Dạy học khám phá chủ đề bất phương trình hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn ở lớp 10

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

VŨ THỊ LAN ANH

DẠY HỌC KHÁM PHÁ CHỦ ĐỀ
BẤT PHƯƠNG TRÌNH VÀ HỆ BẤT PHƯƠNG
TRÌNH
BẬC NHẤT HAI ẨN Ở LỚP 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM TOÁN


HÀ NỘI – 2020


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

VŨ THỊ LAN ANH

DẠY HỌC KHÁM PHÁ CHỦ ĐỀ
BẤT PHƯƠNG TRÌNH VÀ HỆ BẤT PHƯƠNG
TRÌNH
BẬC NHẤT HAI ẨN Ở LỚP 10

CHUYÊN NGÀNH LÍ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ
MƠN TỐN
Mã số: 814.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM TOÁN

Người hướng dẫn khoa học: GS.TS NGUYỄN HỮU CHÂU


HÀ NỘI – 2020


LỜI CẢM ƠN
Luận văn thạc sĩ được hoàn thành tại Trường Đại học Giáo dục – Đại
học Quốc gia Hà Nội. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc
tới đến Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội, phòng đào tạo
sau đại học, Khoa Sư phạm, đặc biệt là GS.TS. Nguyễn Hữu Châu đã trực tiếp
hướng dẫn, dìu dắt, giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình triển khai, nghiên cứu
và hoàn thành đề tài "Dạy học khám phá chủ đề Bất phương trình và hệ bất
phương trình bậc nhất hai ẩn ở lớp 10."
Tác giả cũng xin được bày tỏ lịng biết ơn chân thành đến các q thầy
cơ giáo là giảng viên đã dạy học tại lớp cao học phương pháp và lý luận dạy
học bộ mơn tốn đợt 2 năm 2017 trong hai năm học vừa qua, mỗi bài dạy của
thầy cô đều là những bài học quý báu cho tác giả thực hiện đề tài này.
Cuối cùng, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc với gia đình, bạn bè,
đồng nghiệp, người thân đã ln nhiệt tình giúp đỡ tác giả trong q trình
hồn thành luận văn này.
Tác giả rất mong nhận được sự đóng góp, phê bình của q thầy cơ, các
nhà khoa học, đọc giả và các bạn đồng nghiệp để đề tài hồn thiện hơn và có
thể áp dụng sâu rộng hơn trong thực tế.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày

tháng 02 năm 2020
Tác giả

Vũ Thị Lan Anh


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT
1
2
3
4
5
6
7

Các chữ viết tắt
DH
DHKP
GV
HS
PPDH
SGK
THPT

Các chữ viết đầy đủ
Dạy học
Dạy học khám phá
Giáo viên
Học sinh
Phương pháp dạy học
Sách giáo khoa
Trung học phổ thông

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN...................................................................................................i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.............................................................ii
DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ.....................................................vi
MỞ ĐẦU..........................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài........................................................................................1
2. Lịch sử nghiên cứu.....................................................................................3
3. Mục đích nghiên cứu..................................................................................3
4. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................4
6. Phạm vi nghiên cứu....................................................................................5
7. Giả thuyết khoa học...................................................................................5
8. Phương pháp nghiên cứu............................................................................5
9. Cấu trúc luận văn.......................................................................................6
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI..............7
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu......................................................................7
1.1.1. Quan điểm về dạy học khám phá của các tác giả nước ngoài..............7
1.1.2. Quan điểm về dạy học khám phá của các tác giả trong nước............10
1.1.3. Kết luận..............................................................................................11
1.2. Một số vấn đề cơ bản của dạy học khám phá........................................11
1.2.1. Dạy học khám phá..............................................................................11
1.2.2. Đặc trưng của dạy học khám phá trong nhà trường trung học phổ thông13
1.2.3. Phân loại dạy học khám phá...............................................................14
1.2.4. Ưu điểm, nhược điểm của phương pháp dạy học khám phá..............15
1.2.5. Những điểm cần lưu ý khi vận dụng phương pháp dạy học khám phá
......................................................................................................................17
1.2.6. Các nguyên tắc khi xây dựng tiết học bằng phương pháp dạy học
khám phá......................................................................................................19
1.2.7. Tiến trình xây dựng tiết học theo phương pháp dạy học khám phá...21

1.3. Tốn học gắn với thực tiễn....................................................................26
1.3.1. Vai trị của toán học với thực tiễn.......................................................26
1.3.2. Nội dung chủ đề bất phương trình và hệ bất phương trình hai ẩn ở
chương trình tốn lớp 10..............................................................................27


1.3.3. Thực trạng vận dụng dạy học toán gắn với thực tiễn để phát triển
năng lực giải quyết vấn đề ở trường trung học phổ thông Đường An.........27
Kết luận chương 1.........................................................................................29
CHƯƠNG 2: NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN................................................30
2.1. Dạy học chủ đề bất phương trình - hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn
ở trường phổ thơng.......................................................................................30
2.1.1.Bất phương trình và hệ bất phương trình bậc nhất một ẩn..................30
2.1.2. Bất phương trình bậc nhất hai ẩn.......................................................32
2.1.3. Hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn..................................................33
2.1.4. Chủ đề bất phương trình - hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn trong
chương trình tốn.........................................................................................44
2.2. Khảo sát thực tiễn dạy học chủ đề bất phương trình - hệ bất phương
trình bậc nhất hai ẩn ở trường trung học phổ thơng.....................................44
2.2.1. Đối tượng và mục đích điều tra..........................................................44
2.2.2. Nội dung điều tra................................................................................45
2.2.3. Phương pháp và tiến hành điều tra.....................................................45
2.2.4. Kết quả điều tra..................................................................................45
Kết luận chương 2.........................................................................................47
CHƯƠNG 3: MỘT SỐ ĐỀ XUẤT DẠY HỌC KHÁM PHÁ THEO CHỦ
ĐỀ BẤT PHƯƠNG TRÌNH VÀ HỆ BẤT PHƯƠNG TRÌNH HAI ẨN Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THƠNG....................................................48
3.1. Ngun tắc và quy trình xây dựng giáo án theo dạy học khám phá.....48
3.2. Xây dựng giáo án dạy học bất phương trình - hệ bất phương trình bậc
nhất hai ẩn lớp 10 ở trường trung học phổ thơng.........................................58

3.2.1. Thuận lợi............................................................................................58
3.2.2. Khó khăn............................................................................................59
Kết luận chương 3.........................................................................................60
CHƯƠNG 4: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM................................................61
4.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm............................................................61
4.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm...........................................................61
4.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm......................................................62
4.4. Kế hoạch và nội dung thực nghiệm sư phạm........................................62
4.4.1. Kế hoạch lớp thực nghiệm.................................................................62


4.4.2. Đối tượng thực nghiệm......................................................................63
4.4.3. Nội dung thực nghiệm........................................................................63
4.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm................................................64
4.5.1. Cơ sở đánh giá kết quả thực nghiệm..................................................64
4.5.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm............................................................64
Kết luận chương 4.........................................................................................75
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ...............................................................76
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................79
PHỤ LỤC....................................................................................................PL1


DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ
Sơ đồ 1.1. Quá trình khám phá........................................................................18
Sơ đồ 1.2. Vai trị của giáo viên và học sinh trong dạy học khám phá............19
Sơ đồ 1.3. Lộ trình tổ chức dạy học khám phá trong nhà trường....................24
Bảng 4.1. Chất lượng mơn tốn học kì I năm học 2018 – 2019......................63
Bảng 4.2 Kết quả bài kiểm tra ở tiết 1.............................................................65
Bảng 4.3 Kết quả kiểm tra ở tiết 2..................................................................66
Bảng 4.4 Kết quả kiểm tra 15 phút..................................................................68

Bảng 4.5 Kết quả kiểm tra 45 phút..................................................................69
Bảng 4.6 Thống kê mô tả kết quả các bài kiểm tra lớp đối chứng..................70
Bảng 4.7. Sự tương quan của các bài kiểm tra lớp đối chứng.........................71
Bảng 4.8. Thống kê mô tả kết quả các bài kiểm tra lớp thực nghiệm.............72
Bảng 4.9. Sự tương quan của các bài kiểm tra lớp thực nghiệm.....................72
Biểu đồ 4.1 Điểm trung bình của các bài kiểm tra..........................................73


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay, đất nước ta đang bùng nổ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0,
cuộc cách mạng này sẽ đem đến các cơ hội phát triển về mọi mặt cho nước ta,
giúp chúng ta rút ngắn được q trình thực hiện cơng nghiệp hố bằng việc đi
tắt đón đầu, nhờ các thành tựu ứng dụng các công nghệ cao hơn trong các lĩnh
vực của ngành công nghiệp.
Mục tiêu của giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, phát triển nguồn
nhân lực, đạo tạo ra những con người vừa có năng lực tốt vừa có phẩm chất tốt,
chuyển mạnh q trình giáo dục từ lấy người dạy làm trung tâm sang lấy người
học làm trung tâm.Từ chủ yếu chú trọng vào lý thuyết hàn lâm sang phát triển
năng lực thực hành thực tiễn, năng lực xã hội và phẩm chất cho người học. Để đào
tạo được những con người như vậy thì giáo dục trong nhà trường phải có sự kết
hợp chặt chẽ với giáo dục tại gia đình và giáo dục xã hội.
Do đó giáo dục cũng phải tự làm mới mình nhằm phù hợp và bảo đảm
được mục tiêu giáo dục con người phát triển toàn diện.
Xét trong lĩnh vực giáo dục, các phương thức học mới ngày càng phát
triển, đặc biệt là e – learning. Một người chỉ cần một chiếc máy tính hoặc
chiếc điện thoại có kết nối internet là có thể tìm được rất nhiều bài giảng về
một chủ đề trong một mơn học. Người ta có thể thực hiện các khóa học online
tại nhà riêng ở mọi thời điểm trong ngày. Họ vẫn có giáo viên hướng dẫn, có
các bài kiểm tra đánh giá, thậm chí là trao đổi trực tiếp mọi thắc mắc về bài

học với giáo viên đăng bài giảng đó. Mọi thứ trở nên thuận lợi chỉ với một cú
lick chuột hay vài thao tác bấm bàn phím người học có thể lấy được mọi kiến
thức , kể cả những nguồn thông tin không được kiểm sốt tính đúng sai. Từ
đó người học cũng dẫn khơng cịn mặn mà với các bài giảng trực tiếp trên
giảng đường, ở lớp cùng các bạn học.

1


Nhưng nguy hiểm hơn, là người học khi tiếp xúc với internet lại
khơng phải do mục đích học tập.Những mục đích học sinh sinh viên sử dụng
internet hiện nay đa số là sử dụng mạng xã hội, xem phim, chơi game do đó
đã dẫn đến nhiều hệ lụy như tiếp xúc với văn hóa phẩm độc hại, nghiện chơi
game, nghiện xem phim, nghe nhạc, nghiện mạng xã hội và thậm chí là các
hành vi vi phạm pháp luật.
Để người học tránh rơi vào tình trạng “ăn sẵn” các kiến thức trên
internet, có đủ năng lực để phân biệt đúng sai, tự giác học tập và kiểm soát
được hành vi của bản thân, nền giáo dục nước nhà đã đưa ra các chương trình
đổi mới phù hợp.
Qua đó thấy rằng chính sự bùng nổ khoa học cơng nghệ đã vơ hình tạo
ra một lớp người ngày càng phụ thuộc vào ứng dụng của chúng, dẫn đến sự
lười học tập và lười tìm hiểu tri thức. Do đó, u cầu cấp bách đặt ra trong
giáo dục chính là tạo ra ham muốn học tập cho người học, hay nói các khác
tạo ra động cơ cho quá trình học tập.
Động lực học tập của học sinh phải xuất phát từ chính lịng ham muốn
học hỏi, tìm tịi về lĩnh vực đó. Muốn tạo được động lực học tập cho học sinh,
ta cần có những kích thích trực tiếp từ mơi trường sinh sống và học tập của
các em. Để các em tự có khát vọng tìm kiếm ra câu trả lời cho một vấn đề, có
cảm giác mãn nguyện hài lịng khi tìm ra câu trả lời đó. Chỉ có như vậy học
sinh mới thực sự học và có thể phát triển tồn diện về mọi mặt.

Nhận thấy điều này, bản thân tôi cho rằng, một phương pháp học tập
mang tính tư duy khám phá sẽ xây dựng được động lực học tập cho học sinh.
Đặc biệt đối với các môn về khoa học tự nhiên luôn bị các em học sinh xếp
vào loại “mơn học khó hiểu”, ví dụ như mơn tốn.
Phát huy tính tích cực của học sinh là một trong những mục tiêu quan
trọng mà nền giáo dục đang đặt ra. Để đạt được mục tiêu đó, cần đổi mới
phương pháp giảng dạy, từ giảng dạy theo phương pháp học tập người dạy
2


nắm vai trò trung tâm đến những phương pháp mới nhằm nâng cao vai trị của
người học, phát huy tính tích cực trong học tập của học sinh
Dạy học khám phá là phương pháp dạy học học tích cực , có nhiều ưu
điểm, đang được nghiên cứu và áp dụng trong quá trình giảng dạy tại trường
học ở các cấp học.
Với phương pháp dạy học khám phá, con đường đi tới tri thức mới của
người học được xây dựng trên cơ sở kiến thức có sẵn của bản thân, thơng qua
các hoạt dộng tích cực của người học và sự hướng dẫn của người dạy.Với
phương pháp này, người học sẽ cảm thấy hứng thú và tự giác muốn tìm tịi
kiến thức mới. Hơn thế nữa, trong bất kì điều kiện học tập nào cũng có thể áp
dụng được một cách linh hoạt và hiệu quả.
Từ những lí do trên, là một giáo viên trung học phổ thông tôi chọn
nghiên cứu đề tài: Dạy học khám phá chủ đề Bất phương trình và hệ bất
phương trình bậc nhất hai ẩn ở lớp 10.
2. Lịch sử nghiên cứu
Qua tìm hiểu tơi thấy có nhiều đề tài nghiên cứu về việc dạy học khám
phá cho học sinh trung học ở nhiều môn học khác nhau, một số đề tài gắn với
thực tiễn. Các đề tài này thường tập trung nhiều ở các môn như sinh học, vật
lý, hóa học và đem lại hiểu quả rất tốt.
Ở trong luận văn này, tôi muốn tập trung nghiên cứu về vấn đề phát

triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn mơn tốn cho học sinh lớp 10 trong
dạy học bất phương trình và hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn.
3. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu phương pháp dạy học khám phá, xây dựng các cách tiếp
cận và giải quyết vào học bất phương trình và hệ bất phương trình bậc nhất
hai ẩn, nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tự học và hợp tác
cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy và học mơn tốn ở
trường trung học phổ thông, đặc biệt ở lớp 10.
3


4. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện được và có hiệu quả các mục đích nghiên cứu đã nêu,
nhiệm vụ nghiên cứu được đề ra như sau:
- Nghiên cứu các lý thuyết của dạy học, các phương pháp dạy học tích
cực hiện nay, đặc biệt là phương pháp dạy học khám phá theo định hướng
phát triển năng lực; các năng lực chung và chun biệt trong mơn tốn học
cần phát triển cho học sinh trung học; năng lực giải quyết vấn đề.
- Phương án tổ chức các hoạt động dạy học khám phá trong quá trình
dạy học thực tế trên lớp với thời lượng tiết học 45 phút.
- Tham khảo các nội dung, cấu trúc các chủ đề trong chương trình
trong sách giáo khoa để tìm nội dung liên quan đến thực tiễn và có liên hệ với
chủ đề nghiên cứu.
- Xây dựng một số chủ đề toán học gắn liền với thực tiễn.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm tại trường THPT Đường An để đánh
giá tính phù hợp của các biện pháp đã đề xuất trong việc dạy học khám phá
cho học sinh trong dạy học mơn Tốn.
5. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
5.1. Khách thể nghiên cứu
- Giáo viên, đặc biệt giáo viên dạy bộ môn toán

- Học sinh các lớp khối 11, 12
- Học sinh các lớp 10G, 10I trường trung học phổ thông Đường An.
5.2. Đối tượng nghiên cứu
Dạy học chủ đề bất phương trình và hệ bất phương trình hai ẩn ở
chương trình trung học phổ thông ở học sinh lớp 10.
- Quá trình dạy học bộ mơn tốn của giáo viên ở chủ đề bất phương
trình và hệ bất phương trình hai ẩn ở chương trình trung học phổ thơng ở học
sinh lớp 10.
- Việc học và tiếp thu của học sinh các lớp 10 khi được giảng dạy chủ
đề nghiên cứu.

4


6. Phạm vi nghiên cứu
- Nghiên cứu chương trình tốn học lớp 10, tập trung nghiên cứu các
chủ đề có tính thực tiễn để phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh.
- Dạy thực nghiệm các chủ đề toán học gắn liền với thực tiễn tại
trường trung học phổ thơng Đường An,huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương.
7. Giả thuyết khoa học
Vận dụng phương pháp dạy học khám phá trong quá trình dạy học chủ đề
bất phương trình, hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn thì sẽ:
- Phát huy được tinh thần tích cực hoạt động và tạo động cơ học tập của học
sinh, nâng cao hiệu quả của q trình dạy học.
- Góp phần đổi mới phương pháp dạy học trong giai đoạn hiện nay.
- Phát triển được năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tư duy, năng lực
tự học,
năng lực hợp tác, năng lực ngơn ngữ cho học sinh.
- Góp phần nâng cao chất lượng dạy và học mơn Tốn.
8. Phương pháp nghiên cứu

8.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận
- Phương pháp nghiên cứu dựa trên cơ sở lý thuyết để phân tích hệ
thống hóa các tài liệu với nội dung: Thực hiện việc tổng hợp các kiến thức
liên quan đến chủ đề của đề tài nghiên cứu. Hệ thống hóa, xây dựng các ví dụ
theo các nội dung, kỹ năng được đề cập đến trong đề tài. Sắp xếp các nội kỹ
năng theo trình tự xuất hiện logic và hợp lý để mạch trình bày chủ đề rõ rang,
mạch lạc. Có sự hướng dẫn áp dụng các kiến thức được nêu ra để hình thành
các kỹ năng, kĩ xảo cần thiết cho người học để thực hiện giải các bài toán
trong chủ đề bất phương trình và hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn. Xác
định được các vấn đề người học vấp phải khi học chủ đề. Từ đó tìm ra được
các biện pháp để khắc phục các sai lầm đó.
- Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thơng tin: Sử dụng các
phiếu trả lời để tìm hiểu các phương pháp dạy học chủ đề này của các giáo

5


viên. Đồng thời thực hiện điều tra thực trạng của học sinh về nội dung đề tài,
dựa vào đó tìm được những vấn đề mà học sinh vướng mắc có liên quan đến
đề tài.
- Phương pháp thống kê, xử lý số liệu: Dựa vào kết quả khảo sát đưa ra
các thống kê ví dụ như các phương pháp dạy học đã dung, các vấn đề mà học
sinh gặp phải khi học chủ đề, hay kết quả thực hiện nghiên cứu,… từ đó thực
hiện phân tích tổng hợp và so sánh kết quả học tập, tinh thần thái độ với môn
học đối với các lớp được áp dụng và lớp không được áp dụng hoặc trước khi
áp dụng và sau khi áp dụng nội dung đề tài từ đó rút ra những kết luận. Tổng
hợp các ý kiến nhận xét của các giáo viên, đặc biệt giáo viên mơn tốn để
hồn thiện đề tài này.
8.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phỏng vấn, khảo sát học sinh các khối lớp trung học phổ thông về đề

tài. Chủ yếu ở các khối lớp đã học : khối 11 và khối 12.
- Quan sát quá trình học tập của học sinh qua các giờ học chủ đề đối với
học sinh khối 10.
- Điều tra mức độ phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh
trước và sau khi được học tiết học sử dụng phương pháp dạy học khám phá.
9. Cấu trúc luận văn
Để trình bày được tồn bộ ý tưởng và nghiên cứu của bản thân về đề tài
này, tôi đã thiết kế luận văn theo bốn chương sau:
Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài
Chương 2. Nghiên cứu thực tiễn của đề tài
Chương 3. Một số đề xuất dạy học khám phá theo chủ đề bất phương trình và
hệ bất phương trình hai ẩn ở trường trung học phổ thông
Chương 4. Thực nghiệm sư phạm

6


CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
1.1.1. Quan điểm về dạy học khám phá của các tác giả nước ngoài
Theo Ferriere Jerome Bruner (1915), nhà tâm lí học người Mỹ - người
đã xây dựng nên phương pháp dạy học khám phá, cho rằng học là một q
trình mang tính chủ quan. Qua việc học tập, người học xây dựng nên các ý
tưởng,các khái niệm về một vấn đề mới dựa trên nền tảng các kiến thức có
sẵn của chính bản thân họ. Ơng khẳng định rằng xun suốt q trình học tập,
người học nên được khích lệ, cổ vũ và được định hướng các cách tự do khám
phá những nguồn thông tin mới được đưa ra bởi người dạy.
Việc học tập theo phương pháp khám phá chỉ có thể xảy ra khi từng cá
nhân người học thực sự sử dụng tư duy của mình để phát hiện ra ý nghĩa của

các hoạt động học tập, và kết luận được nội dung của thông tin được đưa ra
theo cách riêng của chính bản thân họ. Do đó, người học phải biết cách kết
hợp được các hoạt động quan sát so sánh,và nêu rõ được ý nghĩa của vấn đề
được gài vào các hoạt động học tập họ đã làm, để hình thành các kiến thức
mới mà trước đây họ chưa từng biết.Trong q trình này, vai trị của người
giáo viên là định hướng,cổ vũ và tạo điều kiện để học sinh tự tìm tịi, khám
phá ra các thơng tin mới. Người dạy đóng vai trị là cầu nối truyền tải các nội
dung cần tìm hiểu, cần học với các phương pháp phù hợp với thực tiễn và
năng lực học tập hiện tại của học sinh. Do đó, việc xây dựng giáo án nên được
làm theo dạng bậc thang để người học có thể từng bước xây dựng được các
kiến thức mới từ những kiến thức vốn có của mình. Nhưng người dạy cần
đảm bảo được rằng trong dạy học khám phá khơng phải HS tự tìm tịi và xây
dựng được tất cả các kiến thức mới mà họ thực hiện khám phá với mục đích
tìm ra sự liên kết giữa các ý tưởng mới với các kiến thức cơ sở đã có để đưa
7


ra các kết luận mới hình thành lên các kiến thức và khái niệm mới . Bruner đã
đưa ra các lí do để người dạy cần sử dụng phương phương pháp dạy học
khám phá đó là: sự thúc đẩy quá trình tư duy từ chính bên trong người học;
giúp phát triển động cơ, động lực học tập tạo ra ham muốn tìm hiểu, và sáng
tạo của người học; đặc biệt người học có thể tự học cách khám phá chỉ qua
các định hướng cơ bản của người dạy và cuối cùng chính là nó giúp phát triển
trí nhớ thơng qua việc liên kết các thông tin trong chuỗi các hoạt động.
Theo Geofffrey Petty [3], một cách tiếp cận phổ biến nhất trong dạy
học chính là dạy học bằng cách đặt ra các câu hỏi có liên để dẫn dắt người
học đến vấn đề chính trong bài giảng. Ở cách dạy này, yêu cầu đặt ra cho
người giáo viên khi đặt câu hỏi hay giao bài tập chuyển giao cho HS, để HS
tự mình tìm ra các kiến thức mới thơng qua chuỗi các thông tin từ việc trả lời
câu hỏi và làm bài tập cần đảm bảo phải tự HS thực hiện được, làm được, xâu

chuỗi được các kết quả và đưa ra được kết luận. Do đó, người học phải tự huy
động tất cả các kiến thức có sẵn của mình có liên quan để thực hiện được các
thao tác tư duy trong quá trình học tập và khám phá ra tri thức mới. Như vậy
trong trình khám phá này, người học được đặt trong một kịch bản đươc xây
dựng bởi giáo viên. Người giáo viên bắt buộc phải có sự chuẩn bị chu đáo,
bao qt được các tình huống phát sinh khi người học bắt đầu khởi động kịch
bản đó,đảm bảo người học thực hiện các hoạt động theo các phương thức đã
được dự tính sẵn, đưa đến nội dung kiến thức đã được đặt trong mục tiêu bài
học mà không bị xa đà vào các thông tin thu được khác trong quá trình thực
hiện hoạt động khám phá.Do không phải 100% các thông tin mới thu được
đều cần thiết và chính xác theo mục đích của hoạt động, nên khi người học
tìm ra các kết luận sau mỗi hoạt động,GV sẽ đứng ra khéo léo dẫn dắt, chỉnh
sửa và chính xác hóa lại thơng tin quan trọng. Đặc biệt cần lưu ý việc tìm các
nội dung kiến thức có sẵn trong các loại sách giáo khoa, giáo trình hay các tài
liệu tham khảo khơng phải là một cách học khám phá bởi vì : Các hoạt động
8


học tập khám phá thường được thực hiện theo hình thức làm việc nhóm trong
một tình huống cần phải giải quyết cụ thể. Do đó cũng địi hỏi người học có kĩ
năng tư duy cao và năng lực hợp tác để giải quyết tình huống tìm ra cái mới
trong các hoạt động được thực hiện. Mọi kết quả của hoạt động học tập lúc
này đều là do người học tự mình tìm hiểu nên thu được chất lượng học tập cao
hơn so với việc lấy sẵn thông tin trong sách và tài liệu khi học.
Từ các lý luận trên, tôi rút ra được rằng dạy học khám phá là dạy và
học dựa trên những suy luận sau:
- HS tự hình thành và xây dựng, phát triển nên sơ đồ tư duy cho chính
mình về các thơng tin liên quan đến chủ đề khám phá dựa trên việc tìm hiểu
và kiểm chứng, sắp xếp các thơng tin này q trình quan sát cụ thể các hiện
tượng, tình huống, phân loại thơng tin, đánh giá các dữ liệu thu được, tự mình

dự đốn các kết quả có thể xảy ra,cuối cùng là mơ tả và suy luận để hình
thành nên kiến thức mới.
- Giáo viên đóng vai trị như một hướng dẫn viên “du lịch”, dẫn “đoàn”
thực hiện khám phá các nội dung kiến thức thông qua việc sử dụng phương
pháp dạy học linh hoạt phù hợp với từng giai đoạn học tập, đồng thời hỗ trợ
q trình khám phá tìm tịi kiến thức của học sinh trong các hoạt động cụ thể.
- Các loại sách giáo trình, sách giáo khoa trong các nhà trường không
phải là nguồn dữ liệu kiến thức duy nhất. Người học có thể tham khảo và học
hỏi qua các nguồn dữ liện trên internet, các tình huống , hoạt động thực tế có
liên quan đến chủ đề.
- HS phải tự thiết kế được và tự lập được kế hoạch thực hiện phương án
giải quyết vấn đề do GV nêu ra ở hoạt động khám phá.
- Điểm đáng chú ý là các kết luận được đưa ra trong q trình này với
mục đích thảo luận, nó chưa phải là các kết luận cuối cùng. Do đó người học
có thể tranh luận bác bỏ hoặc biện hộ để giữ lại các kết quả đó.

9


- Cuối cùng, GV phải là người trọng tài, đưa ra các kết quả đúng. Đồng
thời HS phải tự đánh giá được bản thân qua q trình học của chính mình với
sự hỗ trợ của giáo viên.
Như vậy trong dạy học khám phá, giáo viên phải có sự chuẩn bị kiến
thức lớn và quan sát, hướng dẫn, quản lý được HS trong quá trình học tập.
Đồng thời học sinh cần phải có nền tảng kiến thức nhất định và có ý thức học
tập tốt.
1.1.2. Quan điểm về dạy học khám phá của các tác giả trong nước
Theo Bùi Văn Nghị [11][12], ông cho rằng khám phá thực chất là sự kết
hợp của hai quá trình hoạt động và tư duy logic, có thể mơ tả cụ thể hóa qua các
hoạt động quan sát, phân tích đối tượng, dự đốn kết quả, đánh giá thông tin, đưa

ra giả thiết về chủ thể,tổng hợp và kết luận, …nhằm đưa ra những luận điểm, kết
luận khoa học hay phát hiện ra các mối liên hệ, tính chất, quy luật…, trong các
đối tượng, hiện tượng xuất hiện trong một nghiên cứu.
Ngoài ra theo một số tài liện của các tác giả khác điển hình như Nguyễn
Bá Kim[10], Trần Bá Hoành[6][7],... cũng thể hiện những tư tưởng về dạy
học khám phá. Họ đều đưa ra nhận định như sau: học tập là quá trình lĩnh hội
tri thức mà lồi người tích lũy được trong lịch sử, đồng thời trong quá trình
học tập sẽ mở rộng và sáng tạo ra các kiến thức mới dựa trên những tri thức
đã có. Do đó trong q trình học, HS ngoài tiếp thu các kiến thức được giáo
viên hướng dẫn thì cũng sẽ khám phá ra được những hiểu biết mới đối với
riêng bản thân mình.Sau một quá trình học, HS sẽ thông hiểu, ghi nhớ , thực
hiện, áp dụng được kiến thức và vận dụng linh hoạt vào cuộc sống thực tế
những gì mình đã học được, đồng thời người học cũng tích lũy cho bản thân
một vốn tri thức “mới” của riêng mình. Đến một khoảng thời gian nào đó,
người học sẽ đạt được những dấu mốc nhất định trong quá trình học tập,
nghiên cứu của mình, thì các kết quả của việc học tập tích cực và các kết quả

10


trong hành trình khám phá sẽ đạt đến tính nghiên cứu khoa học, hay nói cách
khác người học đã thực sự tạo ra tri thức khoa học mới.
1.1.3. Kết luận
Từ các quan điểm của các tác giả nước ngoài và trong nước ta nhận
thấy rằng:
- Dạy học khám phá là người học là trung tâm của học tập khám phá,
người dạy chỉ là người hỗ trợ quá trình khám phá. Người học tự lực khám
phá, tới trình độ nhất định thì sự khám phá mang tính khoa học.
- Riêng tác giả nước ngoài Geofffrey Petty cho rằng người học khám
phá dựa trên kịch bản sẵn có của người dạy chuẩn bị cho. Và ông nhấn mạnh

rằng các hoạt động khám phá phải được tiến hành theo nhóm.
Câu hỏi đặt ra ở đây: Dạy học khám phá được hiểu như thế nào mới
đúng? Sau đây chúng ta cùng tìm hiểu về “ Dạy học khám phá”
1.2. Một số vấn đề cơ bản của dạy học khám phá
1.2.1. Dạy học khám phá
“Dạy học dựa vào học tập khám phá là một cách tiếp cận của người
dạy để hướng dẫn người học tương tác với môi trường bằng cách khám phá
và thao tác các đối tượng, trả lời những câu hỏi và tranh luận hoặc thực hiện
các thí nghiệm thực tế để làm sáng tỏ và phát triển vấn đề cần học tập.”
Giáo viên khi áp dụng dạy học khám phá, sẽ tổ chức học sinh trong lớp
thành các nhóm với mục đích phát huy năng lực hợp tác, giải quyết vấn đề và
khả năng tự học của mình cho học sinh.
- Để tổ chức được một tiết học áp dụng dạy học khám phá, người giáo viên
phải lên kế hoạch và chuẩn bị thật kĩ lưỡng cho từng hoạt động xây dựng.
Trong các hoạt động khám phá mà GV đưa ra cho học sinh, sẽ phải
đảm bảo:
+) Thứ nhất, định hướng được các hoạt động phát triển tư duy cho học
sinh, chú ý các nhóm đối tượng khác nhau cần có sự hướng dẫn khác nhau.

11


+) Thứ hai, nội dung của hoạt động khám phá phải được lựa chọn phù
hợp với trình độ và năng lực hiện tại của học sinh trong lớp.
+) Thứ ba, hình thức tổ chức hoạt động phải linh hoạt, tránh để một tiết
học các hoạt động ln giống nhau. Ví dụ nên chia lại nhóm học sinh để thực
hiện hoạt động, bằng cách đó học sinh trong lớp tiếp xúc, trao đổi với nhau
nhiều hơn. Nhờ đó HS tăng khả năng hợp tác với người khác và năng lực
giao tiếp xã hội.
+) Thứ tư, cần đảm bảo có đủ các phương tiện trực quan cần thiết để

thực hiện các hoạt động khám phá. Khi đó, hoạt động khám phá sẽ diễn ra
đúng tiến độ và cho kết quả chính xác hơn.
+) Điểm cuối cùng, đó là năng lực quản lý và lãnh đạo lớp của giáo
viên. Giáo viên cần có năng lực quản lý tốt để các hoạt động khám phá diễn ra
một cách thuận lợi và không lộn xộn. Đồng thời, GV cũng phải biết cách đưa
ra các gợi ý dẫn dắt HS khi khám phá đúng lúc, để HS được chủ động tìm tịi
kiến thức mà khơng đi sai hướng
Qua đây thầy rằng, muốn áp dụng được dạy học khám phá vào tiết học
người giáo viên không hề dễ dàng thực hiện được. Người GV phải có đủ năng
lực chuyên môn, năng lực quản lý, và linh hoạt thì mới có thể đảm bảo một
tiết học dạy học khám phá diễn ra đúng tiến độ và thu được hiệu quả cao.
- Bản chất của dạy học khám phá, là người học tìm hiểu và tiếp thu tri
thức mới dựa trên nền tảng vốn tri thức ban đầu của chính học. Bằng cách tìm
mối liên hệ giữa các tri thức cũ đến vấn đề cần giải quyết, hợp tác với bạn học
để tìm hiểu và tìm ra tri thức “mới”. Kết quả của q trình học này khơng chỉ
dừng lại ở các tri thức khoa học, mà nó đem lại cho người học các tri thức xã
hội khác thông qua việc giao tiếp, hợp tác, nêu ý kiến, chất vấn đánh giá vấn
đề với bạn học trong lớp.
- Kết thúc của một hoạt động khám phá, GV sẽ chốt lại các vấn đề
chính, chính xác hóa các nội dung khoa học được HS khám phá ra. Làm cơ sở
để HS tự kiểm chứng và điều chỉnh lại các kết luận của bản thân từ đó tiếp thu
được tri thức khoa học được gài trong các hoạt động.
12


Như vậy, điểm mấu chốt cuối cùng, đó là khả năng phân biệt đúng sai,
khả năng tự điều chỉnh tư duy của HS trong quá trình học tập khám phá. Và
cũng là nhân tố quan trọng để HS nâng cao được khả năng tự học và tính linh
hoạt trong hoạt động tư duy, suy luận.
1.2.2. Đặc trưng của dạy học khám phá trong nhà trường trung học phổ thông

- Trong nhà trường phổ thông, phương pháp dạy học khám phá được sử
dụng với mục đích để học sinh tự phát hiện được các tri thức đã được công bố
và kiểm chứng chứ khơng phải để học sinh tìm ra các tri thức mới mà con
người chưa biết, chưa phát hiện ra.
- Dạy học phám phá trong nhà trường có mục tiêu là người học được
học hỏi phương pháp tư duy, các cách thức làm việc, giải quyết các vấn đề
một cách chủ động và sáng tạo. Đặc biệt người học sẽ tiếp thu một cách đầy
đủ và sâu sắc nhất một tri thức khoa học trong các môn học, và còn rèn luyện
cho học sinh các kĩ năng để sống chung, hợp tác, tương tác với người khác.
- Hình thức dạy học khám phá được áp dụng nhiều nhất trong nhà
trường đó là tổ chức các hoạt động cho người học thực hiện, tìm cách giải
quyết và kết thúc vấn đề để tìm ra được nội dung kiến thức mới được gài vào
hoạt động. Do đó thường lớp học sẽ chia thành các nhóm nhỏ, hợp tác, giúp
đỡ nhau để tìm kết quả. Đồng thời, các nhóm cũng có sự tương tác với nhau
về kết quả, thảo luận, chất vấn các kết luận để đưa ra được kết quả chính xác
nhất. Bắt buộc người học trong hoàn cảnh này phải học được cách thích nghi,
hợp tác và tích cực tư duy suy nghĩ.
- So sánh dạy học khám phá với dạy học theo các phương pháp được
dùng rất phổ biến hiện nay là lấy người dạy làm trung tâm, các phương pháp dạy
học kiểu thuyết trình, thuyết minh,… thấy rằng dạy học khám phá sẽ đánh thức
được tiềm năng, óc sáng tạo, tăng tính hứng thú và u thích mơn học của các
em hơn rất nhiều, đồng thời các em HS sau quá trình học tập thep phương pháp
dạy học khám phá trở nên chủ động hơn, kĩ năng hợp tác, giao tiếp, thuyết trình
cũng tăng lên. Do đó kết quả mang lại của dạy học khám phá rất tốt.

13


1.2.3. Phân loại dạy học khám phá
Phương pháp dạy học khám phá GV đưa ra các định hướng, chỉ dẫn cho

HS trong các hoạt động cụ thể , HS chủ động tìm tịi ra một tri thức nào đấy
trong chương trình mơn học.Dạy học khám phá gồm các kiểu hoạt động sau:
- Kiểu 1: Hoạt động khám phá có sự hướng dẫn (Guided Discovery).
Giáo viên đưa ra các hoạt động chứa vấn đề và chuẩn bị đáp án sau đó hướng
dẫn học sinh tìm được cách giải quyết cho vấn đề đó.
- Kiểu 2: Hoạt động hhám phá có hướng dẫn một phần (Modified
Discovery). Giáo viên đưa ra các hoạt động liên quan đến vấn đề và các gợi ý
cho HS tự tìm hiểu.
- Kiểu 3: Hoạt động khám phá tự do khơng có hướng dẫn (Free
Discovery). Giáo viên khơng trực tiếp can thiệp vào quá trình khám phá mà
chỉ đưa ra vấn đề cần tìm hiểu. Học sinh tự tìm các làm, tự tiến hành và đưa ra
được phương án giải quyết vấn đề. Cuối cùng kết luận và kết thúc vấn đề.
Bảng 1.1 Ba kiểu đặc trưng của hoạt động khám phá

1.2.4. Ưu điểm, nhược điểm của phương pháp dạy học khám phá
14


Dạy học khám phá [7] có các ưu điểm và hạn chế sau:
1.2.4.1. Ưu điểm của phương pháp dạy học khám phá
- Phát triển được tính tự giác, tự chủ của học sinh trong vấn đề tìm hiểu
kiến thức mới. Phát triển tính sáng tạo của HS và rèn luyện tư duy logic cho HS.
- Qua các hoạt động khám phá theo nhóm, HS phát triển các năng lực
xã hội, năng lực ngơn ngữ, hợp tác. Tăng tính sơi nổi, tích cực cho lớp học tạo
động lực học tập cho học sinh.
- DHKP tăng tính tích cực, hứng thú tìm hiểu vấn đề cho HS, do đó HS
kiên trì và chú ý hơn trong quá trình học tập.
- Các hoạt động khám phá kích thích HS đặt ra những câu hỏi cho các
vấn đề xuất hiện. Nhờ vậy, HS bị thu hút và tị mị hơn và ham muốn tìm hiểu
kiến thức mới hơn.

- Khi thực hiện học tập khám phá, học sinh cũng trở thành một nhà diễn
thuyết. Các em phải tự trình bày được về các kết quả khám phá của mình và
bảo vệ nó trước cả lớp.
- Do được chủ động tìm hiểu thơng tin và giải quyết vấn đề, HS tự tích
lũy được các kiến thức khác liên quan đến vấn đề cần giải quyết. Do đó tạo
cho mình một vốn kinh nghiệm riêng.
- Cũng chính từ tính chủ động đó, người học được khuyến khích tự tìm
ra các con đường để giải quyết vấn đề. Họ được thử nghiệm và kiểm chứng,
được trải nghiệm.
- Tất cả các kiến thức tìm được của DHKP đều dựa trên cơ sở các kiến
thức vốn có sẵn của HS. Học sinh tư duy liên kết các kiến thức có sẵn vào xử
lý tình huống khám phá và hình thành nên kiến thức mới trong hoạt động.
- Hoạt động DHKP phát huy các ý tưởng của HS, HS được thực hiên
các ý tưởng các kĩ thuật, kĩ năng giải quyết vấn đề.
- Để giải quyết được vấn đề khám phá, HS bắt buộc phải có sự tương
tác nhanh, trao đổi, phản biện và bảo vệ các kết quả của bản thân với các
thành viên khác trong lớp hay thậm chí với giáo viên. Do đó các kiến thức thu
được trở nên sâu sắc và dễ nhớ dễ hiểu.
15