Khảo sát tình hình sử dụng thuốc điều trị đái tháo đường type 2 trên bệnh nhân cao tuổi điều trị ngoại trú tại phòng khám Nội tiết – Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019

Nghiên cứu Y học

KHẢO SÁT TÌNH HÌNH SỬ DỤNG THUỐC ĐIỀU TRỊ
ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYPE 2 TRÊN BỆNH NHÂN CAO TUỔI
ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ TẠI PHÒNG KHÁM NỘI TIẾT – BỆNH VIỆN
ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Trần Bảo Bình*, Diệp Thị Thanh Bình**, Trần Quang Nam**, Nguyễn Thị Mai Hoàng*

TÓMTẮT
Mục tiêu: Mô tả việc sử dụng thuốc điều trị đái tháo đường type 2 (ĐTĐ2), hiệu quả kiểm soát đường
huyết và mức độ phổ biến cũng như hiểu biết về hạ đường huyết quá mức của bệnh nhân (BN) ĐTĐ2 cao
tuổi đang điều trị ngoại trú tại phòng khám Nội Tiết – Bệnh viện Đại Học Y Dược TP. Hồ Chí Minh M.
Đối tượng – Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang mô tả trên 457 BN ĐTĐ2 từ 60 tuổi
trở lên, đã điều trị ít nhất 6 tháng tại phòng khám Nội Tiết từ tháng 5 - 6/2017. BN được phỏng vấn bằng
bảng câu hỏi thiết kế sẵn nhằm ghi nhận thông tin về bệnh, thuốc điều trị, kiểm soát đường huyết và các tác
dụng không mong muốn xảy ra trong quá trình dùng thuốc.
Kết quả: Thuốc hạ đường huyết được dùng nhiều nhất là metformin (62,6%), ức chế DPP-4 (52,5%)
và sulfonylurea (44,0%). Đa số BN được chỉ định phối hợp thuốc (74,2%). Tỷ lệ BN kiểm soát tốt đường
huyết đói, HbA1C và cả 2 thông số này lần lượt là 66,7%; 47,8% và 36,8%. Tỷ lệ BN biết về hạ đường huyết
quá mức là 45,1%. Có 27,8% BN đã từng bị hạ đường huyết quá mức trong vòng 1 tháng. BN dùng
insulin có tỷ lệ hạ đường huyết quá mức và hiểu biết về tác dụng không mong muốn này cao hơn các BN
khác (p < 0,05).
Kết luận: Hơn 50% BN ĐTĐ2 chưa kiểm soát được bệnh và chưa hiểu về hạ đường huyết quá mức.
BN cao tuổi cần được cung cấp nhiều thông tin hơn về thuốc và tác dụng không mong muốn, đặc biệt là hạ
đường huyết quá mức trong quá trình điều trị ĐTĐ2.
Từ khóa: đái tháo đường type 2, hạ đường huyết quá mức, thuốc trị đái tháo đường, bệnh nhân cao tuổi.

ABSTRACT
INVESTIGATION ON ANTIDIABETIC DRUG USE IN ELDERLY OUTPATIENTS WITH TYPE 2

DIABETES ATTENDING THE ENDOCRINOLOGY CLINIC
OF THE UNIVERSITY MEDICAL CENTER AT HO CHI MINH CITY
Tran Bao Binh, Diep Thi Thanh Binh, Tran Quang Nam, Nguyen Thi Mai Hoang
* Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 23 - No 2- 2019: 213 – 220
Objectives: This study aimed to investigate antidiabetic drug use, glycemic control, the prevalence of
hypoglycemia and patients’ knowledge about this undesirable effect in elderly patients with type 2 diabetes
(DT2) at the Endocrinology Clinic of the University Medical Center at Ho Chi Minh City.
Methods: We included 457 outpatients of 60 years old or older attending the Endocrinology Clinic
from May to June 2017 with a diagnosis of DT2 for at least 6 months in this cross-sectional study.
Participants were interviewed using an open questionnaire involving characteristics of diseases,
*

Khoa Dược, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh
Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh
Tác giả liên lạc: ThS. Nguyễn Thị Mai Hoàng
ĐT: 0356599822
**

Chuyên Đề Dược

Email:

213


Nghiên cứu Y học

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019

medications, glycemic control and undesirable effects occurring during treatment .

Results: The most prescribed medications were metformin (62.6%), DPP-4 inhibitors (52.5%) and
sulfonylureas (44.0%). Most patients were prescribed a combination of drug (74.2%). The rate of patients
with well controlled fasting blood glucose, HbA1c and both were 66.7%, 47.8% and 36.8%, respectively.
There were 45.1% of patients having knowledge about hypoglycemia. The prevalence of patients suffering
hypoglycemia during the previous month was 27.8%. Patients treated with insulin had significantly higher
rate of hypoglycemia and better knowledge of hypoglycemia than other patients (p < 0.05).
Conclusions: More than 50% of type 2 diabetic patients did not control the disease and have poor
knowledge about hypoglycemia. Elderly patients should be provided more information about antidiabetic
medications and their undesirable effects, especially hypoglycemia, during treatment of DT2.
Key words: Type 2 diabetes (DT2), hypoglycemia, antidiabetic, elderly patients
ý tham gia nghiên cứu. BN được giải thích
ĐẶTVẤNĐỀ
mục đích của nghiên cứu và được mời trả lời
Đái tháo đường (ĐTĐ) type 2 là một trong
đầy đủ bộ câu hỏi được thiết kế sẵn bao gồm
những bệnh mạn tính thường gặp nhất ở
các thông tin chung của BN (tuổi, giới tính,
người cao tuổi. Các biến chứng của ĐTĐ đặc
chiều cao, cân nặng, tiền sử gia đình, thời gian
biệt thường xảy ra nặng nề hơn trên nhóm
mắc bệnh ĐTĐ, các bệnh và biến chứng mắc
bệnh nhân (BN) này(7). Mặt khác, BN ĐTĐ từ
kèm), thuốc điều trị ĐTĐ type 2 được chỉ
60 tuổi trở lên có tỷ lệ nhập viện cấp cứu do
định, các xét nghiệm gồm giá trị đường huyết
tình trạng hạ đường huyết cao hơn so với BN
đói, HbA1C tại thời điểm khảo sát, tần suất và
trẻ(3). Tình trạng này có thể ảnh hưởng lớn đến
biểu hiện của hạ đường huyết quá mức dựa
sức khỏe của BN, dẫn đến gia tăng chi phí

trên hiểu biết của BN. Những BN từ chối tham
điều trị cũng như gia tăng tỷ lệ tử vong(3).
gia nghiên cứu hoặc không hoàn thành toàn
Tuy nhiên, các biến cố có hại liên quan
bộ bảng câu hỏi sẽ bị loại khỏi nghiên cứu.
đến thuốc trên đối tượng BN ĐTĐ cao tuổi
Trong nghiên cứu này, BN được xem là
lại chưa được nghiên cứu nhiều ở Việt Nam.
kiểm soát đường huyết tốt nếu đạt mục tiêu
Vì vậy,chúng tôi tiến hành khảo sát nhằm
được trình bày trong bảng 1.
mô tả tình hình sử dụng thuốc điều trị ĐTĐ
Bảng 1: Mục tiêu đường huyết đơn giản hóa theo
type 2 trên BN cao tuổi điều trị ngoại trú tại
tiêu chuẩn của ADA 2017(2)
phòng khám Nội tiết – bệnh viện Đại học Y
Đường huyết đói
Tuổi
HbA1C (%)
Dược Thành phố Hồ Chí Minh (BV ĐHYD),
(mmol/L)
tỷ lệ BN kiểm soát đường huyết theo
60 - < 80
5,0 – 7,2
≤ 7,5%
khuyến cáo của Hiệp hội ĐTĐ Hoa Kỳ
≥ 80
5,6 – 10
≤ 8,5%
(ADA) 2017 và ghi nhận mức độ phổ biến

Dựa trên hiểu biết của BN, tình trạng hạ
của hạ đường huyết quá mức cũng như hiểu
đường huyết trong quá trình điều trị bằng
biết của BN về nguy cơ này.
thuốc cũng được ghi nhận bằng bộ câu hỏi

ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU

định tính với các câu hỏi mở sau:

Nghiên cứu cắt ngang mô tả được thực
hiện trên BN ĐTĐ type 2 cao tuổi điều trị
ngoại trú tại phòng khám Nội tiết – BV ĐHYD
từ tháng 5 đến tháng 6/2017. Tiêu chuẩn chọn
mẫu là BN từ 60 tuổi trở lên được chẩn đoán
ĐTĐ type 2 đã điều trị ít nhất 6 tháng và đồng

1) “Cô/bác đã từng được dặn dò về hạ
đường huyết chưa? Cô/bác được dặn dò như
thế nào?” Với câu hỏi này, BN được ghi nhận
là có hiểu biết về hạ đường huyết quá mức
nếu có thể kể được triệu chứng tiêu biểu của
hạ đường huyết (run, tim nhanh, vã mồ hôi,

214

Chuyên Đề Dược


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019

Nghiên cứu Y học

hạ thân nhiệt, đói, chóng mặt, nhức đầu)(2),
hoặc có thể giải thích như thế nào là hạ đường
huyết (nồng độ glucose máu < 4 mmol/L)(2).

khuyến cáo(11). Tăng huyết áp và rối loạn lipid
máu là 2 bệnh kèm chiếm tỷ lệ cao nhất trong các
BN khảo sát với tỷ lệ lần lượt là 80,1% và 66,3%.

2) “Cô/bác đã từng bị hạ đường huyết quá
mức hay chưa? Nếu có, triệu chứng của cô/bác
đã gặp khi bị hạ đường huyết quá mức ra
sao?” Với câu hỏi này, BN được ghi nhận là đã
từng bị hạ đường huyết quá mức nếu BN kể
được những triệu chứng phù hợp với biểu
hiện của hạ đường huyết (câu 1) mà BN đã
từng gặp phải. Trong trường hợp BN không có
nhận thức về tình trạng hạ đường huyết, tình
trạng hạ đường huyết quá mức cũng được ghi
nhận nếu BN xác nhận đã từng có các biểu
hiện hạ đường huyết mà chúng tôi cung cấp.

Tình hình sử dụng thuốc điều trị ĐTĐ type 2
trên BN cao tuổi

3) “Cô/bác có bị hạ đường huyết quá mức
trong quá trình điều trị hay không? Tình trạng
này có xuất hiện trong vòng 1 tháng vừa qua

hay không?”
4) “Khi bị hạ đường huyết, Cô/bác đã xử
trí như thế nào?” Với câu hỏi này, BN được
xem là có cách xử trí đúng khi trả lời uống
nước đường hay ăn kẹo glucose.
5) “Sau khi áp dụng các biện pháp xử trí
trên, Cô/bác có thấy đỡ hơn không?”
Dữ liệu được xử lý thống kê mô tả bằng
phần mềm SPSS 22 với độ tin cậy 95%. Phép
kiểm chi bình phương được sử dụng để so sánh
các tỷ lệ bị hạ đường huyết của từng nhóm BN
sử dụng các thuốc khác nhau. Khác biệt được
coi là có ý nghĩa thống kê khi p < 0,05.

KẾTQUẢ
Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu
Có 457 BN tham gia vào nghiên cứu này
với tuổi trung bình 69,4 ± 7,5 tuổi và thời gian
mắc bệnh trung bình 9,1 ± 7,2 năm. Đa số bệnh
nhân là nữ (68,7%) và có thừa cân/béo phì
(54,0%). Tỷ lệ BN có hút thuốc lá hay rượu bia
khá thấp trong nghiên cứu này, lần lượt là
14,4% và 15,8%. Có 74,0% BN có tập thể dục,
trong đó 62,4% BN tập từ 5-7 ngày/tuần và
52,5% BN tập từ 30 phút/ngày trở lên theo

Chuyên Đề Dược

Các thuốc điều trị ĐTĐ type 2 được sử dụng
trên BN cao tuổi

Các thuốc điều trị ĐTĐ type 2 được ghi
nhận dựa vào đơn thuốc mới nhất của BN.
Đa số bệnh nhân trong nghiên cứu được chỉ
định phối hợp thuốc để kiểm soát ĐTĐ, phổ
biến nhất là phối hợp 2 thuốc (40,7%), kế
đến là phối hợp 3 thuốc (27,6%), đơn trị
(25,8%). Chỉ có 5,9% BN được chỉ định hơn 3
thuốc để kiểm soát ĐTĐ.
Trong số các thuốc được chỉ định,
metformin là thuốc được dùng phổ biến nhất
(62,6%), kế đến là nhóm ức chế dipeptidyl
peptidase-4 (DPP-4), sulfonylurea và insulin
với các tỷ lệ lần lượt là 52,5%; 44,0% và 38,7%.
Trong nhóm ức chế DPP-4, thuốc được sử
dụng nhiều nhất là vildagliptine (20,6%) và
sitagliptine (16,4%). Thuốc được chỉ định phổ
biến nhất của nhóm sulfonylurea là gliclazide
dạng viên phóng thích có kiểm soát (modified
released – MR) với tỷ lệ 30,6%. Hai phối hợp
thuốc được sử dụng nhiều nhất là phối hợp ba
thuốc sulfonylurea + metformin + ức chế DPP4 (14,0%) và phối hợp hai thuốc sulfonylurea +
metformin (11,8%).
Bảng 2: Tỷ lệ các thuốc điều trị ĐTĐ type 2 được
sử dụng

286
240
201
177

Đơn trị
6,1
7,2
2,2
9,4

Tỷ lệ %
Phối hợp
56,5
45,3
41,8
29,3

Tổng
62,6
52,5
44,0
38,7

21
19
32
1

0,7
0,0
0,2
0,0

3,9

4,2
6,8
0,2

4,6
4,2
7,0
0,2

Thuốc

Tần số

Metformin
Ức chế DPP-4
Sulfonylurea
Insulin
Khác :
- Repaglinide
- Acarbose
- Dapagliflozine
- Liraglutide

215


Nghiên cứu Y học

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019

Liều và thời điểm sử dụng thuốc
Nhóm nghiên cứu cũng ghi nhận liều và
thời điểm sử dụng thuốc được chỉ định trong

đơn thuốc của BN. Kết quả được trình bày
trong bảng 3.

Bảng 3: Liều trung bình và thời điểm sử dụng thuốc
Thuốc

Liều (mg/ngày)*

- Sitagliptine
- Vildagliptine
Ức chế DPP-4
- Saxagliptine
- Linagliptine
- Gliclazide
Sulfonylurea
- Glimepiride
- Glyburide
- Acarbose
Khác
- Dapagliflozine
- Repaglinide

1120,7 ± 505,6
(500,0 - 2500,0)
77,7 ± 25,0 (50,0 – 100,0)
66,7 ± 23,7 (50,0 – 100,0)

4,4 ± 1,1 (2,5 – 5,0)
5,1 ± 0,8 (5,0 – 10,0)
49,0 ± 23,6 (30,0 - 120,0)
2,8 ± 1,9 (0,5 – 8,0)
10,3 ± 3,7 (5,0 – 15,0)
89,5 ± 45,9 (50,0 – 200,0)
10,0 ± 0,0 (10,0 – 10,0)
2,6 ± 1,3 (1,0 – 6,0)

Metformin

Thời điểm sử dụng thuốc
Trước bữa
Trong
Sau
ăn
bữa ăn
bữa ăn
9,4%

90,6%

22,1%

77,9%

99,0%

1,0%

26,3%
12,5%
95,2%

63,2%

10,5%
87,5%
4,8%

* Trung bình ± độ lệch chuẩn (giá trị nhỏ nhất – giá trị lớn nhất)

Tình hình kiểm soát đường huyết
Có 410 BN (89,7%) được đo đường huyết
đói tại thời điểm khảo sát với mức đường
huyết đói trung bình 9,1 ± 4,5 mmol/L. Chỉ có
210 BN (46,0%) được đo HbA1C tại thời điểm
khảo sát với giá trị trung bình 7,9 ± 1,7%. Tỷ lệ
BN kiểm soát được đường huyết đói và HbA1C
lần lượt là 66,7% và 47,8%. Chỉ có 36,8% BN
kiểm soát được cả 2 thông số hay nói cách
khác là kiểm soát được bệnh ĐTĐ.
Tình trạng hạ đường huyết

Nhận thức của BN về hạ đường huyết
Số BN có hiểu biết về hạ đường huyết
chiếm 45,1% dân số nghiên cứu. Nhóm BN sử
dụng insulin có tỷ lệ hiểu biết về hạ đường
huyết quá mức cao nhất (57,6%). Tỷ lệ này cao
hơn có ý nghĩa thống kê so với tỷ lệ ghi nhận

được ở nhóm BN sử dụng sulfonylurea
(40,3%; p = 0,002) và BN sử dụng các nhóm
thuốc khác (37,5%; p = 0,002).
Tỷ lệ BN bị hạ đường huyết
Có 237 BN cho biết đã từng bị hạ đường
huyết quá mức (51,9%), trong đó 127 BN có bị

216

hạ đường huyết trong vòng 1 tháng vừa qua
(27,8%). Đặc biệt, có 7 BN (1,5%) liên tục gặp
phải những triệu chứng điển hình của hạ
đường huyết như chóng mặt, vã mồ hôi, bụng
đói cồn cào, run rẩy tay chân. Trong đó, có 3
BN vừa mới chuyển đến khám tại phòng
khám, 1 BN đang được điều trị bằng insulin
và 3 BN đang được điều trị bằng sulfonylurea.
Tỷ lệ BN được điều trị bằng insulin bị hạ
đường huyết nhiều hơn có ý nghĩa thống kê so
với BN được điều trị bằng sulfonylurea (51,2%
so với 39,4%, p = 0,017) hoặc bằng các thuốc
điều trị ĐTĐ đường uống khác (51,2% so với
18,9%, p = 0,008).

Các triệu chứng hạ đường huyết thường gặp
Chúng tôi ghi nhận lại các triệu chứng
hạ đường huyết được mô tả ở nhóm BN đã
từng bị hạ đường huyết quá mức. Trong đó,
phổ biến nhất là các biểu hiện đói bụng
(36,1%), vã mồ hôi (34,6%), run (26,5%),

chóng mặt (26,3%) và mệt mỏi (21,0%). Các
triệu chứng hạ đường huyết đã ghi nhận
được trình bày trong hình 1.

Chuyên Đề Dược


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019

Nghiên cứu Y học

Tri u
ch ng

Hình 1: Các triệu chứng hạ đường huyết thường gặp
Các biện pháp cải thiện tình trạng hạ đường
viện vì hạ đường huyết trong tình trạng hôn
huyết của BN
mê là 11,8%.
Ở 237 BN đã từng bị hạ đường huyết quá
mức, khi được hỏi về cách xử trí, BN đã áp
dụng nhiều biện pháp khác nhau. Kết quả
được trình bày trong bảng 5.
Bảng 4: Các biện pháp cải thiện tình trạng hạ
đường huyết của BN
Biện pháp
Uống nước đường
Dùng kẹo/ bánh dành cho người ĐTĐ
Uống sữa
Ăn tinh bột (cơm, cháo, phở, bún,…)

Ăn trái cây
Chỉ nghỉ ngơi
Tự ngưng thuốc
Báo với bác sĩ
Nhập viện

Tần số
75
58
23
116
16
11
4
50
28

Tỷ lệ %
31,6
24,5
9,7
48,9
6,8
4,6
1,7
21,1
11,8

Trong số những BN cho biết đã từng bị
hạ đường huyết, chỉ có 31,6% BN có cách xử

trí đúng khi bị hạ đường huyết là uống nước
đường. Có 24,5% BN có thói quen đem kẹo
hoặc bánh bên mình để phòng ngừa hạ
đường huyết quá mức. Đặc biệt nghiêm
trọng, số BN cho biết đã từng phải nhập

Chuyên Đề Dược

Sau khi xử trí, có 94,5% BN cho biết đã
cải thiện các triệu chứng và đã cảm thấy
khá hơn.

BÀNLUẬN
Tình hình sử dụng thuốc điều trị ĐTĐ
Trong nghiên cứu của chúng tôi,
metformin là thuốc được sử dụng nhiều nhất
(62,6%), kế đến là nhóm thuốc ức chế DPP-4
(52,5%) và nhóm sulfonylurea (44,0%). Theo
nhiều khuyến cáo trên thế giới, metformin là
lựa chọn đầu tay trong việc điều trị ĐTĐ type
2 ngoại trừ các trường hợp BN có chống chỉ
định với thuốc. Kết quả này cũng tương tự với
nghiên cứu của Lê Văn Chi (metformin là
thuốc được sử dụng nhiều nhất với 57,4% BN
được chỉ định)(8).
Nhóm thuốc được chỉ định phổ biến thứ
hai trong nghiên cứu này là các thuốc ức chế
DPP-4. Đây là nhóm thuốc còn khá mới với
những ưu điểm đã được chứng minh như có
khả năng kiểm soát tốt đường huyết sau ăn và

217


Nghiên cứu Y học

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019

ít nguy cơ hạ đường huyết quá mức hơn so
với sulfonylurea. Ngoài ra, cũng có bằng
chứng cho thấy nhóm thuốc này thể giúp cải
thiện triệu chứng suy giảm trí nhớ và cải thiện
chuyển hóa xương ở người cao tuổi(9).
Mặc dù có một số nhược điểm như gây
tăng cân, tăng nguy cơ hạ đường huyết quá
mức cũng như bằng chứng an toàn trên tim
mạch chưa rõ ràng(9), nhóm sulfonylurea vẫn
là một trong các lựa chọn điều trị ĐTĐ phổ
biến tại BV ĐHYD. So với các sulfonyurea
khác như glyburide hay glimepiride thường
gây ra tình trạng hạ đường huyết, tăng cân
nên thường tránh sử dụng ở BN cao tuổi thì
hoạt chất được chỉ định chủ yếu tại phòng
khám Nội tiết là gliclazide, có ái lực với các
thụ thể của sulfonylurea trên tế bào β tụy thấp
hơn, do đó ít gây hạ đường huyết quá mức
hơn(1,9). Hơn nữa, việc chọn lựa dạng bào chế
phóng thích có kiểm soát (MR) cũng giúp
giảm thiểu nguy cơ hạ đường huyết và đảm
bảo an toàn hơn cho đối tượng BN cao tuổi.

khuyến cáo là 5 mg/ngày)(5). Nhìn chung, đa số
BN cao tuổi tại phòng khám Nội tiết – BV
ĐHYD được chỉ định thuốc phù hợp. Tuy vậy,
cần tăng cường công tác kiểm duyệt đơn thuốc
ngoại trú để đảm bảo tránh được các sai sót
liên quan đến liều và thời điểm dùng thuốc.
Tình hình kiểm soát đường huyết
Tỷ lệ BN hiện đang kiểm soát tốt HbA1C
trong nghiên cứu này cao hơn so với nghiên
cứu của Lê Văn Chi (47,8% so với 16,7%)(8).
Điều này có thể phản ánh hiệu quả điều trị
khá tốt tại BV ĐHYD. Tuy nhiên, việc chỉ
46,0% BN được đo HbA1C tại thời điểm khảo
sát cũng là một hạn chế khiến chúng tôi chưa
thể đánh giá toàn diện về hiệu quả kiểm soát
thông số này.
Tỷ lệ BN kiểm soát tốt ĐTĐ theo khuyến cáo
của ADA 2017 vẫn còn khiêm tốn (36,8%). Điều
này cho thấy kiểm soát tốt đường huyết ở người
cao tuổi vẫn luôn là một thách thức đối với nhà
điều trị do ngoài việc sử dụng thuốc, các biện

Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy đa số
BN được điều trị bằng việc phối hợp thuốc,
chủ yếu là phối hợp hai thuốc (40,7%) và ba
thuốc (25,8%). Điều này có thể do BN đã cao
tuổi và mắc ĐTĐ lâu năm (trung bình hơn 9
năm) nên cần nhiều thuốc để kiểm soát được
bệnh. Kết quả này tương tự với nghiên cứu

của Mohamed và cộng sự(10) với đa số BN được
điều trị bằng phối hợp hai thuốc (71,0%).

pháp thay đổi lối sống như tập thể dục, điều

Theo kết quả khảo sát, đa số BN trong
nghiên cứu này được chỉ định thời điểm dùng
thuốc hợp lý là metformin uống sau bữa ăn;
sulfonylurea, repaglinide uống trước bữa ăn
và acarbose uống trong hoặc ngay sau bữa ăn.
Tuy nhiên, vẫn còn một tỷ lệ nhỏ BN được chỉ
định thời điểm dùng thuốc chưa đúng với
hướng dẫn sử dụng như dùng metformin
trước bữa ăn (9,4%), sulfonylurea và
repaglinide sau bữa ăn (lần lượt là 1,0% và
4,8%) hoặc dùng acarbose trước bữa ăn
(26,3%). Ngoài ra, có 1 trường hợp chỉ định
quá liều linagliptine (10 mg/ngày so với liều

nhiên, khi xét về thời gian vận động theo khuyến

218

chỉnh chế độ ăn uống, thói quen dùng rượu bia,
thuốc lá cũng như kiểm soát cân nặng là vô cùng
cần thiết. Tuy nhiên, rất khó để có thể kiểm soát
tốt các yếu tố này, đặc biệt là với BN cao tuổi.
Trong nghiên cứu này, tỷ lệ BN thừa cân, béo
phì còn khá cao (54,0%). Kết quả cho thấy tỷ lệ
BN có tập thể dục khá khả quan (74,0%). Tuy

cáo dành cho BN ĐTĐ cao tuổi(11) thì tỷ lệ này
khiêm tốn hơn với chỉ 52,5% BN tập thể dục ít
nhất 30 phút/ngày và 62,4% BN tập thể dục ít
nhất 5 ngày/tuần.
Trong nghiên cứu này, chúng tôi không
khảo sát về mức độ tuân thủ dùng thuốc cũng
như các biện pháp thay đổi lối sống của BN
như chế độ ăn uống, mức độ kiểm soát biến
chứng cũng như các bệnh lý kèm theo ở BN
cao tuổi. Điều này cũng góp phần hạn chế việc

Chuyên Đề Dược


Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019

Nghiên cứu Y học

xác định nguyên nhân tỷ lệ BN kiểm soát bệnh

và có thể kiểm soát tình trạng hạ đường huyết

chưa cao trong nghiên cứu này.

quá mức được tốt hơn.

Tình trạng hạ đường huyết

Các biện pháp xử lý tình trạng hạ đường
huyết của BN

Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy, chỉ
khoảng một nửa số BN cao tuổi (45,1%) có
hiểu biết về tình trạng hạ đường huyết quá
mức thông qua bác sĩ, bạn bè, người thân…
hoặc tự tìm hiểu trên internet. Tuy nhiên, cũng
có nhiều BN có hiểu biết về tình trạng hạ
đường huyết do bản thân đã từng bị hạ đường
huyết quá mức trong quá trình điều trị bằng
thuốc. Kết quả nghiên cứu cho thấy BN được
điều trị bằng insulin có hiểu biết về tình trạng
hạ đường huyết cao hơn có ý nghĩa thống kê
so với những BN được điều trị bằng
sulfonylurea (56,7% so với 40,3%, p = 0,002)
hoặc bằng thuốc điều trị ĐTĐ khác (57,6% so
với 37,5%, p = 0,002). Điều này có thể là do hạ
đường huyết quá mức là một tác dụng phụ
nguy hiểm của insulin. Do đó, có thể những
BN được điều trị bằng thuốc này đã được bác
sĩ dặn dò kỹ hơn. Ngoài ra, kết quả nghiên
cứu cũng chỉ ra rằng tỷ lệ BN đã từng bị hạ
đường huyết quá mức trong nhóm dùng
insulin cao hơn có ý nghĩa thống kê so với các
nhóm thuốc khác (p < 0,05). Như vậy, các BN
dùng insulin có thể có nhiều kinh nghiệm bị
hạ đường huyết hơn và do đó có hiểu biết
nhiều hơn so với các nhóm BN còn lại.
Việc sử dụng các thuốc điều trị ĐTĐ, đặc
biệt là các thuốc dễ gây hạ đường huyết quá
mức như insulin và sulfonylurea, nên được

theo dõi cẩn thận trên đối tượng BN cao tuổi.
Do đó, BN cao tuổi cần được cung cấp những
thông tin chính xác, phù hợp với khả năng
nhận thức của BN về tác dụng phụ của thuốc,
đặc biệt là hạ đường huyết quá mức, để giúp
BN có những biện pháp phòng tránh hiệu quả

Chuyên Đề Dược

Theo kết quả nghiên cứu của chúng tôi, chỉ
có 31,6% BN biết dùng nước đường để giải quyết
tình trạng hạ đường huyết quá mức khi gặp
phải. Cần chú ý rằng, mặc dù tỷ lệ BN biết về
tình trạng hạ đường huyết quá mức cao hơn
(45,1%) nhưng không phải tất cả các BN trong số
họ đều có những biện pháp đúng để phòng
tránh hạ đường huyết quá mức kịp thời.
Theo Hiệp hội Đái Tháo Đường Canada,
để có thể xác định đúng tình trạng hạ đường
huyết và có những biện pháp xử lý đúng, BN
cần phải đo đường huyết mao mạch của mình
ngay tại thời điểm nghi ngờ hạ đường huyết
xảy ra. Nếu kết quả đường huyết < 4 mmol/L,
bệnh nhân cần được bổ sung ngay 15 – 20 g
glucose dưới dạng kẹo glucose hay nước
đường. Nếu đường huyết ≥ 4 mmol/L, có thể
uống sữa hay ăn trái cây ngọt(4). Tuy nhiên, tất
cả BN cao tuổi trong nghiên cứu này đều
không có thói quen đo đường huyết mao
mạch tại nhà. Do đó, BN có nguy cơ không

đánh giá được mức độ hạ đường huyết, dẫn
đến không có những biện pháp xử lý phù hợp.
Thực tế, có 4,6% BN không có biện pháp xử lý
nào để cải thiện tình trạng hạ đường huyết khi
gặp phải, cũng như có 1,7% BN đã tự ngưng
dùng thuốc một thời gian. Những cách xử trí
này có thể dẫn đến hậu quả hết sức nặng nề,
khiến BN không thể kiểm soát được tình trạng
bệnh, có thể ảnh hưởng đến tính mạng cũng
như tạo ra gánh nặng về chi phí điều trị cho
BN. Nghiên cứu cũng ghi nhận 11,8% BN đã
từng phải nhập viện vì bị hạ đường huyết quá
mức trong tình trạng hôn mê, không loại trừ
sau khi áp dụng các biện pháp xử trí hạ đường
huyết không thích hợp.
Một kết quả đáng ngạc nhiên là có đến
94,5% số BN cho biết đã cải thiện các triệu
chứng sau khi xử trí. Kết quả này có vẻ mâu

219


Nghiên cứu Y học

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019

thuẫn với tỷ lệ BN có cách xử trí đúng. Điều
này có thể cho thấy khả năng BN đã không
phân biệt được chính xác hạ đường huyết quá
mức với các tình trạng khác do chỉ dựa trên

triệu chứng mà không đo đường huyết cụ thể.
Trong khi đó, có nhiều biểu hiện hạ đường
huyết quá mức ghi nhận được ở các BN này
rất khó phân biệt với những rối loạn thông
thường của tuổi già như mệt mỏi (21,0%),
chóng mặt (26,3%) ... Cùng với việc sử dụng
các thuốc dễ gây hạ đường huyết như insulin
và sulfonylurea, tuổi già và sự suy giảm chức
năng thận trên đối tượng BN cao tuổi đều là
những yếu tố nguy cơ cao làm gia tăng tình
trạng hạ đường huyết quá mức(6). Do đó, cần
thiết phải nâng cao hiểu biết của BN, giúp BN
hiểu rõ được mức độ nghiêm trọng của tình
trạng hạ đường huyết quá mức, nâng cao sự
tuân thủ trong điều trị cũng như có những
biện pháp khắc phục tình trạng hạ đường
huyết đúng và kịp thời, ví dụ như giúp BN có
thói quen đo đường huyết mao mạch thường
xuyên, hay luôn mang theo kẹo glucose bên
mình để sử dụng khi gặp những triệu chứng
của hạ đường huyết, không bỏ bữa sau khi
dùng thuốc…
KẾT LUẬN
Kết quả nghiên cứu cho thấy đa số BN cao
tuổi được điều trị bằng phối hợp hai thuốc
hoặc phối hợp ba thuốc để có thể kiểm soát tốt
đường huyết. Tỷ lệ BN cao tuổi đã kiểm soát
ĐTĐ vẫn còn chưa cao. Có gần 30% bệnh nhân
cho biết đã từng bị hạ đường huyết trong
vòng 1 tháng trước. Tuy nhiên, hiểu biết của

BN cao tuổi về tình trạng hạ đường huyết quá
mức cũng như cách phòng ngừa, xử trí vẫn
còn hạn chế. Do đó, BN cần được cung cấp
nhiều thông tin hơn về thuốc và về tác dụng
phụ của thuốc, đặc biệt là tình trạng hạ đường

220

huyết quá mức, để có thể kiểm soát ĐTĐ hiệu
quả và an toàn hơn.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

ADVANCE Collaborative Group (2008). Intensive blood
glucose control and vascular outcomes in patients with
type 2 diabetes. The New England Journal of Medicine, 358:
pp.2560-2572.
2. American Diabetes Association (2017). Standards of
medical care in diabetes, Older adults. Diabetes Care, 37:
pp.81-85.
3. Budnitz DS et al (2011). Emergency hospitalizations for
adverse drug events in older Americans. The New England
Journal of Medicine, 365: pp.2002-2012.
4. Comité d’experts des Lignes directrices de pratique
clinique de l’Association canadienne du diabète (2003).
Lignes directrices de pratique clinique 2003 de
l’Association canadienne du diabète pour la prévention et
le traitement du diabète au Canada. Canadian Journal of
Diabetes, 27 (Suppl. 2): S48.
5. Inzucchi SE, Bergenstal RM, et al. (2015). Management of

hyperglycemia in type 2 diabetes, 2015: a patient-centered
approach: update to a position statement of the American
Diabetes Association and the European Association for the
Study of Diabetes. Diabetes Care, 38: pp.140-149.
6. Jaap AJ, et al. (1998). Perceived symptoms of hypoglycemia
in elderly type 2 diabetic patients treated with insulin.
Diabetic medicine: a journal of the British Diabetic Association,
15(5): pp.398-401.
7. Kirkman MS, et al. (2012). Diabetes in older adults. Diabetes
Care, 35: pp.2650-2664.
8. Lê Văn Chi, Trần Quang Trung (2011). Tình hình sử dụng
thuốc hạ glucose máu ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2.
Bộ môn Nội, Trường Đại học Y Dược Huế.
/>9. Masahiro Fukuda, et al. (2011). Survey of Hypoglycemia in
Elderly People With Type 2 Diabetes Mellitus in Japan,
Journal of Clinical Medicine Research, 7(12): pp.967-978.
10. Mohamed M, Diabcare–Asia 2003 Study Group (2008). An
audit on diabetes management in Asian patients treated by
specialists, the Diabcare – Asia 1998 – 2003 studies. Current
Medical Research and Opinion, 24 (2): pp.507 - 514.
11. Sheri Colberg (2013). Older Adults. In: Sheri Colberg.
Exercise and Diabetes: A Clinician’s Guide to Prescribing
Physical Activity, 1st edition, pp 374 - 384. American
Diabetes Association.

Ngày nhận bài báo:

18/10/2018

Ngày phản biện nhận xét bài báo:

01/11/2018

Ngày bài báo được đăng:

15/03/2019

Chuyên Đề Dược