Nghiên cứu và đề xuất phương án quản lý nước cho rừng tràm ở vườn quốc gia U Minh Thượng trong điểu kiện hiện nay

KHOA HỌC

CÔNG NGHỆ

NGHIÊN CỨU VÀ ĐỀ XUẤT PHƯƠNG ÁN QUẢN LÝ NƯỚC
CHO RỪNG TRÀM Ở VƯỜN QUỐC GIA U MINH THƯỢNG
TRONG ĐI ỂU KI ỆN HIỆN NAY
Phạm Văn Tùng
Viện Kỹ thuật biển
Tóm tắt: Từ sau khi xảy ra cháy rừng năm 2002 đến nay, do tâm lý e ngại cháy rừng có thể xảy ra
nên quản lý nước trong hồ rừng luôn được giữ ở mức cao nên ảnh hưởng tới sự phát triển của cây
tràm. Mặc dù từ năm 2010 vường quốc gia (VQG) U Minh Thượng (UMT) đã có những điều chỉnh
phân khu quản lý nước trong rừng, bước đầu đã mang lại hiệu quả cho khu A và khu B, nhưng khu C
là vùng quan trọng nhất của rừng tràm U Minh thì chưa được cải thiện đáng kể. Như vậy, cần phải
có những điều chỉnh trong quản lý nước cho từng phân khu cũng như cho cả vùng lòng hồ. Kết quả
nghiên cứu dựa trên hiện trạng hệ thống công trình hiện có, căn cứ một phần vào quy hoạch VQG
đã được phê duyệt để đưa ra quan điểm điều chỉnh lại phân khu quản lý nước trong rừng tràm với 5
khu. Tác giả đề xuất khu D có địa hình cao với lớp than bùn dày được bảo vệ nghiêm ngặt để quản lý
môi trường và tăng cường khả năng phát triển của cây tràm. Tăng khả năng phục hồi tái sinh rừng
tràm ở các khu có địa hình thấp hơn mà vẫn đảm bảo duy trì đầy đủ các sinh cảnh đặc trưng của
rừng tràm phục vụ cho bảo tồn đa dạng sinh học theo đặc trưng tự nhiên vốn có của nó.
Từ khóa: Phân khu quản lý nước, Quản lý nước, Vườn Quốc gia U Minh Thượng.
Summary:Since the forest fire has occurred in 2002 so far, due to the fear of forest fires can
occur, so water management has been always kept at high water level. Although from 2010 U
Minh Thuong National Park has made adjustments of water management zoning in the forest, it
has been initially effective in zone A and zone B, but zone C, the most important area of U Minh
forest, is unimproved yet. Therefore, current zoning option needs to be adjusted for water
management. The study was based on the current state of the existing system of structures, based
partly on the approved national park planning to provide a view for revising the water
management subdivision in the Melaleuca forest with five zones. Zone D with high terrain and
thick peat layer has been highly proposed for water management. Increase the restoration ability

of Melaleuca forest in the lower terrain areas while ensuring the proper preservation of typical
Melaleuca forest habitats for biodiversity conservation according to its natural characteristics.
Keywords: Water management zoning, Water management, U Minh Thuong National Park.
*

1. MỞ ĐẦU

Nghiên cứu quá trình hình thành và phát triển
của rừng tràm, đặc biệt sau đợt cháy rừng
tháng 3 năm 2002 cho thấy không thể bảo vệ
tốt VQG U M inh Thượng nếu không làm tốt
công tác quản lý nước.
VQG U M inh Thượng là khu vực được khép kín
bởi hệ thống công trình thủy lợi điều tiết nguồn
Ngày nhận bài: 13/3/2018
Ngày thông qua phản biện: 20/4/2018
Ngày duyệt đăng: 26/4/2018

nước mưa nhằm quản lý và duy trì mực nước
chống cháy rừng để bảo vệ khu rừng tràm đặc
dụng quý hiếm của ĐBSCL. Chế độ thủy văn
được điều tiết ở các thời điểm trong năm bằng
các công trình cống, đập, trạm bơm trên hệ
thống đê bao trong, đê bao ngoài nhằm mục đích
giữ lại nguồn nước mưa vào cuối mùa mưa và
điều tiết chúng kéo dài sang hết mùa khô.Các
công trình phục vụ cho việc quản lý và điều tiết
chế độ nước ở VQG được đánh giá là chưa hoàn
thiện nên không có sự phối hợp hoạt động điều
tiết nước đồng bộ, dẫn đến mực nước luôn ở

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ THỦY LỢI SỐ 43 - 2018

1


CƠNG NGHỆ

VU ØN G N GHIE ÂN CƯ ÙU V Ư ỜN QUO ÁC GI A U MI NH THƯ NG
T HUO ÄC ĐO ÀN G B ẰNG SO ÂNG CƯ ÛU L ON G
C AM PUC H IA
h a
K
ùn h H
ư n g

B

Đ ư ùc
Hu e
ä

ĐỒN G THA ÙP

o án
C
g

N a
m

K ie ân
L ơ
ư n
g

T h
a ùiS ơ n

a H
B
øn
o

o øn Đ a
H
át

h a
C
â T
u h
a øn h

a áp V
L
o ø

T h
o ïia S ơ

n

T a
éc C a
äu

a ùn
X
g C h
r a
T
ìm
øC u ù
M y õP
h ư
ơ ùc

B a
Đ ìn h
R .X e
ûo C
í t
h

H o
àR ư
øn g

V ón
h T h

u a
ä n

T h
ơ ùiB ìn h

K ên h10

đệm
khu Bảo vệ nghi êm ngặt
khu Phục hồi sinh t hái
khu Di t ích l òch sử
khu Hành chính , dòch vụ
diệ nt ích r ừng bò cháy h
t án g3/ 2002

a àu
C
Qu n
a

R A ÊN
T
G

ie áp N
T
h ư
ït
M y

õ
X u
y e
ân

o án
C
g
o n
L
g H
ư n
g

M y
õ T
h a
n h

g
o án
C

V ón
h L ơ
ïi

A ÏC L IE ÂU
B

B I Ể N

Đ ÔN G

T ra
àn V êa n
T h
ơ øi

GH I CH Ú

Kênh R9

Vùng
Phân
Phân
Phân
Phân
Vùng

B e án
T ra ïi

C o
g T
án
h a
âu R
â
a

u

r a
T
ø C
u ù

V ón h C
h a
âu

G ía R a
i

C A ØMA U

. h
C
a øV
a ø

C a
àu N a
g n

C o
án g
T re
ïm

C a
ùi X
e

SO
ÙC
u T
D
h o

P h
ù L
u
o äc

B ẠC LI ÊU

C a
án a
o
øM
g
u

C o
án g

C o
án g
B a

ïc N
h g
u
ư

V ón
h M
y õ

C ÀMA U

C o
g C
án
a àu
S a
äp

T ie
åu C a
àn
C .B
V a
éc
øm T
ra
u n
B
g
â

o

ra øQ u
T
ùi t
o án
C
g
C o
án g
B a
B ie
o
å n
án g
y õT
M
u ùC o
o áT
B
h ûo
a
a ùiO a
C
n h

o án
C
g
R a

ïc R
h e
â
h a
T
ïn h T
r ò

T h
a ïn
h P h
ù
u

U M in h

a T ri
B
T ân
a T
h u
ûy

C .T
a ân
H ư
ơ n
g

C .N h

ø
a
T
ơ ø
h

R A ØV IN H
T

C h
a âu h
T a
øn h
C a àu
K e ø

B ìn
h Đ a ïi

Ư ÏA ÙN
D
A L A
B
I

a øn
C
g L o
n g

K e
á a
S ùc
h
Đ a
ïi g
N a
õi

SÓC T RĂN G

C o
án g
a m
T
S o
ùc

D Ư
ÏA ÙN
N g
õ N
a
a êm
U ÛN
Q
A L ÄO -P U
H G
ÏN H IE ÄP

i h
P C
ù
h
áS
g
n
o

C o
g T
án
5

C o
án g
2 8
6

C o
án g
V a
øm R
a ày

C o
án g
T u
àn T
a

h o
g
án

n M in h
A
K .H a
g
õn

o án
C
g
K m
i Q
u y

u ùn
B
g T
a øu

io àn g
G
T ro âm

D ÏA
Ư ÙN
H Ơ
Ư N M

G Y Õ

V õn
u g L
ie âm

D ÏƯ A
ÙN
N A
M M ÊN
A G T
H ÍT

P h
u ïn
g
i e
H
äp

o n
L
g
M y
õ

. h
C
a âu
B ìn

h

BẾN TR E

TRA ØV I NH

C h
a âu T
h a
øn h

V òT h
a n
h

ØC ÂN
OG

o øa B
H
ìn h

E ÁN T R
B
E

C ẦN TH Ơ

io àn
G

g R
i e
àn g

G o
øQ u a
o

C a
àn Đ ư
ơ ùc

DƯ
ÏA ÙN G O
GO
Ø C
O ÂN
G

. G
C
ø a
o
C ùt
n Đ òn
A
h

M y õH o
ùa

ư n
H
ơ g
My
õ

T a mB
ìn h

D Ư ÏA
ÙN
 O
O
M ÂN -X A
Ø N
O

R a
ïc h S
o ûi

C h
a âu T
h a
øn h

øa
h u
.C

h í
án g
o
C
C h
u ûC

Kênh 9

A ÀN T H
C
Ơ

o n
M
g T
h o
ï

R ÏC
A H G ÍA

A n B
i e
ân

Kênh 7

.B a
C

ûo Đ
ò n
h

Ỹ T
M
HO
A n
H o
ùa

L o
n g H
o à

ìn h M in
B
h
O ÂM o ân

K

K ên hR7

K ênhR8

C o
g T
án
a øH

e m

o án
C
g L
n g
u
L ơ
ùn 1

Kênh R6

ù
K y
g -B a
o n

a L
C
i a
äy

C àu
a M
y õT
h u
än
a

V ĨN H L O

NG

V ĨN H LONG
T h o
át N
o át
T ân
a H ie äp

B I Ể N
T Â Y

K ênh6

. X
C
o ùm
B o
à

TA
ÂN A N

T a
àm V u
C h
a u
âT h a
øn h C
a àu N

o ãi

C a
ùi B
e ø

e øS
K
a Đ e
ùc

A Đ E ÙC
S

o án
C
g
u n
L
g L
ùn 2
ơ

K ê nhR5

M2 7

ONGXU
L
YEN

Â

KI ÊN G IA NG
a T h
B
e 2
â

K. 5

äp
a
C a
àu S

M9

T ròY e
ân

C .Đ o
âiM a

h u
P
ù y
Mõ
C a
R ư
àu

ơ ïu

0 7
3

T h
a ïn
h L o
äc

B e
án L ư
ùc

D ÏƯ A
ÙN
N A ÄT T
H
A ÛO T
- AN
 T
RỤ

a éc
B
Đ ân
o g

C a
àu S

a o

CO
A L A ÕN H

K e
h
ân

T ri T
o ân

TI ỀNG A
I NG

T ie
u y
áp
ãn V
e
K .N g
a ên

h ơ ïM ơ
C
ùi

C a
àu A
n H a

ï

C a
àn G iu o
äc

K ie
á n
B h
ìn

C h a
âu P h
u ù

A N GI ANG

a àu
C
P h
ù
u
N
h u
än
a

T ra
ïm b
ơ m

3 /2

HA
Ø T
I E
 N

TH ÀN HP HỐ
H Ồ CHÍ M I NH

ư ùc H o
Đ
øa

ì n
B
h T
h a
øn h

L ONG AN

MO ÄC H
O ÙA

án
ie
. Đ
K
o àn

g T

D Ư ÏA
ÙN
AC
B
É V
A ØM N
AO

H A ÂU Đ
C
O ÁC
h ơ
N
n H ư
n g
òn h B
T
i e
ân

Đ Đ
äp àm
a
a h
C
s u
íto

K e
1
h 6
ân

H o
àn g N
g ư
ï

h
n B
ì n
K .A

õL
a àu
C
M y
õQ K
u
í .M y

a àu
C
X u
ân T
a
o â

u a
X
ân K
h a
ùn h

K .H
o àn
g N
g ư
ï
R o
àn g G
a ên g

Đ a
äp C
a o
u
s
h a
T
L a
Đ T
äp ra
a
øC S
s u
o
ư

2. ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN VÀ THỰC
TRẠNG PHÂN KHU QUẢN LÝ NƯỚC Ở
VQG U MINH THƯỢNG
VQG U M inh Thượng có diện tích 21.107 ha
gồm vùng lõi 8.003 ha, vùng đệm 13.069 ha và

ón h H n
V
ư g

T
a R a
S
øi

H o
àn g
N g ư
ï

a m N ân
T
o g

K ênh8

Vị trí địa lý

P h u

ùC h âu
a

e øo
. C
K
a ùiB

M1

øi
K ê nhđê baongoa

Nghiên cứu, lựa chọn phương án phân khu
quản lý nước cho rừng nhằm tìm ra cách thức
phân khu hợp lý, kết hợp với hệ thống các
cơng trình cống, đập được bổ sung, điều chỉnh
giúp cho việc quản lý điều tiết nước ở VQG
thuận tiện nhằm phục hồi và phát triển hệ sinh
thái rừng tràm sau cháy rừng là mục tiêu cần
hướng đến của tác giả bài báo này.

một phần diện tích đê kẹp giữa vùng lõi và
vùng đệm 35 ha, trên địa bàn hai xã An M inh
Bắc và M inh Thuận huyện U M inh Thượng
tỉnh Kiên Giang, nằm về phía Tây của vùng
bán đảo Cà M au.

o án
C

g C
àu S
a
o á9

mức cao trong rừng.Đây là một phần ngun
nhân làm cho VQG bị ngập nước kéo dài làm
cho rừng tràm đặc dụng phát triển kém và gây ơ
nhiễm nguồn nước trong khu vực rừng. [5] [6]

C .T h
àn N o
a
g
ân

KHOA HỌC

Bi e
ân g iơ ùi Qu o ác g
i a
Đ àm
a
ơ i
D

T a
ân P h
u ù

T h a øn
h p
h o á, th òx a õ
Đư ơ øn g g
i a
o th o ân
gbộ
So ân g
, Ra ïc h
, Ke ân h
Vu øn g n g
a äp l u
õ
Dư ïa ùn t h
u ûy l ơ
ïi đ a õh o a
øn t h øn
ah

M1 8

KênhR 10

Na
êm
C a ên

Dư ïa ùn t h
u ûy l ơ
ïi đ a n

g x
a ây d ư ïn
g
Ke ân h đ a
øo mơ
ùi , n
a ïo v e 1
ùt 9 9 -6 2 0 0
Co án g t, ra ïmb ơ m X
D 1962
- 000
Tu y e
án đ e âx a ây d ư
ïn g 1 9 9 -6 2 0 0

Kênh 11

T h ò tra án v a øk h u d
a ân c ư đ ư ïơ c b
a ûo v e ä
Đư ơ øn g x
a ây d ư ïn g 1
9962
- 00
ưg196
9- 2
000
Ca àu , Đa
äp t a
r øn x a ây d ïn

Vươ øn Qu ốc g ia U Minh T hư ợn g

Ke ø

Hình 1. Vị trí vùng nghiên cứu VQG U Minh
Thượng thuộc ĐBSCL
Điều kiện địa hình

a) Trước cháy rừng

b) Sau cháy rừng

Hình 2. Phân bố độ cao vùng lõi của VQG trước và sau cháy rừng [6]
Khu vực U M inh Thượng có địa hình thấp và
khá bằng phẳng, bị chia cắt nhiều bởi hệ thống
kênh rạch. VQG nằm ở trung tâm của vùng U
M inh Thượng, chênh lệch độ cao giữa các khu
vực ≤1,5m. Tổng qt địa hình vùng lõi của
2

VQG trước và sau cháy rừng (Hình 2), như sau:

- Trước khi xảy ra vụ cháy rừng năm 2002, phân
bố độ cao có dạng gò hình “mai rùa”, dốc từ
trong ra ngồi. Cao nhất ở trung tâm phía Nam
và thấp nhất ở các trảng nước phía Bắc, phân bố

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CƠNG NGHỆ THỦY LỢI SỐ 43 - 2018

KHOA HỌC
cao độ từ 0,6÷2,2m so với mực nước biển.
Cháy rừng đã làm giảm độ cao của lớp than
bùn, làm thay đổi địa hình. Ở nhiều nơi lớp
tham bùn bị cháy hoàn toàn đến lớp đất sét.
Phân bố độ cao địa hình hiện nay không đều,
khu vực trung tâm có địa hình cao và thấp xem
kẽ nhau nhưng nhìn chung ở phía Nam cao
hơn ở phía Bắc. Diện tích vùng lõi của VQG
chủ yếu ở độ cao ≤1,0m chiếm đến ≈48%, diện
tích có độ cao trên 1,6m chỉ chiếm ≈7%.
Thực trạng quản lý nước
Trước năm 2002, VQG U M inh Thượng không
quản lý điều tiết chế độ nước như hiện nay mà để
cho rừng phát triển thuận theo tự nhiên. Đầu mùa
khô, các đập tạm được dựng lên để ngăn nước
mặn xâm nhập. Kết quả số đọc mực nước ở trung
tâm VQG (tại vị trí số 3) thấp nhất là 87cm (tháng
2-3), cao nhất là 154cm (tháng 6) và trung bình là
132cm (thể hiện trên Hình 3) [6].
Từ năm 2002÷2009, quản lý nước là một bậc

CÔNG NGHỆ

(một mực nước giống nhau) mặc dù VQG được
phân làm 3 khu (khu A, khu B và khu C – Hình
7), toàn vùng lõi là một khu lớn. Kết quả số đọc
mực nước ở trung tâm của VQG thấp nhất là
103cm (tháng 5), cao nhất là 140cm (tháng12)

và trung bình là 117cm (Hình 4) [6].
Từ năm 2010 ÷ hiện tại, quản lý nước theo các
khu khác nhau: khu A, B và C (Hình 7). Sau khi
phân chia các khu, kết quả thống kê diện tích
theo cao độ ở 3 khu được nêu trong Bảng 2. Kết
quả số đọc mực nước cao nhất khu A và B là
119cm, khu C là 151cm; mực nước thấp nhất
khu A và B là 63cm, khu C là 117cm (Hình 5,
Hình 6). Số liệu cao độ địa hình cho thấy, khu A
và khu B phân bố diện tích chủ yếu ở cao độ
dưới 1,2m, còn khu C phân bố cao độ địa hình
chủ yếu trong khoảng rất rộng từ 0,8m đến 2,2m.
Cao độ địa hình trung bình khu A là 0,83 m, khu
B là 0,83m và khu C là 1,22m. Như vậy, hai khu
A và B có cao độ địa hình gần tương tự nhau và
thấp hơn khu C trung bình ≈0,4cm.

Hình 3. Biểu đồ mực nước ở VQG từ tháng
5/1999 – 5/2000

Hình 4. Biểu đồ mực nước ở vùng lõi VQG
giai đoạn từ năm 2002 – 2009

Hình 5. Mực nước ở VQG khu A&B giai
đoạn từ 2010 – 2014

Hình 6.Mực nước ở VQG khu C giai đoạn từ
2010 – 2014

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ THỦY LỢI SỐ 43 - 2018

3


KHOA HỌC

CÔNG NGHỆ
các sinh cảnh trong môi trường sinh thái có sự
biến đổi lớn, thể hiện rõ nhất qua diện tích bị
ngập nước quanh năm:

 Trước khi xảy ra cháy rừng có ≈30% diện
KHU A
(1 .34 9h a)

KHU B
(1 .3 74h a)

tích ngập nước quanh năm, ≈22% diện tích
không ngập nước và ≈48% diện tích ngập
nước theo mùa;

 Giai đoạn từ năm 2003-2009 có ≈50% diện
KHU C

(5. 28 0ha )

tích ngập nước quanh năm, ≈21% diện tích
không ngập nước và ≈29% diện tích ngập
nước theo mùa;

 Giai đoạn từ năm 2010-2015, ở Khu C có
≈39% diện tích ngập nước quanh năm, ≈17%
diện tích không ngập nước và ≈44% diện tích
ngập nước theo mùa.

- Thời gian mực nước dưới cao độ trung bình
Hình 7. Ba khu quản lý nước từ năm 20102016 ở VQG UMT
Nhận xét về chế độ quản lý nước:
Quản lý chế độ nước trong VQG U M inh
Thượng từ sau khi xảy ra cháy rừng tháng
3/2002 đến nay có nhiều thay đổi so với trước
khi xảy ra cháy rừng [6]:

- Mực nước trung bình ở mức cao hơn nhiều
so với cao độ trung bình, thể hiện qua các
thông số so sánh giữa H nam và Z tb mặt đất
rừng vùng lõi VQG từng thời kỳ:

 Trước khi xảy ra cháy rừng có mực nước
trung bình năm ( H nam =132cm) gần ngan g
bằng với cao độ trung bình (Z tb=133cm);

 Giai đoạn từ năm 2003-2009 có mự c
nước trung bình năm ( H nam =117cm) cao
hơn so với cao độ trung bình (Z tb=105cm)
là 12cm;

là 6 tháng giai đoạn trước khi xảy ra cháy rừng
thì sau khi xảy ra cháy rừng hầu như không có

thời gian mực nước dưới cao độ trung bình.
Phân khu quản lý nước từ năm 2010 đến nay
bước đầu đã phát huy hiệu quả. Nhìn lại suốt
thời gian dài từ năm 2003÷2009 mặc dù khu A
và B không bị cháy trước đó nhưng bị ngập
sâu hoàn toàn trong nước, thì từ năm 2010 đến
nay đã được phục hồi tái sinh trở lại. Tuy
nhiên, mức phục hồi vẫn chưa cao vì mực
nước trung bình còn rất cao và thời gian ngập
còn dài.
Đối với khu C, phân khu để quản lý nước từ
năm 2010 đến nay có một số biến chuyển tích
cực nhưng không nhiều, chưa rõ rệt. Diện tích
bị ngập quanh năm vẫn lớn, thời gian ngập
nước trung bình vẫn kéo dài.
Biên hội về hệ sinh thái rừng tràm

 Giai đoạn từ năm 2010-2015, ở Khu C có

Kết quả so sánh biến thiên diện tích các kiểu
thảm thực vật giữa các năm 2006 - 2009 2014 bên cạnh số liệu đo đạc về chế độ nước
và đưa ra kết luận: [3]

H nam =137cm cao hơn so với cao độ trung

- Chế độ mực nước ảnh hưởng mạnh đến sự

bình Khu C (Z tbC=122cm) là 15cm.

- Tỷ lệ các diện tích ngập nước đại diện cho

4

thay đổi thảm thực vật, mực nước ngập sâu và
trong thời gian dài từ năm 2006 đến 2009 đã

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ THỦY LỢI SỐ 43 - 2018


KHOA HỌC
làm cho thực vật rừng tràm giảm 498,36 ha,
đồng cỏ ngập nước theo mùa giảm 1.417,04
ha, đầm lầy thực vật thủy sinh tăng 1.885,4 ha.

- Thay đổi phương án quản lý nước năm
2010 đã làm cho thảm thực vật ở VQG phục
hồi, hình thành 14 kiểu quần xã thực vật đan
xen tạo nên nhiều kiểu thảm thực vật đặc
trưng của hệ sinh thái rừng tràm ngập nước
theo mùa.

- Diện tích mặt nước giảm do bị xâm lấn bởi
các lồi thực vật thủy sinh và thay thế bởi
đồng cỏ ngập nước theo mùa.

- Kiến nghị VQG U M inh Thượng quy hoạch
quản lý nước thành 5 phân khu với các chế độ
mực nước khác nhau theo tính tốn cân bằng
nước đảm bảo mục tiêu phòng cháy chữa cháy
rừng và duy trì các giá trị đa dạng sinh học của
rừng tràm trên đất than bùn.

Về hệ sinh thái rừng tràm [2] [6], kết quả biên
hội các nghiên cứu đưa ra nhận xét: Ở một
khía cạnh, cháy rừng đã làm gia tăng sự sinh
trưởng và đa dạng sinh học của các lồi động,
thực vật. Hệ thực vật tăng từ 243 lồi lên 250
lồi; hệ động vật, chim tăng từ 172 lồi lên
188 lồi, thú tăng từ 24 lồi lên 46 lồi. Nhưng
khơng thể phủ nhận rằng đợt cháy rừng tháng
3/2002 vừa qua có hậu quả rất nghiêm trọng,
diện tích than bùn bị mất đi rất lớn mà phải
hàng trăm năm mới có được, thảm thực vật
khu vực bị cháy, đặc biệt là rừng tràm từ 15
đến 45 năm tuổi bị mất đi và phải có thời gian
dài mới tái sinh trở lại,…

CƠNG NGHỆ

- Kết quả phân tích cho thấy phân khu C
được phân vùng là chưa phù hợp: (1) diện tích
khu này q rộng, chiếm đến 66% diện tích
tồn VQG; (2) cao độ địa hình trong khu C rất
khơng đều, chênh lệch lớn với nơi cao nhất
đến +2,2m còn nơi thấp nhất là +0,6m; (3) vì
diện tích lớn và cao độ khơng đồng đều nên
khó bố trí hệ thống cơng trình làm cho việc
quản lý nước ln ở mức cao.

- Hai khu A và B có diện tích nhỏ hơn và gần
bằng nhau, có dạng hình thoi và được bao
quanh bằng đê bao. Cao độ địa hình các khu

có mức độ chênh cao khơng lớn, chênh lệch
lớn nhất đạt 0,6m. Vị trí địa lý và các điều kiện
địa hình, địa mạo khá thuận tiện trong quản lý
điều tiết chế độ nước.
b) Phân tích quy hoạch phân khu
Theo nghiên cứu của Phạm Trọng Thịnh [5],
quy hoạch của VQG U M inh Thượng đến năm
2020 được phân làm 6 khu, có vị trí như trên
Hình 8, thơng số diện tích trong Bảng 3.

(1 .34 9 ha)

(1. 37 4h a)

(7 75 ha )
(33 4h a)
(1 .7 40 ha )

(2. 09 3h a)

1. PHÂN KHU PHỤC VỤ QUẢN LÝ
NƯỚC CHO RỪNG TRÀM

(3 3 8h a)

Phân tích hiện trạng và quy hoạch phân khu
a) Phân tích hiện trạng phân khu

Vùn g diện t ích rừ ng bò cháy
th áng 3/ 200 2 (rừng ta ùi sin h)

Rõ ràng việc phân chia làm 3 khu của VQG từ
năm 2010 đến nay là chưa đáp ứng được u
cầu. Đây là một phần ngun nhân làm cho
việc quản lý nước ở VQG thời gian gần đây
ln ở mức cao và khó kiểm sốt.

(Nguồn: NCS xây dựng bản đồ từ tài liệu của
VQGUMinh Thượng [5])
Hình 8. Quy hoạch các khu quản lý nước ở
VQG U Minh Thượng

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CƠNG NGHỆ THỦY LỢI SỐ 43 - 2018

5


KHOA HỌC

CÔNG NGHỆ

Bảng 1. Phân bố diện tích theo cao độ vùng lõi ở VQG theo quy hoạch
ST T

Lớp cao
độ (m)

1

0,6-0,8

Khu A
DT
%
(ha)
880 65

2

0,8-0,9

164

12

224

16

211 31

130

6

133

8

189 24

1.025

3

0,9-1,0

148

11

160

12

106 16

145

7

135

8

198 26

1.077

4

1,0-1,1

64

5

55

4

95

14

123

6

152

9

76

10

638

5

1,1-1,2

88

7

48

3

73

11

134

6

168

10

170 22

753

6

1,2-1,3

4

0

38

3

72

11

188

9

116

7

86

11

450

7

1,3-1,4

1

0

23

2

51

8

203

10

404

23

45

6

694

8

1,4-1,5

0

0

0

0

18

3

199

10

411

24

11

1

655

9

1,5-1,6

0

0

0

0

29

4

201

10

169

10

0

0

448

10

1,6-1,7

0

0

0

0

12

2

130

6

16

1

0

0

167

11

1,7-1,8

0

0

0

0

5

1

190

9

9

1

0

0

122

12

1,8-1,9

0

0

0

0

0

0

127

6

8

0

0

0

89

13

1,9-2,0

0

0

0

0

0

0

147

7

4

0

0

0

79

14

2,0-2,1

0

0

0

0

0

0

85

4

3

0

0

0

38

15

2,1-2,2

0

0

0

0

0

0

70

3

2

0

0

0

33

16

> 2,2

0

0

0

0

0

0

17

1

2

0

0

0

17

672

8

Tổng

1.349 17

Khu B
DT
%
(ha)
826 60

Khu C
DT
%
(ha)
0
0

Khu D
DT
%
(ha)
4
0

Khu E
DT
%
(ha)
8

0

Khu F
DT
%
(ha)
0
0

Tổng DT
(ha)
1.718

1.374 17

2.093 26

1.740 22

775 10

8.003

(Nguồn: [6])

 Các khu A và khu B
Khu A và B (diện tích lần lượt là 1.349 ha và
1.374 ha, giống như cách phân khu hiện tại),
trước khi cháy rừng xảy ra có sinh cảnh là
rừng tràm ngập nước theo mùa. M ặc dù rừng

không bị cháy nhưng từ khi xảy ra cháy rừng
đến năm 2009, do quản lý nước ở mức cao
trong khi địa hình thấp đã làm suy thoái rừng.
Từ năm 2010 đến nay được điều tiết chế độ
nước riêng nên rừng đã từng bước phục hồi và
tái sinh trở lại.

2002 nên tạo ra những vùng trũng cục bộ ở
giữa xen lẫn các vùng cao. M ặc dù chênh cao
tuyệt đối lớn nhưng nhìn chung thì khá đồng
đều về cao độ ở khoảng 0,8÷1,6m.

- Khu E nằm giữa khu D ở trung tâm có cao
độ địa hình trung bình cao nhất và khu F ở rìa
ngoài có cao độ thấp hơn. Địa mạo dạng hình
bình hành, giáp với kênh trục trung tâm. Khu
E được đánh giá thuận lợi trong quản lý, điều
tiết chế độ nước.
- Quản lý nước trong khu E sẽ tạo ra đầy đủ

- Khu E (diện tích là 1.740 ha) có cao độ địa

các sinh cảnh đặc trưng của hệ sinh thái rừng
tràm, các sinh cảnh xen kẽ nhau do địa hình
thay đổi, tạo cảm giác rất đa dạng, thu hút.

hình trung bình là 1,34m, cao nhất là 2,21m và
thấp nhất là 0,68m (chênh cao tuyệt đối là
1,53m). Đây là khu vực bị cháy rừng năm

Đánh giá: Khu E có chênh lệch cao độ lớn, thể
hiện nổi bật các sinh cảnh đặc trưng của hệ
sinh thái rừng tràm với các vùng có diện tích

 Khu E

6

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ THỦY LỢI SỐ 43 - 2018


KHOA HỌC
không ngập, diện tích ngập theo mùa và diện
tích ngập quanh năm, có giá trị bảo tồn cao.
Khu E nằm giữa khu D cao nhất VQG và khu
F thấp hơn nên được đánh giá là thuận lợi
trong công tác quản lý, điều tiết chế độ nước.

CÔNG NGHỆ

- Nên mở rộng khu C theo quy hoạch và
chuyển đổi chức năng từ khu trữ nước phòng
cháy rừng sang khu phục hồi và tái sinh. Sau
khi chuyển đổi chức năng và mở rộng diện tích
phù hợp, khu C sẽ được đánh giá là:

 Khu F

 Thuận tiện trong QL nước khi nằm cạnh
- Khu F (diện tích là 775 ha) có cao độ địa khu D và thấp dần ra phía ngoài;

hình TB là 1,0m và thuộc vùng thấp trong
VQG, cao độ địa hình nhất cao là 1,41m và
thấp nhất là 0,81m (chênh cao tuyệt đối là
0,6m). Không nên duy trì mực nước cao ở khu
này để phục vụ chống cháy rừng vì hiệu quả
thấp, hiện trạng rừng tràm bị suy thoái vì tích
nước ở mức cao lâu ngày. Khu F cần được
phục hồi và tạo ra các sinh cảnh đa dạng hơn.

- Khu F cùng với khu E tạo nên sự đa dạng
về sinh cảnh xen kẽ nhau và làm rộng thêm về
không gian.

Đánh giá: Không cần phân lại khu F nhưng
thay đổi quan điểm quản lý, điều tiết chế độ
nước để đáp ứng tốt hơn cho sự bảo tồn và đa
dạng sinh học.

 Khu C và khu D
Khu C và khu D (diện tích lần lượt là 672ha và
2.093ha) theo quy hoạch có một số bất cập,
cần phân chia lại cho phù hợp hơn.

- Nên thu nhỏ khu D vào vùng trung tâm, bao

 Cũng giống khu E, quản lý nước trong khu
C sẽ tạo ra đầy đủ các sinh cảnh đặc trưng của
hệ sinh thái rừng tràm, xen kẽ nhau tạo cảm
giác rất đa dạng về sinh cảnh.
c) Đánh giá chung

Trong giai đoạn từ sau khi xảy ra cháy rừng
đến nay, VQG đã có những thay đổi về phân
khu, thay đổi về quản lý và điều tiết chế độ
nước nhưng đều chưa mang lại hiệu quả [6].
Vì vậy, cần có sự điều chỉnh lại phân khu.
Giữ nguyên mặt bằng hiện trạng với các cơ sở
hạ tầng là hệ thống công trình hiện có luôn là
ưu tiên, vì mỗi thay đổi trong việc xây dựng ở
các VQG đều phải có một lộ trình, kế hoạch và
được sự chấp thuận của cơ quan có thẩm
quyền. Tuy nhiên, theo [5], [6] thì VQG có hệ
thống công trình chưa đáp ứng được yêu cầu,
không tiêu thoát kịp nước khi cần tiêu, không
bổ sung kịp nước khi có nguy cơ cháy rừng,….

 Dễ dàng điều tiết chế độ nước đảm bảo cho

Phân lại khu quản lý rừng và bổ sung công
trình hạ tầng là việc làm cần thiết trong gian
đoạn tới ở VQG. Nhiệm vụ nhằm khắc phục
những hạn chế mà hệ thống cơ sở hạ tầng hiện
nay chưa đáp ứng được yêu cầu quản lý nước
theo các tiêu chí đặt ra là đáp ứng cho sinh
trưởng của cây tràm, yêu cầu bảo tồn đa dạng
sinh học và phòng chống cháy rừng.

sự tồn tại của than bùn;

Lựa chọn phương án phân khu

 Dễ dàng điều tiết chế độ nước đảm bảo

Nghiên cứu sinh đưa ra 2 phương án phân khu
C và D khác nhau so với quy hoạch như đã lập
luận để lựa chọn phương án phù hợp hơn, thể
hiện trên Hình 9 và Hình 10.

trọn vùng bảo vệ nghiêm ngặt. Đây là nơi có
địa hình cao nhất, cây tràm tái sinh phát triển
tốt nhất của VQG, là nơi tập trung lớp than
bùn dày còn sót lại sau cháy rừng để thuận tiện
trong quản lý. Khi đó khu D có cao độ địa hình
đồng đều hơn và được đánh giá là:

phòng chống cháy rừng;

 Dễ dàng điều tiết chế độ nước đảm bảo duy
trì các sinh cảnh đặc trưng của rừng tràm.

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ THỦY LỢI SỐ 43 - 2018

7


KHOA HỌC

CÔNG NGHỆ

Hình 9. Phân khu phương án 1

Hình 10. Phân khu phương án 2

Nhận xét và so sánh ưu, nhược điểm của 2 phương án phân khu với nhau và khắc phục những
hạn chế trong quy hoạch được nêu trong Bảng 4.
Bảng 2. S o sánh các phương án phân chia khu với nhau và với quy hoạch
PHƯƠNG ÁN 1
Diện tích các khu A, B, C, D, E và F lần
lượt là: 1.349ha; 1.374ha; 1.773ha; 992ha;
1.740ha; và 775ha. (Bảng 3.9)
Khu D được phân tách riêng biệt, bao trọn
phân khu bảo vệ nghiêm ngặt để thuận tiện
trong quản lý.
Phân lại khu C và D để bảo vệ vùng tài
nguyên than bùn một cách hiệu quả nhất
bằng cách quản lý nước theo cao độ. Tách
riêng vùng than bùn rất dày (khu D); dày,
trung bình và mỏng (khu C) để thuận tiện
quản lý phòng chống cháy rừng và bảo tồn
than bùn.
Diện tích khu D thu nhỏ lại vừa phải
(không quá nhỏ), trong khi địa hình cao và
ở trung tâm nên dễ dàng kiểm soát chế độ
nước, nếu dùng động lực cấp nước cũng
nhanh và kịp thời hơn.

8

PHƯƠNG ÁN 2
Diện tích các khu A, B, C, D, E và F lần lượt là:
1.349ha; 1.374ha; 1.134ha; 1.631ha; 1.740ha;

và 775ha.
Khu D cũng được phân tách riêng biệt, bao rộng
hơn phân khu bảo vệ nghiêm ngặt. Quản lý khu
này phức tạp hơn PA1.
Giống phương án 1, nhưng bảo vệ vùng than
bùn dày khó khăn hơn do sự khác biệt về cao độ
trong phân khu D lớn hơn.

Diện tích khu D cũng được thu nhỏ lại vừ a
phải nhưng lớn hơn khoảng 1,5 lần diện tích
trong PA1. Diện tích rộng hơn nên chắc chắn
kiểm soát chế độ nước phòng cháy rừng khó
khăn hơn, trong khi đây là vùng cần bảo vệ
nghiêm ngặt.

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ THỦY LỢI SỐ 43 - 2018


KHOA HỌC
PHƯƠNG ÁN 1
Địa mạo khu C và D thuận hơn quy hoạch
nhưng phải đào thêm một đoạn kênh để
phân tách. Đây là điểm hạn chế so với
quy hoạch vì theo quy định của Nhà
nước, hạn chế tác động của con ngư ời vào
những VQG.
Phải đào thêm một đoạn kênh trong VQG
trong khi PA quy hoạch thì không cần.
Diện tích khu C khá lớn nhưng liên tục. Ở
địa hình thấp hơn khu D nên dễ kiểm soát

chế độ nước.
Khu C không còn là hồ chứa nước mà
chuyển thành khu phục hồi sinh thái. Có sự
đa dạng trong các sinh cảnh đặc trưng của
VQG xen lẫn nhau.
Cách phân chia này sẽ có kèm theo giải
pháp công trình thủy lợi điều tiết chế độ
nước giữa các khu, và theo chủ quan sẽ
thuận tiện hơn.

CÔNG NGHỆ

PHƯƠNG ÁN 2
Gần giống PA1, địa mạo khu C và D thuận
hơn quy hoạch nhưng phải đào thêm một đoạn
kênh để phân tách. Và cũng có những hạn chế
tương tự.

Cũng phải đào thêm một đoạn kênh trong VQG
trong khi PA quy hoạch thì không cần.
Diện tích khu C vừa phải hơn PA1. Và cũng ở
địa hình thấp hơn khu D nên dễ kiểm soát chế
độ nước.
Khu C cũng không còn là hồ chứa nước mà
chuyển thành khu phục hồi sinh thái. Cũng có sự
đa dạng trong các sinh cảnh đặc trưng.
Cách phân chia này cũng có giải pháp công trình
thủy lợi điều tiết chế độ nước, theo chủ quan
của Nghiên cứu sinh không thuận lợi bằng PA1.

Lựa chọn phương án:Từ bảng nhận xét và so
sánh trên, thấy rằng cả 2 phương án đều đã cải
thiện được một số hạn chế mà quy hoạch gặp
phải. Nếu so sánh 2 phương án thì phương án
1 có nhiều ưu điểm hơn, phù hợp hơn với điều
kiện hiện tại. Chọn PA1 để tính toán chi tiết
một số các thông số kỹ thuật đặc trưng phục
vụ cho quản lý, điều tiết chế độ nước hợp lý
nhằm phát triển rừng tràm tái sinh nói riêng và
rừng tràm nói chung ở VQG U M inh Thượng.

Hình 11. Biểu đồ phân bố diện tích theo cao
độ các khu
Biểu đồ phân bố diện tích theo cao độ các khu
vùng lõi ở VQG U M inh Thượng theo PA

chọn được thể hiện trên Hình 11. Qua đó nhận
thấy Khu A và Khu B có địa hình phổ biến
thấp nhất VQG, chủ yếu là dưới +1,0 m và
tương ứng với 88%; Địa hình cao nhất là Khu
D rồi thấp dần sang 2 bên là Khu C và Khu E.
2. KẾT LUẬN
Bài báo đã tổng hợp, phân tích đặc điểm tự
nhiên, nguồn nước và thực trạng quản lý
nước ở VQG U M inh Thượng từ sau khi xảy
ra cháy rừng (2002) cho đến nay. Kết quả
nghiên cứu đã đánh giá được những ảnh
hưởng của việc quản lý nước ngập ở mức
cao trong thời gian kéo dài đến sinh thái
rừng, từ đó dẫn đến cần phải điều chỉnh lại

phương án quản lý nước thông quan việc bố
trí lại phân khu quản lý nước trong rừng.
Dựa trên các điều kiện địa hình, thổ nhưỡng
và đặc điểm s inh thái của cây tram tác giả đã
đề xuất điều chỉnh lại quy hoạch phân khu
quản lý nước trong rừng tràm với 5 khu. K hu
D có địa hình cao với lớp than bùn dày được
đề xuất chế độ quản lý nước nghiêm ngặt

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ THỦY LỢI SỐ 43 - 2018

9


KHOA HỌC

CÔNG NGHỆ

nhằm cải thiện khả năng s inh trưởng của
rừng tràm đặc dụng, bảo vệ đa dạng sinh thái
rừng và s inh vật dưới tán rừng.
Phân khu quản lý nước theo tác giả đề xuất
đáp ứng được yêu cầu chống cháy rừng, tăng
cường khả năng phát triển của cây tràm theo
từng phân khu theo mức độ ưu tiên. Ngoài ra,
khả năng điều tiết nước giữa các phân khu có

thể bổ trợ cho nhau bằng các công trình thủy
lợi đáp ứng được yêu cầu sinh trưởng của cây
tràm. Ngoài ra, ở các khu có địa hình thấp hơn

có thể sử dụng làm những hồ trữ nước, phát
triển thủy sản nước ngọt mà vẫn đảm bảo duy
trì đầy đủ các sinh cảnh đặc trưng của rừng
tràm phục vụ cho bảo tồn đa dạng sinh học
theo đặc trưng tự nhiên vốn có của nó.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]

Tổ chức CARE Quốc tế tại Việt nam (2002), Dự án phát triển cộng đồng và bảo tồn thiên
nhiên Vườn quốc gia U Minh Thượng.

[2]

Lương Văn Thanh, Phạm Văn Tùng (2011), Biên hội, đánh giá tổng quan sinh thái VQG U
Minh Thượng và đề xuất giải pháp bảo tồn, Đề tài Khoa học công nghệ, Sở Khoa học và
Công nghệ tỉnh Kiên Giang.

[3]

Trần Văn Thắng (2016), Ảnh hưởng của chế độ ngập nước đến thảm thực vật ở VQG U
Minh Thượng, Tạp chí Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, tháng 3/2016.

[4]

Phạm Trọng Thịnh (2002), Nghiên cứu diễn biến tái sinh tự nhiên rừng tràm và đề xuất

các phương thức phục hồi rừng sau trận cháy rừng tháng 3 năm 2002 tại VQG U Minh
Thượng tỉnh Kiên Giang, Phân Viện Điều Tra Quy hoạch Rừng Nam bộ, Tp. Hồ Chí M inh.
[5]

Phạm Trọng Thịnh (2015), Quy hoạch bảo tồn và phát triển bền vững VQG U Minh
Thượng, tỉnh Kiên Giang đến năm 2020, Phân Viện Điều Tra Quy Hoạch Rừng Nam Bộ,
Tp. Hồ Chí M inh.

[6]

Phạm Văn Tùng, Lương văn Thanh (2016), Quản lý nước ở Vườn Quốc gia U Minh

Thượng từ sau khi xảy ra cháy rừng tháng 3/2002 đến nay và những tác động đến hệ sinh
thái rừng, Tuyển tập Khoa học công nghệ Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam năm 2016.

10

TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ THỦY LỢI SỐ 43 - 2018