Luận án tiến sĩ Âm nhạc học: Đào tạo giọng Soprano Việt Nam CLC
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.36 MB, 211 trang )
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết
quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa
từng để bảo vệ ở bất kỳ học vị nào, các thông tin trích dẫn trong luận án này
đều được chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội ngày tháng năm 2019
Tác giả luận án
Nguyễn Thị Tân Nhàn
ii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN...................................................................................................................................... I
MỤC LỤC............................................................................................................................................... II
DANH MỤC CÁC BẢNG..................................................................................................................... VII
BẢNG CHÚ THÍCH ÂM VỰC CÁC LOẠI GIỌNG HÁT TƯƠNG ỨNG VỚI CÁC OCTAVES CỦA ĐÀN
PIANO................................................................................................................................................. VIII
DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ CHUYÊN MÔN.................................................................................. IX
MỞ ĐẦU................................................................................................................................................. 1
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI............................................................................................................................ 1
2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU.......................................................................................................................... 3
3. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU....................................................................................................................... 9
4. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU .................................................................................................................. 10
5. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ....................................................................................................................... 10
6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............................................................................................................. 10
7. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN............................................................................................................. 11
8. BỐ CỤC LUẬN ÁN.............................................................................................................................. 11
NỘI DUNG............................................................................................................................................ 13
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ĐÀO TẠO GIỌNG SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO
.............................................................................................................................................................. 13
1.1. VÀI NÉT VỀ ĐÀO TẠO CHẤT LƯỢNG CAO............................................................................... 13
1.1.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM.................................................................................................................... 13
Bảng 1: So sánh đào tạo đại trà và đào tạo chất lượng cao đối với giọng Colorature Soprano
CLC.............................................................................................................................................. 17
1.2. KHÁI LƯỢC VỀ GIỌNG SOPRANO............................................................................................ 19
1.2.1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA GIỌNG SOPRANO ...................................................................................... 19
1.2.1.1. Âm khu ........................................................................................................................... 19
1.2.1.2. Âm sắc của giọng Soprano ............................................................................................. 20
1.2.1.3. Âm vực............................................................................................................................ 22
1.2.2. CÁC LOẠI GIỌNG SOPRANO ........................................................................................................ 22
1.2.2.1. Dramatic Soprano............................................................................................................ 22
1.2.2.2. Lirico Soprano................................................................................................................. 23
1.2.2.3. Nữ cao trữ tình kịch tính (Spinto Soprano)...................................................................... 24
1.2.2.4. Nữ cao màu sắc (Colorature Soprano)............................................................................ 24
1.3.1. VỀ ĐÀO TẠO THANH NHẠC TRÊN THẾ GIỚI...................................................................................... 28
1.3.1.1. Một số nhà sư phạm thanh nhạc tiêu biểu thế giới có liên quan tới đào tạo giọng Soprano
..................................................................................................................................................... 29
1.3.1.2. Một số mô hình đào tạo âm nhạc trên thế giới ............................................................... 31
1.3.2. LỊCH SỬ ĐÀO TẠO THANH NHẠC TẠI VIỆT NAM............................................................................... 37
1.3.2.1. Một số nhà sư phạm thanh nhạc tiêu biểu của Việt Nam ............................................... 38
1.3.2.2. Mô hình đạo tạo thanh nhạc Việt Nam............................................................................ 42
1.3.2.3. Một số nghệ sĩ giọng Soprano Việt Nam tiêu biểu........................................................... 44
1.3.2.4. Những thành quả của công tác đào tạo thanh nhạc chuyên nghiệp Việt Nam. ..............49
1.4. THỰC TRẠNG ĐÀO TẠO GIỌNG SOPRANO VIỆT NAM CHẤT LƯỢNG CAO .........................52
1.4.1. NĂNG LỰC CỦA SINH VIÊN .......................................................................................................... 52
1.4.2. ĐỐI VỚI GIẢNG VIÊN. ................................................................................................................. 54
1.4.2.2. Năng lực nghiên cứu nội dung và lựa chọn tác phẩm..................................................... 56
1.4.1.3. Năng lực hiểu biết ngoại ngữ chuyên ngành .................................................................. 56
1.4.3. VỀ CHƯƠNG TRÌNH, GIÁO TRÌNH................................................................................................... 58
1.4.4. PHƯƠNG PHÁP DẠY VÀ HỌC....................................................................................................... 60
1.4.4.1. Phương pháp dạy của giảng viên.................................................................................... 60
iii
1.4.4.2. Phương pháp học của sinh viên...................................................................................... 61
1.4.5. CƠ SỞ VẬT CHẤT...................................................................................................................... 61
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1............................................................................................................................. 63
CHƯƠNG 2. KỸ THUẬT THANH NHẠC TRONG ĐÀO TẠO GIỌNG................................................. 64
COLORATURE SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO TẠI HỌC VIỆN ÂM................................................ 64
NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM.............................................................................................................. 64
2.1. NHỮNG YÊU CẦU KHI THỰC HIỆN CÁC KỸ THUẬT CỦA GIỌNG COLORRATURE
SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO......................................................................................................... 65
2.1.1. HƠI THỞ ................................................................................................................................. 65
Ví dụ 1 [, tr.265]............................................................................................................................ 66
Ví dụ 2 [, tr.252]............................................................................................................................ 67
Ví dụ 4 [, tr.249]............................................................................................................................ 67
Ví dụ 5 [, tr.259]............................................................................................................................ 68
Ví dụ 6 [, tr.260]............................................................................................................................ 68
2.1.2. KHẨU HÌNH .............................................................................................................................. 68
Ví dụ 7 [, tr.260]............................................................................................................................ 70
Ví dụ 8 [, tr. 161]........................................................................................................................... 70
Ví dụ 9 [, tr.260]............................................................................................................................ 71
2.1.3. VỊ TRÍ ÂM THANH CỘNG MINH ...................................................................................................... 72
Ví dụ 10: [, tr.97]........................................................................................................................... 74
Ví dụ 11 [, tr. 161]......................................................................................................................... 74
Ví dụ 12 [, tr. 161]........................................................................................................................ 74
Ví dụ 13: Trích đoạn Lucia di Lammermoor của Donizetti [ô nhịp 1- 8] ....................................... 75
2.2. MỘT SỐ KỸ THUẬT HÁT CHO GIỌNG COLORATURE SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO..................................... 76
2.2.1. Kỹ thuật hát cantilena........................................................................................................ 77
Ví dụ 14 [, tr.252].......................................................................................................................... 77
Ví dụ 15 [, tr.249].......................................................................................................................... 78
Ví dụ 16: [, tr.256]......................................................................................................................... 78
Ví dụ 17: [, tr.256]......................................................................................................................... 78
Ví dụ 18. Trích Vocalise 6, [Phụ lục 11, tr.146]............................................................................. 79
Ví dụ 19: Trích Vocalise 6, [Phụ lục 11, tr. 147]............................................................................ 79
2.2.2. Kỹ thuật hát staccato ........................................................................................................ 81
Ví dụ 22 [, tr.265].......................................................................................................................... 82
Ví dụ 23 [, tr.265].......................................................................................................................... 82
Ví dụ 24: Non posso disperar của Dcluca (từ ô nhịp 4 - 9) .......................................................... 83
Ví dụ 25: Trích aria “Danza, danza, faciulla gentile” của Durante, (ô nhịp 54 - 61). ...................... 84
Ví dụ 26 [, tr. 67]........................................................................................................................... 84
Ví dụ 27 [, tr. 161]......................................................................................................................... 84
Ví dụ 28: Trích Aria der Maria của G. Donizetti. (ô nhịp 55 - 57).................................................. 85
Ví dụ 29 [, tr. 256]......................................................................................................................... 85
Ví dụ 30: [, tr. 161]........................................................................................................................ 85
Ví dụ 31: [, tr. 267]........................................................................................................................ 86
Ví dụ 32: [, tr. 267]........................................................................................................................ 86
Ví dụ 33: Trích aria der Dinorah của G. Meyerbeer (ô nhịp 38 - 42)............................................. 87
Ví dụ 34: Trích Aria Volta la terrea fronte alle stelle “Un ballo in maschera” của G. Verdi (ô nhịp
24 - 28)......................................................................................................................................... 87
Ví dụ 35: Aria “Der Holle Rache” trích opera “Cây sáo thần” của Mozart (ô nhịp 25 - 30). ...........88
2.2.3. Kỹ thuật hát passage ........................................................................................................ 88
Ví dụ 36 [, tr.264].......................................................................................................................... 89
Ví dụ 37 [, tr.264].......................................................................................................................... 89
Ví dụ 38 [, tr.264].......................................................................................................................... 90
Ví dụ 39 [, tr.264].......................................................................................................................... 90
Ví dụ 40: Trích Aria Ah! non credea mirarti trích “La sonnambula” của V. Bellini (ô nhịp 73-76) ...91
Ví dụ 41: Trích “Rezitativ und Cavatine” trong Linda di Chamounix của G. Donizetti (ô nhịp 97 100).............................................................................................................................................. 92
iv
2.2.4. Kỹ thuật hát trillo ................................................................................................................ 92
Ví dụ 42 [, tr.220].......................................................................................................................... 93
Ví dụ 43 [, tr.160].......................................................................................................................... 93
Ví dụ 44: [PL 9, tr.7] ..................................................................................................................... 93
Ví dụ 45: Trích Rigoletta “Gualtier Malde...” - “Caro nom che il mio cor” của Verdi [PL12, tr. 160].
..................................................................................................................................................... 94
Ví dụ 46 : Aria Les filles de Cadix của A. De Musset và L. Delibes (từ ô nhịp 94 - 98). ................95
Ví dụ 47: Trích Rigoletta “Gualtier Malde...” - “Caro nom che il mio cor” của Verdi [PL12, tr. 163].
..................................................................................................................................................... 96
Ví dụ 48: Trích Lucia di lammermoor “Regnava nel silenzio” - “Quando rapito in estasi” của
Donnizetti [PL12, tr. 209]. ............................................................................................................ 97
2.2.5. Hát sắc thái to nhỏ ............................................................................................................. 97
Ví dụ 49: [, tr.253]......................................................................................................................... 98
Ví dụ 50 [, tr.253].......................................................................................................................... 98
Ví dụ 51 [, tr. 264]......................................................................................................................... 99
Ví dụ 52: Trích Die Nachtigall của Alabieff [PL13, tr.362]........................................................... 100
Ví dụ 53: Trích Thema und Variatine của Heinrich Proch (Variatine III, ô nhịp 14 - 28) ..............101
Ví dụ 54: Trích Fruhlingsstimmen - Walzer của Johann Strauss ( từ ô nhịp 240- 246) ...............102
Bảng 2: So sánh một số kỹ thuật đặc trưng của giọng Colorature Soprano trong đào tạo đại trà
và đào tạo CLC .......................................................................................................................... 104
CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP TRONG ĐÀO TẠO GIỌNG COLORATURE.............................................. 107
SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO TẠI VIỆT NAM.............................................................................. 107
3.1. CHẤT LƯỢNG ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN TRONG ĐÀO TẠO GIỌNG COLORATURE SOPRANO
CHẤT LƯỢNG CAO ......................................................................................................................... 108
3.1.1. Năng lực chuyên môn....................................................................................................... 108
3.1.2. Các năng lực bổ trợ........................................................................................................... 111
3.1.3. Năng lực sư phạm............................................................................................................ 113
Ví dụ 55: Trích Aria Ah! non credea mirarti trích “La sonnambula” của V. Bellini. ....................... 119
3.1.4. Năng lực nghiên cứu khoa học........................................................................................ 121
3.2. NHỮNG YÊU CẦU VỀ NĂNG LỰC CỦA SINH VIÊN TRONG ĐÀO TẠO GIỌNG COLORATURE SOPRANO CHẤT
LƯỢNG CAO ...................................................................................................................................... 122
3.2.1. Về năng lực chuyên môn.................................................................................................. 122
3.2.2. Về năng lực các môn bổ trợ............................................................................................. 122
3.2.3. Về năng lực xử lý tác phẩm và biểu diễn.......................................................................... 124
3.2.5. Yêu cầu về sức khỏe........................................................................................................ 130
3.3. CHƯƠNG TRÌNH, GIÁO TRÌNH TRONG ĐÀO TẠO GIỌNG COLORATURE SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO...........131
NHỮNG TÁC PHẨM ÂM NHẠC TIỀN CỔ ĐIỂN VÀ CỔ ĐIỂN............................................................................ 134
Ví dụ 56 : Trích Caro mio ben của G.Giordani (từ ô nhip 4 - 8).................................................. 136
Ví dụ 57: Trích aria “Danza, danza, faciulla gentile” của Durante, (ô nhịp 4 - 14). ...................... 137
Ví dụ 58. Trích Aria Ah! non credea mirarti trích “La sonnambula” của V. Bellini (ô nhịp 183- 192).
................................................................................................................................................... 139
Ví dụ 59: Trích aria Mein Herr Marquis (Con Dơi) của Johann Strauss (từ ô nhịp 75-87). .........140
NHỮNG TÁC PHẨM ÂM NHẠC LÃNG MẠN................................................................................................. 141
NHỮNG TÁC PHẨM VIỆT NAM............................................................................................................... 143
3.4. TIÊU CHÍ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ TRONG ĐÀO TẠO GIỌNG COLORATURE SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO...........145
Khả năng diễn xuất: Trong đào tạo giọng Colorature Soprano CLC, SV được học nhiều thể loại
khác nhau như chương trình chúng tôi đã đề xuất. Trong số đó, thể loại đòi hỏi phải có diễn diễn
xuất đó là aria. Là những tác phẩm thể hiện nhân vật cụ thể trong các vở nhạc kịch, Người hát
ngoài cần thể hiện giọng hát còn cần phải diễn được đúng tính cách của nhân vật. Chẳng hạn,
hát aria “Der Holle Rache” (Nữ hoàng đêm tối) trích opera “Cây sáo thần” của Mozart người hát
phải thể hiện được sự tức giận của nhân vật, không thể chỉ đơn thuần đứng và hát sao cho thật
đúng kỹ thuật và giọng to khỏe... như vậy không thể đạt tiêu chí của SV Colorature CLC. ........147
Bảng 3: Bảng đánh giá năng lực học tập SV.............................................................................. 147
Kỹ thuật hát................................................................................................................................ 147
Độ chính xác.............................................................................................................................. 147
v
Kỹ năng xử lý sắc thái, biểu cảm................................................................................................ 147
Kỹ năng diễn xuất....................................................................................................................... 147
4................................................................................................................................................. 147
4................................................................................................................................................. 147
1................................................................................................................................................. 147
1................................................................................................................................................. 147
3.5. HỘI NHẬP QUỐC TẾ TRONG ĐÀO TẠO GIỌNG COLORATURE SOPRANO CHẤT LƯỢNG
CAO.................................................................................................................................................... 148
3.5.1. NHỮNG MẶT THUẬN LỢI TRONG CÔNG TÁC HỘI NHẬP QUỐC TẾ ....................................................... 149
3.5.2. MỘT SỐ HẠN CHẾ TRONG HỘI NHẬP QUỐC TẾ............................................................................... 153
KẾT LUẬN...................................................................................................................................... 161
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................................................... 167
CÁC SÁCH, BÀI BÁO, TÀI LIỆU CHUYÊN NGÀNH ....................................................................................... 168
Tài liệu Tiếng Việt....................................................................................................................... 168
LUẬN ÁN, LUẬN VĂN ĐÃ CÔNG BỐ......................................................................................................... 173
MỤC LỤC CỦA PHỤ LỤC.................................................................................................................. 176
PHỤ LỤC 1. DANH SÁCH NHỮNG NGƯỜI CUNG CẤP THÔNG TIN CHO LUẬN ÁN1............................................ 176
PHỤ LỤC 2. ĐỀ CƯƠNG GIÁO TRÌNH GIẢNG DẠY GIỌNG COLORATURE SOPRANO1....................................... 176
PHỤ LỤC 3. KẾ HOẠCH GIẢNG DẠY1...................................................................................................... 176
PHỤ LỤC 4: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM1.................................................................................................. 176
PHỤ LỤC 5. MỘT SỐ GƯƠNG MẶT TIÊU BIỂU CỦA HỌC VIỆN ĐẠT THÀNH TÍCH CAO TRONG LĨNH VỰC TN GIỌNG
SOPRANO1........................................................................................................................................ 176
PHỤ LỤC 6: BẢNG ĐIỂM TỐT NGHIỆP THẠC SỸ CHUYÊN NGÀNH THANH NHẠC TỪ 2011 ĐẾN 20161...............176
PHỤ LỤC 7: BẢNG ĐỀ XUẤT CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO TN GIỌNG COLORATURA SOPRANO CLC1 . ...............176
PHỤ LỤC........................................................................................................................................... 177
PHỤ LỤC 1. DANH SÁCH NHỮNG NGƯỜI CUNG CẤP THÔNG TIN CHO LUẬN ÁN.............................................. 177
PHỤ LỤC 2. ĐỀ CƯƠNG GIÁO TRÌNH GIẢNG DẠY GIỌNG COLORATURE SOPRANO......................................... 178
......................................................................................................................................................... 179
NỘI DUNG CỦA GIÁO TRÌNH........................................................................................................... 179
PHỤ LỤC 3. KẾ HOẠCH GIẢNG DẠY........................................................................................................ 181
MỤC ĐÍCH......................................................................................................................................... 186
THỜI GIAN......................................................................................................................................... 186
TIẾN HÀNH THỰC NGHIỆM.................................................................................................................... 186
ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM......................................................................................................... 188
PHỤ LỤC 6: BẢNG ĐIỂM TỐT NGHIỆP THẠC SỸ CHUYÊN NGÀNH THANH NHẠC TỪ 2011 ĐẾN 2016.................192
PHỤ LỤC 7: BẢNG ĐỀ XUẤT CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO TN GIỌNG COLORATURA SOPRANO CLC ................... 197
PHỤ LỤC 8. MẪU PHIẾU KHẢO SÁT, PHỎNG VẤN...................................................................................... 200
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT SỬ DỤNG TRONG LUẬN ÁN
CS
GD&ĐT
CLC
GS
GV
HV
Ca sĩ
Giáo dục và Đào tạo
Chất lượng cao
Giáo sư
Giảng viên
Học viên
vi
HVANQGVN
NS
NGND
NSND
NSUT
NGUT
PGS
SV
QĐ
TN
TS
VHTTDL
Học viện âm nhạc quốc gia Việt Nam
Nghệ sĩ
Nhà giáo nhân dân
Nghệ sĩ nhân dân
Nghệ sĩ ưu tú
Nhà giáo ưu tú
Phó giáo sư
Sinh viên
Quyết định
Thanh nhạc
Tiến sĩ
Văn hóa, thể thao, du lịch
vii
DANH MỤC CÁC BẢNG
BẢNG 1: SO SÁNH ĐÀO TẠO ĐẠI TRÀ VÀ ĐÀO TẠO CHẤT LƯỢNG CAO ĐỐI VỚI GIỌNG
COLORATURE SOPRANO CLC......................................................................................................... 17
BẢNG 2: SO SÁNH MỘT SỐ KỸ THUẬT ĐẶC TRƯNG CỦA GIỌNG COLORATURE SOPRANO
TRONG ĐÀO TẠO ĐẠI TRÀ VÀ ĐÀO TẠO CLC ............................................................................. 104
BẢNG 3: BẢNG ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC HỌC TẬP SV.................................................................... 147
viii
BẢNG CHÚ THÍCH ÂM VỰC CÁC LOẠI GIỌNG HÁT TƯƠNG ỨNG
VỚI CÁC OCTAVES CỦA ĐÀN PIANO
ix
DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ CHUYÊN MÔN
Cantilena
Liền âm, tuôn trào, liên tục
Colorature
Màu sắc
Colorature Soprano
Nữ cao màu sắc
Crescendo
Từ nhỏ đến to
Diminuendo
Từ to đến nhỏ
Dramatic Soprano
Nữ cao kịch tính
Forte
To
Gruppetto
Láy chùm
Legato
Liền âm, liền từ
Lirico Soprano
Nữ cao trữ tình
Passage
Lướt nhanh
Piano
Nhỏ
Potamento
Trượt vuốt
Soprano
Nữ cao
Spinto Soprano
Nữ cao trữ tình kịch tính
Staccato
Trillo
Âm nảy
Rung láy
Tenor
Nam cao
Vocalise
Luyện thanh
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Bộ môn đào tạo thanh nhạc (TN) chuyên nghiệp Việt Nam ra đời
cùng với sự thành lập Trường Âm nhạc Việt Nam năm 1956, đến nay đã
phát triển thành Học Viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam (HVANQGVN).
Đây là một trong những trung tâm đào tạo âm nhạc lớn nhất cả nước bao
gồm đào tạo một hệ thống các ngành biểu diễn âm nhạc trong đó có đào
tạo thanh nhạc biểu diễn chuyên nghiệp và những ngành đào tạo lý luận,
sáng tác, chỉ huy...
Cũng như HVANQGVN, Nhạc viện TP Hồ Chí Minh ra đời tháng 7
1976 (Tiền thân là Trường Quốc gia Âm nhạc và Kịch nghệ Sài Gòn 1956)
và Học viện Âm nhạc Huế (tiền thân là Trường Quốc gia Âm nhạc và Kịch
nghệ Huế 1962), Khoa thanh nhạc được thành lập cùng với sự ra đời trên.
Cả hai cơ sở đào tạo âm nhạc, thanh nhạc lớn nhất Miền Nam, Miền
Trung Việt Nam này với mô hình đào tạo có nhiều nét tương đồng với
HVANQGVN. Cho đến nay, phần lớn nguồn giảng viên (GV) có trình độ
cao được phân bổ về các cơ sở đào tạo âm nhạc, thanh nhạc này là do
HVANQGVN cung cấp. Các mô hình đào tạo chuyên ngành nói chung,
thanh nhạc nói riêng thống nhất theo mô hình của HVANQGVN.
Nghiên cứu những thành quả trong công tác đào tạo hơn 60 năm qua
chúng tôi thấy sự vượt trội cả về mặt chất lượng và số lượng những diễn
viên, cán bộ giảng dạy là nữ. Riêng tại HVANQGVN số giảng viên thanh
nhạc là 19 người, trong số đó có 14 người là nữ. Tại Nhạc viện thành phố
Hồ Chí Minh số giảng viên thanh nhạc là 20, trong số đó có 15 giảng viên
là nữ. Những giảng viên vừa giảng dạy tốt vừa biểu diễn tốt đa số cũng là
nữ. Những Nghệ sĩ nhân dân (NSND) tiêu biểu được đào tạo tại Trường
Âm nhạc Việt Nam, Nhạc viện Hà Nội và nay là HVANQGVN chỉ tính
những gương mặt nữ đã có: NSND Lê Dung, NSND Tường Vi, NSND
Thanh Huyền, NSND Thanh Hoa, Nghệ sĩ ưu tú (NGUT) Diệu Thúy, NSUT
2
Thu Lan, PGS.TS.NSUT Ngọc Lan, NSUT Măng Thị Hội, NSUT Hà Thủy,
NSUT Kim Phúc, NSUT Mỹ An, NSUT Mai Tuyết... Ngoài ra còn rất nhiều
NSUT là nữ ở các trường Văn hóa Nghệ thuật, ở các đơn vị nghệ thuật
chuyên nghiệp trong cả nước. Trong số các giọng nữ đó, giọng Soprano, cụ
thể là giọng Colorature Soprano chiếm tỷ lệ vượt trội, trong đội ngũ những
ca sĩ thành danh đa số cũng là giọng Colorature Soprano. Ở Việt Nam việc
đào tạo giọng Soprano đạt nhiều thành công và tích lũy kiến thức học thuật
tốt hơn, thuận lợi hơn so với kiến thức đào tạo các loại giọng khác.
Mặc dù có sự nổi trội về mặt số lượng, ưu thế ở màu sắc, âm vực
và chất giọng, nhưng lượng sinh viên, ca sĩ đạt khả năng vượt trội trong
học tập, biểu diễn còn ở mức hạn chế. Thực tế, để tiến hành đào tạo
giọng Colorature Soprano chất lượng cao (CLC) thì sự đổi mới một cách
đồng bộ từ cơ sở vật chất, chương trình, giáo trình, nội dung, trình độ
giảng viên, tiêu chí đối với sinh viên, phương pháp dạy học... cần được rà
soát theo lộ trình phù hợp với đào tạo chất lượng cao. Hiện nay, Khoa
Thanh nhạc tại HVANQGVN đã đáp ứng được những tiêu chuẩn cơ bản
chung trong đào tạo, đa số sinh viên giọng Soprano nói chung và Colorature
Soprano nói riêng sau khi tốt nghiệp đã làm tốt nhiệm vụ của mình, nhiều
ca sĩ đã thành danh, nổi tiếng trong một dòng nhạc cụ thể mà họ lựa chọn,
phần lớn họ là những nghệ sĩ, ca sĩ, giảng viên có uy tín. Mặc dù vậy, số
lượng SV giọng Colorature Soprano để chọn lựa với tiêu chí đào tạo chất
lượng cao lại đang ở mức độ hạn chế cả về số lượng và chất lượng.
Không nhiều nghệ sĩ, ca sĩ có đủ khả năng, trình độ để tham gia biểu diễn
trong các chương trình ca nhạc mang tính chuyên nghiệp đỉnh cao, ít xuất
hiện những gương mặt mới, đặc biệt rất hạn chế số lượng sinh viên, học
viên có khả năng tham gia các chương trình ở quy mô quốc tế...
Thấy rõ sự bất cập này, năm 2009 HVANQGVN hoàn thành đề tài
“… Đa dạng hóa mô hình đào tạo âm nhạc đáp ứng với tình hình mới” đề
tài do GS.NSND Trung Kiên làm chủ nhiệm. Năm 2011, HVANQGVN tiếp
3
tục hoàn thành đề tài cấp Bộ “Đào tạo tài năng âm nhạc đỉnh cao ở Việt
Nam” do GS.TS.NGND Trần Thu Hà làm chủ nhiệm trong đó có nhánh
nghiên cứu “Đào tạo tài năng đỉnh cao TN” do GS.NSND Nguyễn Trung
Kiên là tác giả.
Dựa trên Thông tư số 23/2014/TTBGDĐT Về đào tạo CLC trình độ
đại học với mục đích: “Nâng cao chất lượng đào tạo trình độ đại học ở
những cơ sở đào tạo có đủ điều kiện nhằm đào tạo nguồn nhân lực có tính
cạnh tranh cao trên thị trường lao động trong thời kỳ hội nhập kinh tế khu
vực và thế giới” [, tr. 2]. Dựa vào Quyết định 1341/QĐTTg của Thủ tướng
chính phủ ngày 08/07/2016 về việc phê duyệt đề án “Đào tạo tài năng
trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật giai đoạn 2016 2025, tầm nhìn đến năm
2030” với mục tiêu cụ thể: “Phát hiện, đào tạo học sinh, SV có năng khiếu
vượt trội để trở thành những nghệ sĩ tài năng trong biểu diễn, sáng tác,
giảng dạy; tham gia biểu diễn, dự thi các chương trình, cuộc thi nghệ
thuật chuyên nghiệp trong nước và quốc tế”...[, tr. 1]. Như vậy, việc định
hướng đào tạo TN chuyên nghiệp để phát triển và xứng tầm với các nước
trong khu vực và thế giới là việc làm cấp thiết hiện nay.
Nối tiếp những hướng nghiên cứu đã nêu trên cùng mong muốn sớm
có những giải pháp trong đào tạo nguồn nhân lực ngành TN CLC nhằm góp
phần phát huy tiềm năng của giọng Soprano nói chung, giọng Colorature
Soprano Việt Nam nói riêng. Chúng tôi lựa chọn đề tài “Đào tạo giọng
Soprano Việt Nam CLC” làm đề tài nghiên cứu.
2. Lịch sử nghiên cứu
Chúng tôi đã tìm hiểu một số công trình chuyên khảo là sách trong và
ngoài nước, một số luận án, bài báo khoa học về chuyên ngành thanh nhạc.
Là những công trình nghiên cứu về lịch sử chuyên ngành, sư phạm thanh
nhạc; nghiên cứu chuyên khảo về đào tạo giọng Soprano... nhằm mục đích
tìm ra những vấn đề còn bỏ ngỏ, từ đó xây dựng hướng nghiên cứu của
luận án. Dưới đây là một số công trình đáng chú ý.
4
Sách nước ngoài
Nghiên cứu về lịch sử chuyên ngành và phương pháp sư phạm
TN
“Những vấn đề cơ bản của phương pháp thanh nhạc ” của
L.B.Dimiriev (1963), Nxb Matxcơva. Cuốn sách giới thiệu lịch sử phát triển
trường phái thanh nhạc Nga và nghệ thuật thanh nhạc Xô Viết; Hoạt động
của cơ quan giọng hát trong ca hát; Một số vấn đề làm việc thực hành với
học sinh... Đây là tài liệu quý, giới thiệu đầy đủ những vẫn đề về lý thuyết
cũng như thực hành trong phương pháp sư phạm, giúp người đọc có thể
hiểu sâu sắc những vấn đề của TN cần quan tâm.
Học hát (2003) của tác giả O.V.Dalexky, Nxb Matxc ơva. Cuốn
sách nêu những vấn đề cơ bản cần chú ý khi học hát.
Nghệ thuật hát và phươ ng pháp thanh nhạc của Enrico Caruso
(2005) của tác giả Salvatore Fustrito Barnet Beler, Nxb Saint
Peterburg... Cuốn sách nói về kinh nghiệm ca hát và những phương pháp
sư phạm thanh nhạc của Caruso...
On the Art of Singing (2011), tạm dịch “Nghệ thuật ca hát”. của tác
giả Richard Miller, Nxb Đại học Oxford. Cuốn sách chứa đựng nhiều thông
tin cần thiết cho người học hát. Từ sinh lý học và âm thanh của tiếng hát
đến việc xây dựng sự nghiệp. Cuốn sách chia làm bốn phần chính: Kỹ
thuật TN, phong cách và giải thích, sự chuẩn bị chuyên nghiệp và phương
pháp sư phạm TN.
Những công trình kể trên đã nghiên cứu một cách sâu rộng nhiều vấn
đề quan trọng trong đào tạo TN chuyên nghiệp dành cho tất cả các loại
giọng hát. Đây là nguồn tư liệu lớn, là cơ sở giúp chúng tôi nghiên cứu
những vấn đề về lịch sử chuyên ngành và phương pháp sư phạm thanh
nhạc nói chung.
Nghiên cứu chuyên khảo về đào tạo cho giọng Soprano bao gồm:
5
Kinh nghiệm dạy giọng Soprano trong tạp chí “Những vấn đề Sư
phạm TN” (1967) của tác giả T.D.Smelkova, In.V.Xaveliev, Nxb Matxcơva.
Những bài tập nhằm phát triển giọng nữ (1994) của tác giả
Rojdextvenskaia, Nxb Matxcơva. Bao gồm những tác phẩm thanh nhạc
dành rieeg trong đào tạo giọng nữ.
Training Soprano Voices (2000), tạm dịch “Đào tạo giọng Soprano”
của tác giả Richard Miller, Nxb Đại học Oxford. Cuốn sách cung cấp một
hệ thống những vấn đề về đào tạo giọng Soprano bao gồm: các kỹ thuật
quản lý hơi thở, rung, cân bằng cộng hưởng, phát âm, nhanh nhẹn giọng
hát, đăng ký giọng hát thích hợp và điều khiển giọng hát. Cuốn sách đúc kết
một chế độ phát triển thanh nhạc hàng ngày để hát lành mạnh và trình diễn
nghệ thuật...
Chúng tôi nhận thấy, một số nghiên cứu trên đã đề cập tương đối
nhều về giọng Soprano nói chung, đã đưa ra những kinh nghiệm trong đào
tạo loại giọng này. Tuy nhiên, công trình chuyên khảo về loại giọng
Colorature Soprano, đặc biệt, nghiên cứu đào tạo chất lượng cao đối với
loại giọng này thì tới thời điểm hiện tại chúng tôi chưa thấy công trình nào
đề cập.
Sách trong nước
Sách chuyên khảo thuộc lĩnh vực lịch sử chuyên ngành:
“Nghệ thuật opera” (2004) của tác giả Nguyễn Trung Kiên, Nxb
Viện Âm nhạc. Cuốn sách giới thiệu những điều cơ bản về opera; Những
giai đoạn cơ bản của lịch sử nghệ thuật Opera; Nhà hát Opera... Đây là
cuốn sách không lớn, nhưng đã giới thiệu những nét cơ bản nhất về opera.
“Lịch sử nghệ thuật thanh nhạc phương tây” (2005) của tác giả Hồ
Mộ La, Nxb Từ điển Bách Khoa. Cuốn sách giới thiệu quá trình hình thành
và phát triển nghệ thuật thanh nhạc từ thời kỳ Trung Cổ, Phục Hưng, Ti ền
cổ điển, Cổ điển, Lãng mạn.
6
“Lược sử Opera và 50 vở Opera chọn lọc ” (2011) của tác giả
Nguyễn Trung Kiên, Nxb Từ điển Bách Khoa. Cuốn sách giúp cho các
giảng viên và sinh viên nắm được lược sử tác giả và tác phẩm những
Opera nổi tiếng, bên cạnh đó cuốn sách giới thiệu 50 vở opera chọn lọc
một cách tương đối chi tiết. Đây là tài liệu tham khảo hữu dụng trong học
tập và đào tạo thanh nhạc.
Có thể thấy, những cuốn sách này đã nêu bật lịch sử nghệ thuật
thanh nhạc phương Tây nói chung và nghệ thuật Opera nói riêng. Đây là
nguồn tư liệu quan trọng để chúng tôi tìm hiểu về lĩnh vực này trong luận
án.
Sách nghiên cứu về sư phạm thanh nhạc
Sách học thanh nhạc (1997), Nxb Trẻ của tác giả Mai Khanh. Cuốn
sách trang bị kiến thức cơ bản nhất về lĩnh vực thanh nhạc như: Bộ máy
phát âm, phương pháp sử dụng hơi thở, các kỹ thuật hát cơ bản cho tới
cách phát âm nhả chữ... Giúp người học nắm được cách hát đúng và
phương pháp sư phạm cần thiết khi dạy học.
Phương pháp sư phạm TN (2001), Nxb Âm nhạc của tác giả Nguyễn
Trung Kiên. Là cuốn sách đầu tiên tại Việt Nam đưa ra những nguyên tắc
sư phạm TN, những vẫn đề cơ bản trong kỹ thuật, nghệ thuật ca hát. Cuốn
sách trình bày một cách hệ thống các phương pháp học hát, bao gồm cả lý
thuyết và thực hành với nhiều phần khác nhau, của nhiều trường phái TN
khác nhau. Cuốn sách là cơ sở lý luận quan trọng đối với ngành sư phạm
TN nói chung.
Giáo trình đại học TN (2007), Bộ VHTTDL do tác giả Nguyễn
Trung Kiên biên soạn gồm các trích đoạn Opera cho các giọng Soprano
(nữ cao 122 tác phẩm), giọng Tenor (nam cao 112 tác phẩm), Bas
Bariton (nam tr ầm trung 116 tác phẩm). Đây là giáo trình đầu tiên tại
Việt Nam có sự phân chia tác phẩm nhằm phù hợp cho từng loại giọng
hát khác nhau. Mỗi giai đoạn đào tạo đều có những mục đích, yêu cầu
7
rất cụ thể. Đây cũng là giáo trình đang hiện hành tại Khoa TN,
HVANQGVN.
Phương pháp dạy TN (2008) của tác giả Hồ Mộ La, Nxb Từ điển
Bách Khoa. Cuốn sách trình bày những kiến giải khoa học về lĩnh vực TN
và những kinh nghiệm sư phạm TN được tác giả đúc kết qua quá trình
giảng dạy.
“Những vấn đề sư phạm thanh nhạc” (2014) của tác giả Nguyễn
Trung Kiên, Nxb Âm nhạc. Đây là một cuốn sách được kiến giải bằng lý
luận và thực tế nhiều vấn đề về sư phạm thanh nhạc. Một số vấn đề lớn,
phức tạp ở Việt Nam chưa đề cập như: Khái quát những kiến thức về âm
thanh học, một số vấn đề của quá trình sư phạm thanh nhạc dưới ánh sáng
học thuyết I.Palov. Nhiều vấn đề được trình bày trong 100 câu hỏi đáp…
Đây là tài liệu quý trong sư phạm thanh nhạc thực hành.
“Phương pháp giữ gìn tiếng hát” (2015) của tác giả Trần Ngọc Lan
và Phạm Thị Bích Đào, Nxb khoa học và kỹ thuật. Cuốn sách trình bày từ
cấu tạo giải phẫu đến chức năng của từng bộ phận cấu thành của quá trình
tạo âm, cơ chế hình thành lời nói, các bệnh lý thường gặp và cách phòng
tránh, điều trị. Cuốn sách là tài liệu hữu ích giúp người dạy và người học
hiểu hơn về cách giữ gìn giọng hát.
Luận án có liên quan tới lĩnh vực nghiên cứu như:
Luận án “Quá trình hình thành và phát triển ca hát chuyên nghiệp
Việt Nam” của tác giả Trương Ngọc Thắng (2008) đề cập đến quá trình
hình thành và phát triển ca hát chuyên nghiệp Việt Nam qua các giai đoạn
trong lĩnh vực đào tạo, biểu diễn, các cuộc thi hát.
Luận án tiến sĩ “Opera trong sự phát triển nền âm nhạc chuyên
nghiệp Việt Nam” (2010) của tác giả Nguyễn Thị Tố Mai. Luận án đã
nghiên cứu phương thức xây dựng khúc mở màn và các tiết mục TN, làm rõ
những đóng góp của Opera Châu Âu, Việt Nam và đề xuất hướng phát
triển Opera Việt Nam.
8
Luận án tiến sĩ “Đào tạo ca sĩ hát Opera tại HVANQGVN” (2017) của
tác giả Đỗ Quốc Hưng. Luận án đã nêu nguồn gốc, sự hình thành, phát
triển của Opera, nêu mô hình đạo tạo opera trên thế giới, ở Việt Nam và
đưa ra những giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo ca sĩ hát Opera tại
HVANQGVN.
Luận án tiến sĩ “Âm nhạc Mozart trong đào tạo TN chuyên nghiệp
Việt Nam” (2017) của tác giả Nguyễn Thị Phương Nga. Luận án đã nêu ảnh
hưởng của nhạc sĩ Mozart đối với văn hóa thời đại, khái quát đặc điểm
chung trong tác phẩm của Mozart, đưa ra một số giải pháp kỹ thuật sử
dụng trong các tác phẩm của Mozart.
Luận án “Nâng cao chất lượng đào tạo hát tiếng Việt trong nghệ
thuật hát mới” (2010) của tác giả Trần Thị Ngọc Lan. Là công trình nghiên
cứu chuyên sâu đầu tiên về tìm hiểu cách xử lý ngôn ngữ tiếng Việt trong
nghệ thuật ca hát truyền thống vào trong đào tạo thanh nhạc.
Luận án “Phát âm tiếng Việt trong TN” của tác giả Võ Văn Lý (2011)
phân tích sâu về phát âm tiếng Việt, cấu tạo của tiếng Việt, sự phát âm
theo các phương ngữ, thổ ngữ, đưa ra tiêu chí phát âm tiếng Việt trong
nghệ thuật ca hát, hệ thống âm chuẩn và phương pháp phát âm theo hệ
thống âm chuẩn trong nghệ thuật ca hát, đề ra một số giải pháp nâng cao
chất lượng hát tiếng Việt trong việc đào tạo TN tại các trường sư phạm.
Luận án “Một số giải pháp nâng cao hiệu quả đào tạo TN chuyên
nghiệp trong giai đoạn mới” của tác giả Lê Thị Minh Xuân (2015) bước
đầu tổng kết một cách khái quát quá trình hình thành và phát triển nền sư
phạm TN Châu Âu và tổng kết hệ thống những vấn đề công tác đào tạo
TN chuyên nghiệp ở Việt Nam nói chung và chủ yếu là tại HVANQGVN
nói riêng. Tác giả đã phân tích thực trạng, đề xuất các giải pháp giúp nâng
cao hiệu quả đào tạo TN chuyên nghiệp Việt Nam trong giai đoạn mới.
9
Có thể thấy, những luận án trên đây đã đề cập tương đối rộng các
khía cạnh trong đào tạo TN chuyên nghiệp nói chung. Nhiều đề tài nghiên
cứu các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo ca sĩ hiện nay.
Tóm lại, các công trình nghiên cứu nêu trên đã nghiên cứu khái quát
về lịch sử thanh nhạc, những vấn đề cơ bản và những kinh nghiệm quý
báu về sư phạm thanh nhạc. Các sách cũng đề cập tương đối nhiều về
giọng Soprano nói chung. Tuy nhiên, nghiên cứu chuyên sâu về lý luận và
thực hành trong đào tạo giọng Colorature Soprano Việt Nam đặc biệt là đào
tạo CLC thì các công trình trên chưa đề cập tới. Như vậy, khoảng trống
kiến thức về lĩnh vực luận án nghiên cứu còn tương đối nhiều. Tuy nhiên,
trong phạm vi của luận án, chúng tôi sẽ tập chung nghiên cứu các vấn đề
sau: Về cơ sở lý luận, chúng tôi nghiên cứu chương trình đào tạo CLC nói
chung nhằm đưa ra tiêu chí trong đào tạo giọng Colorature Soprano CLC;
Nghiên cứu sâu loại giọng Colorature Soprano; Khái quát đôi nét về đào tạo
TN trên thế giới và ở Việt Nam, đặc biệt là những phương pháp khoa học,
tiên tiến về đào tạo giọng Soprano làm cơ sở đề xuất những kỹ thuật TN
dành riêng cho đào tạo giọng Colorature Soprano CLC. Chúng tôi cũng đề
xuất những giải pháp có tính quyết định mang lại hiệu quả cao trong nhiệm
vụ đào tạo loại giọng này theo tiêu chí CLC tại Việt Nam.
3. Mục tiêu nghiên cứu
Làm rõ quá trình lịch sử hình thành và phát triển nghệ thuật và sư
phạm TN gắn với giọng Soprano tại Việt Nam.
Nghiên cứu, những đặc điểm của giọng Soprano Việt Nam, những
thành công, hạn chế trong công tác đào tạo, biểu diễn, hội nhập quốc tế.
Xác định rõ vai trò quan trọng của giọng Soprano trong lĩnh vực nghệ thuật
TN.
10
Nghiên cứu, tìm hiểu về mô hình đào tạo CLC, phân tích những kỹ
thuật đặc trưng ứng dụng trong đào tạo giọng Colorature Soprano CLC.
Đề xuất một số giải pháp trong đào tạo giọng Colorature Soprano
CLC Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
4. Đối tượng nghiên cứu
Luận án xác định đối tượng nghiên cứu là những vấn đề về chương
trình, giáo trình, phương pháp giảng dạy, đội ngũ sinh viên và giảng viên,
cơ sở vật chất trong đào tạo giọng Colorature Soprano CLC ở bậc Đại học
tại HVANQGVN.
5. Phạm vi nghiên cứu
Về giọng Soprano chúng tôi nghiên cứu sâu về loại giọng Colorature
Soprano. Đây là giọng chiếm tỉ lệ vượt trội cả về số lượng và chất lượng
so với các loại giọng Soprano khác tại Việt Nam nói chung, HVANQGVN
nói riêng.
Về địa điểm triển khai: Kể từ năm 1956 tới nay, phần lớn nguồn GV
có trình độ cao được phân bổ về các cơ sở đào tạo âm nhạc, TN trên cả
nước đều xuất phát từ HVANQGVN. Các mô hình đào tạo chuyên ngành
nói chung, TN nói riêng thống nhất theo mô hình của HVANQGVN. Vì vậy,
phạm vi nghiên cứu chính của luận án là HVANQGVN.
6. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu như sau.
Phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp, nghị luận. Chúng tôi tổng
hợp, phân tích đồng thời so sánh những tài liệu, sách báo liên quan tới lĩnh
vực nghiên cứu. Sử dụng phương pháp nghị luận để giới thiệu, giải thích,
phân tích xuyên suốt các vấn đề liên quan tới luận án.
Phương pháp điều tra, khảo sát. Sử dụng phiếu điều tra, câu hỏi,
khảo sát ý kiến của người học: Tiến hành tham vấn, phỏng vấn SV các
11
khóa chuyên ngành TN về hoạt động đào tạo giọng Colorature Soprano.
Phỏng vấn các nghệ sĩ, ca sĩ về thực trạng công tác đào tạo, biểu diễn
giọng Colorature Soprano. Phỏng vấn các GV trong cơ sở đào tạo về những
điểm mạnh, hạn chế và đề xuất cho hoạt động đào tạo giọng Colorature
Soprano tại HVANQGVN.
Phương pháp thực nghiệm. Chúng tôi tiến hành thực nghiệm, áp
dụng các biện pháp được nghiên cứu vào giảng dạy để thấy được kết quả
và tính khả thi của các biện pháp đưa ra.
7. Đóng góp mới của luận án
Luận án đã xác định tiêu chí trong đào tạo chất lượng cao đối với đào
tạo giọng Colorature Soprano. Xác định sự giống, khác nhau giữa hai mô
hình đào tạo đại trà và chất lượng cao đối với ngành thanh nhạc nói chung,
trong đào tạo giọng Colorature Soprano nói riêng.
Luận án xác định rõ hướng phát triển của giọng Colorature Soprano
Việt Nam. Nêu bật được những ưu điểm và hạn chế trong đào tạo giọng
Colorature Soprano tại HVANQGVN.
Bổ sung hệ thống bài tập nhằm phát triển kỹ thuật TN trong đào tạo
giọng Colorature Soprano CLC.
Đề xuất các tác phẩm chọn lọc quốc tế và trong nước cho đào tạo
những giọng Colorature Soprano CLC.
Đề xuất một số giải pháp quan trọng trong đào tạo giọng Colorature
Soprano CLC tại HVANQGVN.
8. Bố cục luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, tài liệu tham khảo và phụ
lục, luận án được chia thành ba chương.
Chương I: Cơ sở lý luận và thực tiễn đào tạo giọng Soprano chất
lượng cao.
12
Chương II: Kỹ thuật trong đào tạo giọng Colorature Soprano chất
lượng cao tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam.
Chương III: Giải pháp trong đào tạo giọng Colorature Soprano chất
lượng cao tại Việt Nam.
13
NỘI DUNG
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ĐÀO TẠO GIỌNG
SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO
1.1. Vài nét về đào tạo chất lượng cao
1.1.1. Một số khái niệm
Dựa theo Luật Giáo dục Đại học năm 2012 số 08/2012/QH13 ngày 18
tháng 6 năm 2012. Theo Thông tư số 23/2014/TTBGDĐT “Về đào tạo chất
lượng cao trình độ đại học”. Chúng tôi xây dựng cơ sở lý luận vể đào tạo
chất lượng cao với đối tượng nghiên cứu của luận án như sau.
Về thuật ngữ liên quan đến đào tạo như: Đào tạo, giáo dục, chương
trình đào tạo… Các khái niệm này đều đề cập đến một quá trình con người
tiếp thu các kiến thức, học các kỹ năng mới và thay đổi các quan điểm
hay hành vi, nâng cao khả năng thực hiện công việc của các cá nhân, để
hiểu rõ, chúng tôi đưa ra một số khái niệm trên như sau.
Đào tạo: Là hoạt động học tập nhằm giúp cho người học tiếp thu
các kiến thức, kỹ năng đặc biệt, nhằm thực hiện những công việc cụ thể
một cách hoàn hảo hơn trong vị trí chuyên môn, ngành nghề của mình.
Giáo dục: Được hiểu là các hoạt động học tập để chuẩn bị cho con
người bước vào một nghề nghiệp mới thích hợp trong tương lai.
Phát triển: Là hoạt động học tập vượt ra khỏi phạm vi công việc
trước mắt, liên quan tới việc nâng cao khả năng trí tuệ và cảm xúc cần
thiết để thực hiện các công việc tốt hơn hoặc mở ra cho họ những công
việc mới dựa trên cơ sở những định hướng tương lai của tổ chức.
Đại trà: Có nghĩ là rộng khắp, trên quy mô lớn
Chương trình đào tạo: Thể hiện rõ qua “ trình độ đào tạo, đối tượng
đào tạo, điều kiện nhập học và điều kiện tốt nghiệp, mục tiêu đào tạo,
14
chuẩn kiến thức, phương pháp và hình thức đào tạo; cách thức đánh giá
kết quả học tập...” [, tr. 1].
Đào tạo đại trà: “Là chương trình đào tạo trình độ đại học được
thực hiện hợp pháp tại cơ sở đào tạo, có mức trần học phí theo quy định
hiện hành của Chính phủ đối với cơ sở đào tạo công lập” [, tr. 2].
Như vậy, theo cách hiểu của chúng tôi, chương trình đào tạo đại trà
là chương trình dành cho số đông, cung cấp nguồn nhân lực chung cho xã
hội, không có sự phân chia từng đối tượng cụ thể cho mục đích đào tạo.
Đào tạo chất lượng cao: Dựa trên Thông tư số 24/2014/TTBGDĐT
“Về Đào tạo Chất lượng cao trình độ đại học khái niệm chất lượng cao
được định danh như sau: “Là chương trình đào tạo có các điều kiện đảm
bảo chất lượng đầu ra cao hơn chất lượng đào tạo đại trà đồng thời đáp
ứng tiêu chí và điều kiện đào tạo CLC” [, tr. 2]. Nghĩa là yêu cầu về nội
dung, chương trình, giáo trình, phương thức dạy học tới đối tượng người
học phải cao hơn mức đào tạo đại trà. Ngoài ra, chúng tôi chưa tìm thấy
khái niệm cụ thể về đào tạo CLC.
Trong quá trình tìm hiểu làm rõ hơn về vấn đề này, chúng tôi gặp
một số ý kiến cho rằng: Ở một số trường có danh tiếng, uy tín, chương
trình đào tạo của trường đó đã là đào tạo chất lượng cao nên việc xây dựng
một chương trình mới cho đào tạo CLC là không cần thiết. Ở ngành âm
nhạc, HVANQGVN là một trong những cơ sở đào tạo như vậy. Tuy nhiên,
chiếu theo các định nghĩa đã nêu trên chúng tôi cho rằng, chương trình đào
tạo TN tại HVANQGVN hiện phục vụ cho số đông và trong diện rộng,
kiến thức chuẩn đầu ra SV cần đạt mức tối thiểu theo yêu cầu đào tạo...
Do vậy, chương trình hiện hành vẫn được hiểu là chương trình đào tạo đại
trà. Mặt khác, qua tìm hiểu, so sánh với một số cơ sở đào tạo trong khu vực
và trên thế giới chúng tôi nhận thấy chương trình đào tạo hiện hành còn
bộc lộ nhiều hạn chế và chưa mang nhiều tính ưu việt (điều này sẽ được
15
chúng tôi trình bày cụ thể ở phần nghiên cứu về chương trình dạy học ở
phần sau). Như vậy, việc xây dựng một chương trình đào tạo CLC dành
riêng cho những SV có khả năng vượt trội, có giọng hát xuất sắc sẽ giúp
họ có cơ hội phát triển xa bởi tri thức họ cần lĩnh hội không phải tối thiểu
cần đạt, thay vào đó là ngưỡng kiến thức tối đa bản thân có khả năng
chiếm lĩnh.
Chương trình đào tạo CLC “được xây dựng và phát triển trên nền
của đào tạo đại trà của cơ sở đào tạo” [, tr. 3]. Dựa trên chương trình đào
tạo hiện hành, cơ sở đào tạo xây dựng một chương trình riêng cho đào tạo
chất lượng cao sao cho chuẩn đầu ra: “Phải cao hơn đào tạo đại trà tương
ứng” [, tr. 3]. Cụ thể, GV có trình độ thạc sĩ trở lên, có năng lực chuyên
môn, nghiên cứu khoa học đáp ứng yêu cầu của đào tạo CLC, có kinh
nghiệm, phương pháp giảng dạy hiệu quả. Cơ sở vật chất, phòng học
riêng cho lớp đào tạo CLC, các thiết bị hỗ trợ giảng dạy, học tập. Đủ giáo
trình, tài liệu tham khảo trong, ngoài nước, được cập nhật thường xuyên và
các cơ sở vật chất cần thiết khác theo yêu cầu đào tạo CLC.
Dựa trên những phân tích trên, chúng tôi xây dựng khái niệm đào tạo
chất lượng cao đối với giọng Colorature Soprano như sau: Là chương trình
đào tạo dành riêng cho giọng Colorature Soprano xuất sắc được chọn lọc từ
những giọng Soprano nói chung, giọng Colorature Soprano nói riêng có khả
năng vượt trội từ chương trình đào tạo hiện hành. Những SV, học viên
được chọn cần đảm bảo một số tiêu chí bắt buộc như: Âm sắc giọng hát
có tính chất nhẹ, bay, vang xa (những đặc điểm điển hình của giọng
Colorature Soprano), âm vực của giọng hát rộng, nắm được kỹ thuật hát
căn bản, ngoại ngữ, có niềm khát khao và đam mê trong học tập... Chương
trình đào tạo CLC được thiết kế theo hướng điều chỉnh, bổ sung từ chương
trình đào tạo hiện hành nhằm tăng cường các kiến thức chuyên sâu ở mức
cao hơn nhằm đáp ứng yêu cầu chuẩn đầu ra là những sinh viên, học viên
16
giọng Colorature Soprano tài năng, có khả năng hát tốt những tác phẩm đòi
hỏi kỹ thuật và nghệ thuật thanh nhạc phức tạp. Có khả năng tham dự
những cuộc thi thanh nhạc lớn mang tầm quốc gia, quốc tế... Để đáp ứng
yêu cầu đó, GV tham gia giảng dạy chương trình đào tạo CLC đối với
giọng Colorature Soprano phải có trình độ chuyên môn cao, từ thạc sỹ trở
lên, có thâm niên giảng dạy từ 5 năm trở lên, có năng lực nghiên cứu và
hiểu biết sâu, rộng về kiến thức chuyên ngành, đặc biệt phải có kinh
nghiệm giảng dạy giọng Clorature Soprano. Phương pháp giảng dạy cũng
yêu cầu phải cải tiến để tạo ra sự tương tác tích cực giữa giảng viên và
sinh viên, phát huy tính sáng tạo, đột phá thường có ở các sinh viên xuất
sắc. Cơ sở vật chất cần được đáp ứng với yêu cầu dạy và học trong đào
tạo CLC.
Năm 2018, Khoa thanh nhạc, HVANQGVN manh nha thực hiện lựa
chọn một số sinh viên có tố chất giọng hát tốt, chọn giảng viên đồng thời
hỗ trợ kinh phí cho giảng viên nhằm mục đích giúp SV có tố chất đạt chất
lượng cao hơn. Tuy nhiên, việc triển khai chưa theo một lộ trình cụ thể và
đồng bộ bởi các yêu tố khác như: Chương trình, giáo trình, thời gian đào
tạo... Khoa còn đang thực hiện theo chương trình đào tạo hiện hành.
1.1.2. Mục đích đào tạo chất lượng cao
“Nâng cao chất lượng đào tạo trình độ đại học ở những cơ sở đào
tạo có đủ điều kiện nhằm đào tạo nguồn nhân lực có tính cạnh tranh cao
trên thị trường lao động trong thời kỳ hội nhập kinh tế khu vực và thế
giới” [, tr. 2].
Như vậy, mục đích đào tạo CLC đối với giọng Colorature Soprano
mang ý nghĩa quan trọng: Nâng cao chất lượng loại giọng này để tiếp tục
phát triển cũng như hội nhập với quốc tế (tham gia các cuộc thi TN ra
