Luận văn thạc sĩ: Quản Lý Thu Bảo Hiểm Xã Hội Bắt Buộc Tại Bảo Hiểm Xã Hội Huyện Tam Nông, Tỉnh Phú Thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

BÙI THỊ BÍCH THỦY

QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC
TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN TAM NÔNG,
TỈNH PHÚ THỌ

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG
Ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2018


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

BÙI THỊ BÍCH THỦY

QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC
TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN TAM NÔNG,
TỈNH PHÚ THỌ
Ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ
Mã số:8.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đỗ Thị Bắc

THÁI NGUYÊN - 2018

i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả đã nêu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, trung thực và chưa
được dùng để bảo vệ một học vị nào khác. Các thông tin, trích dẫn trong luận
văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc.
Thái Nguyên, tháng 05 năm 2018
Tác giả luận văn

Bùi Thị Bích Thủy


ii
LỜI CẢMƠN
Trong quá trình thực hiện đề tài: “Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt
buộc tại bảo hiểm xã hội huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ”,tôi đã nhận được
sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được
bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện
giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các khoa,
văn phòng của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh TháiNguyên
đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành
luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giảng viên
hướng dẫn PGS.TS. Đỗ Thị Bắc.
Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn được sự giúp đỡ và cộng tác
của các cô chú, anh chị em và bạn bè, tôi xin chân thành cảm ơn. Thêm nữa,
tôi cũng muốn gửi lời cảm ơn chân thành tới bạn bè, đồng nghiệp và gia đình
đã tạo điều kiện mọi mặt để tôi hoàn thành nghiên cứu này.

Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó.
Thái Nguyên, tháng 05 năm 2018
Tác giả luận văn

Bùi Thị Bích Thủy


iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i
LỜI CẢMƠN .................................................................................................... ii
MỤC LỤC ........................................................................................................ iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................ vii
DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................. viii
DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ ix
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 3
5. Bố cục của đề tài ........................................................................................... 4
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU
BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC Ở CẤP HUYỆN.................................... 5
1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ở cấp huyện ........ 5
1.1.1. Khái niệm về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ............................... 5
1.1.2. Vai trò quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ở cấp huyện .................... 8
1.1.3. Mục tiêu, nguyên tắc quản lý thu BHXH bắt buộc ở cấp huyện .......... 10
1.1.4. Nội dung quản lý thu BHXH bắt buộc ở cấp huyện ............................. 12
1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng tới công tác quản lý thu BHXH bắt buộc ở
cấp huyện......................................................................................................... 20

1.2. Cơ sở thực tiễn quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ở cấp huyện
một số địa phương trong nước và bài học kinh nghiệm ................................. 24
1.2.1. Kinh nghiệm quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ở một số địa
phương trong nước .......................................................................................... 24
1.2.2. Bài học kinh nhiệm rút ra về quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc
tại huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ ................................................................. 31


iv
Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................ 33
2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 33
2.2. Các phương pháp nghiên cứu................................................................... 33
2.2.1. Thu thập thông tin ................................................................................. 33
2.2.2. Phương pháp phân tích .......................................................................... 36
2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 37
2.3.1. Chỉ tiêu đánh giá quản lý thu BHXH bắt buộc ..................................... 37
2.3.2. Chỉ tiêu phản ánh nguyên nhân ảnh hưởng đến kết quả tổ chức
công tác thu BHXH bắt buộc .......................................................................... 37
Chương 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI
BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN TAM NÔNG, TỈNH
PHÚ THỌ....................................................................................................... 39
3.1. Khái quát chung về BHXH huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ .................. 39
3.1.1. Giới thiệu chung về huyện Tam Nông .................................................. 39
3.1.2. Giới thiệu Bảo hiểm Xã hội huyện Tam Nông ..................................... 41
3.1.3. Những thuận lợi, khó khăn về kinh tế xã hội tác động đến công tác
quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ............................. 46
3.2. Thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ... 47
3.2.1. Lập kế hoạch thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ......... 47
3.2.2. Quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông .................. 50
3.2.3. Thanh tra, kiểm tra công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại

BHXH huyện Tam Nông ................................................................................ 58
3.2.4. Kết quả điều tra về công tác quản lý thuBHXH bắt buộc tại BHXH
huyện Tam Nông ............................................................................................. 59
3.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý thu BHXH bắt buộctại BHXH
huyện Tam Nông ............................................................................................. 73
3.3.1. Các yếu tố khách quan .......................................................................... 73
3.3.2. Các yếu tố chủ quan .............................................................................. 77


v
3.4. Đánh giá chung về quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện
Tam Nông, tỉnh Phú Thọ ................................................................................. 81
3.4.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 81
3.4.2. Những tồn tại, hạn chế .......................................................................... 81
3.4.3. Nguyên nhân của tồn tại, hạn chế ......................................................... 82
Chương 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BHXH
BẮT BUỘC TẠI BHXH HUYỆN TAM NÔNG TỈNH PHÚ THỌ ......... 87
4.1. Quan điểm, định hướng và mục tiêu hoàn thiện quản lý thu BHXH
bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ............................................................. 87
4.1.1. Quan điểm hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH
huyện Tam Nông ............................................................................................. 87
4.1.2. Định hướng hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH
huyện Tam Nông ............................................................................................. 87
4.1.3. Mục tiêu hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện
Tam Nông ........................................................................................................ 88
4.2. Giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXHBB tại BHXH huyện
Tam Nông ........................................................................................................ 89
4.2.1. Tăng cường lập kế hoạch thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện
Tam Nông ........................................................................................................ 89
4.2.2. Quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông .................. 90

4.2.3. Tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát thu BHXH bắt buộc tại
BHXH huyện Tam Nông ................................................................................ 93
4.2.4. Giải pháp về nguồn nhân lực thực hiện quản lý thu BHXH bắt
buộc tại BHXH huyện Tam Nông................................................................... 94
4.2.5. Đẩy mạnh công tác thông tin tuyên truyền, phổ biến pháp luật
BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ................................................ 95
4.2.6. Tăng cường phối hợp với các cơ quan ban ngành liên quan trong
quá trình thu BHXH bắt buộc ......................................................................... 96


vi
4.2.7. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu BHXH bắt buộc ...... 98
4.3. Một số kiến nghị....................................................................................... 99
4.3.1. Đối với Quốc hội và Chính Phủ ............................................................ 99
4.3.2. Đối với BHXH Việt Nam ..................................................................... 99
4.3.3. Đối với BHXH tỉnh Phú Thọ .............................................................. 101
KẾT LUẬN .................................................................................................. 103
PHỤ LỤC ..................................................................................................... 107


vii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BHTN

:

Bảo hiểm tự nguyện

BHXH

:

Bảo hiểm xã hội

BHYT

:

Bảo hiểm y tế

BQ

:

Bình quân

LĐ

:

Lao động

NLĐ

:

Người lao động

NSDLĐ

:

Người sử dụng lao động

SDLĐ

:

Sử dụng lao động

TNHH

:

Trách nhiệm hữu hạn

UBND

:

Ủy ban nhân dân


viii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1: Phân bổ số lượng phiếu điều tra ..................................................... 35
Bảng 3.1: Tình hình lập kế hoạch thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện
Tam Nông qua các năm 2015-2017 ................................................ 48
Bảng 3.2: Số lượng lao động tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện
Tam Nông từ 2015-2017 ................................................................. 50

Bảng 3.3: Số lượng đơn vị tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện
Tam Nông giai đoạn 2015-2017 ..................................................... 51
Bảng 3.4: Tổng quỹ lương trích nộp BHXH của các đơn vị trên địa bàn
huyện Tam Nông giai đoạn 2015-2017 .......................................... 53
Bảng 3.5: Tình hình nợ đọng BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam
Nông giai đoạn 2015-2017 ............................................................. 58
Bảng 3.6: Thống kê công tác thanh tra, kiểm tra trong công tác thu BHXH
bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông giai đoạn 2015-2017 ............. 58
Bảng 3.7: Ý kiến đánh giá CBNV BHXH về công tác quản lý đối tượng
tham gia BHXH tại huyện Tam Nông ............................................ 60
Bảng 3.8. Ý kiến đánh giá của CBNV về công tác quản lý mức thu
BHXH bắt buộc tại huyện Tam Nông ............................................ 62
Bảng 3.9. Ý kiến đánh giá của CBNV BHXH về công tác tuyên truyền
phổ biến chính sách luật BHXH tại huyện Tam Nông ................... 64
Bảng 3.10. Ý kiến đánh giá của CBNV BHXH về công tác thanh tra,
kiểm tra BHXHtại huyện Tam Nông .............................................. 66
Bảng 3.11: Ý kiến đánh giá của doanh nghiệp về công tác quản lý thu
BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ................................ 68
Bảng 3.12: Ý kiến đánh giá người lao động về công tác quản lý thu
BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông ................................ 71
Bảng 3.13: Thống kê công tác thông tin, tuyên truyền về BHXH bắt buộc
tại BHXH huyên Tam Nông ........................................................... 79
Bảng 3.14.Thống kê ứng dụng CNTT đối với quản lý thu BHXH bắt
buộc tại BHXH huyện Tam Nông .................................................. 80


ix
DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 3.1: Cơ cấu tổ chức BHXH huyện Tam Nông ....................................... 44
Hình 3.2: Quy trình lập kế hoạch thu tại BHXH huyện Tam Nông ............... 47

Hình 3.3: Tỷ lệ dân số đối với kết cấu tuổi lao động ...................................... 73
Hình 3.4: Mức thu nhập GDP/đầu người trung bình của huyện Phù Ninh
qua các năm 2015-2017 ................................................................... 76


1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ở Việt Nam hiện nay, hoạt động bảo hiểm xã hội (BHXH) là một hoạt
động do nhà nước tổ chức thực hiện và quản lý, không vì mục đích sinh lợi.
Vì vậy yếu tố quản lý luôn được xem là vấn đề quan trọng khi thực hiện thu
bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế. Nó không chỉ quyết định đến sự hình thành,
sử dụng quỹ BHXH như thế nào mà còn đảm bảo quyền lợi thụ hưởng cho
người lao động khi tham gia vào hệ thống BHXH. Hệ thống tổ chức Bảo hiểm
xã hội đã được xây dựng từ Trung ương đến địa phương trong cả nước.
Bên cạnh đó công tác quản lý thu BHXH vẫn còn gặp nhiều khó khăn.
Công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH có chuyển biến tích cực nhưng
vẫn còn một số hạn chế nhất định. Nhiều lao động thuộc diện bắt buộc tham
gia bảo hiểm xã hội (BHXH) nhưng chưa được tham gia, tập trung chủ yếu ở
các doanh nghiệp vừa và nhỏ, các hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể có thuê
mướn, sử dụng và trả công cho người lao động. Tình trạng nợ đọng BHXH
của các đơn vị sử dụng lao động luôn là vấn đề nhức nhối đối với ngành
BHXH. Mỗi năm số tiền các đơn vị sử dụng lao động nợ đọng lên tới hàng tỷ
đồng. Chính điều này đã gây thiệt thòi lớn cho người lao động, gây khó khăn
cho công tác quản lý thu BHXH. Ngoài yếu tố khách quan các doanh nghiệp
gặp khó khăn trong sản xuất, kinh doanh thì công tác phối hợp với các ngành
có liên quan để nắm bắt, điều tra tình hình về lao động chưa được thường
xuyên. Việc xử lý các vi phạm về BHXH chưa nghiêm. Một thực tế nữa là
người lao động nhận thức còn hạn chế, thiếu hiểu biết về BHXH nên chưa
tham gia đóng BHXH hoặc không quan tâm đến việc chủ sử dụng lao động có

đóng BHXH cho mình hay không. Chỉ khi gặp phải rủi ro, hoặc cần được
hưởng thì mới thấy được ý nghĩa của việc tham gia BHXH.
Theo báo cáo thống kê ngành Bảo hiểm xã hội (BHXH) cho thấy, thời
gian qua tình trạng chậm đóng, nợ đọng, không tham gia hoặc tham gia không


2
đầy đủ BHXH xảy ra ở hầu hết các địa phương, vi phạm và ảnh hưởng đến
quyền lợi chính đáng của người lao động (NLĐ) nhưng BHXH nhiều tỉnh, thị
xã chưa có biện pháp hiệu quả để khắc phục. Nhiều doanh nghiệp dù bị nhắc
nhở rất nhiều lần nhưng vẫn chây ỳ, không đóng BHXH cho NLĐ. Không chỉ
nợ BHXH mà rất nhiều doanh nghiệp còn trốn đóng BHXH khiến quỹ BHXH
ở nhiều tỉnh, thị xã lâm vào cảnh bội chi.
Trong những năm qua, BHXH huyện Tam Nông đã có nhiều cố gắng, nỗ
lực trong công tác thu BHXH bắt buộc cho lao động ở các thành phần kinh tế.
Tuy nhiên số đơn vị, số lao động vẫn còn thấp chưa tương xứng với tiềm năng,
tình trạng nợ đọng BHXH của một số đơn vị sử dụng lao động kéo dài nhiều
năm làm ảnh hưởng tới việc hưởng chế độ BHXH của người lao động như hưu
trí, ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp. Rất nhiều doanh nghiệp trên
địa bàn huyện nằm trong diện phải đóng BHXH bắt buộc nhưng lại tìm mọi
biện pháp lách luật để không phải đóng bảo hiểm xã hội như hợp đồng dưới 2
tháng. Các doanh nghiệp, hợp tác xã có số lượng dưới 10 lao động không đóng
Bảo hiểm thất nghiệp; Doanh nghiệp thực hiện đóng bảo hiểm xã hội cho
người lao động theo mức thấp không đúng với thu nhập thực tế của người lao
động; hoặc người lao động ký hợp đồng đã lâu nhưng vẫn chưa cho tham gia
BHXH. Bên cạnh đó công tác thu BHXH bắt buộc còn nhiều vấn đề cần phải
nghiên cứu, nhất là về cơ chế, chính sách, quy trình, thủ tục trong công tác thu
BHXH bắt buộc. Với lý do đó, tác giả thực hiện nghiên cứu đề tài “Quản lý
thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại bảo hiểm xã hội huyện Tam Nông, tỉnh Phú
Thọ” làm luận văn thạc sĩ kinh tế, chuyên ngành Quản lý kinh tế.

2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu chung
Trên cơ sở đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc của BHXH
huyện Tam Nông, qua đó đề xuất những giải pháp hoàn thiện công tác quản lý
BHXH bắt buộc tại huyện Tam Nông, góp phần nâng cao hiệu quả công tác
thu bảo hiểm xã hội bắt buộc.


3
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hoá cơ sở lý luận về công tác quản lý thu BHXH bắt buộc
- Đánh giá thực trạng công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH
huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2015- 2017.
- Đề xuất giải pháp nhằm khắc phục tồn tại, hạn chế trong công tác
quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Tam Nông.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: nghiệp vụ quản lý thu BHXH bắt buộc; các
chính sách và thực hiện chính sách thu BHXH bắt buộc.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về không gian: Địa bàn huyện Tam Nông - Tỉnh Phú Thọ.
- Về thời gian: Luận văn tập trung nghiên cứu số liệu thứ cấp qua các
năm 2015-2017 và số liệu sơ cấp thực hiện năm 2018.
- Về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề về công
tác quản lý thu BHXH bắt buộc ở BHXH huyện Tam Nông:
+ Lập kế hoạch quản lý thu BHXH bắt buộc.
+ Thực hiện quản lý thu BHXH bắt buộc.
+ Thanh tra, kiểm tra việc thu BHXH bắt buộc
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Luận văn là công trình khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực,

là tài liệu giúp quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Tam Nông, tỉnh
Phú Thọ xây dựng quy hoạch và kế hoạch quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc
tại huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ đến năm 2025 có cơ sở khoa học.
Luận văn nghiên cứu khá toàn diện và có hệ thống quản lý thu Bảo
hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ, có ý nghĩa thiết thực
cho quá trình quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại bảo hiểm xã hội huyện
Tam Nông, tỉnh Phú Thọ và đối với các địa phương có điều kiện tương tự.


4
5. Bố cục của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, luận văn gồm 4 chương như sau:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu
Chương 3: Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại bảo
hiểm xã hội huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ.
Chương 4: Giải pháp hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
tại bảo hiểm xã hội huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ.


5
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC Ở CẤP HUYỆN
1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ở cấp huyện
1.1.1. Khái niệm về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
a.Khái niệm về bảo hiểm xã hội
Bảo hiểm và BHXH đã hình thành rất sớm trong lịch sử phát triển của xã
hội loài người và đã được nhiều nhà khoa học đề cập và nghiên cứu một cách
sâu sắc dưới nhiều góc độ và khía cạnh khác nhau. BHXH đã xuất hiện và phát

triển theo cùng với quá trình phát triển kinh tế - xã hội của nhân loại. Theo tổ
chức lao động quốc tế (ILO) thì nước Phổ (nay là Cộng hòa Liên bang Đức) là
nước đầu tiên trên thế giới ban hành chế độ BHXH ốm đau vào năm 1883,
đánh dấu sự ra đời của BHXH. Đến nay, hầu hết các nước trên thế giới đã thực
hiện chính sách BHXH và coi nó là một trong những chính sách xã hội quan
trọng nhất trong hệ thống chính sách bảo đảm an sinh xã hội. Mặc dù đã có quá
trình phát triển tương đối dài, nhưng cho đến nay còn có nhiều khái niệm về
BHXH, chưa có khái niệm thống nhất. Bởi lẽ BHXH là đối tượng nghiên cứu
của nhiều môn khoa học khác nhau như kinh tế, xã hội, pháp lý…
Theo từ điển Bách khoa: “BHXH là sự đảm bảo, thay thế hoặc bù đắp
một phần thu nhập cho người lao động khi họ mất hoặc giảm thu nhập do bị
ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, tàn tật, thất nghiệp,
tuổi già, tử tuất, dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên
tham gia BHXH, có sự bảo hộ của nhà nước theo pháp luật, nhằm đảm bảo,
an toàn đời sống cho người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm
bảo an toàn xã hội” [24]
Theo công ước 102 của Tổ chức lao động quốc tế (ILO): “BHXH là sự
bảo về xã hội cung cấp cho các thành viên của mình thông qua một loạt các
biện pháp công cộng, nhằm chống lại những khó khăn về kinh tế và hội dẫn


6
đến việc ngừng hoặc giảm sút đáng kể về thu nhập gây ra bởi ốm đau, thai
sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, tàn tật, tuổi già và chết; đồng thời bảo
đảm chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con”[23]. Khái niệm này
đã phản ánh được sự kết hợp hai mặt của BHXH là mặt kinh tế và mặt xã hội.
Theo theo khái niệm của BHXH Việt Nam: “BHXH là sự bảo vệ của
xã hội đối với người lao động thông qua việc huy động các nguồn đóng góp
để trợ cấp cho họ,nhằm khắc phục những khó khăn về kinh tế và xã hội do bị
ngừng hoặc bị giảm thu nhập gây ra bởi bởi ốm đau, thai sản, tai nạn lao

động, thất nghiệp, mất khả năng lao động, tuổi già và chết. Đồng thời, bảo
đảm chăm sóc y tế cho các thân nhân trong gia đình người lao động, để góp
phần ổn định cuộc sống của bản thân người lao động và gia đình, góp phần
an toàn xã hội”. [9].
Như vậy có thể khái quát về BHXH như sau: BHXH là sự đảm bảo
thay thế hoặc bù đắp một phần cho người lao động, khi họ gặp phải những
biến cố rủi ro làm suy giảm sức khỏe, mát khả năng lao động, mất việc làm,
chết; gắn liền với quá trình tạo lập một quỹ tiền tệ tập trung được hình thành
bởi các bên tham gia BHXH đóng góp và việc sử dụng quỹ đó cung cấp tài
chính nhằm đảm bảo mức sống cơ bản cho bản thân người lao động và những
người ruột thịt (bố, mẹ, vợ/chồng, con) của người lao động trực tiếp phải nuôi
dưỡng, góp phần đảm bảo an toàn xã hội.
b. Khái niệm về bảo hiểm xã hội bắt buộc
Chế độ BHXH theo hướng tăng quyền lợi của NLĐ, các chế độ trợ cấp
BHXH được phát triển dần từ một đến chín loại để khắc phục những rủi ro
xảy ra đối với NLĐ. Cho đến năm 2006 trên thế giới đã có 172 nước có hệ
thống pháp luật về BHXH. Để thực hiện BHXH bắt buộc đối với số đông
NLĐ, thì vấn đề mấu chốt là phải huy động các nguồn đóng góp vào quỹ
BHXH và cần phải có kế hoạch cân đối việc thu và chi BHXH. Lịch sử phát
triển của pháp luật BHXH trên thế giới cho thấy, hầu hết các nước quy định


7
ba nguồn đóng góp vào quỹBHXH bắt buộc là NSDLĐ, NLĐ và Nhà nước.
Một số nước xã hội chủ nghĩa trước đây thì quy định hai nguồn đóng góp là
cơ quan, đơn vị và Nhà nước, còn NLĐ không phải đóng góp. Cá biệt có nước
dùng tiền thu thuế để trợ cấp BHXH. Ngoài phần đóng góp của các chủ thể
vào quỹ BHXH bắt buộc thì quỹ còn có khoản thu khác như lãi suất do dùng
tiền BHXH để đầu tư.
Và trên hết, để thực hiện được mục đích của BHXH bắt buộc thì pháp

luật của các nước đều quán triệt quan niệm phải tăng cường vai trò mọi mặt của
Nhà nước đối với BHXH bắt buộc, mọi hoạt động liên quan đến BHXH bắt buộc
do Nhà nước thống nhất quản lý. Vai trò của Nhà nước thể hiện trước hết ở việc
Nhà nước trực tiếp ban hành các quy định về BHXH bắt buộc, trực tiếp tổ chức
ra bộ máy thực hiện BHXH và kiểm tra việc thực hiện BHXH bắt buộc. Tùy
theo điều kiện kinh tế, xã hội trong từng thời kỳ phát triển của đất nước mà Nhà
nước hoạch định chính sách quốc gia về BHXH bắt buộc. Với tư cách là người
chủ sở hữu lớn nhất, Nhà nước có trách nhiệm đóng góp và hỗ trợ quỹ BHXH
bắt buộc. Trong những trường hợp cần thiết, Nhà nước còn áp dụng những biện
pháp để bảo tồn và tăng trưởng giá trị của quỹ BHXH bắt buộc.
Qua nghiên cứu các quan niệm pháp luật về BHXH bắt buộc có thể
thấy, mặc dù BHXH bắt buộc phụ thuộc vào điều kiện và quan niệm của mỗi
quốc gia, nhưng nhìn chung BHXH bắt buộc là một bộ phận quan trọng nhất
của hệ thống BHXH. Nếu có một chính sách đúng đắn thì BHXH đóng vai trò
quan trọng trong việc giữ ổn định tình hình chính trị của đất nước và sự phát
triển nền kinh tế quốc dân, ngược lại, nếu không có định hướng đúng thì nó sẽ
tác động tiêu cực tới tình hình chính trị, kinh tế, sự tiến bộ xã hội. ”[10].
c. Khái niệm quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
Cũng như các tổ chức kinh tế - chính trị - xã hội khác, tổ chức BHXH
muốn tồn tại và phát triển phải có một tài chính riêng để chi dùng cho công
tác thực hiện chính sách, chế độ. Do đó, thu BHXH là nhân tố có tính chất


8
quyết định đến sự tồn tại và phát triển của BHXH ở bất kì một quốc gia nào
trên thế giới.
Quản lý thu BHXH bắt buộc là sự tác động có tổ chức của chủ thể quản
lý để điều chỉnh các hoạt động thu. Sự tác động đó được thực hiện bằng hệ
thống các biện pháp hành chính, kinh tế và pháp luật nhằm đạt được mục tiêu
thu đúng đối tượng, thu đủ số lượng và không để thất thu tiền đóng BHXH bắt

buộc, đảm bảo thời gian theo quy định. [13].
1.1.2. Vai trò quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ở cấp huyện
- Tạo sự thống nhất trong hoạt động thu BHXH
Hoạt động thu BHXH vốn có tính chất đặc thù khác với các hoạt động
khác đó là: đối tượng thu BHXH đa dạng, phức tạp, bao gồm nhiều thành
phần kinh tế khác nhau, độ tuổi, thu nhập và vị trí địa lý vùng miền cũng
không thống nhất. Do đó, nếu không có sự chỉ đạo thống nhất giữ các cấp
quản lý thì hoạt động thu BHXH sẽ không đạt được hiệu quả cao.
Hiện nay, ngành BHXH của nước ta được quản lý theo ngành dọc, hệ
thống đại lý bảo hiểm ở các xã cũng khá lớn. Thông qua công tác quản lý, quá
trình tổ chức thực hiện chính sách BHXH giữa các cấp khác nhau được thống
nhất. Việc thống nhất giữa những người bị quản lý và người quản lý sẽ làm
giảm chi phí, tiền của và công sức cho các cơ quan BHXH.
Như vậy, thông qua hoạt động quản lý những nội dung quan trọng của
hoạt động thu BHXH được thống nhất về đối tượng thu, biểu mẫu, hồ sơ thu,
quy trình thu nộp BHXH… Đồng thời giúp cho cơ quan BHXH nắm chắc
được các nguồn thu, từ các đối tượng khác nhau để đưa ra các biện pháp nâng
cao hiệu quả các nguồn thu đó.
- Đảm bảo hoạt động thu BHXH bền vững, hiệu quả
Thu BHXH có vai trò rất quan trọng trong việc cân đối quỹ BHXH. Tính
ổn định và bền vững, hiệu quả của hoạt động thu BHXH là một mục tiêu mà
bất kì một hệ thống BHXH của quốc gia nào cũng mong muốn đạt được. Bởi vì


9
BHXH là một phần quan trọng của hệ thống ASXH. Khi hoạt động thu BHXH
ổn định, bền vững và hiệu quả cũng có nghĩa là hệ thống an sinh xã hội được
đảm bảo, tạo tiền đề cho sự phát triển kinh tế. Tuy nhiên, để đạt được những
mục tiêu quan trọng này trong quá trình thu BHXH đòi hỏi phải đảm bảo một
số yếu tố nhất định. Với chức năng của mình, công tác quản lý thu BHXH sẽ

đảm bảo hoạt động thu BHXH ổn định, bền vững, hiệu quả thông qua:
Thứ nhất, công tác quản lý sẽ giúp định hướng công tác thu BHXH một
cách đúng đắn, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia trong
mỗi thời kì trên cơ sở xác định mục tiêu chung của hoạt động thu BHXH đó
là: thu đúng, thu đủ, thu không để thất thoát, từ đó hướng mọi nỗ lực cá nhân,
tổ chức vào mục tiêu chung đó.
Thứ hai, nhờ việc “chỉ huy” liên tục của người quản lý mà quá trình thu
BHXH với rất nhiều yếu tố phức tạp đã được tổ chức, điều hòa, phối hợp nhịp
nhàng, hướng dẫn hoạt động của các cá nhân trong hệ thống BHXH, giúp
tăng cường tính ổn định trong hệ thống nhằm đạt được mục tiêu đề ra.
Thứ ba, công tác thu BHXH có thể tạo động lực cho mọi người trong tổ
chức BHXH. Do đó, trong vấn đề này, quản lý giữ vai trò đảm nhiệm, thông
qua công tác đánh giá sẽ khen thưởng cho các cá nhân, tổ chức thu BHXH có
thành tích tốt, đạt kết quả cao, đồng thời uốn nắn những sai lệch hoặc những
biểu hiện tiêu cực làm thất thoát quỹ BHXH, làm ảnh hưởng đến lợi ích của
người tham gia.
- Kiểm tra, đánh giá hoạt động thu BHXH
Thu BHXH là một nội dung của tài chính BHXH mà thông thường bất
kì một hoạt động nào liên quan đến tài chính đều rất dễ mắc phải tình trạng
thất thoát, vô ý hoặc cố ý làm sai, ảnh hưởng đến quyền lợi của người tham
gia, không thể hiện ý nghĩa, tầm quan trọng của hệ thống BHXH. Mặt khác,
quá trình thực hiện thu BHXH được tiến hành theo ba cấp, nếu không có công
tác quản lý trong quá trình thu nộp sẽ dẫn đến quỹ BHXH bị thất thoát. Để


10
giải quyết mặt hạn chế này, người quản lý sẽ đảm nhiệm công tác kiểm tra,
đánh giá hoạt động thu BHXH một cách kịp thời và toàn diện, sát với thực tế,
để có những điều chỉnh kịp thời sau khi đánh giá.
Ngoài ra, công tác quản lý thu BHXH còn có vai trò to lớn trong việc

tạo ra nguồn tiền tạm thời nhàn rỗi trên thị trường tài chính để đầu tư phát
triển kinh tế - xã hội đất nước, mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội. Nếu công
tác quản lý thu thực sự được thực hiện tốt.
Như vậy, nếu công tác quản lý thu BHXH đạt hiệu quả cao, sẽ có nhiều
đối tượng được tham gia vào hệ thống BHXH. Qua đó, số tiền huy động vào
quỹ BHXH ngày càng cao, được đảm bảo an toàn. Ngược lại, khi quản lý thu
BHXH đạt hiệu quả thấp cũng có nghĩa là số huy động vào quỹ BHXH cũng
thấp tương ứng, đây chính là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến sự mất cân đối
quỹ BHXH. ”[10].
1.1.3. Mục tiêu, nguyên tắc quản lý thu BHXH bắt buộc ở cấp huyện
a. Mục tiêu
Thứ nhất, đảm bảo cho yếu tố "đầu vào" (tiền nộp BHXH bắt buộc) đủ
khả năng thực hiện quá trình tái sản xuất xã hội, tức là có thu đúng, thu đủ,
thu kịp thời mới đảm bảo chi trả chế độ cho người lao động, góp phần ổn định
đời sống của người lao động trong quá trình lao động không may bị rủi ro,
nghỉ hưu, cũng như khi về già.
Thứ hai, xác lập rõ ràng quyền và trách nhiệm của các bên tham gia
BHXH bắt buộc, đó là: người lao động, người sử dụng lao động và cơ quan
BHXH; phân định rõ chức năng quản lý nhà nước với chức năng hoạt động sự
nghiệp của BHXH.
Thứ ba, không bỏ sót nguồn thu, quản lý chặt chẽ, đảm bảo nguồn thu
BHXH bắt buộc được sử dụng đúng mục đích; đồng thời làm cho nguồn thu
BHXH liên tục tăng trưởng. Thứ tư, đảm bảo cho các quy định về thu BHXH
bắt buộc được thực hiện nghiêm túc, hiệu quả, khắc phục được tính bình quân


11
nhưng vẫn bảo đảm tính xã hội thông qua việc điều tiết, chia sẻ rủi ro. Trong
điều kiện hội nhập kinh tế hiện nay, quản lý thu BHXH lại càng có ý nghĩa
sâu sắc trong việc phòng ngừa, ngăn chặn những lạm dụng của người sử dụng

lao động với nguời lao động nhất là việc thuê mướn, sử dụng, trả tiền lương,
tiền công bất bình đẳng.
b. Nguyên tắc
Thứ nhất: Thu đúng, đủ, kịp thời
- Thu đúng, là đúng đối tượng, đúng mức, đúng tiền lương, tiền công và
đúng thời gian quy định: mọi người lao động khi có HĐLĐ hoặc giao kết lao
động theo quy định, được trả công bằng tiền đều là đối tượng đóng BHXH bắt
buộc. Việc xác định đúng đối tượng, đúng tiền lương, tiền công làm căn cứ
đóng BHXH bắt buộc của người lao động là cơ sở quan trọng để đảm bảo thu
đúng; việc thu đúng còn phụ thuộc vào tính chất hoạt động của đơn vị sử
dụng lao động để xác định đúng đối tượng, mức thu, phương thức thu.
- Thu đủ, là thu đủ số người thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc và số
tiền phải đóng BHXH bắt buộc của người lao động, người sử dụng lao động.
- Thu kịp thời, là thu kịp về thời gian khi có phát sinh quan hệ lao động,
tiền công, tiền lương mà những quan hệ đó thuộc đối tượng, phạm vi tham gia
BHXH. Chế độ BHXH bắt buộc thường xuyên thay đổi để phù hợp với phát
triển kinh tế- xã hội từng thời kỳ, ở mỗi thời điểm thay đổi đó cần phải tổ
chức thực hiện thu BHXH của người sử dụng lao động và người lao động
đảm bảo kịp thời, không để tồn đọng tiền thu, không bỏ sót lao động tham gia
BHXH bắt buộc.
Thứ hai: Tập trung, thống nhất, công bằng, công khai
Cơ chế thu BHXH bắt buộc được quy định thống nhất, nguồn thu
BHXH tập trung quản lý, điều tiết ở Trung ương là BHXH Việt Nam. Việc
tham gia BHXH của người lao động, người sử dụng lao động đảm bảo công
khai, thực hiện công bằng ở các thành phần kinh tế. Các đơn vị tham gia


12
BHXH đều phải công khai minh bạch số lao động phải đóng BHXH bắt buộc
và số tiền đóng theo đúng quy định, có sự kiểm tra, thanh tra, kiểm soát của

Nhà nước và giám sát của các cơ quan chức năng và các tổ chức chính trị-xã
hội. Tính công bằng được thể hiện trong việc thu nộp BHXH bắt buộc, không
phân biệt đối xử giữa các thành phần kinh tế, tức là đều có tỷ lệ phần trăm thu
BHXH bắt buộc như nhau.
Thứ ba: An toàn, hiệu quả
Thực hiện quản lý chặt chẽ tiền thu BHXH bắt buộc theo chế độ quản
lý tài chính của Nhà nước và sử dụng nguồn thu đúng mục đích. Nguồn thu
BHXH bắt buộc do được tồn tích cộng đồng, nên thường có khối lượng tiền
nhàn rỗi tương đối lớn chưa sử dụng cần được đầu tư tăng trưởng, vừa nâng
cao hiệu quả sử dụng, vừa an toàn tiền thu BHXH bắt buộc về mặt giá trị do
các yếu tố trượt giá. Vì vậy, thông qua cơ chế quản lý nghiêm ngặt về thu
BHXH bắt buộc để tránh lạm dụng, thất thoát; đồng thời nghiên cứu các lĩnh
vực đầu tư để đảm bảo thu hồi được vốn và có lãi, tức là hiệu quả sử dụng
nguồn thu.
1.1.4. Nội dung quản lý thu BHXH bắt buộc ở cấp huyện
1.1.4.1. Lập kế hoạch thu BHXH bắt buộc
Đối với đơn vị SDLĐ, hằng năm đơn vị SDLĐ có trách nhiệm đối
chiếu số lao động quỹ tiền lương và mức nộp BHXH bắt buộc thực tế cho cơ
quan BHXH trực tiếp quản lý trước ngày 10/10 hàng năm.
Đối với cơ quan BHXH huyện, hàng năm BHXH cấp huyện căn cứ tình
hình thực hiện năm trước và khả năng mở rộng NLĐ tham gia BHXH trên địa
bàn, lập hai bản “Kế hoạch thu BHXH, BHYT bắt buộc” năm sau (theo mẫu
số 13 - TBH), gửi BHXH tỉnh một bản trước ngày 05/11 hàng năm.
Đối với BHXH tỉnh: hàng năm lập hai bản dự toán thu BHXH,
BHYTđối với NLĐ do tỉnh quản lý, đồng thời tổng hợp toàn tỉnh, lập hai bản
“Kế hoạch thu BHXH, BHYT bắt buộc” năm sau (theo mẫu số 13 - TBH),


13
gửi BHXH Việt Nam một bản trước ngày 15/11 hàng năm. Đồng thời, bên

cạnh đó, căn cứ vào dự toán thu BHXH Việt Nam giao, tiến hành phân bổ dự
toán thu cho các đơn vị trực thuộc tỉnh, huyện trước ngày 20/1 hàng năm .
Riêng đối với BHXH thuộc Bộ quốc phòng, Bộ công an, Ban cơ yếu
Chính phủ lập kế hoạch thu BHXH gửi trực tiếp lên BHXH Việt Nam trước
ngày 15/11 hàng năm.
Đối với BHXH Việt Nam: BHXH Việt Nam sẽ căn cứ vào tình hình
thực hiện kế hoạch năm trước và khả năng phát triển lao động năm sau của
các địa phương, tổng hợp, lập và giao dự toán thu BHXH, BHYT cho BHXH
tỉnh, BHXH thuộc Bộ quốc phòng, Bộ công an và Ban cơ yếu Chính phủ
trước ngày 10/01 hàng năm.
Thông qua việc lập và xét kế hoạch thu BHXH bắt buộc, BHXH các
cấp sẽ định lượng được khối lượng công việc phải làm trong thời gian tới.
Cán bộ quản lý thu sẽ quản lý xem khoảng thời gian lập kế hoạch của đơn vị
mình đã đúng với thời gian quy định chưa. Đồng thời dựa vào kế hoạch thu
BHXH bắt buộc hàng năm tiến hành công tác quản lý các nguồn thu, triển
khai công tác nghiệp vụ chuyên môn. [7], [20]
1.1.4.2. Quản lý công tác thu BHXH bắt buộc
a. Quản lý đối tượng thu
Một trong những nội dung của công tác quản lý thu BHXH bắt buộc là
quản lý đối thượng tham gia, mà cụ thể là NLĐ và người SDLĐ. Đầu tiên về
đối tượng tham gia BHXH, việc làm rất cần thiết là phải quản lý được các đơn
vị SDLĐ thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc theo các địa bàn hành chính
quản lý, kể cả những người buôn bán nhỏ, hộ sản xuất KD trong các làng
nghề truyền thống có thuê mướn và SDLĐ thuộc đối tượng bắt buộc tham gia
BHXH bắt buộc. Sau khi xác định đầy đủ các đối tượng thuộc diện tham gia
BHXH bắt buộc theo luật định, tổ chức BHXH bắt buộc sẽ tiến hành hướng
dẫn các chủ SDLĐ đăng kí tham gia BHXH bắt buộc cho NLĐ thuộc phạm vi


14

đơn vị, đồng thời tiến hành quản lý và kiểm tra việc thực hiện đóng đúng quy
định của Nhà nước về hoạt động BHXH của các đơn vị SDLĐ này.
Quy trình quản lý thu BHXH bắt buộc là tổng thể các công việc cần phải
tiến hành để đạt được mục tiêu đã đề ra với hiệu quả cao nhất. Để thực hiện tốt
nhất mục tiêu của công tác thu BHXH bắt buộc cần thiết phải tiến hành một
quy trình thu kế hoạch tạo điều kiện thuận lợi cho các đơn vị sử dụng lao động
tham gia và cán bộ chuyên trách thu của cơ quan BHXH. Hiện nay, căn cứ vào
thời gian đơn vị SDLĐ tham gia mà có 02 quy trình thu riêng sau:
*Đối với các đơn vị SDLĐ lần đầu tiên tham gia BHXH bắt buộc, quy
trình quản lý thu BHXH bắt buộc gồm các bước công việc theo thứ tự sau:
- Đơn vị SDLĐ lập hồ sơ đăng kí tham gia BHXH bao gồm:
+ Công văn gửi BHXH tỉnh, thành phố xin đăng kí tham gia BHXH
bắt buộc.
+ Bảng kê khai danh sách số lao động tham gia BHXH bắt buộc.
- Sau khi nhận được hồ sơ của đơn vị SDLĐ, BHXH tỉnh, huyện sẽ
thẩm định tính hợp lệ của hồ sơ, tính toán mức đóng, cấp sổ và tổ chức thu.
* Đối với đơn vị SDLĐ đang tham gia BHXH bắt buộc, quy trình quản
lý thu BHXH bắt buộc bao gồm các công việc sau:
- Lâp bảng kê khai danh sach lao động tham gia BHXH bắt buộc;
- Lập bảng kê khai tăng giảm lao động và quỹ lương đóng BHXH
bắt buộc;
- BHXH tỉnh tiến hành thẩm định bảng kê khai và tiến hành thu, cấp sổ
BHXH bổ sung cho các đối tượng mới tham gia BHXH bắt buộc.
Qua công tác quản lý thu, tổ chức BHXH sẽ nắm bắt được số lượng các
đơn vị SDLĐ và số lao động thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc trên địa bàn
huyện, tỉnh… Đây là việc làm rất cần thiết để tiến hành các nghiệp vụ tiếp
theo của công tác thu BHXH bắt buộc.