định. Thứ hai, những đối tượng tham gia vào chương trình
ASXH theo nguyên tắc trợ giúp. Theo Tổ chức Lao động quốc tế tại các nước phát
triển, ASXH cung cấp chăm sóc y tế và trợ giúp những gia đình có nạn nhân là trẻ
em. Đối với các nước đang phát triển, đối tượng giúp đỡ rộng rãi hơn, bao gồm:
nhóm dân tộc thiểu số, những người nghèo đói liên miên, những đối tượng dễ bị tổn
thương (người già cô đơn, người tàn tật, trẻ em mồ côi), những người thiệt hại trước
ảnh hưởng đột xuất của thiên tai và xã hội. Ở nước ta, thực hiện chính sách ASXH
còn bao gồm chính sách đối với người có công với cách mạng, gia đình liệt sĩ,

thương binh, bệnh binh. Về thực chất, đây là hình thức trợ giúp đặc biệt đối với các
đối tượng là nạn nhân của chiến tranh [22, tr. 28 - 31].
Như vậy, thực hiện chính sách ASXH là quá trình hiện thực hóa các chủ
trương, chính sách của các cơ quan có thẩm quyền trong bộ máy nhà nước được
triển khai trong thực tiễn thông qua hệ thống chính sách ASXH (BHXH, BHYT,
CTXH, ƯĐXH đối với NCC, XĐGN) nhằm phòng ngừa, hạn chế rủi ro cho người
dân khi gặp những khó khăn của cuộc sống.
1.2. Nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về thực hiện chính sách an sinh xã hội
1.2.1. Nhận thức của Hồ Chí Minh về chính sách an sinh xã hội và thực
hiện chính sách an sinh xã hội
Cuộc đời hoạt động của Hồ Chí Minh luôn hướng tới là “đất nước được độc
lập, tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành” [53,
tr.187], mong muốn này đã trở thành một mối quan tâm trăn trở, một nỗi niềm day

17