Quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS trên địa bàn thành phố hà nội đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông

LỜI CAM ĐOAN
Nghiên cứu sinh cam đoan đây là công trình
nghiên cứu của riêng Nghiên cứu sinh. Các số liệu,
kết quả nêu trong luận án là trung thực và có xuất
xứ rõ ràng, không trùng lập với các công trình khoa
học đã công bố.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Nguyễn Thị Hương


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU
Chương 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN
QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1.
Những nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học ở
trường phổ thông
1.2.
Những nghiên cứu về quản lý đổi mới phương pháp dạy
học ở trường phổ thông
1.3.
Khái quát kết quả các công trình nghiên cứu và những
vấn đề luận án tập trung giải quyết
Chương 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ ĐỔI MỚI PHƯƠNG
PHÁP DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
ĐÁP ỨNG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG
2.1.
Những vấn đề lý luận về đổi mới phương pháp dạy

học ở trường trung học cơ sở đáp ứng chương trình
giáo dục phổ thông
2.2.
Những vấn đề lý luận về quản lý đổi mới phương pháp
dạy học ở các trường trung học cơ sở đáp ứng chương
trình giáo dục phổ thông
2.3.
Yếu tố tác động ảnh hưởng đến đổi mới và quản lý đổi
mới phương pháp dạy học ở trường trung học cơ sở
Chương 3 CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ ĐỔI MỚI
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG
TRUNG HỌC CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH
PHỐ HÀ NỘI
3.1.
Khái quát tình hình giáo dục trung học cơ sở trên địa bàn
thành phố Hà Nội
3.2.
Tổ chức nghiên cứu thực trạng
3.3.
Thực trạng đổi mới phương pháp dạy học ở các trường trung
học cơ sở trên địa bàn thành phố Hà Nội
3.4.
Thực trạng quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các
trường trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Hà Nội
3.5.
Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý đổi mới
phương pháp dạy học ở trường trung học cơ sở trên địa
bàn thành phố Hà Nội
3.6.
Đánh giá chung về thực trạng quản lý đổi mới phương

pháp dạy học ở các trường trung học cơ sở trên địa bàn
thành phố Hà Nội

5
13
13
23
28

32

32

46
62

67
67
70
72
86

103

106


Chương 4

BIỆN PHÁP VÀ KIỂM CHỨNG BIỆN PHÁP

QUẢN LÝ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY
HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ĐÁP
ỨNG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ
THÔNG
4.1.
Hệ thống biện pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy
học ở các trường trung học cơ sở trên địa bàn thành phố
Hà Nội đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông
4.2.
Kiểm chứng các biện pháp
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ
ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐÊ TÀI LUẬN ÁN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

112

112
143
159
162
163
169


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
STT
1

Chữ viết đầy đủ
Ban Giám hiệu

Chữ viết tắt
BGH

2

Cán bộ quản lý

CBQL

3

Công nghiệp hoá, hiện đại hoá

CNH, HĐH

4

Cơ sở vật chất

CSVC

5
6
7
8
9

Điểm trung bình
Giáo dục và đào tạo
Giáo dục phổ thông
Phương pháp dạy học
Trung học cơ sở

ĐTB
GD&ĐT
GDPT
PPDH
THCS

10

Trung hoc phổ thông

THPT


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
TT
Tên bảng
Trang
1 Bảng: 3.1. Số lượng giáo viên, CBQL và học sinh THCS năm học
2017 – 2018 và trình độ học vấn của giáo viên THCS
67
2 Bảng: 3.2. Trình độ học vấn của giáo viên THCS
68
2 Bảng: 3.2. Kết quả thanh tra về phương pháp dạy học của giáo viên THCS

68
3 Bảng 3.3. Kết quả khảo sát về thực trạng phương pháp dạy học của
giáo viên, học sinh ở các trường THCS (n=355)
72
4 Bảng 3.4. Kết quả khảo sát về thực trạng đổi mới phương pháp dạy
học ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Hà Nội (n=355).
79
5 Bảng 3.5. Kết quả khảo sát về những hạn chế trong đổi mới phương pháp
dạy học ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Hà Nội (n=355).
81
6 Bảng 3.6. Kết quả khảo sát về công tác xây dựng kế hoạch thực hiện
đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS (n=355).
86
7 Bảng 3.7. Kết quả khảo sát về tổ chức bồi dưỡng nâng cao trình độ nghiệp
vụ sư phạm và phương pháp dạy học hiện đại cho giáo viên (n=355)..
87
8 Bảng 3.8. Kết quả khảo sát về tổ chức dạy học theo phương pháp mới của
bộ môn và giáo viên (qua dự giờ, thăm lớp) ở các trường THCS (n=355).
92
9 Bảng 3.9: Kết quả khảo sát về tổ chức phối hợp các lực lượng trong
quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS (n=355).
94
10 Bảng 3.10: Kết quả khảo sát về đảm bảo cơ sở vật chất, thiết bị dạy
học cho đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS (n=355).
97
11 Bảng 3.11: Kết quả khảo sát về công tác kiểm tra, giám sát và đánh giá kết
quả đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS (n=355).
100
12 Bảng 3.12: Kết quả khảo sát về các yếu tố tác động ảnh hưởng đến
quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS (n=355).

103
13 Bảng 3.13. Kết quả khảo sát đánh giá thực trạng quản lý đổi mới phương
pháp dạy học ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Hà Nội
(n=355).
106
15 Bảng: 4.1. Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp (n=355).
144
16
Bảng: 4.2. Khảo sát tính khả thi của các biện pháp (n=355).
145
17
Bảng 4.3. Tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp:
149
18
Bảng 4.4. Tổng hợp đánh giá kết quả dự giờ nhóm thử nghiệm (Phụ lục 2)
153
19
Bảng 4.5. Tổng hợp đánh giá kết quả dự giờ nhóm đối chứng (Phụ lục 2)
154


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
TT

Tên biểu đồ

1

Biểu đồ 3.1: Kết quả khảo sát thực trạng đổi mới phương pháp dạy học
ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Hà Nội.

Biểu đồ 3.2: Kết quả khảo sát thực trạng đổi mới phương pháp dạy học
ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Hà Nội.
Biểu đồ 3.3: Kết quả khảo sát thực trạng công tác xây dựng kế hoạch thực
hiện đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS trên địa bàn
Biểu đồ 3.4: Kết quả khảo sát thực trạng tổ chức bồi dưỡng nâng cao trình
độ nghiệp vụ sư phạm và phương pháp dạy học hiện đại cho giáo viên.
Biểu đồ 3.5: Kết quả khảo sát thực trạng tổ chức dạy học theo phương
pháp mới của bộ môn và giáo viên (qua dự giờ, thăm lớp) ở trường THCS.
Biểu đồ 3.6: Kết quả khảo sát thực trạng tổ chức phối hợp các lực lượng
trong quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS.
Biểu đồ 3.7: Kết quả khảo sát thực trạng đảm bảo cơ sở vật chất,
thiết bị dạy học cho đổi mới phương pháp dạy học ở các trường
THCS trên địa bàn.
Biểu đồ 3.8: Kết quả khảo sát thực trạng kiểm tra, giám sát và đánh giá kết
quả đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS trên địa bàn.
Biểu đồ 3.9: Kết quả khảo sát thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản
lý đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS trên địa bàn.
Biểu đồ 3.10: Kết quả khảo sát đánh giá chung về thực trạng quản lý
đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS trên địa bàn thành
phố Hà Nội.
Biểu đồ 4.1: Mức độ đánh giá tính cấp thiết của các biện pháp
Biểu đồ 4.2: Mức độ đánh giá tính khả thi của các biện pháp
Biểu đồ 4.3. Tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi của biện pháp
Biểu đồ 4.4: So sánh kết quả đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên
qua dự giờ nhóm thử nghiệm và đối chứng ở 2 cơ sở thử nghiệm

2
3
4
5

6
7

8
9
10

11
12
13
14

Trang
79
82
87
90
93
95

98
101
104

107
145
146
149
154

5
MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài luận án
Phương pháp dạy học là thành tố quan trọng của quá trình dạy học; trong
xu thế đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo hiện nay, đổi mới phương
pháp dạy học có vị trí đặc biệt quan trọng, vì nó đem lại bộ mặt mới, sức sống
mới cho giáo dục nước nhà trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế.
Nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ tám (khóa XI) chỉ rõ:
“Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại, phát
huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người
học khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy
cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật tri
thức, kỹ năng, phát triển năng lực” [18, tr.120]. Đây là chủ trương lớn của Đảng
đối với ngành giáo dục, là đòi hỏi khách quan, cấp bách của sự nghiệp giáo dục
đào tạo thế hệ tương lai của đất nước. Đổi mới phương pháp dạy học không phải
chỉ là hoạt động của người dạy và người học, hiệu quả của nó phụ thuộc nhiều
vào vai trò, trách nhiệm của các chủ thể quản lý trong lập kế hoạch, triển khai
thực thi, kiểm tra đánh giá kết quả hoạt động này của nhà trường các cấp trong
đó bậc trung học cơ sở (THCS).
Trong hệ thống giáo dục phổ thông, các trường THCS có vị trí hết sức
quan trọng trong phát triển nhân cách và phân luồng học sinh, để kết thúc cấp
học này họ có thể học lên bậc cao hơn, hoặc học nghề. Để đáp ứng chương
trình giáo dục phổ thông mới ở bậc THCS, cần đổi mới toàn diện quá trình dạy
học, trong đó đổi mới phương pháp dạy học là vấn đề cốt lõi, giúp học sinh
nhận thức và chuyển hóa có kết quả các kiến thức, kỹ năng được dạy trong
chương trình mới thành giá trị, năng lực, phẩm chất của cá nhân.
Những năm qua, các trường THCS trên địa bàn thành phố Hà Nội đã có
nhiều cố gắng trong đổi mới phương pháp dạy học; tuy nhiên bên cạnh kết
quả đạt được, vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế: các phương pháp truyền thống,

độc thoại một chiều vẫn chiếm ưu thế trong các bài dạy, các phương pháp
phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh chưa được sử dụng
thường xuyên; việc đổi mới phương pháp dạy học ở bậc học này chưa đi vào


6
chiều sâu, hiệu quả chưa cao, chưa tạo sự thay đổi căn bản về cách thức dạy
và học các môn học…Những tồn tại trên có nhiều nguyên nhân, trong đó
nguyên nhân từ khâu quản lý của các chủ thể còn nhiều hạn chế, bất cập trong
tổ chức, chỉ đạo điều hành, đảm bảo các điều kiện và kiểm tra, giám sát, đánh
giá kết quả đổi mới phương pháp dạy học. Nhất là khi chương trình giáo dục
phổ thông mới bậc THCS được áp dụng, các hành động quản lý dạy học cũ sẽ
trở nên lạc hậu và ít hiệu quả; do vậy cần có sự thay đổi trong quản lý dạy học
nói chung, quản lý đổi mới phương pháp dạy học nói riêng; thực tế đó rất cần
những nghiên cứu, tìm tòi làm rõ cơ sở khoa học để đưa ra biện pháp quản lý
hiệu quả việc đổi mới phương pháp dạy học ở bậc học này, đáp ứng chương
trình giáo dục phổ thông mới.
Nhiều năm qua, dưới góc độ khoa học quản lý giáo dục đã có các công
trình nghiên cứu về quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở bậc THCS, từ đề
tài khoa học cấp Bộ, cấp Ngành, luận án, luận văn, bài báo khoa học…Các
công trình nghiên cứu đó đã làm rõ vấn đề lý luận, thực tiễn và đưa ra giải
pháp, biện pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở bậc học này trên từng
địa bàn khác nhau; kết quả nghiên cứu đó tạo điều kiện cho các nghiên cứu
tiếp theo kế thừa, phát triển. Tuy nhiên, để đáp ứng chương trình giáo dục phổ
thông từng bước áp dụng, thì vấn đề quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở
các trường THCS cần có công trình nghiên cứu cơ bản, chuyên sâu.
Từ các lý do trên và sự tâm huyết vấn đề đổi mới phương pháp dạy học
ở trường THCS, tác giả lựa chọn vấn đề:“Quản lý đổi mới phương pháp dạy
học ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Hà Nội đáp ứng chương trình
giáo dục phổ thông” làm đề tài luận án tiến sĩ Quản lý giáo dục, nhằm giải

quyết những đòi hỏi cấp thiết về lý luận và thực tiễn quản lý vấn đề này, nhất
là khi chương trình giáo dục phổ thông được áp dụng, góp phần nâng cao chất
lượng giáo dục ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Hà Nội hiện nay.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu
Luận giải cơ sở khoa học của quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở
các trường THCS, từ đó đề xuất biện pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy


7
học ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Hà Nội đáp ứng chương trình
giáo dục phổ thông, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, chất lượng dạy học
và giáo dục THCS của thủ đô trong thời kỳ mới.
Nhiệm vụ nghiên cứu
Luận giải làm rõ cơ sở lý luận của quản lý đổi mới phương pháp dạy học
ở các trường THCS đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông.
Khảo sát, đánh giá làm rõ thực trạng đổi mới, quản lý đổi mới và các
yếu tố tác động đến quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS
trên địa bàn thành phố Hà Nội.
Đề xuất biện pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các trường
THCS trên địa bàn thành phố Hà Nội đáp ứng chương trình giáo dục phổ
thông.
Tiến hành khảo nghiệm, thử nghiệm nhằm kiểm chứng các biện pháp đề
xuất trong thực tiễn.
3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Khách thể nghiên cứu:
Quản lý đổi mới quá trình dạy học ở trường THCS đáp ứng chương
trình giáo dục phổ thông.
Đối tượng nghiên cứu:
Quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS trên địa bàn

thành phố Hà Nội đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông.
Phạm vi, giới hạn nghiên cứu:
Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu về quản lý đổi mới
phương pháp dạy học ở các trường THCS công lập đáp ứng chương trình
giáo dục phổ thông theo tiếp cận quản lý sự thay đổi trong giáo dục nhà
trường (quan điểm tiếp cận về sự thay đổi trong giáo dục).
Về khách thể và thời gian khảo sát: NCS thực hiện khảo sát đối với đội
ngũ cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh các trường THCS công lập trên địa
bàn một số quận, huyện thuộc thành phố Hà Nội. Các số liệu sử dụng cho quá


8
trình nghiên cứu luận án được khảo sát, điều tra, tổng hợp trong 04 năm, từ
năm 2016 đến 2019.
4. Giả thuyết khoa học
Giáo dục nhà trường nói chung, quản lý đổi mới phương pháp dạy học
ở các trường THCS nói riêng đang là vấn đề cấp thiết, nhất là khi áp dụng
chương trình giáo dục phổ thông mới; vì vậy nếu các chủ thể quản lý ở các
trường THCS tổ chức bồi dưỡng giáo viên sử dụng hiệu quả phương pháp
dạy học phù hợp chương trình giáo dục mới; chỉ đạo kết hợp tính đồng bộ và
tính đột phá trong đổi mới, hiện đại hóa thiết bị kỹ thuật dạy học và đánh giá,
duy trì bền vững kết quả đạt được…thì hoạt động quản lý đổi mới phương
pháp dạy học hiệu quả hơn, góp phần nâng cao chất lượng dạy học và giáo
dục ở trường THCS đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông hiện nay.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Phương pháp luận nghiên cứu
Luận án được thực hiện trên cơ sở quán triệt phép biện chứng duy vật
của triết học Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng cộng
sản Việt Nam về giáo dục và quản lý giáo dục; đồng thời vận dụng các quan
điểm tiếp cận hệ thống - cấu trúc, lịch sử - lôgic, tiếp cận chức năng, tiếp cận

thực tiễn và tiếp cận sự thay đổi trong giáo dục để thực hiện nhiệm vụ nghiên
cứu đề tài luận án; Cụ thể như:
Tiếp cận hệ thống: Quá trình dạy học là một hệ thống toàn vẹn các thành
tố từ mục đích, chương trình, nội dung và phương pháp dạy học, đến kết quả
dạy học; mặt khác phương pháp dạy học vừa được biểu đạt dưới dạng quan
điểm dạy học như: dạy học kiến tạo, dạy học hợp tác...vừa là phương pháp dạy
học cụ thể của môn học, hoặc một số môn học như phương pháp trực quan, sử
dụng ngôn ngữ, thực hành...đồng thời phương pháp còn được hiểu là những thủ
thuật, cách thức, biện pháp...cụ thể của giáo viên khi chuyển tải kiến thức, kỹ
năng đến người học trong tiết dạy, bài dạy như nêu vấn đề, gợi mở, phân tích,
lập luận, giải thích, minh họa...Do vậy, vận dụng tiếp cận hệ thống trong nghiên
cứu quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS đáp ứng


9
chương trình giáo dục phổ thông, cần tiếp cận tất cả các thành tố của quá trình
dạy học và các tầng bậc của phương pháp dạy học.
Tiếp cận lịch sử - lôgic: Trong nghiên cứu về quản lý đổi mới phương
pháp dạy học ở các trường THCS đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông,
các tiếp cận, khái quát lý luận, thực tiễn và biện pháp phải phù hợp với thực
tiễn ở trường THCS hiện nay; đồng thời kế thừa những tri thức, kinh nghiệm,
giá trị tốt đẹp trong lịch sử và phát triển những thành tựu trong quá khứ; tổng
quan nghiên cứu vấn đề theo trật tự lôgic, cấu trúc các nội dung của luận án
chặt chẽ, lôgic giữa lý luận và thực tiễn.
Tiếp cận thực tiễn: Đề tài luận án được nghiên cứu dựa trên tiếp cận
thực tiễn của lý luận và thực trạng vấn đề nghiên cứu, nhằm tăng độ tin cậy
của các nhận định, đánh giá và đề xuất biện pháp trong luận án có tính khả
thi.
Tiếp cận quản lý sự thay đổi trong giáo dục nhà trường: Khi chương
trình, nội dung giáo dục phổ thông mới được áp dụng, phương pháp dạy và

học cũ sẽ không đem lại hiệu quả; do đó chủ thể quản lý giáo dục ở các nhà
trường cần bám sát lộ trình thay đổi chương trình giáo dục và sách giáo khoa
mới của từng năm học; nắm vững các nội dung quản lý để chỉ đạo giáo viên
thực hiện đổi mới phương pháp dạy học theo quy trình các bước quản lý sự
thay đổi nhằm đạt tới mục tiêu xác định.
Phương pháp nghiên cứu:
Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu đề tài, tác giả sử dụng các nhóm phương
pháp nghiên cứu khoa học giáo dục như: Nhóm phương pháp nghiên cứu lý
thuyết; Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn; và nhóm phương pháp hỗ trợ.
Các phương pháp cụ thể được sử dụng trong luận án như sau:
Phương pháp phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ thống hoá: các tài liệu
lý luận giáo dục và quản lý giáo dục của các nhà khoa học; các chỉ thị, nghị
quyết về đổi mới giáo dục, đào tạo và quản lý giáo dục của Đảng, Nhà nước;
các sách chuyên khảo, đề tài các cấp, luận án và bài báo khoa học...liên quan
đến đề tài luận án để xây dựng cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu.


10
Nghiên cứu các văn bản tổng kết về giáo dục, đào tạo, nhất là về đổi mới và
quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS, từ đó khái quát, luận
giải các quan điểm, tư tưởng của Đảng, của ngành GD&ĐT và đưa ra những nhận
định, đánh giá và kết luận liên quan đến đề tài luận án.
Phương pháp trưng cầu ý kiến bằng phiếu hỏi:
Nghiên cứu sinh tiến hành xây dựng phiếu trưng cầu ý kiến, đặt ra
những câu hỏi và các phương án trả lời các vấn đề có liên quan trực tiếp
đến các nội dung nghiên cứu; từ đó tổng hợp kết quả, trực quan hóa bằng
biểu đồ để phân tích, đánh giá thực trạng vấn đề nghiên cứu.
Phương pháp quan sát:
Tổ chức quan sát hoạt động đổi mới phương pháp dạy và học của giáo
viên, học sinh và công tác quản lý đổi mới phương pháp dạy học của các chủ

thể ở một số trường THCS các quận, huyện thuộc thành phố Hà Nội, tổng hợp
những thông tin thu được để đưa ra những nhận định, đánh giá liên quan đến
các nội dung quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS.
Phương pháp toạ đàm, phỏng vấn:
Trao đổi với một số cán bộ QLGD cấp Sở, Phòng GD&ĐT và hiệu
trưởng, phó hiệu trưởng phụ trách chuyên môn ở một số trường THCS các
quận, huyện của thành phố Hà Nội để tìm hiểu về đổi mới và quản lý đổi mới
phương pháp dạy học ở các trường THCS. Phỏng vấn một số giáo viên THCS
để tìm hiểu khó khăn và đề xuất của họ về đổi mới phương pháp dạy học.
Phương pháp nghiên cứu sản phẩm giáo dục:
Nghiên cứu các sản phẩm minh chứng việc đổi mới phương pháp dạy và học
của giáo viên, học sinh, các bộ môn ở một số trường THCS các quận, huyện thuộc
thành phố Hà Nội, qua đó có cơ sở thực tiễn để đánh giá việc quản lý đổi mới
phương pháp dạy học ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Hà Nội hiện nay.
Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục: Nghiên cứu các báo cáo
tổng kết năm học của Sở, các Phòng GD&ĐT, một số trường THCS điển hình
về đổi mới phương pháp dạy học.
Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình: về đổi mới phương
pháp dạy học ở một số trường THCS trên địa bàn thành phố Hà Nội.


11
Phương pháp khảo nghiệm và thử nghiệm:
Tiến hành khảo nghiệm tính cấp thiết, tính khả thi của các biện pháp đề
xuất và thử nghiệm kiểm chứng tính hiệu quả của một biện pháp luận án đề
xuất tại một số trường THCS trên địa bàn thành phố Hà Nội.
Phương pháp chuyên gia: Tiến hành xin ý kiến các chuyên gia là cán
bộ quản lý và cán bộ khoa học về các nội dung liên quan đến đổi mới và
quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS; và giáo viên có
kinh nghiệm lâu năm, có nhiều sáng kiến, kinh nghiệm, từ đó giúp cho việc

hoàn thiện những nội dung nghiên cứu của đề tài luận án.
Phương pháp toán học: Sử dụng phương pháp này để tổng hợp, tính
toán và xử lý các số liệu thu thập được từ các phương pháp nghiên cứu khác
như: điều tra khảo sát, khảo nghiệm, thử nghiệm...trong quá trình nghiên cứu.
6. Những đóng góp mới của luận án
Kết quả nghiên cứu đề tài luận án góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận
của vấn đề nghiên cứu như: các khái niệm cơ bản, nội dung đổi mới phương
pháp dạy học; chương trình giáo dục phổ thông và yêu cầu đặt ra trong đổi
mới phương pháp dạy học; Quan niệm về quản lý đổi mới phương pháp dạy
học; yêu cầu, nội dung quản lý và yếu tố tác động ảnh hưởng đến đổi mới và
quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS đáp ứng chương
trình giáo dục phổ thông; Làm rõ thực trạng đổi mới và thực trạng quản lý
đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Hà
Nội, chỉ rõ ưu điểm, hạn chế, nguyên nhân; Đề xuất các biện pháp có tính
khả thi trong quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS đáp
ứng chương trình giáo dục phổ thông...Những kết quả nghiên cứu đó góp
phần bổ sung, phát triển lý luận quản lý giáo dục và có thể xây dựng thành
tài liệu phục vụ nghiên cứu và quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các
trường THCS hiện nay.
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
Về mặt lý luận


12
Luận án làm rõ các quan niệm về đổi mới phương pháp dạy học,
chương trình giáo dục phổ thông và yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học ở
trường THCS; nội dung quản lý đổi mới phương pháp dạy học theo tiếp cận
đổi mới quản lý giáo dục nhà trường, nhằm định hướng nghiên cứu thực tiễn
và đề xuất biện pháp quản lý đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông.
Về mặt thực tiễn

Kết quả nghiên cứu đề tài luận án đã làm rõ cơ sở khoa học của các
biện pháp quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS đáp ứng
chương trình giáo dục phổ thông; sản phẩm nghiên cứu có thể làm tài liệu cho
chủ thể quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông và cán bộ quản lý, giáo viên
trường THCS tham khảo để tổ chức tập huấn, bồi dưỡng và chỉ đạo, thực hiện
đổi mới phương pháp dạy học ở trường THCS đáp ứng chương trình giáo dục
phổ thông hiện nay.
8. Kết cấu của luận án
Kết cấu của luận án bao gồm: Phần mở đầu; Phần nội dung gồm 4
chương (14 tiết); kết luận, kiến nghị; danh mục công trình khoa học của tác
giả; danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục.


13
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1. Những nghiên cứu về đổi mới phương pháp
dạy học ở trường phổ thông
1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài
Từ thời Cổ đại, nhà trường đã đào tạo ra những thế hệ học sinh thành
tầng lớp có tri thức, kỹ năng quản lý xã hội theo tư tưởng của giai cấp chủ nô
và giai cấp phong kiến. Tiêu biểu thời này, các nhà giáo dục ở Hy Lạp, La Mã
và Trung Quốc đã đề xuất việc dạy học theo hướng phát triển người học, đó là
Socrate (469 - 389 TCN); A-rít-xtốt (384 - 322 TCN); Khổng Tử (551-479
TCN)...Socrate nhà triết học Hy Lạp cổ đại, khi bàn đến vấn đề dạy học ông
cho rằng, cái cần thiết nhất trong dạy học là phải giúp người học tự tìm ra
chân lý, tự sản sinh ra chân lý. Theo ông, mỗi học trò đều có khả năng đạt tới
chân lý, người thầy và nhà trường chỉ là “bà đỡ” giúp học trò tự tìm ra chân
lý. Từ quan điểm này, ông đề xuất phương pháp dạy học “đàm thoại” và nâng
lên thành nghệ thuật dạy học độc đáo; đó là phương pháp giúp người học

thông qua việc tranh luận các vấn đề dưới sự cố vấn của người thầy để giúp
người học tự tìm ra chân lý, tự phát triển tư duy, khả năng biện luận các vấn
đề của bản thân, qua đó giúp họ phát triển chính mình...có thể coi đây là
những tư tưởng đầu tiên đề cập đến đổi mới phương pháp dạy học [59].
Ở Trung Hoa cổ đại, nhà giáo dục lớn Khổng Tử rất coi trọng việc dạy
học nhằm phát triển tư duy cho học sinh; ông là một trong những người đầu
tiên trong lịch sử giáo dục nhân loại đề ra mục tiêu phát triển sự sáng tạo, phát
triển khả năng của người học. Trong dạy học, Khổng Tử đòi hỏi học trò phải
suy nghĩ: “Học mà không nghĩ thì mờ tối chẳng hiểu gì, nghĩ mà không học
thì khó nhọc mất công không”, học tập phải luôn biết kết hợp với suy nghĩ
(Học - Tư kết hợp), “nghe một phải biết mười, bảo cho những điều đã qua
phải biết cái sắp đến”, “Vật có bốn góc, dạy cho biết một góc mà không suy
ra ba góc kia thì không dạy nữa”. Theo ông, người học phải có nhu cầu nhận
thức, ham hiểu biết, khám phá cái mới; phải độc lập suy nghĩ và sáng tạo
trong quá trình nhận thức; người dạy không chỉ truyền đạt tri thức mà cái cơ


14
bản là dạy năng lực sáng tạo, dạy phương pháp để người học tự tìm đến tri
thức; và để phát huy khả năng sáng tạo của người học, cần đổi mới việc dạy
học [59]. Những tư tưởng của Khổng Tử về dạy học nhằm phát triển người
học, có giá trị trên phương diện lý luận, thực tiễn về đổi mới phương pháp dạy
học bậc phổ thông hiện nay.
Thời kỳ phục hưng, tư tưởng về đổi mới phương pháp dạy học được
hình thành có hệ thống hơn. Mở đầu của xu hướng này là J. Amôt Komenxky
(1592 - 1670); với triết lý giáo dục nổi bật là: “giáo dục phải thích ứng với tự
nhiên”, Ông đòi hỏi phải tổ chức dạy học theo những nguyên tắc nhất định; và
trong đó đề cập đến một nguyên tắc có tính bắt buộc trong dạy học là phải gắn
với đòi hỏi của thực tiễn và lợi ích của xã hội: “Dạy điều gì cũng cần cho biết
cái lợi ích thực tế của điều ấy”[59]. Theo Kômenxki, “giảng dạy như trồng

cây, rễ càng sâu thì cây càng vững; cho nên điều gì học sinh đã học, họ cần
nắm vững lấy và để áp dụng trong thực tiễn sau này”[59]. Như vậy có thể
nhận định, Kômenxki đã đặt nền móng cho tư tưởng dạy học nói chung, đổi
mới phương pháp dạy học nói riêng trong nhà trường.
Ở thế kỷ 18, Rút-xô (1712 - 1778) chủ trương phát triển giáo dục tự
nhiên và giáo dục tự do. Theo ông, giáo dục tự nhiên là dựa vào sự phát triển
tự nhiên của trẻ em mà giảng dạy, để giúp đỡ cho thiên tính của trẻ em nảy nở
được điều hoà. Ông kịch liệt phản đối chủ nghĩa kinh viện trong dạy học,
phản đối lối bắt học thuộc lòng, kỷ luật khe khắt và sự chèn ép cá tính của
người học; giáo dục tự nhiên là để cho người học tự phát huy được năng lực
của bản thân, thông qua đổi mới phương pháp dạy học của người dạy. Quan
điểm của Pétxtalôdi (1746 - 1827) cho rằng, mục đích của dạy học là đưa trẻ
em đến “cái nhân tính chân chính” và đào tạo họ thành “những người con
hoàn hảo”. Theo ông, người ta sinh ra đã có mầm mống của tất cả năng lực,
do đó cần phát triển một cách hài hoà tất cả chúng: “mỗi năng lực của con
người đều bao gồm sự yêu cầu thoát ly cái trạng thái chết và cứng nhắc mà
biến thành một sức mạnh phát triển”; “Sự hiểu biết cần gắn liền với khả năng
làm được, kiến thức phải đi đôi với sự khéo léo thực tế”[59]; như vậy theo
ông đổi mới phương pháp dạy học để hướng tới phát triển toàn diện học sinh.


15
Đổi mới phương pháp dạy học luôn là vấn đề được các nhà nghiên cứu
khoa học giáo dục ở các nước quan tâm nghiên cứu. Từ những năm 50 của thế
kỷ trước, xu hướng đổi mới phương pháp dạy học đã bắt đầu khởi nguồn từ
các thành tựu về tâm lý học, từ đó ra đời các lý thuyết tâm lý học mới của các
tác giả như: Jean Piaget “Lý thuyết kiến tạo”; J.Bruner “Mô hình học tập hành
động khám phá”; V.V.Davưdov “Lý thuyết hoạt động tâm lý và mô hình dạy
học hoạt động”; V.Ôkôn (1968), “Những cơ sở của việc dạy học nêu vấn đề”;
I.Lecne (1977), “Dạy học nêu vấn đề”[59]...Các công trình nghiên cứu theo

xu hướng đổi mới phương pháp dạy học bắt đầu khởi nguồn từ các thành tựu
về tâm lý học như trên, đã đặt nền móng cho việc nghiên cứu đổi mới phương
pháp dạy học trong nhà trường.
Từ các quan điểm về đổi mới phương pháp dạy học, các nghiên cứu kế
tiếp của một số tác giả đã bàn đến các lý thuyết như: công trình nghiên cứu
của Alben Bandura đưa ra thuyết học tập mang tính xã hội: “Sự làm việc đồng
đội”. Với nguyên tắc: Trẻ nỗ lực hoàn thành nhiệm vụ học tập sẽ được khen
thưởng và ngược lại không hoàn thành sẽ không được khen hoặc bị chê; do đó
tư tưởng chính của thuyết này là khi các cá nhân học sinh cùng học tập hướng
tới mục tiêu chung, thì sự phụ thuộc lẫn nhau sẽ thúc đẩy các em học tập tích
cực hơn để giúp bản thân và nhóm mình thành công; mọi học sinh trong nhóm
tìm cách giúp đỡ nhau và vươn tới sự thống nhất để đạt mục đích học tập. Từ
hiệu quả của thuyết này, nó được áp dụng rộng rãi trong nhà trường; nhiều
thực nghiệm khoa học đã kiểm chứng hiệu quả của nó như: Học cùng nhau
(Learning Together); Tổ học tập (Student- Team- Achivement Divisions)...đã
mang lại hiệu quả cao hơn trong cách học truyền thống.
Từ quan điểm về đổi mới phương pháp dạy học, tác giả Piagiê đưa ra
thuyết “Sự giải quyết mâu thuẫn”nhằm thúc đẩy phát triển trí tuệ của học
sinh, giáo viên đưa học sinh vào tình huống có mâu thuẫn, tổ chức cho từng
cặp đôi học sinh có cách giải quyết đối lập nhau cùng nhóm để thảo luận
thống nhất trả lời chung, qua đó giúp học sinh yếu, hoặc nhận thức chưa rõ sẽ
tiến bộ đuổi kịp bạn bè cùng phát triển nhận thức và trí tuệ.


16
Còn tác giả Brown và Palincsar đưa ra thuyết “Dạy lẫn nhau”, học sinh
và giáo viên sau khi cùng nghiên cứu tài liệu sẽ thay phiên nhau đóng vai trò
người dạy. Giáo viên phân chia học sinh thành các nhóm nhỏ, nêu ra các câu
hỏi, vấn đề học tập, cách giải quyết...học sinh học cách làm của giáo viên và
áp dụng; các thành viên của nhóm thay nhau nêu ra câu hỏi, trả lời, bình luận,

khái quát rút ra kết luận, qua đó phát triển các năng lực tư duy, hợp tác, diễn
đạt, khái quát...của bản thân.
Về đổi mới phương pháp dạy học, phải đề cập đến nhà triết học, giáo
dục học thực dụng người Mỹ là John Deway (1858 - 1952), với triết lý giáo
dục “lấy người học làm trung tâm” đã đề cao việc tổ chức quá trình giáo dục
nhằm phát huy tiềm năng sáng tạo của học sinh. Ông cho rằng: Phương pháp
dạy học không chỉ đơn thuần là việc truyền thụ khối lượng kiến thức mà còn là
sự phát triển kỹ năng và trí tuệ của người học. Ông đề cao các hoạt động đa
dạng của học sinh, kể cả các hoạt động gắn với đời sống. Dạy học không chỉ là
công việc truyền thụ khối kiến thức mà còn là sự phát triển một số kỹ năng cho
người học [59]. Trong tác phẩm:“Nền dân chủ giáo dục” (Demoncrasy and
Education), qua tác phẩm này John Deway gửi thông điệp rằng, muốn học cách
cùng chung sống thì con người phải được trải nghiệm quá trình học hợp tác
trong nhà trường; học sinh phải được làm việc chung để hình thành thói quen
trao đổi kinh nghiệm thực hành, qua đó phát triển nhận thức và năng lực. Ông
cho rằng, lớp học là thế giới thu nhỏ cần phải được dân chủ hóa mà cốt lõi là sự
hợp tác chia sẻ giữa các thành viên: “Nhà trường phải tổ chức như một cộng
đồng mang tính chất hợp tác để bồi dưỡng và phát huy sự nhiệt tình giao tiếp
và tính cách dân chủ cho học sinh...trong đó trẻ được sống trong cộng đồng và
cảm thấy mình được hòa nhập và đóng góp...”. Từ lý thuyết này ông hình thành
quan điểm: “Nhà trường hoạt động” trong đó đề cao vai trò học hợp tác, làm
việc nhóm...như vậy đây là ý tưởng rất mới trong đổi mới phương pháp dạy
học ở nhà trường nói chung, bậc phổ thông nói riêng.
Bàn về đổi mới phương pháp dạy học, tác giả R.Singh đã phát triển
quan điểm lấy người học làm trung tâm, đưa ra quan niệm: “Quá trình nhận
biết - học - dạy”; Ông cho rằng: “Khi xem ma trận người học ở vị trí trung


17
tâm và sự sáng tạo là mục tiêu, cần nêu bật một số đường hướng và phương

pháp nhất định. Người học phải là những người tham gia tích cực vào “Quá
trình nhận biết - học - dạy”, qua đó ông đòi hỏi cần đổi mới quá trình dạy học,
giáo dục để phát triển toàn diện người học [59].
Các nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học cũng được các nhà
khoa học có tên tuổi của Liên Xô trước đây như: Đannhilốp, Êxipôp, Lecne,
Babansky...thực hiện. Các nhà tâm lý học nổi tiếng cũng đã có những công
trình nghiên cứu sâu sắc liên quan đến phương pháp dạy học như: Piagiê,
Lêônchiep...các nhà khoa học đã đặt cơ sở lý luận có tính nền tảng cho đổi
mới phương pháp dạy học ở bậc phổ thông.
Dựa trên các kết quả nghiên cứu, các nhà Giáo dục học trên thế giới
cũng đã biên soạn nhiều tài liệu về phương pháp dạy học và đổi mới phương
pháp dạy học như: “Giảng dạy ngày nay”- G.Petty, Nxb Stantey Thomes,
1998 (Dự án Việt - Bỉ dịch)...Tiếp cận các tài liệu về phương pháp dạy học
cho thấy có nhiều quan điểm khác nhau, nhất là về phân loại phương pháp
dạy học. Tác giả M.N.Skatkin, I.Ia.Lecne dựa trên mức độ sáng tạo trong
nhận thức của học sinh chia phương pháp dạy học thành các nhóm: nhóm
phương pháp giải thích - minh họa, nhóm phương pháp tái hiện, nhóm
phương pháp tìm kiếm bộ phận và nhóm phương pháp sáng tạo.
Còn tác giả Iu.K.Babanxki nhấn mạnh yếu tố giáo dục trong dạy học đã
chia phương pháp dạy học thành ba nhóm: nhóm phương pháp tổ chức hoạt
động nhận thức, nhóm phương pháp kích thích động cơ nhận thức và nhóm
phương pháp kiểm tra, đánh giá kết quả học tập. Trong khi đó, tác giả
M.A.Đanhilốp, B.P.Êxipôp phân loại phương pháp dạy học thành các nhóm
phương pháp tìm tòi tri thức mới, nhóm phương pháp hình thành kỹ năng, kỹ
xảo và nhóm phương pháp kiểm tra đánh giá. Còn E.I Pêtrôvxki, E.Gôlant
phân loại phương pháp dạy học theo nguồn gốc kiến thức và đặc điểm tri giác
tài liệu của học sinh, đã chia phương pháp thành ba nhóm: nhóm phương pháp
dùng lời, nhóm phương pháp trực quan, và nhóm phương pháp hoạt động
thực tiễn...Thực tiễn cho thấy tính phức tạp của việc phân loại phương pháp
dạy học; đổi mới phương pháp dạy học cũng có những quan điểm, xu hướng

tiếp cận khác nhau trên thế giới.


18
Như vậy, các công trình nghiên cứu, tìm tòi đổi mới phương pháp dạy
học hiệu quả hơn trong nhà trường nói chung, bậc phổ thông nói riêng, đã góp
phần đổi mới phương pháp dạy học trong các trường THCS. Và mục tiêu
hướng tới của quan điểm đổi mới phương pháp dạy học trong nhà trường theo
các lý thuyết trên đều hướng đến phát triển toàn diện nhân cách học sinh; giúp
họ làm chủ và phát triển bản thân, tự học, tự giải quyết vấn đề, sáng tạo, hợp
tác...tiền đề chủ yếu của quản lý đổi mới phương pháp dạy học. Trong điều
kiện chương trình giáo dục và sách giáo khoa mới bậc phổ thông nói chung,
bậc THCS nói riêng từng bước được áp dụng, thì vấn đề đổi mới phương pháp
dạy học cũng như công tác quản lý phù hợp với nó rất cần tập trung nghiên
cứu làm rõ về phương diện lý luận.
1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam
Về đổi mới phương pháp dạy học: Bước sang thế kỷ XXI, khi công nghệ
thông tin và truyền thông trở thành công cụ khá phổ biến của người lao động
trên các lĩnh vực đời sống xã hội, thì nhà trường đã sử dụng nó như công cụ
phục vụ đắc lực cho hoạt động dạy và học, nhất là đổi mới
phương pháp dạy học của người dạy và người học. Vì vậy, các công trình nghiên
cứu về đổi mới phương pháp dạy học theo hướng ứng dụng CNTT và truyền
thông, cũng như công trình nghiên cứu vận dụng các phương pháp dạy học tích
cực trong dạy học các môn học trong nhà trường từ tiểu học đến đại học được
nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu. Cụ thể như: Các tác giả: Trần Kiều
[37], Đặng Thành Hưng [33]…đã nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học;
kết quả nghiên cứu làm rõ sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học trong
xu thế đổi mới giáo dục; làm rõ các mô hình lý thuyết về các phương pháp dạy
học cụ thể, đặc biệt là phương pháp hiện đại và cách thức sử dụng chúng trong
quá trình dạy học nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh.

Từ thực tiễn dạy học trong nhà trường, Đảng ta và Bộ GD&ĐT quyết
tâm lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện đổi mới phương pháp dạy học, thể
hiện ở Nghị quyết TW 8 khóa XI: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp
dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và
vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt


19
một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến
khích tự học, tạo cơ sở để người học cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng,
phát triển năng lực...đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông
trong dạy và học” [18].
Quán triệt chủ trương của Đảng, các công trình nghiên cứu khoa học đã
chỉ rõ các lý do đổi mới phương pháp dạy học trong nhà trường, nếu không
đổi mới phương pháp sẽ không thực hiện được mục tiêu dạy học mới. Hai là,
đổi mới phương pháp dạy học là do đòi hỏi của nội dung dạy học phát triển
theo hướng ngày càng hiện đại hơn...và khi chương trình, nội dung dạy học có
sự thay đổi, thì các phương pháp dạy học truyền thống không còn phù hợp,
thích ứng. Ba là, khâu đánh giá kết quả học tập của người học đang đòi hỏi
cần đổi mới phương pháp dạy học trong nhà trường phổ thông hiện nay.
Kết quả các công trình nghiên cứu đã chỉ rõ các quan điểm thực hiện chỉ
đạo đổi mới phương pháp dạy học ở các nhà trường như: Một là, trong tổ chức
triển khai đổi mới phương pháp dạy học cần tiếp cận hệ thống, đồng bộ; tránh
nóng vội, chủ quan, thực hiện từng bước vững chắc nhưng không trì trệ, chậm
trễ...Hai là, đổi mới phương pháp dạy học phải phù hợp với thực tiễn và có tính
khả thi...Ba là, hoàn thiện lý luận về phương pháp dạy học và quy trình sử
dụng các phương pháp dạy học hiện đại làm cơ sở chỉ đạo thực tiễn...Biện pháp
đổi mới phương pháp dạy học: Một là, hiện đại hóa phương pháp dạy học
truyền thống…Hai là, tích cực ứng dụng các phương pháp dạy học hiện đại…
Ba là, gắn đổi mới phương pháp dạy học với đổi mới các yếu tố khác của quá

trình dạy học, nhất là nội dung dạy học...Bốn là, đảm bảo các điều kiện cho đổi
mới phương pháp dạy học đi vào chiều sâu và có chính sách động viên khuyến
khích giáo viên đổi mới phương pháp dạy học...[50], [51], [52], [53].
Về đổi mới phương pháp dạy học bậc phổ thông
Trong dạy học, người học không chỉ chiếm lĩnh kiến thức, mà còn học
cách học, cách sáng tạo, năng lực thực hiện nhiệm vụ, năng lực giải quyết vấn
đề. Phan Trọng Ngọ trong cuốn “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà
trường” [47] lại đi sâu vào nghiên cứu các kỹ thuật dạy học nhằm hình thành
các phẩm chất năng lực cho người học. Tác giả quan niệm để hình thành năng


20
lực cho người học, người dạy phải sử dụng hội tụ tổng hợp nhiều kỹ thuật dạy
học, như: “Các phương pháp dùng lời (người học phải học cách thuyết trình
vấn đề được chuẩn bị), các kỹ thuật trao đổi, vấn đáp (người học phải trả lời
các câu hỏi, chất vấn của lớp); các kỹ thuật làm việc trực tiếp với đối tượng
(tìm tòi, nghiên cứu tài liệu, ghi chép, thực hành, thử nghiệm...); các kỹ thuật
thảo luận (thảo luận trong nhóm, chuẩn bị bài thuyết trình, thảo luận trong hội
trường…). Chương trình giáo dục phổ thông mới rất cần các phương pháp đó
để thích ứng với yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học mới hiện nay.
Theo tác giả Đặng Thành Hưng, để phát triển năng lực của người học,
cách tốt nhất là đổi mới cách thức, kỹ thuật dạy học đảm bảo phát triển năng
lực của người học trên cơ sở dựa vào năng lực nền tảng của họ. Ông cho rằng,
trong kinh nghiệm của người học luôn có sẵn hoặc tiềm tàng những tiền đề và
điều kiện bên trong của năng lực; và dạy học cần đổi mới dựa vào đó để phát
triển các năng lực tiểm ẩn đó...quan điểm dạy học trên rất phù hợp với tinh
thần đổi mới phương pháp dạy học đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông
ở các trường THCS [33].
Tác giả Trần Ngọc Điệp (2016), nghiên cứu về: “Đổi mới phương pháp
dạy học của giáo viên trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng

lực học sinh” [20], kết quả nghiên cứu chỉ rõ sự cần thiết, ý nghĩa, các điều
kiện đảm bảo và biện pháp đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên trung
học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Tác giả Phạm
Quang Huân, Đào Thị Việt Anh, Hoàng Thị Kim Huyền (2016) nghiên cứu
về: “Đào tạo giáo viên đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học ở
trường phổ thông” [31], kết quả nghiên cứu chỉ rõ vai trò của giáo viên trong
đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông, từ đó luận giải để đáp ứng
yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học ở bậc học này, cần đổi mới khâu đào
tạo giáo viên ở trường sư phạm, gắn với bồi dưỡng giáo viên tại các trường
phổ thông, nhằm đáp ứng chương trình GDP hiện nay.
Gần đây nhất (01/2018), UBND và Sở GD&ĐT thành phố Hà Nội đã
phát hành: Tài liệu hội nghị tiếp tục triển khai việc xây dựng và chuẩn bị các
điều kiện để áp dụng chương trình, sách giáo khoa mới, (Nguồn Bộ GD&ĐT)


21
[67]. Trong tài liệu này đã trình bày những điểm mới trong xây dựng chương
trình GDPT mới bao gồm 05 nội dung: (1) Định hướng của chương trình
GDPT mới; (2) Phẩm chất và phát triển phẩm chất của người học; (3) Năng
lực và phát triển năng lực của người học; (4) Tính kế thừa và phát triển của
chương trình mới so với chương trình hiện hành; (5) Những điểm mới về
phương pháp xây dựng chương trình GDPT. Đặc biệt để phát triển năng lực
cho người học (3), chương trình GDPT mới của nước ta Ban chỉ đạo yêu cầu
vận dụng những kinh nghiệm của thế giới để đổi mới nội dung và phương
pháp giáo dục thông qua: a) Dạy học phân hóa; b) Dạy học tích hợp; c) Dạy
học thông qua hoạt động tích cực của người học [66, tr.35-45]. Như vậy, điểm
mới trong xây dựng chương trình GDPT mới, nhất là mục (3) đã định hướng
cho vấn đề đổi mới phương pháp dạy học ở các trường THCS đáp ứng
chương trình GDPT mới hiện nay.
Về đổi mới phương pháp dạy học ở Trung học cơ sở

Bước sang thế kỷ XXI, dưới sự chỉ đạo của Bộ GD&ĐT đã có nhiều
công trình nghiên cứu biên soạn tài liệu nghiên cứu về đổi mới phương pháp
dạy học các môn học cụ thể ở bậc phổ thông nói chung, ở THCS nói riêng,
góp phần nâng cao hiệu quả dạy học các môn học đó; cụ thể những công
trình nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học một số môn học ở THCS
như: Các tác giả Nguyễn Phương Hồng, Trịnh Thị Hải Yến, Cao Thị Thặng,
Nguyễn Minh Đường (2002): “Một số vấn đề đổi mới phương pháp dạy học
ở trường THCS” [30]. Các tác giả Trần Quý Thắng, Phạm Thanh Hiền
(2008): “Một số vấn đề đổi mới phương pháp dạy học môn Sinh học THCS” [60]. Các tác giả Phạm Thu Phương, Nguyễn Thị Minh Phương,
Phạm Thị Sen, Phạm Thị Thanh (2008): “Một số vấn đề đổi mới phương
pháp dạy học môn Địa lý -THCS” [54]. Các tác giả Đàm Luyện, Bạch Ngọc
Diệp, Nguyễn Quốc Toàn (2008): “Một số vấn đề đổi mới phương pháp dạy
học môn Mỹ thuật - THCS” [40]. Các tác giả Hoàng Long, Lê Anh Tuấn, Lê
Minh Châu (2008): “Một số vấn đề đổi mới phương pháp dạy học môn Âm
nhạc - THCS” [39]...Kết quả các tài liệu nghiên cứu trên, đều dựa trên sự
khái quát cơ sở lý luận, thực tiễn và đề xuất đổi mới phương pháp dạy học


22
của môn học cụ thể; nghĩa là đưa ra cách thức sử dụng phương pháp dạy học
mới trong giảng dạy môn học đó, tạo cơ sở để giáo viên các trường THCS
vận dụng nhằm nâng cao hiệu quả dạy và học môn học, góp phần nâng cao
chất lượng giáo dục học sinh ở bậc học này.
Dựa trên quan điểm về phương pháp dạy học tích cực và phương pháp
dạy học lấy người học làm trung tâm; nghiên cứu vấn đề đổi mới phương pháp
dạy học ở bậc phổ thông đã dành được sự quan tâm nghiên cứu của các tác giả
dưới dạng những công trình nghiên cứu khoa học, đề tài luận án về vận dụng các
phương pháp dạy học mới, hiện đại vào dạy học ở trường phổ thông như: Luận
án tiến sĩ của Trương Thị Thúy Vân (2009), với đề tài: “Đổi mới PPDH hóa học
theo hướng phát huy tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh ở trường

trung học phổ thông” [68]. Trong đề tài luận án tác giả đã phân tích làm rõ cơ sở
lý luận về đổi mới phương pháp dạy học Hóa học ở trường phổ thông, đánh giá
làm rõ thực trạng đổi mới phương pháp dạy học môn học này, từ đó đưa ra cách
thức vận dụng các phương pháp dạy học mới trong dạy và học môn học như:
Phương pháp dựa trên vấn đề; dạy học theo nhóm; dạy học thông qua làm đồ án
môn học; bằng bản đồ tư duy; dạy học dựa trên lý thuyết kiến tạo; dạy học theo
nhiệm vụ; khai thác yếu tố tích cực trong các phương pháp dạy học truyền
thống...Tuy nhiên, trên thực tế các giáo viên có sử dụng thường xuyên những
phương pháp dạy học mới trong giảng dạy hay không; hiệu quả sử dụng trong
các tiết dạy đến đâu. Đặc biệt là với chương trình GDPT mới, việc đổi mới cách
thức dạy và học như thế nào để có hiệu quả lại là vấn đề đang làm cho các nhà
quản lý nhà trường và ngành giáo dục hết sức quan tâm.
Từ khái quát kết quả nghiên cứu đổi mới phương pháp dạy học ở các
công trình trên, trong các nguyên nhân đang cản trở đến vận dụng các phương
pháp dạy học mới trong giảng dạy, góp phần đổi mới phương pháp dạy học
hiện nay trong nhà trường các cấp nói chung, trường THCS nói riêng chính là
khâu quản lý của các chủ thể còn thiếu những biện pháp phù hợp trong tổ
chức, chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học. Điều đó đặt ra tính cấp thiết của
vấn đề nghiên cứu về quản lý đổi mới phương pháp dạy học ở các trường
THCS đáp ứng chương trình GDPT.


23
1.2. Những nghiên cứu về quản lý đổi mới phương
pháp dạy học ở trường phổ thông
1.2.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài
Những năm cuối thế kỷ XX, nhiều nước phát triển đã công bố chiến
lược cải cách giáo dục (Hàn Quốc: 1988; Pháp: 1989; Anh và Mỹ từ năm
1992). Đường lối phát triển giáo dục nói chung và cải cách giáo dục nói riêng
của các nước này tập trung vào quản lý chỉ đạo đổi mới mục tiêu giáo dục và

hiện đại hóa nội dung, phương pháp dạy học, trong đó có sự chỉ đạo quản lý
đổi mới phương pháp dạy học và công nghệ dạy học được coi là then chốt,
nhằm hướng đến mục tiêu phát triển toàn diện học sinh.
Tác giả R.E. Norton (1987) từ kết quả nghiên cứu, ông đưa ra các yếu
tố cơ bản trong quản lý đổi mới dạy học bao gồm:
Thứ nhất, những năng lực cần đạt được của người học phải được các
nhà quản lý rà soát, xác định cẩn thận, thẩm tra lại và công bố công khai trước
cho người học biết; Thứ hai, các tiêu chí sử dụng trong đánh giá kết quả và
những điều kiện mà trong đó kết quả đánh giá phải được các nhà quản lý công
bố một cách rõ ràng và công khai trước; Thứ ba, chương trình dạy học sẽ
được các nhà quản lý cung cấp, và chỉ rõ sự phát triển của cá nhân người học;
và đánh giá mỗi năng lực được xác định cụ thể; Thứ tư, đánh giá năng lực sẽ
được các nhà quản lý quan tâm đến kiến thức và thái độ của người học, nhưng
việc thực hiện các năng lực mới là nguồn bằng chứng chính để đánh giá năng
lực người học; Thứ năm, các nhà quản lý quan tâm đến sự tiến bộ của người
học qua chương trình dạy học, theo tỷ lệ riêng của họ tùy theo minh chứng đạt
được những tiêu chí cụ thể trong chương trình...
Tiếp sau đó tác giả Wilbert J. Keachie (1992) đã đề cấp đến chỉ đạo
thực hiện quan điểm học tập đồng đẳng, học tập phối hợp, học tập hợp tác; và
ông đã chứng minh được học tập hợp tác nhóm là phương pháp học tập hiệu
quả, làm tăng động lực học tập và khả năng hiểu sâu vấn đề học tập, hướng
tới phát triển nhận thức, tư duy của học sinh...song các quan điểm đó chỉ có
thể được thực hiện trên thực tế dạy học ở nhà trường khi có sự chỉ đạo và tổ
chức của nhà quản lý nhà trường.