Phong cách ngữ pháp đoạn câu tiếng việt bản tóm tắt
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (19.47 MB, 40 trang )
Đ Ạ I H Ọ C Q U Ố C G IA H À N Ộ I
■
m
■
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
/V_
■* À* A ^ •
Tên đẽ tài
PIIOiVC CẦCH NGỮ PHÁP ĐOẠN CÂU TIlíỉVG VIỆT
MÃ SÔ : CB 03-32
(tóm tắt)
Nguòi thực hiện : PGS. TS. NGUYÊN CHÍ HOÀ
Ĩ R U N G TÃ
TT TT-T V * ĐHQGHN
495.922
NG-H
2004
DT/00293
HÀ NỘI 2004
MỞ ĐẨU
1. Lý do và mục tiêu của để tài
C h o đ ế n h iệ n n a y , c á c n h à n g h iê n c ứ u V iệt n g ữ h ọ c đ ã c ó m ộ t số
c ô n g trìn h n g h iê n c ứ u r iê n g b iệ t về p h o n g c á c h và c ó m ộ t s ố tá c g iả n g h iê n
cứ u về n g ữ p h á p v ãn b ả n . T u y n h iê n , c h ư a c ó c ô n g trìn h n à o n g h iê n c ứ u về
p h o n g c á c h n g ữ p h á p c ủ a đ o ạ n câu .
Lý do chộn đề tài.
v ể phương diện lý thuyết. Trong giai đoạn phát triển hiện nay trong
n g à n h V iệt n g ữ h ọ c , c á c vấn đ ề về m ố i q u a n h ê g iữ a n g ô n n g ữ và tư d u y các
v ấn đ ề n h ư p h á t n g ô n và v ãn b ả n , c á c c á c h d ù n g v ãn b ả n tro n g n h ữ n g tình
h u ố n g k h á c n h a u , m ố i tư ơ n g q u a n g iữ a c á c p h ư ơ n g tiện g ia o tiế p b ằ n g lời và
b ằ n g v ăn b ả n , đ a n g là n h ữ n g v ấn đ ề thời sự.
,
V ề p h ư ơ n g diện thực tiễn. Sinh viên n ư ớ c n g o à i k h ổ n g chỉ phải nói
đ ú n g tiế n g V iệ t m à c ò n plìải viết đ ú n g tiế n g V iệt. T o à n h ộ tri th ứ c và kĩ
n â n g , sự c ẩn th iết p h ả i đ ư ợ c h iệ n th ự c h o á tro n g g ia o tiế p b ằ n g v ãn b ản c ầ n
p hải đ ư ợ c c oi là đ ố i tư ợ n g g iả n g d ạ y tru n g tâ m th ô n g q u a s ự n g h iê n cứu sâu
sắc tiế n g V iệ t ở cả hai b ìn h d iệ n n g ữ p h á p v à p h o n g c á c h n g ô n n g ữ , đ ặ c hiệt
là phưcm g tiệ n v à p h ư ơ n g p h á p tổ c h ứ c vãn b ả n . T ín h th iế t th ự c c ủ a việc đật
vấn đ ề n h ư t h ế đ ã trở th à n h đ iề u h iể n n h iê n tro n g g iả n g d ạ y tiế n g V iệl n h ư
m ộ t n g o ạ i n g ữ , g ó p p h ầ n v à o v iệ c m ở r ộ n g q u a n h ệ b a n g g ia o g iữ a người
V iệt vồ n g ư ờ i n ư ớ c n g o à i.
Muc tiẽu cỉia đề tài.
K h á i n iệ m (loạn c â u tro n g đ ề tài n à y (tược h iể u là m ộ t n h ó m CÍUI có
q u a n hộ với n h a u v é ý n g h ĩa và cú p h á p , p h ả n á n h s ự p h á t triển c ủ a ý nglíĩa
m ộ t c á c h đ ẩ y đ ủ h ơ n so với n h ữ n g c â u riê n g biệt. Đ o ạ n c â u c ó s ự th ố n g nhíít
vể m ạ t lo g ic .
M ụ c tiê u h a o tr ù m và x u y ê n s u ố t c ủ a đ ề tài là tìm h iể u p h o n g c á c h cú
p h á p đ o ạ n cAn đ ể á p (lụn g v ào việc g iả n g d ạ y tiế n g V iệt n h ư m ộ t n g o ạ i n g ữ .
Đ ề t à i t ệ p t r u n g x á c đ ị n h n ộ i d u n g v à b ả n c h ấ t m ố i q u a n h ộ c ủ a c á c CÍÌ1I
tro n g m ộ t đ o ạ n c â u , m ộ t k h ổ v ăn x u ồ i, tổ h ợ p k h ổ v ăn x u ô i, văn b ả n h o à n
c h ỉn h đ ể g ó p pliàn v à o v iệ c g iả n g (lạy c á c h tổ c h ứ c vãn b ả n c h o sin h viên họ
c ử n h â n tiế n g V iệ t và V ă n h o á V iệt N a m .
2. Đổi tư ợ n g n g h iê n cứu. Đ ố i tư ợ n g n g h iê n c ứ u c ủ a d ẻ thi n à y là : Đ o ạ n eíhi (
đơn vị c ó từ hai c â u trở lên c ó q u a n liệ với n h a u về n g ữ p h á p và n g ữ n g h ĩa .);
K h ổ văn x uôi ( c á c tá c giả trư ớ c đ â y th ư ờ n g d ù n g là đ o ạ n văn); T ổ h ự p k hổ
văn xu ô i (đ ơ n vị c ó từ hai k h ổ văn xuôi trở lên c ó q u a n h ẹ về n g ữ p h á p và
n g ữ n g h ĩa ) ;V ă n b ả n h o à n c h ỉn h .; C á c đ ố i tư ợ n g trê n đ ư ợ c n g h ic n c ứ u ở cả
hai b ìn h (liện c ấ u trú c n g ữ p h á p - n g ữ n g h ĩa , d ặ c tru n g p h o n g c á c h .
3.N hiệm vụ n g h iê n c ử u : (+) N g h iê n cứu đ o ạn cAu tro n g lư c á c h là đctn
vị cu p h á p v à tro n g tư c á c h là đ ơ n vi p h o n g các h ,(+ )N g liiên cứii c â u tro n g tư
c á c h là th à n h p h ẩ n c ủ a m ộ t lổ c h ứ c c a o hơn. (+) T ìm h iểu c á c c â u n h ư là
đ ơ n vị là m n h i ệ m vụ c h u y ể n tiếp . (+ ) T ìm hiổu n h ữ n g đ ơ n vị là m p h ư ơ n g
tiện p h ả n á n h q u a n h ệ g iữ a c á c cAu đ ộ c lập. (4 ) N g h iê n c ứ u vai trò n g ữ p h á p
c ủ a c á c đại từ. (+ ) T ìm h iể u vai trò c ủ a c ác liên từ và từ liổn từ, với c h ứ c
n ă n g c ủ a c h ú n g - n h ữ n g p h ư ơ n g tiện phản á n h q u a n h ệ giữa c á c c â u .
4 .P h ư ơ n g p h á p n g h iê n c ử u : (+) Sử d ụ n g c ác p h ư ơ n g p h á p p h â n tích
m iê u tả. ( + ) V ậ n d ụ n g đ ồ n g thời p h ư ơ n g p h á p qui n ạ p và d iễ n d ịc h kết h ợ p
với p h ư ơ n g p h á p m ô h ìn h h o á để tiến h àn h k h ả o sát, th ố n g k ê và p h â n tích
c á c đ ă c trư n g p h o n g c á c h n g ữ p h á p c ủ a đ o ạ n câu. (+ ) Sử d ụ n g c á c p h ư ơ n g
p h á p c ả i b iế n c ấ u tr ú c và th ố n g kê. (+ ) V ân d ụ n g p h ư ơ n g p h á p so s á n h , đối
c h iế u c á c p h iỉơ n g tiệ n p h ả n á n h tro n g câu d ơ n g iản , câu p h ứ c h ợ p và đ o ạ n
câ u , k h ổ v ă n x u ô i, tổ h ợ p k h ổ văn xuôi và văn bản h o à n c h ỉn h . (+ ) Sử d ụ n g
c á c p h ư ơ n g p h á p c ả i b iế n c ấ u trú c và th ố n g kê.
5. TƯ liệu- T ư liệu được ch ọn theo hai hướng. 1) Hướng tập trung vào tác giả cụ thể
(điểm ) : C ác tác phẩm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhà vãn Vũ T rọn g Phụng, nhà
van N g u y ễn H uy Thiệp. 2) H ướng đa dạng hoá ( d i ệ n ) : Tuyển tập truyện ngắn Việt
N am chọn lọc, các tác phẩm trong báo vãn nghệ lừ năm 2000 đến nay, và các báo
Tiền Phong, Phụ Nữ, N hân D ân, Hà Nội Mới, G iáo Dục và Thời Đ ại, Lao Đ ộ n g ...
v.v
6. Đ ổ n g g ó p c ủ a đ ề tài. ( l ) - D ự a trên lý luận c ủ a c h ủ n g h ĩa M á c , v à th à n h tựu
n g h iê n c ứ u c ủ a c á c tá c g iả đi trước k h ẳ n g định k h ái n iê m lo g ic “ c h ỉn h th ể
th ố n g n h ấ t lo g ic ” đ ể g iả i q u y ế t đ ơ n vị tư ơ n g ứng với k h á i n iệ m n g ô n n g ữ
“c h ỉn h th ể c ú p h á p trê n c â u ” . (2 )- K h ầ n g đ ịn h n h ữ n g đ ã c trư n g c ủ a q u a n hộ
m ó c x íc h , q u a n h ệ s o n g s o n g , m iêu tả c á c kiểu loại và c á c p h ư ơ n g th ứ c b iểu
thị h a i lo ạ i q u a n h ệ n à y tr o n g đ o ạ n cAu tiế n g V iệt. (3 )- P h â n loại và m ô tả
c á c k iể u lo ại q u a n h ệ m ó c x íc h và q u a n hệ so n g s o n g tr o n g k h ổ v ã n xuôi
tiế n g V iệ t. D ự a tr ê n đ ã c trư n g c ủ a câu m à o đíìu p h â n lo ại v à m ô tả 8 kiểu
k h ổ v ăn m ó c x íc h D ự a trê n q u a n h ệ so n g s o n g g iữ a c á c k iể u c â u đ ộ c lậ p m ỏ
tả v à p h â n lo ạ i c á c k iể u k h ổ văn xuôi s o n g son g tro n g ti ế n g V iệt. (4 ) T ìm
h iể u và đ ư a ra n h ữ n g đ ặ c trư n g c ấ u trúc n g ữ p h á p và n g ữ n g h ĩa c ủ a tổ h ợ p
k h ổ v ă n x u ô i và n h ữ n g phưctng tiện liên kết c ủ a c h ú n g . (5 ). T ì m h iể u và đưa
ra n h ữ n g đ ặ c trư n g n g ữ p h á p và n g ữ n g h ĩa c ủ a vãn b ả n h o à n c h ỉn h và c ạ c
p h ư ơ n g th ứ c liê n kế t tr o n g v ăn b ản h oàn chỉnh. K h ẳ n g đ ịn h vai trò c ủ a q u a n
h ệ m ó c x íc h và q u a n h ệ s o n g s o n g tro n g cấu tạo văn b ả n h o à n c h ỉn h . (6)
K h ẳ n g đ ịn h vai trò q u a n tr ọ n g về n g ữ p h á p n g ữ n g h ĩa - đ ặ c trư n g p h o n g c á c h
c ủ a đ ạ i từ, liê n từ v à từ c h ê m tro n g kho văn xuôi, tổ h ợ p k h ổ v ăn x u ô i và văn
b ả n h o à n c h ỉn h .
7.B ố c ụ c
3
N g o à i p h ầ n m ở íMu và kết luẠn, c ô n g Irình g ồ m 7 c h ư ơ n g :
C h ư ơ n g m ộ t : C ơ sở lý lu ậ n
C h ư ơ n g hai : Q u a n h ệ m ó c x ích giữa các cAu, c ác h iế n thể c ủ a n ó và c ác
p h ư ơ n g tiện p h ả n á n h .
C h ư ơ n g h a : S ự th ố n g n h ấ t c á c câu trong k hổ văn xuôi
C h ư ơ n g b ố n : C á c k iể u c â u m à o đầu và c á c loại k h ổ văn x uôi m ó c xích
C h ư ơ n g n ă m : Q u a n h ệ s o n g s o n g giữa các câu tro n g k h ổ văn xuổi
C h ư ơ n g s á u : N h ữ n g k iể u c ấu trúc kh ác c ủ a k h ổ văn xuỏi
C h ư ơ n g b ả y : Q u a n h ệ m ó c x ích và q u a n hệ so n g s o n g tro n g tổ h ợ p k h ổ văn
x u ổ i và văn b ả n h o à n c h ỉn h
CHƯƠNG MỘT : c ơ s ở LÝ LUẬN
1.1. Vàl nét vể đối tượng và lịch sử nghiên cứu
P h o n g c á c h c ú p h á p , n h ư chính tell gọi c ủ a nó là lĩnh vực m à tro n g (ló
c ó n h ữ n g v ấ n đ ề c ủ a hai p h â n ngành k h o a h ọ c VC n g ô n n g ữ d ư ợ c g ắ n bó
c h ặ t c h ẽ với n h a u . M ặ c d ù vậy (rong c á c c ô n g trìn h n g h iê n c ứ u tiế n g V iệt,
c á c tá c g iả v ã n tạ p tr u n g c h ủ y ế u vào “ P h ư ơ n g tiên tu từ c ú p h á p ” v ớ i” n h ữ n g
k iể u c âu c ó th à n h p h ầ n (hu g ọ n ,h a y th à n h ph ần c â u đ ư ợ c đ ả o trâl tự ” 1 T u y có
d ể c ậ p
v a n b ả n c ả i b iế n m à n g o à i n ộ i d u n g th ô n g tin c ơ b ả n ra c ò n m a n g p h ầ n th ô n g
tin b ổ s u n g , c ò n c ó m à u s ắ c tu từ đ ượ c cải b iế n (tức là rút g ọ n h a y m ở rộ n g
h a y đ ả o trậ t tự c á c b ộ p h â n ) từ m ỏ h ỉnh văn bản c ơ b ản (v ố n b a o g ồ m ha bộ
p h ầ n m ở đ ầ u - p h ầ n c h í n h - k ế t th ú c )’.’2
1. 2.2. Cơ sở lý luận
£ i ả i .q u y ế t vấn đ ề đ ư ợ c (lặt ra c h o c ổ n g trình n à y th ự c c h ấ l là giải q uy ết
m ớ i Quan lìệ của các phán đoán trong tư duy và sự liên kết chúng trong sự
tliông nhất logic.
1.2.2.1. Sự thống nhất giữa ngôn ngữ và tư duy trong việc phân tích mối quan
hệ giữa các câu.
H ìn h thứ c n à o c ủ a tư d u y (tược p hán án h tro n g m ột lliể th ố n g n h ấ t trôn
câu hay m ột đoạn câu ?
L o g i c h ọ c th ư ờ n g đ ề c ập (tốn ha hìn h thức c ủ a tư d u y : k h á i n iệ m ,
p h á n đ o á n và s u y lý. K Ỉ 1Ó c ó k h ả n ă n g tìm tĩiAy đ ư ợ c m ộ t h ìn h th ứ c n à o của
tư d u y tư ơ n g ứ n g m ộ t c á c h “ tlinÀn k h iế t” với m ột đ o ạ n c â u .
Đ o ạ n c âu đ ư ợ c h ìn h th à n h từ c ác cAu. P h ần lớn c á c c â u p h ụ c vụ c h o
v iệc p h ả n á n h p h á n đ o á n . Vì lliố c h o liên, việc pliAn tích c á c k h ả n ă n g q u a n
h ệ c ù a p h á n đ o á n tr o n g lời nói và sư liên kết c h ú n g tro n g s ự th ố n g n h ất logic
' Đ in h T rọng L ạc, 19 9 8 , Ir84
2 Đinh Trọng L a c .l9 9 8 ,tr 120
sẽ m ở ra đ ã c trư iig m ó c nối c ủ a n hững cAu đ ộ c lập. Bởi vì “ q u a n hệ cú p h á p
ttirực h ìn h th à n h k h ổ n g n g h i ngf't gì IIfra phụ th uộ c vào lo g ic, n h ư n g k h ổ n g
đ ư ợ c đ ổ n g n h ấ t c h ú n g , p h ủ đ ịn h tính d ộ c lạp tương (tối c ù a m ỗ i lo ạ i” 1
1.2.2.2 Phán đoán trong ngữ cảnh.
X ét về p h ilơ n g d iệ n nội d u n g , ý n g h ĩa c ủ a c ác p h á t n g ổ n khi tá c h k hỏi
n ^ ữ c ả n h c ò n c ó n h ữ n g c ái c h ư a s á n g tỏ, ch ư a rõ ràng.
Ỷ n g h ĩa c ủ a p h á n đ o á n được hiểu m ộ t c á c h đ ầ y đ ủ tr o n g lời nó i,k h i
v à c h ỉ khi p h á n đ o á n c ó đ ư ợ c tính chín h x ác (1Ày đủ . V à tín h c h ín h x á c , đ ầy
đ ủ ấy chỉ c ó đ ư ợ c , c h ỉ đ ạ t tới khi đạt p hán đ o á n (lang x é t tr o n g n g ữ c ản h
n g h ĩ a là, tr o n g q u a n h ệ với n h ữ n g phán đ o á n k hác.. N g ữ c ả n h là p h ư d n g tiện
q u a n trọ n g đ ể x á c đ ịn h ý n g h ĩa củ a p h án đ o á n , vị thể và c h ủ th ể c ủ a n ó . 2
“ C u ộ c s ố n g ” k h á c h q u a n được hiểu n h ư là bối c ả n h g i a o tiếp , đ ô i klìi
s ẽ là m s á n g tỏ n ộ i d u n g p h á n đ o án .
i
1.2.2.3 Các kiểu quan hệ của phán đoán
C ả n g ô n n g ữ và lo g ic đ ề u n g h iê n cứu khái n iệ m và từ ,p h á n đ o á n và
c â u ; đ ồ n g th ờ i c ũ n g n g h iê n cứu m ối liên q u a n c ủ a c h ú n g với n h a u n h ư th ế
n à o . C á c n h à n g h i ê n c ứ u c ũ n g đ ã phân tích phán đ o á n bấ t k ỳ n ó i c h u n g với
d ơ n vị tư ơ n g ứ n g c ủ a n ó là c â u . Khi m à lời nói trở th à n h đ ố i tư ợ n g n g h iê n
c ứ u m à k h ô n g p h ả i là c â u r iê n g lẻ thì tất y ế u đ ụ n g c h ạ m tới n h ữ n g vấn đ ể vể
q u a n hộ, vể s ự m ó c n ố i. Đ ổ là m ối q u a n h ệ lẫn n h au c ủ a c á c p h á n đ o á n tro n g
t ư tju y và n h ơ n g q u a n hộ n à y đ ượ c phản á n h tro n g lời nói.
V iệ c th ừ a n h ậ n tín h b iệ n c h ứ n g c ủ a p h á n đ o á n tín h c ơ đ ộ n g c ủ a c h ủ
t h ể và vị th ể lo g ic b u ộ c p h ải tìm ra p h ạ m vị lan to ả c ủ a m ỗ i p h á n đ o á n . Đ iề u
d ỗ c ũ n g c ó n g h ĩa là c ầ n p h ả i c h ú ý tới n h ổ m phán đ o á n c ó q u a n h ệ lẫn n h a u
c ó n g h ĩa là c h ú ý đ ế n n g ữ c ả n h .
Q u a n h ệ c ủ a c á c p h á n đ o á n được xác lạp n h ờ v iệc c h u y ể n vị th ể tro n g
cAu trư ớ c th à n h c h ủ th ể c ủ a p h á n (toán sau. N gười ta gọi n h ữ n g q u a n hộ n h ư
t h ế là q u a n h ệ m ó c x íc h . V ị th ể c ủ a phán đ o á n trước tạ o đ à , th ú c đ ẩ y đối với
sự p h á t triể n c ủ a p h á n đ o á n th e o sau và trở th à n h đ iể m x u ấ t p h á t c ủ a p h á n
đ o â n s a u ( vị th ể - > c h ủ th ể ). Sự liên kết m à c h ủ thể c ủ a p h á n đ o á n trư ớc thực
h iệ n c h ứ c n ă n g vị th ể tr o n g p h á n đ o á n sau thì ít th ấ y h ơ n n h ư n g k h ổ n g phải
là k h ô n g c ó .
Q u a n h ệ m ó c x íc h đ ư ợ c xác lập khi c ó sự c h u y ể n đ ổ i vị th ể h o ặ c c h ủ
th ể c ủ a p h á n đ o á n trư ớ c lỉiành c hủ (hể h o ặ c vị thể c ủ a p h á n đ o á n sau. Sự
c h u y ể n đ ộ n g c ủ a ý n g h ĩa m a n g đ ã c Irưng kc Tiếp và đ ă c trim g m ó c xích
1 K ypnhin.p.v Bản chất cùa phán đoán và hình thức vcùa nó Irong ngftn ngữ// 1050,Ngổn ngữ và tu
duy,M .T rl5
7 Nguyễn ( lií Hoà, Ngữ cảnh nlnr là phuơng llurc phát triển khÀu ngữ cùa sinh viên. Hội thào khoa hoe
Quốc tế. Chiengmai. Thái Lan. thííng 8-2004
5
d ư ờ n g n h ư tạ o th à n h d ò n g c h ảy , điíợc phát triển từ c â u trư ớ c đ ế n c â u sau.
M ộ t th à n h p h ầ n c ủ a p h á n đ o á n trưcÝc nh ân đ ư ợ c (tãc tn n ig m ớ i tro n g p h á n
đ o á n sau.
Q u a n h ệ s o n g s o n g đ ư ợ c x á c lậ p khi p h àn d ư ợ c lặp lại c ủ a p h á n đ o á n
b a o h à m s ự th ố n g n h ấ t c h ứ c n ă n g c ủ a cả c hủ th ể và vị th ể . Sự c h u y ể n đ ộ n g
n g ữ n g h ĩa m a n g tín h c h ấ t đố i c h iế u . P hán đ o á n k h ô n g đ ư ợ c p h á t triể n từ m ộ t
cái n à y s a n g m ộ t c á i k h á c m à đ ư ợ c đối cliiếu n h ờ đ ổ n g n h ấ t m ộ t tro n g
n h ữ n g th à n h tố c ấu trú c c ủ a c h ú n g .
1.2.2.4 Chỉnh thể thống nhất logic
C h ỉn h th ể th ố n g n h ấ t lo g ic là đ ơ n vị cấu trú c c ủ a tư d u y , đ ư ợ c h ìn h th à n h
n h ờ s ự th ố n g n h ấ t, s ự liên kế t c h ặt chẽ c ủ a m ộ t vài p h á n đ o á n b ằ n g n h ữ n g
k h ả n ă n g m ó c n ố i k h á c n h a u . T r o n g chỉnh th ể th ố n g n h ấ t lo g ic , ý n g h ĩa c ó
đ ư ợ c s ự p h á t triể n đ ầ y đ ủ h ơ n tro n g sự so s á n h với n h ữ n g p h á n đ o á n r iê n g lẻ.
T r o n g s ự p h â n b iệ t v ớ i s u y lý, c h ỉn h thể th ố n g n h ấ t lo g ic là h ìn h th ứ c tổ n g
h ợ p c ủ a tư d u y là t h u ộ c tín h c ủ a h ìn h thức tư d u y b ấ t kỳ.
1.2.2.5. Các kiểu chỉnh thể thống nhất logic.
C ó n h ũ n g k iể u k h á c n h a u c ủ a lời nói, c ó n h ữ n g n g u y ê n tắ c k h á c n h a u
đ ể th ố n g n h ấ t c á c p h á n đ o á n . T ín h th ố n g n h ấ t n à y c ó liê n qtiatt tới c ấ u trú c
c h ủ th ể -v ị t h ể c ủ a p h á n đ o á n và tín h th ố n g n h ấ t th ư ờ n g đ ư ợ c tạ o ra bởi sự
liên k ế t c ủ a c á c p h á n đ o á n với s ự g iú p đ ỡ c ủ a p h é p lạ p c h ủ th ể h o ặ c vị thể
c ủ a n h ữ n g p h á n đ o á n b ê n c ạ n h . V à m ặ c đù tro n g lời n ó i, p h é p lặ p c ó n h ữ n g
c á c h th ứ c k h á c n h a u ( th í dụ b à n g đại (ờ hổi chỉ; đại từ c h ỉ t r ỏ . . . ) n h ư n g về
b ả n c h ấ t c ủ a s ự k ế t h ợ p c ủ a c á c p h á n đ o á n trên q u a n đ iể m lo g ic là k h ô n g
th a y đ ổ i.
T r ê n c ơ s ở n h ữ n g ví d ụ đ ã đ ư ợ c phAn tích q u a n h ệ g iữ a c á c p h á n đ o á n
c ó th ể p h â n c h ia t h à n h n h ữ n g k iể u c ơ bản c ủ a c h ỉn h th ể t h ố n g n h ấ t lo g ic n h ư
sau:
; 1) Q u a n hộ lo g ic m ó c xích
2 ) Q u a n h ệ lo g ic so n g s o n g
3 ) Q u a n h ệ lu â n p h iê n
C H Ư Ơ N G ỉIA I
Q U A N H Ệ M Ó C X ÍC H G IỮ A C Á C C Â U ,
C Á C B IẾ N T H Ể C Ủ A N Ó VẢ C Á C PH Ư Ơ N G T IỆ N P H Ả N Á N H .
2.1 Dẫn luận
Quan hộ cấu trúc cùa các câu hay là quan hệ cú pháp của chúng
đ ư ợ c p h ả n á n h b ằ n g p h é p lạ p . Q u a n hệ n ày và n h ữ n g q u a n h ệ tư ơ n g tự là
q u a n hộ m ó c x íc h . N h ư v ây, q u a n hệ giữa c á c c â u đ ộ c lệ p n ằ m tro n g sự
tư ơ n g ứ n g c ấ u trú c c ủ a nó.
C h ú n g tôi pliAn c h ia th à n h : Quan Itệ móc xích được p h ẩ n ánh bằng
p h ép lăp từ vựng, quati hệ tnóc xích dược phản ánli bằn g các từ tương ứng
nghĩa, quan hệ m óc xích được pliản ánh bằng các dại từ và các đơn vị
tương đư ơng đạ i từ. N h ữ n g kiểu cấu trúc c ủ a c ác q u a n hộ n à y k h ô n g phụ
th u ộ c v ào s ự lấ p đ á y to à n th ể c ủ a c h ú n g , có n g h ĩa là c h ú n g tổi phAn c h ia m ỗi
b iế n th ể c ủ a q u a n hộ m ó c x íc h ở trẽn th eo khả n ă n g p h ả n á n h b ê n tro n g c ủ a
c h ú n g th à n h m ộ t lo ạ t q u a n hệ cú p h á p “ bổ tigữ - c hủ n g ữ ” “ c h ủ n g ữ - c h ủ
n g ữ ” v v . . . T r o n g đ ó , q u a n hộ cú pháp giữa c á c câu p h ả n á n h ý n g h ĩa c ơ b ản
của chúng.
2.2.1 Quan hệ móc xích đuợc phản ánh ánh bằng phương thức lặp từvựhg.
Dưới đây là những kiểu cấu trúc điển hình Iihất của quan hệ móc xích hình
thành nên phép lặp từ vựng.
-Quan hệ móc xích lặp từ vựng chủ ngữ-bổ ngữ
Q u a n h ệ m ó c x íc h lặ p từ v ự n g chủ ngữ- bổ n g ữ có c h ủ n g ữ c ủ a c â u th ứ n h ấ t
đ ổ n g n g h ĩa với b ổ n g ữ c â u th ứ hai. Hai th à n h phÀii d ồ n g sở c h ỉ n à y đ ư ợ c th ể
h iệ n b ằ n g s ự lạ p lại to à n b ộ h a y bộ ph ân. :
-Bô quán áo này dẹp quá. Xin bả cho tỏi may ngay bô quấn áo nà V.
-Quan hệ móc xích lặp từ vựng bổ ngữ-chủ ngữ
Q u a n hộ m ó c x íc h Iăp từ v ự n g bổ ngữ- c hủ n g ữ có h ổ n g ữ c ủ a c â u th ứ n h ấ t
đ ồ n g n g h ĩa với c h ủ n g ữ c â u th ứ hai. H ai th à n h p h á n đ ồ n g s ở c h ỉ n à y đư ợ c
th ể ,h iộ n b ằ n g s ự lặ p lại to à n b ộ hay bộ p hận. :
'T h ế là từ đấy, tôi quen chi Thắm . Chỉ Thắm nhà trong bân Cốc.
- Mẹ Lâm đ ể vài con cá to nhất ở nhà, dân dỏ cái Khanh vài câu... Cái Khanh
mang dao thớt ra cẩu ao làm cá. [NHT 185]
“Quan hệ móc xích lặp từvựhg chủ ngữ-chủ ngữ
Q u a n hộ m ó c x íc h lặ p từ v ự n g chủ ngữ- c h ủ n g ữ có c h ủ n g ữ c ủ a c â u th ứ n h ấ t
đ ồ n g n g h ĩa với c h ủ n g ữ c â u th ứ hai. Sở chỉ c ủ a hai th à n h p h ẩ n n à y đ ổ n g n h ất
v à đ ư ợ c th ể h iệ n h ằ n g s ự lặ p lại h oàn toàn h ay bộ p h ậ n . :
' ììò Pham xưa nay trong lủng không kém liọ Dỗ, họ Phan, ho Hoàng. C h ì hiềm ho Pham
ỉàm .ntộng, buôn bân chưa ró a i học hành đồ dạt. [NHT 366J
- C ú n v ừ a lê t d i v ừ a r é n , m á u lừ t r o n g t a i r i r ỉ c h ả y r a C ú n ( lố n d ư ợ c h iê n n h à b ê n c á i
cửa sổ sáng đèn thì ngất sihi. [NHT 51 ]
-Quan hệ móc xích lặp từ vựng chủ ngữ- trạng ngữ
Q u a n h ệ m ó c x íc h lặ p từ v ự n g chủ ng ữ - trạ n g n g ữ c ó c h ủ n g ữ c ủ a c â u th ứ
n h ấ t đ ổ n g n g h ĩ a với c h ủ n g ữ c â u th ứ hai. s ở chỉ c ủ a hai th à n h p h â n n à y đ ổ n g
n h ấ t v à đ ư ợ c th ể h iệ n b ằ n g s ự lạp lại toàn hộ hay hộ p h ậ n :
Cu vào thì m ột báu không khí sặc lên nlũtnq mùi dầu bạc lià cũng theo cụ nư) vàn phòng.
Trên ngực cu cố m ẩy cái cuống huy clurơtìg. [ VTPỊ
- Quan hệ móc xích lặp từ vựng trạng ngữ- chủ ngữ
7
Q u a n h ệ m ó c x ích lẠp từ vựĩig Irạng ngữ- chủ n g ữ c ỏ trạ n g n g ữ c ủ a cAu th ứ
n h ấ t đ ổ n g n g h ĩa với c h ủ n g ữ cAu th ứ hai. Sở chỉ c ủ a hai ih à n h p h ầ n n à y (lổng
n h ấ t v à (lược th ể h iê n b ằ n g sư lãp lai loàn bô hay b ô phân.
- Ông L iê n xây nhà trê n miếìiữ đất đầu là UM M iế n g đấí nà y bằng phồng,
rộỉig ba sào hai thước. [ N H T 3 6 5 1
O n g ta b ắ n c o n k h ỉ b ằ n g k h â u s ú n g h ai n ô n g . K h â u s ú n g tu y ệ t v ờ i n h ẹ b ỗ n g .
'Quan hệ móc xích lập từ vựng bổ ngữ-bổ ngữ
Q u a n hộ m ó c x íc h lặ p từ v ự n g hổ ngữ- bổ n g ữ c ó hổ n g ữ c ủ a c â u th ứ nhất
đ ổ n g n g h ĩa với b ổ n g ữ c â u th ứ hai. s ở chỉ của hai th à n h p h ẩ n n à y đ ổ n g nhất
và đ ư ợ c th ể h iộ n h ằ n g s ự lặ p lại toàn hộ hay bộ p h â n :
-Cô Diệu nhớ chợ, nhớ cửa hàng xén của mình Liệu đến bao giờ cô mới có được cửa
hàng như thê ?
- Ớ k ẻ L ũ c ố ô n ỊL B ì n h C h i . . . C h i c ' l l d ư ợ c h ọ c ô n s B ị n h C h i .
"Quan hệ móc xích lặp từ vựng bổ ngữ-vị ngữ
Q u a n h ệ m ó c x íc h lặ p từ v ự n g bổ ngữ- vị n g ữ c ó bổ n g ữ c ủ a c â u th ứ n h ấ t
đ ổ n g n g h ĩa với b ổ n g ữ (h a y m ộ t bộ p hận bổ n g ữ ) câu th ứ h a i. Sở chỉ c ủ a hai
th à n h p h ầ n n à y đ ổ n g n h ấ t và đ ư ợ c th ể hiện h ằ n g sự lặ p lại to à n b ộ h a y hộ
phân :
- T ô i tlìđ y c ô đ ơ n q u á . C á c c o n t ồ i c ũ n g c ô đ ơ n .
-Quan hệ móc xích lặp từ vựng trạng ngữ-trạng ngữ
Q u a n h ệ m ó c x íc h tr ạ n g n g ữ - trạn g n g ữ có trạ n g n g ữ c ủ a cAu th ứ n h ấ t đ ổ n g
n g h ĩa với tr ạ n g n g ữ c â u th ứ hai. Sở chỉ c ủ a hai th à n h p h ầ n n à y đ ổ n g n h ấ t và
đ ư ợ c th ể h iệ n b ằ n g s ự lặ p lại to à n bộ h a y bộ p h â n :
- H
ồ i
ấ y
n h à
l ỏ
i
ở
c á c h
b ế n
đ ò
c h ừ n g
d â m
tr â m
th ư ớ c .
N f> o à i
g iờ
h ọ c ,
t h ỉ n h
th o ả n g
lô
i
v ẫ n
lang thang xuống bến đò chơi.
-Quan hệ móc xích lặp từ vựng vị ngữ-bổ ngữ
Q u a n h ệ m ó c x íc h vị n g ữ - h ổ n g ữ c ó vị n g ữ (h a y b ộ p h ậ n c ủ a vị n g ữ ) c ủ a CÍHI
th ứ n h ấ t đ ồ n g n g h ĩa với hổ n g ữ câu th ứ hai. Sở chỉ c ủ a h a i th à n h p h ầ n này
(lổng n h ấ t v à đ ư ợ c th ể h iệ n b ằ n g p hép lặp lại toàn b ộ h a y b ộ p h ậ n :
T ôi khóc .... Bây giờ tô i mới hiểu khóc như cha chết mẹ chết là klìór như th ế
nào. [ N g u y ễ n H u y T h iệ p ]
V ị n g ữ tr o n g cAu th ứ n h ấ t c ó thể là thành p h ẩ n d a n h từ c ủ a vị n g ữ chỉ sự
đ ổ n g n h ấ t với tr ợ đ ộ n g từ “ là ” . Bộ phận vị n g ữ tro n g c â u n à y c ổ th ể làm hổ
n g ữ tr o n g c â u sau :
- M
ì n h
tú ,
th ằ n g
T â m
là
g io t
m
á u
c u ố i
n )n f>
c ù a
liọ
l'liọ m
( ỉấ x
C
h ỉ
m
o iií Ị
s in t
m
á y
n à y
( íỏ
chứ không phải tliứ máu clciĩ nliii‘ôin> <ìì(ì m'>.|NI I I 4 0 3 I
Quan hệ móc xích lặp từ vựng vị ngữ-vị ngữ.
Q u a n h ệ m ó c x íc h lặ p từ v ựng vị ngữ- vị tigữ c ó vị n g ữ c ủ a cAu tluí n h ất
đ ồ n g n g h ĩ a với vị n g ữ cAu th ứ hai. Sở chí c ủ a hai th à n h p h đ n n à y đ ổ n g nhất
và đ ư ợ c th ể h iệ n b ằ n g s ự lặp lại toàn bộ hay bộ p hận :
-Phải có cái gì mới klìóc chứ? Ai lại tự Iilìiõiì (Ji khóc bao giở. ỊN ĩ ỈT 3 39]
- (1 đời người ta m ất lìhirii thứ lắm. Nạười mat cù<ỉ cởi, người mất lôm lìồn |N1I I 3 3 9 1
s
2.2.2.Quan hệ móc xích - tương đồng nghĩa
X ét về p h ư ơ n g cliộn cấu trúc, các rnííl Xích lư ơ n g ứ n g n g ữ n g h ĩa h iểu
thị b ằ n g c á c th à n h p h ầ n k h á c n h a u của c ác cAu liền kề. v é p h ư ơ n g d iệ n lý
thuyết, tổ n g s ố c ó th ể c ó tới 16 kiểu m ô h ình dưới (tAy : C - C / C - V / C -B / C'F V - C / V - B / V -T /V -V /B -C /B -V /B -B /B -T /T -C A I - V / T - B /T -T. T u y n h iê n , dưới
đ ly c h ú n g tôi c h ỉ trìn h b ẩ y n h ữ n g m ồ hình th ư ờ n g g ặ p :
Cuan hệ móc xích tương ứng nghĩa chủ ngữ- chủ ngữ". [ C-C ]
Q u a n h ệ m ó c x íc h tư ơ n g d ồ n g n g h ĩa c h ủ n g ữ - c h ủ n g ữ c ó c h ủ n g ữ
của c â u trư ớ c tư ơ n g ứ n g n g ữ n g h ĩa với toàn hộ h a y bộ p h ậ n c h ủ n g ữ c ủ a câu
(âu sau .
■Hai hòm sau, me tôi nằm liệt, lại bỏ ăn, lại di ngoài như cũ. Người dốc ntmnỉì, tliài ra
ìhứ nước nâu sền sệt, tấ t khẳm. [NI ỈT 2 8 1
•Quan hệ móc xích tương ứng nghĩa trạng ngữ- chủ ngữ [ T-C]
Q u a n h ệ m ó c x íc h tư ơ n g ứ n g n g h ĩa trạng n g ữ - c h ủ n g ữ c ó trạ n g n g ữ c ủ a
câu trư ớ c tư ơ n g ứ n g với to à n b ộ hay bộ p h ạ n c h ủ n g ữ c ủ a c â u sau . V í dụ:
-Vở phương, cha tôi phải cỉón cháu dâu vể nhà. Gia dinh tôi thêm hai Míf//.[NHT 24]
Quán hệ móc xích tương ứng nghĩa vị ngữ- bổ ngữ [V-C]
Q u a n h ệ m ó c x íc h tư ơ n g ứ n g n g h ĩa vị n g ữ - b ổ n g ữ c ó vị n g ữ c ủ a c â u trước
tư ơ n g ứ n g to à n b ộ h o ặ c h ộ p h â n với hổ n g ữ c ủ a c â u sau.
lỉao nhiêu vu /v d i! Bao nhiêu cuôc nsoai tình ? Con sá i theo giai đùng đùng, đàn ông
chê vơ hàng lũ, lại vừa có cờ một ông liuyện treo ấn lừ quan đ ể theo một cô gái tân
thời. . [V T P 290]
Quan hệ móc xích tương ứng nghĩa bổ ngữ-chủ ngữ- [B-C]
Q u a n h ệ m ó c x íc h tư ơ n g ứ n g n g h ĩa h ổ ngữ - c h ủ n g ữ c ó b ổ n g ữ c ủ a c â u
trư ớ c tư ơ n g ứ n g to à n b ộ h a y b ộ p h ạ n với c h ủ n g ữ c ủ a c â u sau.
-Bà Diêu thuê một con đd sáu chỗ ngồi, cờ lượt di lượt về mà mà giá ch ỉ tương đương với
nãm đấu gạo. Lái đò là một cfi gái rất xinh, man mồm miệng.
Quan hệ mỏc xích tương ứng nghĩa bo ngữ-vị ngơ [B-V]
Q u a n h ệ m ó c x íc h tư ơ n g ứ n g n g h ĩa hổ n g ữ - vị n g ữ c ó b ổ n g ữ c ủ a c âu trư ớc
tư ơ n g ứ n g to à n b ộ h a y b ộ p h ậ n với vị n g ữ h o ă c họ p h â n vị n g ữ c ủ a c â u sau.
-Người ta cho bệnh nhân ân mấy !á rau xam , rau tliài lài, và nông nước ruộng ấy. Thật là
thuốc thánh !
v ể b ả n c h ấ t c ấ u trú c , q u a n hệ m ó c xích - lư ơ n g ứ n g n g h ĩa khổrtg có
s ự k h á c b iệ t về b ả n c h ấ t với p h ư ơ ng thức lạp từ vự n g. C h ú n g ta đ ã g ặ p n h ữ n g
q u a n hô c ấ u trú c c h u n g c h o tất cả n h ữ n g b iến thể c ủ a q u a n h ệ m ó c x íc h (chủ
n g ữ - b ổ n g ũ ” “ h ổ n g ữ - c h ủ n g ữ ” và vv). Song, k h ả n ă n g p h ả n á n h q u a n hê
c ấ u trú c c ủ a c á c cflu tro n g hai p h ư ơ n g thức lặp từ v ự n g v à p h ư ơ n g th ứ c s ử
đ ụ n g đ ơ n vị tư ơ n g ứ n g n g ữ n g h ía có n h ữ n g đ iể m k h á c biột. Q u a n h ệ m ó c
x íc h lặ p từ v ự n g m a n g đ ặ c trim g là th à n h tố tư ơ n g ứ n g d ư ợ c lặ p lại tro n g câu
9
tiế p theo . T r o n g khi đ ó , n g ữ n g h ĩa của các thành lố lư ơ n g ứ n g c ó trư ờ n g h ợ p
n g h ĩa đ ỏ n g n h ấ t h o à n to à n n h ư n g tro ng nhiều Irường ii(fp c h í c ó tính lư ơ n g
ứng. Sự m ở r ộ n g n g h ĩa lư ơ n g ứng làm c h o n g nò n c ủ a q u a n hộ m ó c xích
tư ơ n g ứrig n g h ĩ a p h o n g pluí h ơn, rộn g rãi lum. T ro n g s ự plìAll biệt với ph cp
lặ p từ v ự n g - p h é p lặ p n à y th ư ờ n g m a n g lính tilin g lion (tr u n g tín h ) c ò n q u a n
h ẹ m ó c x íc h tư ơ n g ứ n g n g h ĩa phản ánh n h ữ n g sắc lluíi p h o n g c á c h k h á c n h a u
tro n g q u a n h ệ n g ữ n g h ĩa g iữ a c á c cAu.
2.2.3. Quan hệ móc xích đại từ
C ă n c ứ v à o đ ặ c trư n g c ủ a c ác loại (lơn vị đại từ v à đ ơ n vị tư ơ n g
đ ư ơ n g đại từ c h ú n g tôi p h â n c h ia c h ú n g th à n h các k iểu loại sau :
Ị Q u a n hệ m ó c xích đại từ
[Quan hẽ móc xích đai tuj
r 1-—1
V
Ịụuan hê móc xích tương (lương cỉại từj
_
Ị
r'~T~~" •
; • ------
[Đại từ ngời ba| [Kết từ+Đai lừ] Ịbaníi từ than tộc| Ịdãnh từ + Dl chi dịnlnỊ ịdanlì từ ch? loạiị
2.2.3.1.Quan hệ móc xích được phản ánh bằng đại từ nó
chủng, chúng nó.
Y, thị, hắn, và họ
Q u a n h ệ m ó c x íc h đ ạ i từ là q u a n h ệ đ ơ n giản n h ất, n g ắ n g ọ n n h ấ t. Q u a n hộ
m ó c x íc h đ ạ i từ gổn g ũ i vé bản chất với q u a n hộ m ó c x íc h , p h ả n á n h b ằ n g
p h ư ơ n g tiộn lặ p từ v ự n g . T rô n q u a n đ iể m n g ữ pháp, (lanh t ừ c ủ a cAu th ứ nhất
với đại từ tirơ ng ứ n g ở c â u th ứ hai là h o à n loàn (tổng n h ất. T h A ng q u a n h ữ n g
m ố i q u a n h ộ đ ồ n g n h ấ t, p h ư ơ n g tiện thay t h ế là đại từ, c ó k h ả n ă n g p h ả n án h
m ố i q u a n h ệ m ó c x íc h . C ù n g với các ph ư ơ ng tiện c ủ a q u a n h ệ m ó c x íc h lă p
từ v ự n g , q u a n hộ m ó c x íc h dại từ c ó sự trợ giúp c ủ a p h é p lăp. N h ữ n g th à n h
p h ẩ n tư ơ n g ứ n g c ủ a n h ữ n g câu dược liên kết cổ liên q u a n với n h a u . Đ ại từ
th a y t h ế d a n h từ c ủ a cAu trư ớc nêu ra m ối quan hộ lư ơ n g ứ n g c ủ a c á c th à n h
pịiần c â u . T r o n g tư liộu c ủ a c h ú n g lôi, nh ững q u a n liộ tlưỏi (lAy là n h ữ n g
q u a n h ệ th ư ờ n g g ặ p .
Quan hệ móc xích đại từ chủ ngữ- chủ ngữ[C-C]Ọ u a n h ê m ó c x íc h đ a i từ c h ủ ngữ c h ủ n g ũ có c h ủ n g ữ c ủ a cAu trư ớc (tược
lặp lại to à n b ộ h a y h ộ p h ậ n h ằ n g đại Tàm ch ủ n g ữ (ro n g c â u sau .
-Xuân tóc đ ò vỗ tay dòm dớ p...R ồi nó nói ngộn x ì . . . INI I II
- Đăng ngở vực. N ó hóc cá i kẹo rắn tliừ | NH Ỉ v n |
D ăns trào HIIỚC mắt, nó uất ức, tùi ('ực. Nó trốn xuông hớp ngồi IV'to háng lòi và tức fifth
khóc. [N H T 3 4 5 ]
Quan hệ móc xích đại từ chủ ngữ- bổ ngữ [C-B]
10
Q u a n hộ m ó c x íc h đại (ừ chủ n gữ bổ n g ữ cổ c h ủ n g ữ c ủ a cíUi trước
(lược lăp lại h ằ n g dạ i lừ b ổ n g ữ tro ng cAu sau.
Dứa con sá i mới lớn, chưa biết
vể chuyện hoa nẹnyệt... Pliong kén nó lên gác,
con bé vừa di vừa làm dấu, miệng kêu tân chúa. [NI IT 3 86]
Quan hệ móc xích đại từ bổ ngữ- chủ ngữ[B-C]
Q u a n hộ m ó c x íc h đ ạ i từ b ổ ng ữ - chủ n g ữ có h ổ n g ữ c ủ a cAu trư ớ c đ ư ợ c lặp
lại b ằ n g đạ i từ là m c h ủ n g ữ c ủ a cAu sau.
- Dây giờ ai đên K ẻ Noi, huyện Tử ỉ.icm vẫn iliâỳ từ dường cùn dồng họ Phạm. N_ó cử trơ
trơ'trước mọi hiến dộng cuộc đời, thời gian có làm cho nó ri7 (li, mục nát hư hỏng di một
vài phần nỉìitng vê cơ bàn vẫn không thay (lôi [N H T 4 03]
Quan hệ móc xích dại từ chủ ngữ-trạng ngữ[C-T]
Q u a n h ê m ó c x íc h đ ạ i lừ c h ủ ngữ- trạ n g n g ữ c ó c h ủ n g ữ c ủ a c â u trư ớ c đ ượ c
lặ p lại h ằ n g đ ạ i từ c h ủ n g ữ c ủ a c âu sau.
Dăng sững lại, m ật nó tái ổi. Thu chọc mũi kim vào nơi nó đau /í/íớ /.ỊN H T 340]
22.3.2. Quan hệ móc xích với [kết từ sở hữu + đại từ chỉ ngôi] trong ý nghĩa sở
hứu và quan hệ sở hữu đặc biệt.
:
V í dụ :
Cô s á i du ỗi lliẳng chân, v ẻ ihâĩ vơtig cùa cô làm cho thiểu phụ chú ý. [N H T 2 4 4 ]
N ế u x é t về k iể u q u a n h ệ thì đ â y là kiểu q u a n hệ m ó c x íc h c h ủ n g ữ - c h ủ ngữ.
N h u n g c h ủ n g ữ tr o n g c â u sau lại được đ ư a vào n h ữ n g y ế u lổ m ớ i. T r o n g đó,
c ó q u a n h ệ n g u ờ i s ở h ữ u vât sở thuộc^ H a y là p h ẩ m c h ấ t và n g ư ờ i m a n g
p h ẩ m c h ấ t đ ă c trư n g .
2.2.3.3. Quan hệ móc xích được phản ánh bằng “ danh từ thân tộc” và danh từ
kết hợp với đại từ chỉ định lâm thời làm đại từ thay thế.
2.2.3.3.1. Quan hệ móc xích được phản ánh bằng danh từ có nguồn gốc là
danh từ thân tộc
D anh từ thân tộc là những danh từ chỉ người và chỉ thành viên trong gia lộc. Các
danh từ ihân tộc n ằm trong những thế dối lập
khác nhau. Sự đối lập ấy có thể
là vé giới tính và th ế hệ, về quan hệ huyết thống Danh từ thân tộc có khả năng
chuyển đổi thành xưng hô do cơ sở ngỏn ngữ và cơ sở xã hội. ỉ lơn nữa, qua quá
trình phát triển của tiếng Việt, danh (ừ thAn tộc có những hiến đổi. C húng có khả
năng thay th ế cho các danh từ của cAn trước.
C á c d a n h từ th a n tộ c th ư ờ n g d ù n g n h ư m ộ t m ắ t x íc h c ủ a q u a n hệ m ó c
x íc h là: K ỵ / c ụ / ô n g / b à / c h a / m ẹ / h á c / c h ú / c ô / c ậ u / d ì/ t h í m / m ợ / d ư ợ n g /
a n h / c h ị/ e m /c o n / c h á u / c h ú t / .
V ề m ặ t lý th u y ế t, q u a n hệ m ó c xích c ó th ể c ó ở tất c ả c á c k iể u loại.
T u y n h iê n , n g ữ liê u c ủ a c h ú n g lôi c h o thấy n h ữ n g q u a n h ệ m ó c x ích thift'mg
g ặ p là n h ữ n g k iể u d ư ớ i đay:
Quan hệ móc xích danh từ thân tộc chủ ngữ-chủ ngữ- [C-C]
11
Quan liệ móc xích danh lừ 1I1A11 (Ọc chủ ngữ cliiì ngữỊ C-C| có clatili từ'chủ
ngữ của cAu tnrúrc tlược lập lại hằng danh từthíìn lộc l.'im chù ngữ của cAu thứ
cAu sau.
-Cô Diên bỗng giật thốt mình 17 tliâỵ trong lòng t(ì\' ( 'Ún lóng lánli mấy cliicc nhẫn vàn %.
Cô thây lạnh toát người. [ N H T 47]
Lai lich của bà pltó doan thì kc >a nvjic cíinq hay Ititv Hồi dương xuân, bà đ ã bị một
n g ư ậ i
lí n h
T â y
h iế p . . .
- Õns Tân Dân tân thật Là Nguyen Anil Titởiìíị. Trong làng báo, lòng văn, ôriR khá nổi
liếng. [ N H T 8 8 4 ]
Quan hệ móc xích danh từ thân tộc bổ ngữ-chủ ngữ [B-C]
Quan hộ móc xích danh từ thân tộc hổ Mgữ-chủ ngữ [ B-CJ có danh từ,
cụm danh từ làm bổ ngữ của câu trước được lập lại hằng danh từ thAĩi tộc làm
chủ ngữ của cáu sau.
, t ỏ i ( ỉơ tig đ ọ c tạ p c h
muôn nối chuyện với con". [ N H T 2 5 ]
M
ộ t
t ố i
í
S p u ltih ic h ,
c lia
lô i
lụ n g
lẽ
đ i
v à o .
O
ur
b ả o
"
C h a
Quan hệ móc xích danh từ thân tộc trạng ngư-chủ ngữ- [T-C]
Quan hệ m óc xích danh từ thân tộc trạng ngữ-chủ ngữ [T-CỊ có danh từ,
cụm danh lừ làm hoặc là thành phíỉn của trạng ngữ (rong cAu thứ nhất (câu
trước) được lạp lại bằng danh từ (hân tộc làm chủ ngữ hoặc hộ phận của chủ
ngữ của câu thứ hai (cAu sau). Ví dụ :
Cặp vợ chồng Văn Minh dưa mắt nhìn Iiltatt rất chán nàn .vì ône b ô . Xưa kia CU là một
ô n g
P h á n .
Danh từ thAn tộc trong tiếng Việt là một hiên tượng đặc thù. Nó hoàn
loàn có khả nang làm phương tiộn phản ánh quan hộ móc xích giữa các câu
độc lẠp hoàn chỉnh.
2.2.3.3.2 Quan hệ móc xích được phản ánh bằng danh từ kết hợp với đại từ chỉ
định lâm thời làm đại từ thay thế.
Các danh từ thAn tộc: kỵ/ cụ/ ổng/ bà/ cha/ m ẹ/ bác/ ch ú / cô/ cậu / dì/
tliíin/ m ợ/ an h / ch ị/ em / con/ cliíín/ chút/ (lẻu cổ khả năng kết hợp V("ti
đại từ chỉ định tạo thành những đại lìrcliỉ ngôi lAm lliời.
Quan hộ m óc xích được phàn ánh bằng danlì từ kếl hợp với dại từ chỉ
định lâm thời làm đại từ chỉ Iigỏi là quan hộ pliổ hiến trong tiếng V iộl. Các
đại từ đó thường là những từ thAn tộc kết hợp với “ấy” hoặc “ta” anh ấy, cô
ẩy, chị ày, ông (hy, bò ấy, các em ữv...Duứi clAy In những quan hệ móc xích
thường gặp :
Quan hệ móc xích danh từ kết hợp với đạl từ chỉ định chủ ngữ-chủ ngữ- [C-C]
Quan hệ m óc xích danh từ kết hợp với (tại lừ chỉ (lịnh chủ ngữ chủ ngĩr-Ị c
C] có (lanh từ, cụm (lanh từ làm chủ ngữ trong cAu In rức (lược lặp lại hnng
(lanh từ kết hợp với đại từ chỉ (lịnh làm chủ ngữ Iroiig câu sau Ví dụ,
■Giữa lúc ấx, cô T n y r l hước vào. C ô n à y 1(1 con III I'll IIỒIIIỊ.
INI n 3 I6|
l ừ (loi (ỉấí (li Miốnti là m ôi người ca o 1(111, khoác lúi, IIÔIIỊỈ (lánỉỉ u IịoỊỊS Ị Ị (W NIuìy iiiôi
buớc anil ta (ỉõ ờ
1 1 CII
dò.
[ NI n 23 71
\?
Quan hệ móc xích danh từ kết hợp với đạl từ chỉ định bổ ngữ-chủ ngữ- [B-C]
Quan hệ m óc xích danh từ kết hợp vơi (lại lù chí (lịnlì bổ ngữ c h ủ ngữ I R C|
có (lanh từ, cụm clanli từ làm hổ ngữ trong cAu 1rước đirực lặp lại hằng danh
từ kết hợp với đại từ chỉ định làm chủ ngữ trong cíUi sau. Ví dụ :
-Một hỏm có người bà con cũng họ Phạm ò K è Noi tie'll thăm / ’/tong. Người nà V bào: llọ
Phạm thất lộc /■<$/... | N H T 4 0 0 ]
2.2.3.3.3.Quan hệ móc xích được phản ánh bằng danh từ chỉ loại hữu sinh
Các danh từ chỉ loại hữu sinh có khả năng làm mắt xích (rong quan hệ móc
xích. Danh từ chỉ loại thường dùng là: “con ” chỉ động vậl và các (lanh từ chỉ
người : “ c á i” , “c o n ” , “ đấn g” , “ lão”, “ m ụ”, “ nòng” , “ ch à n g ” , “ tay”,
“ tên ” , “th ằ n g ” , “ v ị” , “ viên ”, v v ... những danh từ chỉ loại này có thể kôt
hợp với đại từ chỉ định ấy. này nhưng cũng có thê độc lập làm mắt xích
trorg quan hệ inóc xích.
+ D anh từ chỉ loại độc lập làm mát xích :
Lão Ha cuống cuồng chạy xuống vệ sông. Lão vừa chạy vừa ngã [ N H T 41 ]
Vũ không nói được hết câu... Cliàne chỉ loáng tlioáng nghe thấy tiếng Hoàng
mắng vợ... [NHT 703]
+ D anh từ chỉ loại kết hợp với đại tìr chỉ định ‘ấy” “ n à y ” làm m át xích
trong quan hệ I11ÓC xích :
-Lão Tân Dân đểu thật, vốn mình bỏ ra, bao nhiêu công việc vất và cùng mình.
Lão ấ \ chỉ ngồi Ituđng. [ N H T 3 8 7 Ị
-Tên cao gầy nói với m ư ờ i dứng sau. Người ấy là nhà flu' / N H T 2 3 5 ]
Các quan hộ móc xích danh từ chỉ loại hữu sinh thường gặp :
Quan hệ móc xích danh từ chỉ loại hữu sinh chủ ngữngữ-chủ ngữ- [C-C]
Quan hẹ m óc xích danh từ chỉ loại hữu sinh chủ ngữ-chủ ngữ [C-C]
có danh từ hữu sinh của cAu trước lồm chủ ngữ (lược lạp lại hằng danh tờ chỉ
loại hĩru sinh làm chủ ngữ trong câu sail.
Danh từ hữu sinh của cAu trước cổ thể là danh từ riông (VO). Danh từ
chỉ loại hữu sinh của câu sau (Chàng) thay thế cho danh từ này, tạo thành
một phép lặp và quan hệ móc xích: So sánh :
Vũ thấy lạnh.... Chàng lên xe điện trờ về nhủ.ị N HT 704]
-Lxĩo H a nấp ở đâu đấy, klii thấy Iión (lã khá tiểu thì thu vê. Thỉnh thoáng ịão đáp cỊio
Cún mây miếng bánlt đúc ngô... Ị NĨIT 4 2 Ị
Các cấu trúc phiếm chỉ cũng (Urợc sử dụng đổ phản ánh quan hệ móc
xích. Cấu trúc này thường xuất hiện trong CÍHI sau:
-
N ẹ a ỵ c à d ế n b ơ n tỵè _ c o n c h u n g n ó n l / i ạ
k h ô n (Ị b ậ y h ọ l ĩ l ì U . x ií ơ Ị Đ ứ ơ n à o c ũ n g q u a i l á o
bành han, dihìg dắn lắm. [VTP264]
Quan hệ móc xích danh từ chỉ loại hữii sinh bổ ngữ ngữ-chủ ngữ- [B-C]
13
Quan hộ móc xích clanli lừ chỉ loại hữu sinh bổ ngữ chú ngữ |B ('I có
d anh từ của ( Au lliứ nhất (cAu liinVc) làm hổ ngữ đươc lặp lại bằ ng dan h (ừ
c h ỉ lo ạ i lu m s in h là m c h ủ n g ữ tro n g cAu th ứ h;ii ícA u SÍUỤ.VÍ d ụ :
■Em vốn có quen ni cô Huê Liên. Nảii)i (ÔI cách thanh cao, rất mê cliuyện (inh
tiling nghĩa khí. Ị NHT.Y77]
Trong thực tiễn giao liếp, danh từ chi loại hữu sinh cỏ thổ (lược phức
t a p h o n . -Vân Minh dt(a mắt nhìn Xuân Tóc Đ ỏ. Anh cliàng Iiày vội nói /J{,v/y.| V T l ’3201
C H Ư Ơ N G BA
S ự THỐNG NHẤT CÁC CÂU TRONG K H ổ VĂN XUÔI
3.1 Khái niẹm khổ văn xuôi
Dựa trên cách hiểu thông thường về “khổ thơ” chúng tôi để nghị cách
sử dụng lương tự cho kiểu tập hợp các cAu một thuật ngữ là khổ văn xuôi
(KVX)T
Trong việc xác định nội đung cho thuật ngữ “khổ văn xuôi” trước
hết, cần phải xác định những dấu hiệu cú pháp của một khổ văn xuôi, khẳng
định tính thống nhẫl cú pháp chặt chẽ cùa những thành tố trong khổ văn
xuôi. Tính thống nhất chạt chẽ cùa các thành tố (rong khổ văn xuôi cho phép
chúng ta sử dụng thuật ngữ “khổ văn xuôi” và chỉ ra những dấu hiôu thống
nhất cú pháp và ngữ nghĩa cùa chúng. Trong sự khu biệt với khổ thơ, khổ van
xuôi là đơn vị liên kê't, thống nhất một số cAu hoàn chỉnh về cú pháp-ngữ
nghĩa trong ngôn ngữ văn xuôi.
Nói một cách chính xác, khổ vãn xuổi là một nhóm các câu có quan
hệ qua lại với nhau về mặt ý nghĩa và cú pháp, phản ánh sự phát triổn ý nghĩa
một cách đÀy đủ hơn trong quan hộ so sánh với những câu riêng biột. Có sự
thống nhất giữa khổ vãn xuôi (rong ngổn ngữ với kh(i văn xuôi trong logic.
V ề m ặ t n g ữ đ iệ u , k h ổ van xu ôi c ó sự
th ố n g nhất v ề n g ữ đ iệ u và c ỏ
quãng ngừng dài hơn trốn (lường ranh giới giữa các khổ văn xuỏi. Tiết (liệu
và quãng (lừng không phải là dấu hiộu độc lệp, tự trị của khổ văn xuôi; tiết
nhịp của khổ vãn xuổi là kết quả của cơ cấu cú pháp của nó, nó có một sự tổ
hợp nhất định với cấu trúc cú pháp.
Về m ặt n gữ ngh ĩa, khổ văn xuôi có sự (hống nhất giữa ý nghĩa của
p há t n g ô n v ớ i ý n g h ĩa c ủ a c liỉi (tổ . T í n li hoàn c h ỉn h về n g h ĩa , tín h c ố kct của
các bộ phận, các thành lố của chỉnh thể (lược cảm nhân một cách sAu sÁc
thông qua toàn hộ vAn bản.
K h ổ văn x u ô i v ớ i dấu ngắt đ o ạ n phải (lư ợ c c o i là lo ạ i clAu h iệ u I 11 Ở ra
con đirờng ngữ nghĩa mới.
3.2 Vai trò của liên từ và từ chêm trong khô vãn xuôi
Từ chcm (Epcnthctic word; conjunct) là một trong những phương
liên, (ìặc trưng cho quan lìệ giữa các câu dộc lập. Theo quan điểm (ìang
ih ố n g t r ị h iộ n n a y , từ c h ô m về p h ư ơ n g (liệ u ngữ p há p k h ô n g p h ả i là p h ư ơ n g
tiện tạo ra quan hệ giữa các cAu. Quan hệ cú pháp của từ cliêtn chí dược hiểu
chính xác khi xem xct câu trong mối quan hệ của nó với những cAu xung
quanh . Theo quan niộm của chúng (Ai, khi xem xổt các từ chôm trong mối
(]Uan hộ giữa các cAu thì chúng có vai (lò đặc biột Irong việc phản ánh các
quan hệ ngổn ngữ. Chức năng cú pháp và công dụng của từ chôm có liên
quan trước hết đến sự liên kết của các câu hoàn chỉnh Irong lời nói.
Chúng ta thấy có sự gắn gũi của các lừ chêm với các liên từ: Các liên
từ, lương tự như những từ chcni, không đóng vai trò quyết định trong quan hộ
cùa các câu, song chức nang của nó trong KVX có ý nghĩa lớn lao. Các liên
từ tham gia vào các thành phần cấu trúc của KVX trong sự hình thành cú
p h á p củ a câ u m à o đ à u và cAu k ô í th ú c tro n g v iệ c c h u y ể n đ ổ i p h o n g p h ú của
cùa chủ đề, trong sự phản ánh những quan hộ cú pháp khác nhau .
3.2.1.Liên kết bằng liên từ
Liên từ giúp người ta lãng quên sự chú ý vào những câu riêng biệt
mà tập trung sự chú ý vào sự chuyển động toàn bộ của ý nghĩa trong logic
cùa sự vận động ý nghĩa.
+ Những liên từ thường thấy biểu thị quan hệ liên hợp là và, cùng, với,
cùng với, cũ n g như
Hai Sinh lẩm bẩm như kè thất thần. Chẳng ai hiểu (lược Hai Sình dang như th ế
nào trong lúc này. M ọi thứ đều quay cuồng, biến dạng như cái khung cảnh mà Hai Sinh
đ ã thấy â vũ trường trong cái đêm hôm ấy. Mọi tint đều mơ hồ như cái đêm xa xưa cách
đ â y hai mươi tám năm. Chỉ có mội ngitời liiển được. Và, người đàn bà ấy- mẹ cùa Anh
Thư vẫn đang rất bình thản. (RVN)
+ C ác liên từ lựa ch ọn cũng tham gia vào việc liên kốt các câu. Các liên từ
này khi tham gia trong câu cũng như trong KVX để thể hiện tính "nước đôi"*
- A y chết! Ai lợi dám nói thế! Sao quan đốc lợi nói thê? Có diều gì ntà quan đốc có vè
không vui thế? H a y nhà này có ai sơ xuất điều gì?
( Xuân Tóc Đỏ- 398-XIX)
+ Các liôn từ còn, còn nlur, đến như,vậy, rồi, till ra,vẳ lại, lum nữa, làm
nhiệm vụ phục vụ cho sự chuyển liếp ý giữa các cAu :
Bẩm ngài di hát cỏ đầu cũng chỉ ìà (Ji (lưỡng linh thần, vì dó là thuộc kinh nliạc
trong tứ thư ngũ kinh của đức Khổng. Tăng ni chúng tôi mà có di hát tliì cũng không bao
giờ,phạm đến sắc giới vì chúng tôi chỉ liál chay tliôi cliử không khi nàn ngủ lại cà đêm ờ
nhà chị em. v ả lai đến pháp luật cùa Chính pì\ù bàn hộ cũng bênh vực clw sư di luíl nữa
là! Đấy ngào xem, ây cliủ cái báo gì ấy dám công kích sư di hát mà bần tăntỊ kiện tại loỏ
chơ phải thua hộc máu mồm ra dấy!
( Xuân Tóc Dò- 385 XỈU) -
* Thuật ngữ của N guyễn Kim Thản ,1997, tr349
15
+ I viên fir b icu (III sự (lôi liìị) và M illion^ bô Ihưùnu (lìmg Irnng cát' CÍÌII
g h c p
CỊU.I l ạ i
c ũ n g
c ó
k h á
n ă i i ”
llia m
pi;i
v;'i<) l . ' i m
n h i ê m
VII
liê n
k é l
v ă n
b ; ’m
l .iên l ừ Iiliư H i l l i n g , s o n g , m il, Iiliirn^ IIIÌI l;'im (lứl COII ( lư ờ n g M1IÍMI l;t
trực tiếp liuứng I1Ó VÍU) một chiền liướĩig khác.
Phái p hà n dôi c ó ông tỉiỹ tluiúí I ypn (ỉửniỊ <ỉ(h( thì \()íi Itiy
SIÍỚIIIỊ ( lio virc
Xnân vé ờ lunt nhà bà Phó Đoan nliĩí vậy tliì liậti IHIIV Án litxì Inính <ỈƯỢ( (ái IIỌII ( ó
n %ười Iiliơ bân. N h ư n g p há i tán lliàiih thì lại rất tire v iậ XV?V I II íìx c o i n h ư vậy s r thiệt
hại cho thioniạ m ạ i , s ẽ C liàn ỊỊ.
( Xuân Tóc Dỏ w o XIX)
+ Liên từ hiểu thị ý nghĩa kêì quả cho nên, thàiili thử, tliànlì ra, do đó rì
t h ê , vì v ậ y , b ở i v ậ y , n h ư v ậ y , t h à n h th ử . N h ữ n g (lơ n v ị n à y tluròrng h iể u th ị V
nghĩa kết quả. Những cAu di In rức I1Ó lliưừng hiểu ill ị ý nghĩa nguyên nliAn.
C h ư a c h ắ c ! d ễ họ cũng phân vân Iiliu' mình, vì (ÍCH nqơ\ chính mình, mình <ÍÌIHỊ
khống bict l õ con ạái mình có hư hay khôn %! Clio nén klii tôì kên rằng nên cưới chạy
ta n g d ỡ tố n kém , k liỏ i p ììà i c h ở (í(ti những hơ năm , tlìì họ (táp rằ n g COIỈ g ia i liọ cũng còn ít
tuoi, lại đư(f?tẹ ăn học, cũng chà vội ÍỊÌ mà phời cưới sớm, ill) ha năm chứ đến năm năm
th í cũn %(lợi dtíực.
( Xuân Tóc Dò- 405-XX)
3.2.2 Liên kết bằng từ chêm
Các từ chôm, licn từ trong khổ văn xuôi phản ánh quan hộ logic giữa
các cAu. Song, chức năng của nó trong các KVX rông hơn. Chúng khổng chỉ
biểu thị ý nghĩa tình thái, biểu thị sự miêu tả mà cluing còn thực lìiện nhiệm
vụ liên kết các câu.
Quan hộ của người nói đối với cái mà người đó nói vé, được thổ hiện
bằng sự đánh giá. Và sự đánh giá đó dược hiểu hiện bằng "điểm" hay "mít"
b iể u c ả m tr o n g t h ô n g b á o .C á c
t ìr c ả m t l u í n
CÍÍI1£ c ó k h ả n f t n g l i ê n k ế t c á c
câu hoàn chỉnh .
Công cltúng luôn luôn vỗ tay hoan hô Xuân, còn trên khán dài, đức vua Xiêm (tã lộ ra mật
rằng tấì rà sự tliịnh nộ của vị thiên từ th ế thiên hành dạo ờ đất nước có hàng triệu con
voi. Thật là một tiếng sét, vì sự tlma kânt cùa tài tử Vọng Các là rõ rệt quá, và ờ séc dâu,
Xuân ỉ ỉ à thành dược 6-1. Đức vua ììước nlià, quan Tnàn Quyền, và Thông sứ đều bán
khoăn liinĩ, vì nếu Dông r itá p nhân (ỉó nu) dược (lanh tiếng vé mật thê thao, thì, (lôi lợi, vr
mật ngoại gìuo ró thê l ầ y rà, lôi lliôi. Tlian ới! Đó là rái lợi hợi thiên nhiên, ilít li íỉtĩiiỊỊ
cùa mọi sự trân cái thê gian này! Đến séc tliứ nhì. ròn V cliiinq thấy Xuân (íáiỉli nê o<ìi liìnli
như chấp bên dịch. Ông bầu Văn Minh rất lấy làm lo Kết quà 5-7. Nliững ngifr'ri không
nônẹ nổi (ÍCH hiển ngay đó là Xitân (ír t>i()iih sức.
( Xuân l óc Dò- ■459 XX)
:ị- -VI-
K h i c h u y ể n đ ổ i từ sự m iê u l;ì sang h ìn li luAn (1;ính g iá Iig irừ i la có llic
sử dụng một số đơn vị bổ Sling thân cho thông tin sự lình (lã (lược micu l;V
Những đơn vị này trong fir cácli lừ cỉiôm có sự lìII lioá đê trở thành
những liên lừ liên kêl còn một sô (ỈOI1 vị khác vẫn CÒI1 V n^liĩíi tlìực lừ.
Các
n h ấ t, th ứ
thứ
từ Ih ư ờ n g d ù n g (lò liê n kết các CÍÌ11 hoàn c h ỉn h tiế n g V iệ ( là
h a i,
có
ìtg h ĩa
là ,
nói chung,
ví’ ( lạ i t h ể . . .
bao
g iò
cũng
tliê ,
thường , thường íhườììg, tự Iiliién, hoàn toàn, nói chung, vé (lại thê, diêu
quan trọng là, điền chủ yếu là, ngược lợi, trái lai... hoàn toàn ngược lại,
trái lại; tiện thể, nhân thê, nhàn tiên nói them, tóm lai, nói chung; rí (ỉụ
như, tỷ (ìụ như,
Nhóm các đơn vị này hằng chức năniĩ của mình hình thành ncn mối
quail hộ ý nghĩa. Chúng g;in gíìi với các liên từ ngữ pháp .
Từ chôm có thổ thuộc những lừ loại khác nhau. Chẳng hạn, "thí dụ" là
clanli từ nhưng chúng thực liiệ'11 chức năng liCn kết như (lưới (iny :
Ẩy hẩm chính t h ế d ấ y ạ! Nếu Iigài (ỉã học liỏi tliạo dời như tltc rliì nón giúp Ixhi
t(ĩiìí> một tay. Thí du việc hà Phán (ĩây với <(ill riiiíớt tlìì nqài lán thành vào cho bán /(Ini’
v ẽ ra rhuyện qì họ cũng qộl rà!
( Xuân Tóc Dỏ- 388 XIII)
CHƯƠNG BỐN
C Á C K IỂ U C ÂU M À O Đ Ẩ U
V Ả C Á C LO Ạ I K H Ổ VĂN XU ỔĨ M Ó C X ÍC H
4.1. Câu mào đầu như là tiêu chí phân loại khổ văn xuôi
Căn cứ vào đặc trưng của các câu mào đầu , chúng tôi đưa ra bảng
phân loại tổng quát dưới đây:
KVX Sự kiệĩiỊ
k v x tình IhálỊ
I
sư ki ôn
Ị
|KVX tnời
f ......
gianỊ
..... ............................... ...........................................................1 ____________
ỊKỸX với c âu mào đáu dôngl
Ịk VX với câu mào đáu tĩnliỊ
_ l
KVX có irúc tlnông IhườngỊ
1_______
\
—
* r X T
T
,
T~\ l
L - -
ITy
k
r -\r
.
Ị k v x có cAu trúc 3ất thừơng]
-
l r i ; 1
\
n
/
1
I \
I 7~
/ •
1
r
’ ằ
J i n x
4.2. Đặc triửig của các loại khổ văn xuôi móc xích
4.2.1. Khổ văn xuôi với câu mào đầu động.
Nỏ i
'RUNG TẢM THÔNG 11N THƯ VIÊN
đ ạ i h ọ c q u ố c g ia m ả
D
3
*
r
Clníng tối đã khảo nghiệm ngÃu nhiên 617 khổ văn xuỏi và thống kô
được 30 khổ văn xuôi có (.'All mào (tàn dộng, chiếm 4,86%. CAu mào dầu
dộng là câu có chủ ngữ là chủ thê hành động và vị ngữ là động từ hàtnh
động.
ì) Xitân Tóc Đ ỏ rảo cẳng (li nt>ay.2) II(li iiiỊưởi ỊacỊi bach clìay theo, lôi l ít như (li
rtutôn dược mục kích nhữ/iẹ cảnh ái lìnli cùa n^ưởi khác.3) n ến cái vừa buồng ây tlù Xuân
dừng lai, dưa mắt cho ông Phán moc sừng u Ông nừy \'ừ(t thở vừa f>õ cửa, mười năm
phút, cánh cửa hé m ờ ra.5) Rồi hên tron (Ị ró ticng dàn bà the the t ít lên:- " Giởi ơi!
Chồng lô i! " ( Xuân Tốc Dò- 353)
4.2.2. Khổ văn xuôi với câu mào đầu có trật tự thành tố thông thưòng được bắt
đầu bằng chủ ngữ.
Trật tự s v o này là trật lự thông thường trong tiếng Việt. Và như thố
I1Ó thường được bắt ctÀu hằng chủ ngữ. Song, cAu mào (TÀU của K v x đang XÓI
không có được yêu cầu cA dọng, của những câu mào đáu dộng “đẩy sức
mạnh”. Chúng được mở rộng hơn bằng những hình thức phong phú và vị ngữ
của chúng vé mạt số lượng lớn hơn và chúng phản ánh những hành vi đa
dạng hơn. Cái có liên quan tới sự phát triển đặc trưng của nghĩa Irong những
KVX với câu mào đầu đang xét là sự phát triển, có tính qui luật của sự kế
tiếp và có tính uyển chuyển.
D N h à văn Đ ồ n e T h ế C â n , Chù tịch lỉộ i văn lìglìệ Lư Sơn dưa chúng tôi (íi thăm
ÌIỔLư lÂm , núi Hàm Bộ Lĩnh, vườn thực vật, bàn làng và rất nhiều cảnh đẹp khác nữa ở
Lư Sơn. 2) Ban nhiệt tình, muôn các nhà văn Viêt Nơm biết được nhiều, hiển được
nhiêu.3) Cliúns tôi nể, không muốn ban bị hẫng, với nữa cũng ham,cũng tliích, nên bạn
gợi dâu, là (iến.4) Tỏi vé mệt lử, (tôi chân mòi lởi; không còn hibig thú ra p liố la cà các
cửa hàng cửa hiệu. (B V N )
4.2.3. Khổ văn xuôi móc xích với câu mào đầu có cấu trúc "đanh là danh".
Mộl nhóm các KVX có ý nghĩa là nhóm KVX, mà câu mào ctíin của
nó được phản ánh bằng cău danh từ. CAu danh lừ (lược hiểu là cflu có vị ngữ
là một hệ từ và danh từ.
CỐ cung là noi ở, là " Tổng hành dinh" của hai mươi bổn vị hoàng (lê tliòi
nhờ M inh và thòi nhà Thanh, cỏ'cung bắt dầit xây (lựng vàn năm 1406, và / 5 nám Still,
vào năm 1421 lioàn thành. C ô cung có 9999 gian Iilu),
vạc bâng dồng mạ vàitg, mồi
vạc có dirởiiíỊ kính khoảng /,5 mét, rao I mét. 96 liêu hinil, làm nliiệni VII kéo rở,
kéo
lân, chiêu kéo .xuống. Q u a n h IIII r ở có 56 trụ nliò, 96 tiêu hĩnh tượng tnm g cho 9,6 IIIỘII
ki lô mét vuông lãnh thổ. 56 IIII rờ lirợm»tnCììg cho 56 dân lộc.
(BV N )
V iệ c sử d ụ n g n h ữ n g cfu i
m à o (lầu n h ư t lê n có ll ic g iỉìi I life 'll c h o (tặc
trưiig cấu trúc của chúng. Đặc trưng của câu mào drill biếu thị hằng sự pliAn
chia thành chủ ngữ và vị ngữ, sự phân chia chỗ (lùng của chúng, sự pliAn bố
trọng tAm ngữ nghĩa giữa các thành phrin cơ hán của cAu mà trọng ilin
thường nằm ở vị ngữ. ('All mào (trill kicu này, xcl về việc phản áiili ý nghĩa thì
IS
n ó th ư ờ n g p h ả n á n h n h ữ n g (tặc trư n g c h u n g iiliA Ì và p h ả n á n h th ế g iớ i h iệ n
th ự c tro ri£ liì n li th ứ c q u i luẠt , có ý n g h ĩa gàn g fíi v ớ i c liA m n g ô n .
4.2.4. Kho văn xuôi với câu mào đấu có trệt tự đảo, được bất dầu bằng bổ ngữ
hoặc bộ phận danh từ của vị ngữ.
Thường thường, những cấu trúc này n;íy sinh do yêu câu phftn chia
th ự c tạ i c h ủ đ iể m th ỏ n g háo, N g ư ờ i n ó i/n g ư íri v ic ì m iiA '11 n h ấ n m ạ n h vào chủ
đ iổ m c ủ a k h ổ vSn x u ổ i. V iỌ c (tào trậ t tự (lira đến sự p liA n c h ia cAu Ih à n li hai
bộ phân và hộ phận đầu của cluing được (lặc biệt cluì ý.V í dụ:
Cỏi mở, chân tình, trung thực ìà không lilìí của buổi trao dôi Bạn
quan tâm dâh tilth hình sáng tác cùa các nlià vãn Việt Nam và lấy làm tiếc là ít biết ít (lọ<
tác phẩm rùa các nhà vãn Việt Nam Tòi mạn muội hỏi rằníỊ các hạn biết (lược lác pluỉm
nào, nhà văn nàn â V iệ t Nam? Belli nhìn nhau. Cliiinạ lôi m>ưựnẹ. Bạn nlníỊ ntỊirợnạ. Cuối
cùng thì bọn CÍĨIUỊ lìm ra (ỉược rái tên, inôl rái lên (lnv nhá), (ĩó là cuốn " nhữntỊ lá lliư lừ
tuyến dầu ló q u ố c ” xuất hàn ở Việt Nam trong ìiliữiìg năm (lầu cùa cuộc killing chiến
chống Mỹ. San âó dược (lịch sang Tninq Quốc. Ttii cả văn học Việt Nam bạn biết, clù
thế. Không liẳn ở nắc Kinh, dân các (ỈỊa phươnỉỊ khác, licit hòi bạn ró biết gì về văn học
Việt Nam, câu trả lởi là: hồi Iiirn illicit, có iiíịIic VC một cuốn sách gồm nhiêu lá thư từ
tuyền tuyến gửi ra, và chỉ vậy llìôi... Buồn. Nliưnq sao khác (lược Dó lù một thực tê (tể
mà suy ngẫm, đê mà nhìn lại mình. Tôi tự hỏi klìi bạn đ ã có những Lục Thiên Minh, Mạc
Ngôn, Giả Bình Ao, Trương líiên Ỉ.MỢtìg... Tliì ììhữtĩq X, Y, z cùa Việt Nam, nến vì lìữu
hảo, may mắn dược dịch sang, Ịìltỏiìg có ai lìm (lọc? n ẫn có quý mến nhau, nhưng (lịch
ro, sách chẳng bán được lại phài lín/i . . .(HVN ì
4.2.5. Khổ văn xuôi với câu mào đầu tường thuật, được bắt đầu với trạng ngữ
chỉ thời gian hay dịa điểm
V í dụ:
-San 3 ngày cấm xe tải nặng ban ngày, ở TVIỈCM lình hình gian thông có vè tliôiií>
thoáng hơn. Rớt di một phương tiện kềnh càng nliất tliì làm t>ì clià thoáng. Có thể ví việc
lĩày với việc cứ ba ngưởi tin một nqiff'ri lìgồi nhà ( lít) (htởiìạ bớt (tông. Dó lò Ịịiời pháp lình
thê xu ấ t phi'll từ k h ía cạ n lt gìdo tliông c h ứ kliôniỊ p lĩà i từ nhu l á u (lời SÒHÍỊ kinh ĩc. .(ỉitĩo
LĐ)
Trong khổ văn xuôi nói liên, cAu mào drill dành vị trị mở đẩu cho
trạng ngữ chỉ thời gian. Những câu mào (trill của K v x móc xích thường dược
bắt dầu với trạng ngữ chỉ thời gian là một nhóm lórn (22/617=3,56% ) và có
đặc trưng đặc biột.
4.2. 6. Khổ văn xuôi móc xích với câu mào đầu tình thái.
Ví dụ :
(!) M à b ố i r ố i t h ậ t (2) Nqưòi ( hr), sau klii (ỈIIỢC quan trân khám qua loa, (lã (hrơ<
1 khâm niệm (ỈÔIĨ gần một nẹày lồi, vậy nu) (hud tillĩ \ cu Cô Hồng ra lệnh phát phục.ịĩ)
Mặc (Inn mọi rông việc cử liành laiií> ìễ â ã quyết dịnh XOIIạ xuôi. (4 )r h á ì li e, nghĩa là bọn
dâu c o n , d ã bắt dần la ó Irn l ằiií’ phái í>i(ì chàm
viên den ỉ)(’inir/(\s <1 cations! những Ii'ii nil (hì với nhan mà tiệm All It ná mội khi dã
1Ạnf>
\<" r a
llù
(ó
tliê h(íu
cho
n h ữ n y (li c ó
tang
l l i i i f ’/ n ; (1(111 tin' ll
\ ’ì k è ( h r )
CŨIIỊỊ l ỉ i ú i c
litùhìQ ( Ill’ll ít hạnh phúc (í (lời. (7) ỎIÌỈỊ I v/7/ rát l>if< minh W mãi khàng dtíực llhly nhĩùir
s ự c h é l ạ o ( l ì a m ì n h ì a l í ì ă t r ô t i f > ( l i i h i í ỉ <ì c \ r m
(III
b i ì o I III I ’l i f h ì n l i II I S i l o ( S ) N y j i t ’i III
do Ini clio ÔHÍỊ Văn Minh kliôm> kheo (
phục chỉ vì chuyện Tuyết, lưiy việc Xuân Tót n ỏ (hì ỰIÌY <h(> I Iivri yộv
( Xiuhi l óc Dỏ '103 XX)
CAu m à o (lầ u k h ô n g c h ỉ phán ánh hiệ n llụ rc k h á c h Cịiian m à c ò n ph;'m
ánh quan điểm của người nói (tỏi với hiện llìực khiícli quan dó. Mỗi câu có ý
nghĩa khách quan, liên quan lới việc lliông báo
vẻ bối Ccínlì hiện llurc và
V n g h ĩa lìn h th á i c liỉi q u a n củ a n g irờ i n ó i và n gư ờ i v iế t (lô i v ớ i n ộ i clung th ô n g
háo đó.
4.2.7.Khổ văn xuôi móc xích với câu mào dầu chỉ thời gian
Ví dụ :
M ột p h ú t... H ai p h ú t... Mười phút trôi qua. Khôn ị; khí răng như (lây dàn, k ế
(ỉụ hàng xem la vô hiệu, dội M idi dếtì bên mẹ C-íir lít lên, cốt (íể Itgirởi dưới liầm nẹlie
thấy:
Đặc trưng cấu trúc cú pháp của câu mào (1ÀU này là ở chỗ đơn vị hiểu
thị ý nghĩa thời gian được đặt ở vị trí trước của vị ngữ, vứi lư cách là thành
phẩn của câu. Đặc trưng ngữ pháp của KVX loại này mang các đặc trưng
kiổu tường thuật của ngổn ngữ.
Thông thường, động lừ trong loại câu này chỉ sự diễn tiến thời gian
trong vai trò vị ngữ : Một phứt... ỉỉoi phút... Mười phút trồi qua hay Những ngày
â ầ u
t h á n g
v ấ t
v ả
n h ọ c
n h ằ n
c ù a
a n ì t
r i t â
n
c ứ
t r ô i
(J i n ặ n g
n é ,
c h ậ m
c h ạ p .
Y tlgllĩa lừ
vựng của các dộng từ vị ngữ trong những CÍUI mào đầu nliir những cAu này
thưởng bị yếu đi. Chúng dóng vai trò Irợ giúp, vai trò phục vụ. Tính chai mờ
nhạt của ý nghĩa từ vựng của những dộng từ trong phân (tâu của cAn VÍ1
những cAu kiểu này gíin cân với cAu với động từ quan hệ lừ “là”.
I
4.2. 8. Khổ vãn xuôi có câu mào đầu với kết cấu S-V (c-v)
V í dụ:
Cửa hàng củ a nó s a n g trọng ị ì). T ra i I’ái p h ố huyện lì
Toàn pliim xã hội (ĨCI1 ( ủa Mỹ bắn íỊÌct nhan nlm I1Ị><>('’ (4). Pliim chưởng hồng </>!M’
'đấu v õ tít mù (5). P h im sex thoải mới kliông (Ịìuhi <ì(> (6). (th e n ty với Iigưởi l()nl)
lặ n , IIP c h ỉ tạ o c ô n q ă n việ c là m c h o n g ư ò i n ào m ột cli<ìn g iỏ n g n ó : m ư ớ n ÔIÌỊỈ f>i()
C hiên tron ạ lòng ra c h ạ y hàn (7). ( 'rìa ( 'hiến là llníovg binh h ố i ch ốn g M ỹ cũng ( lit
chân, lắp chân g ỗ (8). C h ân gỗ thô s ơ d i lại cót két nặm g n h ọ c hơn, kém hẳn cái
chân nhựa ché lạo tinh xào (ỉi khô II ạ phát 1 ( 1 liếng (lộng của nó (9). G i (ì sử ông
C hiến cũní’ có tiền n ắ p chân nhựa, child cliắc D ạt <ỉ(l lỉiiiựn ông (!())■ c ử a hàng
d ắ t khách thu n h ậ p khá ( l ì ) . Chù Iho' hi (ý (Hâu, hoà thuận (12). Làm ('in v ó ('(>' ịiIkìi
20
lạt (13). Ônự già ( ' liicn vui lắm, ( hân í>ồ 1 )1(1 (li lại thoăn thoắt (14). Dù sao thu
nhập ở dây hơn hẳn thu tiììập trồru; 1(111 m ini lợn ừ nhà (15). Lại vui (16). Lúc nào
rũììỊị có khác íán chuyện ( 17) " / I h ò i báo kinh lê liiỊÙy 20/3/2004Ị
Tính cồ đọng là đạc trưng của cAu mào ( 1 À U loại Iiày. Cấu trúc cAu
đơn giản, trật tự của cAu là trẠI lự lliAng thường. Cliỉi ngữ phản ánh sự vạt. Vị
ngữ phản ánh phẩm chấl-đãc trưng. Nó 1Í1 cái khái quát nliấl cho toàn hộ nội
dung của cả khổ văn xuôi. CA11 mào đáu phục vụ cho đoạn câu Iiliư inộl cAu
chìa khoá tạo ra cấu tạo cú pháp và phong cách của toàn hộ KVX.
C H Ư Ơ N G NÁM
Q U A N H Ệ S O N G S O N G GIỬA C Á C CÁU T R O N G K H ổ V Á N XUÔI
5.1.Quan hệ song song giữa các câu độc lập
Quan hổ cơ bản giữa các câu độc lại') là mối quan hộ cấu trúc giữa chúng. Quan hệ
cấu trúc này có thổ được phản ánh hằng những phương tiện của quan hệ móc xích,
có nghĩa là trong những mối quan hệ khác nhau giữa những thành phán của câu
được liên kết lại với nhau (chủ tigữ-bổ ngữ; hổ Iigữ-chủ ngữ vv). Những mối quan
hệ này được hiện thực hoá hằng các phương tiện từ vựng phản ánh sự thống nhất
của những (hành phần câu có liên quan, với sự trợ giúp của các đại từ, sự thay đổi
của các đơn vị đồng nghĩa. Những mối liên liô cấu trúc giữa các cAu cũng có thổ
được phản ánh bằng cấu trúc song song giữa chúng. Nếu như công thức của quan
hệ móc xích là A=> B, B=> c (hì công thức của mối quan hệ song song là A=>B,
C=>D ở đó tất cả các (hành pliÀn của câu hoăc một vài thành phÀn được phản ánh
bằng những hình thức thống nliAÌ.
5.2.
khổ văn xuôi với các câu song song cú pháp .
Ví dụ
(1) Nhìn toàn cảnh, (ĩôi phó với úng ngởp Nhà nước tôn dường, lĩhrìn (lân tòn nhà.
(2) Cuộc chiến Scni Tilth, Thu ỷ Tinh xưa xây ra trên IIIIÌ. (3) Nay năm 11(10 CŨIHỊ (lánli
nhan túi bụi giữa lòng thànlt phố.(4) Ch ỉ cồ điều
San Tinli ẵm dược nàng My N iũoiìị
thắng trận vè vang. (5) Còn ngày nay các chàng Sơn Tinh hợi trận, Sni các bà vợ <lứiií>
chôn chân trong vũng nước thòi cùa cliínli mình
Sơ đồ hoá các cặp quan hệ này ta có
Câu (1)
'____________________
'Câu (2)
Câu. >(3)
>
Câu (4)
c à u (5)
5.2.1.Khổ văn xuôi tường thuật.
2 1
Khổ văn xuôi lường lliuAl có (tặc Inrng í.Min khổ văn văn xuôi song
song nói cluing. Trong sự pliOn biệt với khổ VỈÍII xuôi móc xích, khổ ván
xuôi tường thuẠt phản ánh sự lliay đổi cùa các <111:ì trình, chúng như (lú
của khổng gian và thời gian là sự mở rộng của nội dung được lường thuật.
Cũng như tất cả các khổ văn xuôi song song khác, khổ văn xuôi song song
lường Ihuệt có các cấu trúc song song, nhưng KVX song song lường IhuẠt
(luực khu hiệt hằng ý nghĩa của mình và bằng II1ÔI v.'ii dặc trưng cú pliáp. Sự
phân hiệt chính của nổ với KVX khác là dặc lnrng tường IhuẠt-KVX tườn
hành dộng, hiện tượng liên quan lói quá khứ và được liên kết với nhan theo
nqlìĩa, là dặc tnỡig cơ bản của kiểu KYX này. Các câu của khổ văn xuôi này
có chủ ngữ và vị ngữ khác nhau, Iihưng chủ ngữ dược IT1Ở rộng trong khổ
vAn xuổi một cách song song và thống nliíú với những đơn vị khác trong
KVX. Vị ngữ của khổ văn xuOi loại này thường được phản ánh bằng các
động từ và có thể có "đã" tiểu từ chỉ thời quá khứ thổ hoàn thành đi kcm .Ví
dụ :
Cách đâ y hàng trăm năm, ở nước Anh. vào ngày Valentine, nhiều lie cm (111 mặc
lĩhưngười lớn vừa đi vừa hát nliững bài hát cliúc mừng.... ở một sô'IIước khác, nếu chủng
trai tặng cô gái một món quà l() hộ trang phục mà sau dó rô gái vẫn giữ thì rô i’tii sê lây
chòng trai.
(BVN)
5.2.2.Khổ văn xuôi miêu tả
Khổ văn xuôi miêu lả (lược pliAn chia thành những kiểu khổ văn XIIAi
cổ những nét đặc trưng riổng về cơ cấu cú pháp và vé -những hối cảnh được
micu tà . Những đoạn văn xuổi miêu là đặc trưng hằng sự thống nhất vé thểthời và hằng tính song song cú pháp. Trong (loạn văn xuỏi miôu tả có tính
thống nhất của hình thức ngữ pháp với những đấu hiệu ngữ pháp dặc thù tạo
thành tính qui luật trong sự liên kết của Milling cAu dộc lập Irong những (lơn
vị cú pháp phức hợp. Chúng có những dấu hiệu hình thức vị ngữ khác nhau ,
những sắc thái về ý nghĩa thời cùa nó trong sự liên kết các cAu cũng như
những phương tiộn cơ bản phản ánh quan hệ cú pháp bcn trong của quan hệ
cú pháp giữa những cAu độc lập.
5.2.2.1. Khổ văn xuôi với sự thống nhất trong khung thời gian hiện tại
I) ThántỊ tư, từ Dăk N ônẹ lên Dăk ỉ/tk qua Gia ỉ,(li dân tộc thiểu sô lliam gia cuộc Ịịây
rối lĩgàv 10 đan s cô thoái dần măc cảm năn í; nê vì nliân hi một lần nữa (lã vướng vào sợi
dây lừa gạt (lo bọn phàn (ÍỘIHỊ Ill'll vong Ksor Kok giăng giật lừ một góc tròi IIIrức Mỹ. 2)
Từitạ đoàn rán bộ,chuyên viên rác sỏ’ nạành từ phô VC biiôìì sống ( hung với (lân, phím
lícli cho dân Iiạlic (ỉirii dũng (íiêti sai lie phát Imv lìiiy sừn chữa, ỉ) T r ẻ em lại cắp sácli lới
lrưởiìí>. I)llt>'n năm tră m m áy cày tax vò xc (lõ chê (híợc khoan h ồ/iạ trả vê sail ( IIỘ( ỊỊtỉv
rót trờ lại (hìm> clìức pliận rà y xới chuyên chớ li('int’ Ììod itniiỊỊ Still, tiéhiỊ máy nô f>iòn
khắp các vrìntỊ thôn dã hình yên.
( B V N ).
K h u n g thời g i a n t r o ng k h ổ v ă n XIIÒÍ nói Ill'll (lirợc. cu ilk' ÌIOỈÍ h a n g t rang n g ữ ch ỉ
thời g i a n c ủ a cAu m à o drill. CAu ( I ) c ó s ư t ha m gia c ủ a từ chí lliời h iệ n lại "díing".
C á c cAu t i ế p t l i c o m ặ c d ù "đang" k h ô n g (liiợc sứ ( lụng Iilurng n ó (l ược l li ối i g nil At
với thời h i ệ n tại. TAI c ả n h ữ n g vi n g ữ Irotm k h ổ vfm x uôi l i ê n (lều c ó h à m ý Cíír
liònli (t ộng đ a n g x ả y ra (ại lliời (l iểm nói.
5.2.2. 2.Khổ văn xuôi với sự thống nhất của khung thời gian quá khứ.
Ví dụ:
/ ) Trưa âv, bơ không về ăn cơm, càu\ị khiến mẹ kliẳng (linh them
V
kiến hail
(ÍIỈII.2) Chỉ ròn vài chục tiếng dồng hồ lliòi là lỊÌan iliiìa.ì) Vímt> vẳng, làng \(I, lliôn íịẩn.
liòhíỊ lơn kên eng éc.4) San mà hấp (1(1II "ĩ) Thê mới birl, lập (/IKĨII lliộl mãnh liệl.6) Mặc
chiên tranh. 7) M ặ c bom dạn từng phiu. lửng p jâ V rình l ập.8) Nẹirời ta rần kiên trì sửa
soạn Tếí.9) Hổi hộp. sùng kính cliở phút giao thừa. /0) Sự kỳ (liệu ( 11(1 những lập quán
tirâng như nhiêu khê chính là à chỗ â ó . ì ì ) Nó phục sinli (lâu tộc này sau tất cà trầm
luân...
(RVN)
K VX đang xét, có cấu trúc cú pháp tương lự những khổ văn xuôi
trên. Câu mào đầu là câu được bắt đầu bằng trạng từ "Trưa ấy", hàm chỉ sự
kiện đã xảy ra trong thời quá khứ .
5.2.2.3. Khổ văn XUÔI có câu mào đầu là danh từ, danh ngữ và những cấu trúc
tương t ự .
V í dụ:
Tháng ba. Hoa gạo như những ngọn đèn thắp rưc cà ilii(Hf> lũng. Từ trên núi cao nhìn
xuống thấy cluing dtbig tựa vào nhau hệt n hư một trái tim lớn, hừììg hực và mãnli liệt. San
một đêm, những xác hoa dời đ ò một góc vườn. D ể sớm mai trờ dậy, cẩm chổi quét lá rơi,
bà biết rằng lợi qua di một m ùa xuân.Và khi ẩy, lỉhư mọi năm chị s è ír â về.
(ỈÌVN)
Về cấu trúc trong khổ văn xuôi danh từ đang xél có sự thống nhất
chặt chẽ. Đ ó là quan hệ song song giữa các cAu. Vổ ý nghĩa, chúng có (lạc
trưng miêu tả , dặc trưng này được xác (tịnh bằng bản chất cú pháp của CÍÌII
định danh. CAu định danh phán ánh lliực tiẻn khách quan. Đ ó là những (In'll
h iệ u đ ặ c trirn g củ a n ó . N h ữ n g c h i tiế t, hoàn cảnh , (tặc đ iể m tổ c h ứ c CIÌ phá p
ngữ nghĩa tạo ra đặc trưng riêng của nó. Ý nghĩa cơ bản của những cíUi (lanh
từ là miêu tả sự kiện, sự hiện diện. CAu (lanh từ (lược liên kết một cách chặt
chẽ với những câu khác trong khổ văn xuôi tlico quail hệ song song với cùng
một một kiểu cấu trúc CIÍ pliáp (trừ (lơn vị (lầu và cuối của khổ VJH1 xuôi).
Cùng với sự Ihống nhất về ý nglìĩa là sự thống, nhất vồ mặt cú pháp.
Danh lừ có thổ (lánh clÁu
(lối lượng, Iliời gi;in, không gian . (Tíu
trú c
của n h ữ n g k iể u cAu n à y
gÀn g ũ i v ớ i ra n I 11 ÔI tlifin l) p liÀ n . Đ iề u (tó ( Ịiii
(lịnh khả năng tliarn gia lộng rãi của chúng Irong những khổ văn xuôi dinh
(lanh.
CAu hai Ih.'inh pliíỉn lliirrtiig xuyôn (tươe sử (lụng (rong những KVX
lo ạ i n à y. C ln ìn g tá c đ ộ n g q u a lạ i 1ÃT1 ĩìlia u . N h ữ n g k h ổ v ă n XLiổi (la n g xé t,
được sắp xếp theo trật tự như sau :1) CAu danh từ biểu lliị thời gian 2) cAu
hai thành phẩn biểu thị khỏng giati 3) cAu hai thành phán mà vị ngữ là dộng
từ.;
Những khổ vãn xuôi kiểu định danh được pliAn loại theo cAu mào clÀu.
Có hai loại cAu mào đầu chủ yếu: Câu mào (lâu danh từ chỉ khổng gian (vị
trí) và cAu mào chỉ thời gian.
Chúng ta hãy pcetfi
một
KVX của kiểu định danh với câu
mào đầu có ý nghĩa chỉ vi trí. Những cAu mào dầu kiểu này nêu ra vị trí của
sự kiện và hành động trong một thời đoạn nhất định.
ĩ ) Bệnh viện..2) c à ba nạn nhân vừa mang đến phiên chợ sáng dã kịp được
buôn ờ phiên chợ này. bầy thaug rang ro đẩy nliư rá chợ chiều. 3) Khoa cấp cứu danh
hiệu anh lìủng. 4) Trắng loát sạch s ẽ nghiêm trang..5) Kliânạ cố dằn hắt vênh vênh
hỗn xược vời bệnh nhân. 6) Không cỗ moi tiền gạ tiền bệnh nhân.7) c ù a sắt ngăn cliặn
hiệu quà người nhà toan độI nliập ngoài giờ thăm viếng.. 8) Người thân nào may mắn
tìm dicợc một ô cửa s ổ hướng vào phòng bệnh , bô ơi h ố có nhìn thấy con không, em ơi
em có nhìn thấy chị khâiĩg.9) Cặp lồng phích nước illIiốc men phong bì dựng phim Xr/uơng. 10) G ià \ dép tháo ra di chân trơn trên nền nhà sạch bống thon thót vi
trung.] 1) M ột người nằm năm người chịu nạn. 12) Từ quê lén ngồi như giãi thè ngoải
hành lang nhấp nhổm ngoài khuỗn viên dưới gấc cây trên g h ế đá clio qua đêm muỗi
hung hãn.13) Bất cứ lúc nào cũng có hung tin hoặc đâm clio cái đơn thuốc cả dong
tiền. 14) Ai là người nhà của A, ai là người nlià cùa fí, cùa c , cùa D? 15) Đơn thuốc
dây, ra ngoài cổng có hiệu thuốc dịch vụ của bệnh viện, nhanh chân lên.16) Trâm sự
nhờ bác sĩ, bác s ĩ bán thuốc luôn clio tiện.ồ, sao bác sĩ lọi hán thuốc? 17) Bác s ĩ hỏi
lợi, hỏi như sao công nhân lợi <7ífr/ẹ máy, sao nông dân lợi có cày có bữa.18) Dưa
phong bì bồi (lưỡng cũng không nhộn, khổ tliân ròi, liọ là (ĩơn vị anh hùng.19) Nhận
tiền thì â d đói, nhiệt tình hơn, nhưng ròn danli hiện.
(RVN)
5.3. Khổ văn xuôi trùng lặp
P h é p (rù n g lă p hao gồm các biến ihổ đặc hiệl có tro n g CỈÍC k h ổ văn xuóị
song song. Trong các khổ văn xuôi này phép song song của các cAu
(rúc song song ở cấp độ cao: các cAu clưực thống nhất liong K v x không c hỉ cỏ eft'll
trúc đồng nhấ! về phương điộn cú pháp mà còn có sự Ihống 111]AI vổ vị Il í. Tính
song song VC tnãt cú pháp của cAu (lược nhấn mạnh và (tược tăng cường bằng sụ
song song từ vựng.
Về cấu trúc, khổ văn xuôi trùng lặp giống Iilnr khổ vãn xuôi song song
thông thường. Song, phcp lặp tham gia vào Irong những khổ văn xuôi trùng
lặp như một tiêu chí đặc hiệt riêng của loại quan hệ song song này. Các kiểu
cấu trúc của khổ văn xuôi song song thì rất da (lạng và phong phú. Tlùinlì
pliần bất kỳ của cAu (trong sự phụ lliiiộc vào cơ câu, trọng âm logic) có thổ
dược trùng lặp. Nhưng vì thành phần này của câu dược lặp lại trong những
câu khác nhau cùa khổ văn xuôi nên hiếm klii có những cAu có lính krl Itiân
tạ o ra đ ư ờ n g v iề n k h c p lạ i k h ổ văn X11 A i. D o (ló. k h ổ VÍU1 x u ô i k iể u n à y là k h ổ
văn xuOi mở.
Căn cứ vào thành phần (lược lặp lại chúng la có các kiểu loại dưới (lay:
5.3.1 khổ văn xuôi lặp chủ ngữ hoặc đề .
Vi dụ :
Hâm nay hội viên dân t ất d ô /;ẹ. f)ai biêu chính phủ l/iì có rác /ìộ trưâniị Cưiv.l lioi C7,
T illo it, v.v...
t ) ạ
D
i
b iê u
t r í
ạ i
b iê u
k h o a
i
b iể u
p h ụ
ạ i
b iê u
b á o
t ) ạ
D
( h ứ c
n ữ
i
b iê n
q u ố c
t ) ạ
i
b iê u
r á c
d ạ i
h ộ i
V
c á c
r ó
r ó
r ó
P
h á p
( 'iĩn ẹ
iệ t
-
Ô IÌỊỊ
c á c
c á c
t h ì
n ư ớ c
b iê u
c ó
t h ì
t h ì
g ió i
t ) ạ
Có rà
l l i ì
h ọ c
r á c
h à
i l i ì
c ó
;.
h ò
( 'o
ô u q
tỉn m
P h á p
J o in
ô n t>
\
< á (
( la in ,
(
'm
iio n ,
Ị) ii<
n illc l,
Ô IH >
A l lis o n ,
t'.r...
i( '
(
i ì ị ị
lic .M
ir ,
'o Ị Ị t ũ o t ,
Ị iì
iliiiô c
11
'
v . v . . .
(H d
trong cuộc liôi nghị I' o n la in c h lc n n .
Kiên hào (ích dự l ất doin’.
(116 Chí Minh,toàn tệp,
14 tr 3 6 7 )
5.3.2 khổ văn xuôi lặp vị ngữ hoặc thuyết
V í dụ:
lỉỏi, thì cháu nào cíĩng hiêí chữ quốc ngữ. Hác mừníỊ lắm. Nnx ỉìác viết mấy chữ,
dê còm ơn các cháu vờ khuyên các chán:
Ị- Phải siêng học,
2- Phải giữ sạch sẽ,
Phải giữ kỷ luật,
4 -
r u
ả
i
là m
t h e n
d ò i
s ô n g
m
ó i,
5- P l i ả i t h ư ơ n g y ê u g i ú p r t ỡ c h a m ẹ a n h e m .
Bác lại nối cho rác chán biết rang Anil cm nhi (ỉồng Pháp ró gửi lời liỏi thâm các clián.
(Hổ Chí Minh , loàn lập, T4 tr 421)
Các câu được in đậm ở trên đến có vị ngữ là cAu không đày đủ thành pliÀii.
Thành phẩn chủ ngữ được hiểu qua ngữ cảnh. TÁI các cAu đều có sự thỉìtn gia
của "phải" trong tư cách bộ phận của thành phíin vị ngữ. Khổ văn xuôi trốn
(tuợc mở đÀii bằng cAu có cấu trúc khác với rihữiig cAu Irùng lặp.
5.3.3.Khổ văn xuôi íặp thành phẩn thứ
V í dụ:
Tôi kêu gọi (lồnẹ bào và các doàn the làm tlìc nào ilr chill sc cuộc vui Xuân mừngI rì với:
N lìữ iiỉ’ c h i CH s ĩ oanh liệ t ỏ' In íớ c Dill I trậ n ,
N h ữ n g g iơ quyến ( (h
Nhữtig dồng hào nghèo nàn,
Sao rlio mọi IU>ưởi (Irn liiíửng rác lliíi vui VC I rì Xuân (ỉihi lira cùn
mil'll
Việt Nam dộc lập. (H ổ Chí Minh toàn lập,T4 li 152)
Trong khổ văn xuôi vừa (lược trích (lẫn. thành lô lặp là hổ ngữ.
25
