SKKN phương pháp rèn kỹ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6

Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6

A-Phần Mở đầu
I. Lý do chọn đề tài
Là một môn học thuộc nhóm khoa học xã hội, môn Văn trong nhà
trờng có một vị trí rất quan trọng. Nó tác động sâu sắc đến tâm
hồn, tình cảm của con ngời, nó bồi đắp cho tâm hồn mỗi ngời trở
nên trong sáng, phong phú và sâu sắc hơn. M.Goóc- ki nói : Văn học
giúp con ngời hiểu đợc bản thân mình, nâng cao niềm tin vào bản
thân mình và làm nảy nở ở con ngời khát vọng hớng tới chân lý. Văn
học "Chắp đôi cánh" để các em đến với mọi thời đại văn minh, với
mọi nền văn hoá, xây dựng trong các em niềm tin vào cuộc sống, vào
con ngời, trang bị cho các em vốn sống, hớng các em tới đỉnh cao của
chân, thiện, mỹ. Vì vậy, nhiệm vụ của ngời giáo viên dạy Văn là phải
làm cho học sinh hiểu đợc cái hay cái đẹp của Văn học, kích thích sự
hứng thú học tập môn Văn cho học sinh. Một giờ dạy Văn là phải tạo ra
đợc những rung động thẩm mỹ sâu sắc khiến ngời ta say mê. Song
nhiệm vụ cũng không kém phần quan trọng nữa của giáo viên dạy Văn
ở trờng THCS là rèn luyện kỹ năng làm văn cho học sinh. Giáo viên cùng
toàn xã hội phải có trách nhiệm gieo trồng những hạt giống tốt để thu
hoạch hoa thơm trái ngọt về cả tri thức và đạo đức. Với môn Ngữ văn
thì hạt giống tốt về kiến thức văn học không chỉ riêng nội dung ý
nghĩa sâu sắc từ mỗi bài học hay một khái niệm Tiếng Việt nào đó
mà học sinh cần phải có đợc những kỹ năng tốt để làm một bài văn
một cách thành thạo. Mặt khác, môn Văn từ lâu là một môn học khiến
nhiều học sinh ngại học, ngại viết. Do vậy đối với giáo viên giảng dạy bộ
môn Ngữ văn, ngoài việc cung cấp nội dung bài dạy theo hớng dẫn của
sách giáo khoa, sách giáo viên và chuẩn kiến thức, kĩ năng chúng tôi
Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

1


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
còn phải rất quan tâm đến phơng pháp rèn kỹ năng hành văn cho học
sinh. Đặc biệt là đối tợng học sinh lớp 6. Việc rèn kỹ năng làm văn tả
cảnh trớc hết rất thiết thực cho phần làm văn trong chơng trình Ngữ
văn 6 - học kỳ II, bởi vì để làm đợc một bài văn miêu tả đúng và hay
không phải là điều đơn giản. Bên cạnh đó, việc rèn kỹ năng làm văn
tả cảnh cho học sinh, theo tôi còn là việc tháo gỡ những vớng mắc, xoá
đi mặc cảm ngại học Văn của một số học sinh hiện nay. Vì vậy, với
đề tài này, tôi muốn một phần nâng cao chất lợng bộ môn Ngữ văn
đồng thời, qua đó xây dựng và phát triển tình yêu với môn Văn trong
nhà trờng cho học sinh. Giúp các em có đợc tình yêu với những cảnh
vật bình thờng nh: dòng sông, cánh đồng, mái trờng,Rộng hơn là
tình yêu quê hơng, tình yêu đất nớc.
Lý do trên đây khiến tôi mạnh dạn chọn đề tài Phơng pháp rèn
kỹ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6 .
II. nhiệm vụ, đối tợng nghiên cứu của đề tài.
1. Nhiệm vụ của đề tài:
Sau đây là những nhiệm vụ của sáng kiến kinh nghiệm này :
+ Giúp học sinh biết cách xác định đúng yêu cầu của đề bài để
xây dựng hớng làm bài .
+ Hớng dẫn học sinh cách tìm ý cho bài văn tả cảnh .
+ Rèn kỹ năng diễn đạt trong văn miêu tả cảnh cho học sinh .
+ Rèn kỹ năng dựng đoạn trong văn tả cảnh .
+ Luyện lời văn chuyển cảnh, liên kết đoạn cho bài văn tả cảnh.

+ Luyện viết mở bài và kết bài cho bài văn tả cảnh.
2. Đối tợng nghiên cứu:
Do xuất phát từ thực tế dạy và học môn Ngữ văn của trờng tôi
nên đề tài này tôi chỉ nghiên cứu giới hạn ở học sinh lớp 6D và HSG
khối 6 trờng HSG THCS Hồng Thủy.
Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

2


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6

b. nội dung
I. Cơ sở lý luận:
Quá trình nhận thức của con ngời đi từ trực quan sinh động đến
t duy trừu tợng, từ t duy trừu tợng đến thực tiễn. Văn học là một bộ
môn nghệ thuật sáng tạo ngôn từ đầy giá trị. Có thể coi mỗi một tác
phẩm văn học là một viên ngọc trong cuộc sống, nó bay bổng tạo nên
những khúc nhạc làm cho cuộc sống đời thờng thêm chất thơ. Vậy
làm thế nào cho học sinh mình cảm nhận đợc chất thơ của cuộc sống
đời thờng cũng nh có thể sáng tạo nên những tác phẩm nghệ thuật
bé con giá trị ? Tôi nghĩ đó là một việc làm mà mọi giáo viên đang
tìm cách đi nhẹ nhàng nhất và có hiệu quả nhất.
Nhìn nhận vấn đề một cách cụ thể hơn chúng ta thấy: chơng
trình Ngữ văn lớp 6 so với chơng trình Tiểu học mà các em đã làm
quen có nhiều những khái niệm trừu tợng. Riêng làm văn, đòi hỏi các

em phải có cách viết già dặn hơn, sinh động hơn và đặc biệt trong
văn tả cảnh phải có hình ảnh sống động, thuyết phục lòng ngời. Điều
đó không thể đi từ lý thuyết sang thực hành ngay đợc, bởi t duy của
lứa tuổi các em học sinh lớp 6 cha tiếp nhận ngay đợc những kiến

Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

3


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
thức trừu tợng. Cảm quan của các em còn thô sơ cha có nhiều tính
hình ảnh, sáng tạo nghệ thuật.
II. Cơ sở thực tế:
Văn miêu tả đã đợc dạy ở bậc Tiểu học (lớp 4, lớp 5) rồi nhng chủ
yếu là ở mức độ đơn giản. Và thực sự mà nói thì các em đã quá
quen với việc thực hành viết văn dạng văn bản mẫu và tái tạo văn bản tơng tự mẫu ở cấp Tiểu học. Cho nên việc sáng tạo một văn bản nghệ
thuật đối với các em học sinh lớp 6 là việc làm vô cùng khó khăn và
thậm chí không có hứng thú. Hơn nữa, sự say mê đọc t liệu văn học
của các em học sinh (thời nay) quả là ít ỏi, hầu nh là không có bởi
những thông tin hiện đại: hoạt hình, truyện tranh, đặc biệt là
những dịch vụ In-tơ-nét tràn lan cuốn hút lòng trẻ. Điều đó đơng
nhiên làm nghèo nàn vốn ngôn từ nghệ thuật quý giá của văn học trong
mỗi học sinh. Là một giáo viên dạy học bộ môn Ngữ văn, qua quá trình
giảng dạy, tôi nhận thấy rằng: việc nắm một số thao tác cơ bản, cần
thiết cho việc viết văn miêu tả nh: quan sát, tởng tợng, so sánh, nhận

xét, cũng nh kĩ năng diễn đạt của một bộ phận học sinh còn yếu.
Vì thế, thiết nghĩ quá trình rèn kỹ năng làm văn miêu tả cho học sinh
lớp 6 là một việc làm thiết thực nên làm và làm một cách cặn kẽ để có
hiệu qủa tốt nhất.
III. Thực trạng dạy học môn ngữ văn ở trờng thcs hồng thủy.
Qua thực tế giảng dạy của bản thân và trao đổi với đồng
nghiệp về dạy học các tiết Ngữ văn có liên quan đến văn tả cảnh bản
thân tôi nhận thấy:
* Về phía giáo viên :
- Do cha có nhiều kinh nghiệm trong công tác nên trong quá trình
giảng dạy cha đa ra các biện pháp tối u để rèn kĩ năng viết văn cho
học sinh, nhất là với những em yếu kém.
Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

4


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
- Do sĩ số lớp đông nên rất khó cho giáo viên trong việc theo sát,
kèm cặp từng học sinh trong một tiết dạy. Bên cạnh đó, một số giáo
viên cha thực sự tâm huyết với nghề.
*Về phía học sinh:
- Với địa bàn tơng đối khó khăn, học sinh chủ yếu là con em nông
dân nên điều kiện kinh tế còn hạn hẹp, nhận thức có phần còn hạn
chế. Do vậy, các em cha có điều kiện mua thêm tài liệu tham khảo
nhằm phục vụ cho việc học bộ môn đợc tốt hơn.

- Một số học sinh vì lời học, cha thực sự có hứng thú với môn học
nên không chuẩn bị tâm thế tốt cho giờ học văn.
- Hầu nh tất cả các em cha có thói quen tìm hiểu, quan sát, ghi
chép những điều xung quanh mình, vì thế mà việc viết đợc một
bài văn miêu tả tốt còn hạn chế.
Cụ thể qua điều tra thực tế học sinh ở các lớp 6,7 các năm trớc, tôi
nhận thấy ý thức học tập bộ môn Ngữ văn còn cha cao và kết quả cụ
thể qua khảo sát chất lợng về kĩ năng làm văn miêu tả nh sau:
Giỏi, Khá: 24,6%; Trung bình: 45%; Yếu: 28,3%; Kém: 2,1%
Qua số liệu trên, tôi nhận thấy rằng, tỉ lệ học sinh yếu kém vẫn
còn nhiều, kĩ năng viết văn miêu tả của các em đang còn nhiều hạn
chế. Từ thực tế đó, là ngời trực tiếp giảng dạy bộ môn Ngữ văn, tôi đã
cố gắng để tìm ra phơng pháp nhằm nâng cao chất lợng bộ môn
Ngữ văn nói chung cũng nh kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
nói riêng.
IV. Giải pháp trong việc rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh
lớp 6.
Qua tìm hiểu thực trạng dạy học môn Ngữ văn ở 6 trờng THCS
nói chung và trờng THSC Hồng Thủy nới riêng, bản thân đã thực hiện
các giải pháp để rèn kĩ năng tả cảnh cho học sinh lớp 6 nh sau:
Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

5


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6

1. Trớc hết, giáo viên cần giúp học sinh biết cách xác định
đúng yêu cầu của đề bài để xây dựng hớng làm bài.
Đề tài, chủ đề của bài văn quyết định cách quan sát, tìm ý,
sắp xếp ý và cách diễn đạt của bài văn. Nếu không nắm vững yêu
cầu của đề ra thì bài văn sẽ đi chệch hớng và không đạt yêu cầu.
Nhiều học sinh làm văn lạc đề, xa đề là vì vậy. Bởi thế, công việc
đầu tiên cần làm là luyện tập cho học sinh tìm hiểu đề để xác
định đúng yêu cầu đề ra.
Các yêu cầu của đề đều nằm trong toàn bộ lời văn của đề ra.
Vì thế việc đầu tiên là tìm những từ ngữ thể hiện yêu cầu của đề
bằng cách trả lời các câu hỏi : Tả cái gì ? ( xác định đối tợng miêu
tả ), tả nh thế nào ? ( đặc điểm, tính chất của đối tợng ), Tả lúc
nào ? ở đâu? ( thời gian, không gian ), tả để làm gì ? ( mục đích
miêu tả ). Khi trả lời tất cả các câu hỏi này chúng ta sẽ định hớng bộ
xơng, cái khung của bài văn
* Ví dụ: Em hãy miêu tả quê hơng em vào một buổi chiều nắng
đẹp.
Giáo viên cho học sinh thấy: Trên đây là một đề bài dạng miêu tả
cảnh tổng hợp. Vậy thế nào là cảnh tổng hợp? Giáo viên phải chỉ rõ
cho học sinh thấy ta cần xác định cảnh tổng hợp nhờ những từ ngữ
nào?
Đề yêu cầu tả cảnh tổng hợp thờng chứa những từ ngữ nh: một
miền quê, quê hơng em, cảnh vùng quê, hoặc cảnh nơi em ở... Cảnh
tổng hợp là nh thế nào?- Là cảnh gồm nhiều cảnh nhỏ, cảnh lẻ. Những
cảnh nhỏ, của quê hơng hay miền quê thờng là cánh đồng, dòng sông,
con đờng làng, cây đa giếng nớc sân đình, khu vờn nhà... sau đó
giúp học sinh hình dung đợc cụ thể về cảnh miêu tả ở thời gian nào?
(mùa nào) ở không gian nào? ( cảnh đó nh thế nào)... Việc xác định
Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

6


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
đợc đúng yêu cầu của đề nh ở ví dụ trên sẽ giúp các em rất nhiều
trong việc định hình đợc đối tợng miêu tả.
2. Hớng dẫn cách tìm ý cho bài văn tả cảnh.
Khi học sinh đã xác định đúng yêu cầu của đề, xác định chính
xác đối tợng miêu tả nhng chắc chắn cha thể định hình đợc hớng đi
cho bài viết. Để giúp học sinh định hình đợc hớng đi của bài viết văn
tả cảnh, tôi đã hớng dẫn học sinh bớc tìm ý cho bài văn tả cảnh:
- Nhất nhất phải theo một trình tự: Tìm ý bao quát không gian
của cảnh chung sẽ tả, sau đó cụ thể sẽ có những cảnh nào? Cảnh nh
thế nào?
- Bao quát không gian cảnh đợc coi là một thao tác sơ khoáng của
bức tranh cảnh, rất quan trọng trong việc định hình tâm thế cũng
nh nhãn thế cho ngời thởng thức bức tranh cảnh bằng ngôn từ. Vậy học
sinh cần phải nắm đợc cách viết phần bao quát không gian cảnh nh
thế nào ? Thực tế tôi thấy học sinh thờng viết một cách cộc lốc, cụt
lủn, có khi chỉ viết đợc một, hai câu cho phần tả bao quát. Nên dù
không phải lĩnh vực tự nhiên, nhng tôi đã đa ra theo ý nh một công
thức dễ nhớ cho học sinh:
+ Để tả bao quát cảnh, trớc hết phải có câu xác định vị trí miêu
tả khái quát. Thờng là một vị trí cao hơn, xa cảnh trung tâm để có
thể chụp đợc toàn cảnh miêu tả vào nhãn quan của ngời quan sát một
cách tơng đối trọn vẹn.

+ Sau câu văn giúp ngời đọc biết đợc vị trí của ngời quan sát là
những lời văn nhận xét, đánh giá khái quát đầy nghệ thuật về cảnh
chung đó.
Cũng không quên lu ý với học sinh rằng: Lời văn nhận xét, đánh giá
khái quát đầy nghệ thuật là những lời văn sử dụng linh hoạt các biện
Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

7


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
pháp tu từ sao cho cảnh tả nổi lên sống động, tự nhiên, hồn hậu, trong
sáng... sát hợp với yêu cầu của đề mà phần (a) đã xác định và mang
tính biểu cảm của ngời quan sát cảnh.
Ví dụ: Tả cảnh quê hơng em vào một buổi sáng mùa thu:
Đứng trên đầu đê, ngắm nhìn toàn cảnh làng quê, tôi nh đang
đắm mình trong sắc thu vàng của chốn quê hơng thanh bình, trù
phú.
Hay một ví dụ khác về cảnh quê hơng vào sáng mùa xuân :
Đứng giữa cánh đồng giang rộng cánh tay mà cảm nhận về làng
quê. Ôi! quê hơng tôi đẹp nh một nàng tiên đang mỉm cời trớc nhân
gian. Thật ấm áp, thanh bình đầy sức sống, ...
- Những ý cốt yếu nhất của một dàn bài văn miêu tả cảnh còn là
cụ thể những cảnh nào? ( Nếu là đề tổng hợp thì cảnh sẽ chia thành
nhiều cảnh đơn, nếu là đề tả cảnh đơn thì cảnh đơn sẽ có có
những điểm nổi bật gì? Nh thế nào? )

Muốn nh thế thì ngời viết phải biết quan sát và dẫn ra đợc hình
ảnh cụ thể, tiêu biểu. Nhng học sinh phần lớn thờng sa vào kiểu gặp
đâu nói đó và không hề xác định đợc rằng mình đang tả cảnh có
mục đích là làm nổi lên diện mạo cảnh nh thế nào, có làm bật lên đợc t tởng chủ đề mà mình đã xác định đợc ở đầu bài yêu cầu
không? Để khắc phục đợc tình trạng này, tôi cho học sinh luyện kỹ
năng xác định, lựa chọn những đặc điểm tiêu biểu của cảnh sẽ tả .
*Ví dụ: Cảnh khu vờn vào buổi sáng mùa thu thì có những đặc
điểm gì nổi bật?
Đầu tiên, giáo viên cho học sinh xác định chủ đề của cảnh sẽ dựng
là cảnh khu vờn tơi tốt, đầy hoa thơm trái ngọt, rất thanh bình, dân
giã mà mang đợc vẻ trù phú của chốn quê hơng yêu dấu, đặc biệt cảnh
phải mang đợc dáng dấp của thời gian, không gian mà đề quy định
Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

8


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
(có đặc trng của mùa thu). Sau đó giáo viên hớng cho học sinh tái hiện
từng hình ảnh của khu vờn theo trí tởng tợng nhng phải sát với hiện
thực .
Ví dụ: Cảnh giàn thiên lý trớc sân nhà ngào ngạt dậy hơng buổi
sớm, hình ảnh cây cau cạnh bể nớc với những tàu lá già dang rộng,
đọt lá non cao vút; hình ảnh vờn hoa đua sắc vàng thu cùng ong bớm; hình ảnh vờn rau tơi tốt cũng rất mang đặc trng mùa thu: cải sen
làm da đang lên ngồng, trổ hoa vàng rực, những ngọn mồng tơi
đang quăn mình leo lên bờ dậu để ra quả vắt mình sang thu; tiếp

đó là hình ảnh hàng cây ăn quả với những hơng vị màu sắc của
thu: Thơm lựng chuối tiêu trứng cuốc đốm vàng, những trái na mở
mắt nhìn nắng thu, cây hồng trái chín nh những chấm son trên nền
trời thu...
Với cách làm nh trên tôi đã cho học sinh luyện tập tìm đặc điểm
cho nhiều cảnh khác nhau với những thời gian, không gian đa dạng.
Các em đợc luyện tập dới hình thức: thi nhau tìm đặc điểm, giáo
viên hệ thống và giúp các em chọn lựa những đặc điểm tiêu biểu
nhất trong mỗi cảnh. Nh thế sẽ tạo đợc hứng thú của học sinh với cảnh
sẽ tả.
3. Rèn kỹ năng diễn đạt cho học sinh trong văn miêu tả
cảnh.
Tìm đợc đặc điểm tiêu biểu của cảnh sẽ tả đã là một bớc quan
trọng song cha phải là đã tả cảnh. Miêu tả cảnh là dựng lại đợc cảnh
một cách sống động, chân thực và có tính nghệ thuật. Vậy những
đặc điểm vừa tìm đợc ở trên sẽ đợc diễn đạt nh thế nào? Đó là một
điều giáo viên chúng tôi rất quan tâm.
Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

9


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
Thực tế là qua việc chấm bài văn miêu tả của học sinh, tôi thấy
một điều đáng buồn là vốn ngôn từ của các em rất nghèo nàn, diễn
đạt lủng củng, thờng xảy ra hiện tợng bí từ, dùng từ sai nghĩa , lặp từ,

lặp ý... Nh vậy, để bài làm văn của học sinh diễn đạt trong sáng có
sức hấp dẫn tôi nghĩ rằng không có cách nào khác ngoài việc trau dồi
ngôn từ nghệ thuật cho mỗi học sinh. Để học sinh tự giác làm điều
này là một việc làm rất khó, mà nên để học sinh tự làm sau khi giáo
viên đã tạo đợc trong lòng học sinh sự yêu thích ngôn từ nghệ thuật,
cũng nh niềm yêu thích đối với môn học. Dựa vào tâm lý lứa tuổi,
chúng tôi đã gieo niềm yêu thích này qua việc cung cấp và phân tích
một số t liệu đợc giáo viên chọn lọc kỹ càng trích trong các tác phẩm
của các nhà văn.
Ví dụ: Đoạn trích miêu tả cảnh trong vờn dới nắng chiều sau đây:
... Chiều buông, ánh mặt trời trở nên vàng sậm hơn. ánh chiều
vàng trải lên cành lá, mái nhà một màu vàng ong nom đẹp lạ. Vờn cây
nhà tôi cũng vậy. Giàn bầu mậm xanh tơi, lá non màu xanh nhạt, lá già
thì xanh thẫm. ánh nắng chiều chiếu xuống giàn bầu, bí, cái cốt lá
xanh ngắt lọc qua một lợt hắt một màu xanh ngọc bích xuống vờn.
Nhãn, bởi, mít và các loại cây khác nữa, tất cả đều xanh um tùm, nom
nh chiếc ô khổng lồ. Đó là màu xanh no nắng, no gió và no thức nuôi
cây. Vờn cây lao xao, gió thoảng đâu đây mùi hơng quả chín, hơng hoa ngọt lịm...
Giáo viên cũng cần lu ý với học sinh rằng, vẽ nên một bức tranh sinh
động bằng ngôn ngữ là yêu cầu cao đối với văn miêu tả. Do đó, hệ
thống từ ngữ thờng đợc dùng để tả cảnh thờng là những tính từ, từ
láy. Bởi đây là lớp từ có giá trị gợi tả cao. Sau mỗi một vài đoạn văn
nh thế, giáo viên phân tích những hình ảnh ngôn từ nghệ thuật sáng
giá sao cho tạo đợc hứng khởi ở học sinh, kích thích các em thích tìm
Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

10


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
và viết những lời văn hay. Có lẽ, rèn kỹ năng diễn đạt là một phơng
pháp đòi hỏi kỳ công nhất, nó cần phải mất một quá trình có nhiều bớc.
Sau khi tạo hớng thú cho học sinh qua cách tiếp xúc với các t liệu
chọn lọc, tôi mới cho các em luyện tập diễn đạt bằng hình thức giáo
viên đa ra một loạt hình ảnh , yêu cầu học sinh dùng lời văn kết hợp
biện pháp nghệ thuật so sánh, nhân hoá, sử dụng những từ láy gợi
hình, gợi âm để tập diễn đạt .
Ví dụ : Hình ảnh cây đa -> Cây đa sum suê, um tùm nh chiếc ô
khổng lồ, hứng lấy nắng ma bảo vệ cho cái giếng làng thân quen,
thấp thoáng sau tán lá đa là mái đình cổ kính quê em ...
- Hình ảnh không gian đồng cỏ -> Dọc theo cánh đồng là đồi cỏ
may cứng nhọn trải bạt ngàn nh một tấm thảm bạc phếch nắng ma.
Những bông cỏ may rung rinh nhẹ nhàng trong gió chiều thu mát rợi
nh đang biểu diễn một điệu múa mềm mại nhịp nhàng. Mấy chú
chim sẻ tha thẩn trong vùng cỏ may rộng tìm kiếm sâu bọ và đâu
đây tiếng cuốc vọng vào tha thớt rồi tắt hẳn trong không gian đồng
quê mùa thu .
Tiếng chim ngoài bãi -> Ngoài đê, ven ruộng ngô cánh bãi xanh um
một màu lá mớt của ngô xen đỗ, xen cà. Lại có tiếng chim khác nó bay
vút lên cao thả vào không trung nghe mát lành. Nó khoan thai, dìu
dặt nh ngón tay thon thả búng vào dây đàn thập lục, nẩy ra tiếng
đồng, tiếng thép lúc đầu vang to sau nhỏ dần nhỏ dần rồi tắt lịm
Trong miêu tả ngời ta thờng hay so sánh. Vì thế, ở giai đoạn luyện
kỹ năng diễn đạt nh thế này, tôi đặc biệt chú ý đến phép so sánh
trong các câu văn. Có thể coi so sánh hay để tạo những nốt luyến
cho những bản nhạc ngôn từ, những nét đậm của bức tranh ngôn

ngữ. Tôi đã hớng cho học sinh luyện tập cách dùng nhiều từ so sánh
Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

11


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
khác nhau sao cho thật đa dạng phong phú gợi cảm, tạo ấn tợng cho ngời đọc.
Ví dụ :
- Dòng sông quê em dới đêm trăng mềm mại nh một áng tóc trữ
tình .
- Không gian quê hơng y nh một chiếc chuông lớn vô cùng treo suốt
mùa thu .
- Những lá sen già khum khum chắng khác gì những chiếc thúng
con đựng đầy ắp nắng chiều thu .
- Cây cối rì rào, lao xao gió nồm nam, lá cây lay động, lấp lánh
tựa ngàn triệu con mắt lá răm sáng trng nắng hè .
- Trăng về khuya cứ ngỡ là con thuyền đang trôi trên dòng sông
Ngân .
Cách này tôi cũng cho học sinh luyện trong các tiết học để trở
thành thao tác thuần thục, nhuần nhuyễn, đồng thời cho học sinh kết
hợp về tìm đọc t liệu sao cho có những lời văn miêu tả sống động gợi
cảm nhất .
4. Rèn luyện kỹ năng dựng đoạn văn tả cảnh .
Dựng đoạn văn chính là cách sắp xếp các lời văn diễn đạt sao
cho hợp lý, lôgic , chặt chẽ, mạch lạc. Học sinh thờng rất lúng túng

không biết tả cảnh cụ thể là tả cảnh gì? Tả nh thế nào? theo trình
tự từ đâu? ... Các em thờng sa vào kể lể, liệt kê cảnh một cách tràn
lan, không trội lên đợc những đặc trng của cảnh và càng không tạo
đợc ấn tợng cho ngời đọc về cảnh. Vậy ngời giáo viên phải làm nh thế
nào để khắc phục khó khăn này. Trớc hết, tôi hớng cho học sinh hình
dung mỗi một cảnh nhỏ sẽ viết thành một đoạn văn trọn vẹn. Trong
đoạn văn đó sẽ đi từ khái quát đến cụ thể. Bao giờ câu đầu đoạn
cũng là câu miêu tả khái quát cảnh đó . *Ví dụ: khái quát cảnh dòng
Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

12


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
sông: Dới chân em là dòng sông hiền hoà chảy nh một tấm lụa trải
dài xa tít.
Sau câu tả khái quát là một loạt câu miêu tả cụ thể theo trình tự
từ gần đến xa theo tầm mắt. Ví dụ: mùa này nớc sông lng chừng nớc ,
nớc sông trong xanh in bóng mây

trời sâu thẳm. Mái chèo khuấy

động, lăn rung rinh cả những cây tóc tiên dới đáy. Trên mặt sông
điểm xuyết những lá trúc vàng bé tẻo teo nh những chiếc thuyền tí
hon dập dềnh trên sóng nớc bao la. Cá nớc bơi từng đàn đen trĩu,
nhô lên hụp xuống nh những ngời bơi ếch. Những con sóng lăn tăn

nh những con rắn vẩy vàng, vẩy bạc đang nô đùa. Sóng vỗ nhẹ hai
bên bờ lóc bóc nghe thật vui tai. Trời chiều, trên sông có những con
thuyền hối hả cập bến, chất đầy cau tơi xoài thơm từ các miền đất
lạ mang về. Tiếng ngời lao xao trong tiếng hạ buồm cót két bên bờ
sông quê ...
Trong quá trình miêu tả cụ thể, giáo viên lu ý cho học sinh trình
tự miêu tả cho phù hợp với vị trí quan sát kết hợp lời văn so sánh, lời văn
nhận xét, đánh giá và sự liên tởng tởng tợng phong phú, ý câu trớc với
câu sau lôgic với nhau tạo độ kết về mặt nghĩa, những câu đoạn
cuối thờng là những câu có ý nghĩa sâu sắc, làm đậm nét cho bức
tranh thiên nhiên nên giáo viên hớng cho học sinh biết dành những lời
văn trội hơn vào cuối đoạn
Cứ theo cách hớng dẫn nh trên, giáo viên cho học sinh luyện viết
thành nhiều đoạn cho nhiều cảnh .
5. Luyện lời văn chuyển cảnh , liên kết đoạn trong văn tả
cảnh
Lời văn chuyển cảnh không nhiều nhng có tác dụng rất lớn trong
việc liên kết , liên hoàn mạch văn, nó đánh giá trình độ khéo léo của
Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

13


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
cây bút miêu tả cảnh. Giáo viên cần mách nhỏ cho các em học
sinh những thủ thuật chuyển cảnh sau đây :

- Các cảnh nhỏ đợc nối tiếp nhau một cách tự nhiên theo mô típ
liên cảnh ( cảnh kề gần nhau theo tầm quan sát). Ví dụ: chỉ một lát
con đờng đã dẫn ra tới đầu làng . Cây đa... Giếng đình ...
- Chuyển cảnh nhờ những hình ảnh trung gian. Ví dụ: Bờ đê
cao to vạm vỡ. Chân đê cỏ mọc thành thảm xanh tốt. Trâu bò thung
thăng gặm cỏ, vểnh đôi tai nghe tiếng sáo trở về . ÂAm thanh ấy lúc
trầm lúc bổng, hoà nhịp với tiếng chim hoạ mi lảnh lót rắc đều
xuống mặt sông. Con sông quê tôi nằm uốn khúc giữa làng rồi chạy
dài bất tận
- Hớng chuyển cảnh theo gam màu. Ví dụ: Sáng nay ra trông thấy
màu trời có vàng hơn thờng khi. Màu lúa chín dới đồng vàng suộm lại.
Nắng nhạt ngả màu vàng hoe. Trong vờn lắc l những quả xoan vàng
lịm. Từng chiếc lá mít vàng ối. Buồng chuối đốm quả chín vàng. Bụi
mía vàng xọng, đốt ngầu phấn trắng ...
- Chuyển cảnh bằng cách nối âm thanh với không gian. Ví dụ : Nối
âm thanh của sự vật bên bờ sông với không gian vắng của bến sông (
lấy động làm nổi tĩnh ): Sóng vỗ nhẹ hai bên bờ lóc bóc nghe thật
vui tai. Trên sông giờ đây có những con thuyền hối hả cập bến, chất
đầy cau tơi xoài thơm từ các miền đất lạ mang về . Tiếng ngời lao
xao trong tiếng hạ buồm cót két bên bờ sông quê. Chiều dần buông,
bến sông trở về vắng lặng. Những con đò nằm im đợi khách qua
sông
- Chuyển cảnh bằng cách liên tởng theo sự quan sát qua các giác
quan khác nhau : Thính giác, thị giác, khứu giác, vị giác và bằng cả
cảm giác nữa. Ví dụ: Vờn cây lao xao, gió thoảng đâu đây mùi hơng quả chín, hơng hoa thơm ngọt lịm. Tiếng chim líu lo nh đem hGiáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

14


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
ơng thơm ấy bay cao, cao mã. Tu hú kêu trong nắng chiều cho rặng
vải ven sông chín đỏ, cho cái chua bay đi, miền ngọt còn lại. Hẹn
một bến sông quê từng thuyền trái ngọt ra vào
Phơng pháp này giáo viên cho học sinh tập viết kết hợp với học tập
t liệu để có nhiều cách chuyển cuốn hút ngời đọc .
6. Giáo viên hớng cho học sinh luyện cách mở bài và kết bài.
Trong bài tập làm văn phần mở bài là phần gây ấn tợng đầu tiên
cho ngời đọc. Các em có thể vào bài bằng một câu hay một đoạn nhng cần phải bám sát vào nội dung, yêu cầu đã đợc xác định. Giáo viên
đa ra một số cách mở bài để học sinh luyện theo :
- Cách mở bài hay thờng là gián tiếp: Có thể giới thiệu cảnh bằng
lời mời gọi du khách để giới thiệu cảnh và bộc lộ cảm xúc của ngời
viết một cách khái quát. Có thể dẫn dắt từ lời thơ, bài hát về cảnh sẽ
tả để giới thiệu cảnh. Hoặc có thể bộc lộ cảm xúc hồi tởng về cảnh
để mà giới thiệu. Ví dụ với đề bài : Hãy tả lại một đêm trăng sáng
vằng vặc. Các em có thể vào bài một cách tự nhiên : Gần mời giờ
đêm, đang ngồi học bài trong nhà, tôi chợt nghe ai đó kêu lên : Chà,
trăng sáng quá! Sáng vằng vặc! Tôi liền đứng dậy, đẩy cửa bớc ra
sân. Đúng là trăng sáng đầy trời, đầy sân.
Dù là cách mở bài nào giáo viên cũng lu ý cho học sinh đủ ý cần
nêu trong mở bài
Kết bài không những đủ ý chốt của bài viết mà nên tạo đợc độ
lắng trong tâm hồn ngời đọc. Ví dụ: Chiều thu quê hơng ơi! Hồn tôi
nh hoá thành tiếng sáo trúc nâng trên môi chú bé mục đồng và hình
nh thu đang dạo lên khúc nhạc đồng quê, những tiếng lao xao rất
nhẹ, rất êm. Chiều nay quả là một buổi chiều sâu lắng dìu dị, nó
sẽ in đậm mãi trong ký ức tuổi thơ tôi. Tuy nhiên, điều này phụ thuộc

vào trình độ diễn đạt của học sinh, nên giáo viên hớng các em trau
Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

15


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
dồi thêm t liệu tham khảo. Giáo viên cũng nên lu ý các em, kết bài có
thể không nhất thiết cứ nêu cảm nghĩ mà có thể kết bài theo hớng
mở. Kết bài cũng không nhất thiết phải dài dòng, khoa trơng mà có
thể chỉ là một câu nhng ẩn chứa trong đó tình cảm, t tởng của ngời
viết.Ví dụ: Miêu tả vẻ đẹp của làng quê khi phải rời xa: Xin gửi lại
nơi chôn rau cắt rốn tình yêu, lời chào và niềm tin về một ngày mai
tơi sáng.
V. Kết quả đạt đợc:
Qua quá trình áp dụng những giải pháp nêu trên, tôi thấy đã mang
lại hiệu quả đáng kể, chí ít là đã phá bỏ đợc mặc cảm của học sinh
với môn Văn trừu tợng, là môn ngại viết, ngại nghĩ. Chất lợng dạy học văn
miêu tả ở lớp 6 đã đợc nâng cao rõ rệt. Trong giờ học các em tập trung
hơn. Có khá nhiều học sinh ( nhất là học sinh khá giỏi ) đã có cốn sổ
tay riêng để ghi lại những điều quan sát đợc , những câu văn
hay,...Để nắm bắt đợc hiệu quả rõ hơn, tôi đã tiến hành thử nghiệm
thông qua bài viết tập làm văn ở lớp và so sánh với lớp khác không áp
dụng phơng pháp trên tôi thấy kết quả rất khả quan :

Lớp

6D

Sĩ
số
35

Giỏi
Khá
TB
SL % SL % SL %
11.
4
12 34.3 14 40
4

Yếu
Kém
SL
% SL %
14,
5
0 0
3

Còn đây là kết quả của lớp không áp dụng phơng pháp trên :
Lớp
6C

Sĩ

Giỏi
Khá
TB
Yếu
Kém
SL
% SL %
số SL % SL % SL %
36
3 8.3 8 22.2 17 47. 8
22. 0 0
2

Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

2

Trờng THCS Hồng Thủy

16


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
Riêng đội tuyển học sinh giỏi văn 6 của tôi bồi dỡng đã có một số
em sáng tạo đợc những tác phẩm bé congiá trị của mình.
Qua kết quả đạt đợc đó cho thấy rằng các em đã ý thức đợc tầm
quan trọng của môn Văn, biết làm văn tả cảnh. ở phơng diện là một
giáo viên trực tiếp đứng lớp, tôi thấy mình tự tin, say mê hơn với

nghề.
VI. bài học kinh nghiệm và hớng phát triển của đề tài.
1. Bài học kinh nghiệm :
Qua thời gian nghiên cứu và áp dụng đề tài này vào giảng dạy, tôi
nhận thấy đây là những kinh nghiệm giúp ngời giáo viên khi dạy phần
văn tả cảnh có thể chủ động trong các tiết dạy, từ đó góp phần nâng
cao hiệu quả bộ môn Ngữ văn. Để có kết quả cao khi thực hiện đề tài
này, bản thân tôi đã đúc rút cho mình một số kinh nghiệm sau:
* Về phía giáo viên:
- Cũng nh những môn học khác, để đạt kết quả cao trong việc
dạy bộ môn Ngữ văn giáo viên phải thực sự là ngời yêu nghề, yêu văn
chơng, nắm chắc phơng pháp dạy học văn miêu tả nói riêng và môn
Ngữ văn nói chung.
- Giáo viên phải thực sự kiên trì, mẫu mực trong cách dùng từ, kiên
trì trong việc kiểm tra, đánh giá, sửa chỉnh các phần viết luyện kỹ
năng cũng nh bài viết của các em. Mặt khác, giáo viên cũng phải kiên
trì su tầm, chọn lọc t liệu có giá trị để cung cấp cho các em, đồng
thời tìm cách hớng các em cách vận dụng sáng tạo những t liệu để
biến thành cách diễn đạt riêng của bản thân mỗi học sinh.
* Về phía học sinh:
- Phải nhiệt tình, tự giác trau dồi vốn từ, ngôn từ nghệ thuật bằng
cả trái tim.
Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

17

Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
- Phải quan sát tinh tế những cảnh vật thiên nhiên thờng nhật,
phải tởng tợng phong phú và cần phải nhập tâm vào cảnh vật để có
đợc những cảm xúc chân thực với cảnh vật thiên nhiên khi miêu tả .
Để bồi dỡng tình yêu văn cho học sinh nói chung, làm giàu vốn
ngôn ngữ miêu tả cho các em học sinh khối 6 nói riêng chúng tôi còn
có những mong muốn :
- Trớc hết giáo viên Ngữ văn trong cùng khối phải su tầm t liệu miêu
tả thành những cuốn t liệu quí để lu giữ trong tủ sách nhà trờng.
Nhà trờng cũng cung cấp thêm những tài liệu về văn miêu tả cho học
sinh THCS để làm giàu cho tủ sách Học sinh cũng tự giác su tầm
những đoạn văn, bài văn miêu tả có giá trị để làm t liệu cho mình.
2. Hớng phát triển của đề tài .
Với đề tài này, tôi nghĩ rằng có thể áp dụng cho học sinh của khối
6 đại trà ở các trờng trong toàn quốc. Song giáo viên cũng có thể vận
dụng đợc kinh nghiệm này ở góc độ hẹp hơn, sơ lợc hơn cho đối tợng là học sinh lớp 6 có học lực yếu, nhất là vào những buổi phụ đạo.
Tuỳ cơ ứng biến, cũng còn có thể sử dụng kinh nghiệm này một cách
tỉ mỉ, kiên trì cho đối tợng là những học sinh ngại học văn, viết văn,
cha có tình cảm với thể loại văn tả cảnh.

C. kết luận
Có lẽ trong nhà trờng không có môn khoa học nào có thể thay thế
môn Văn. Vì thế, niềm vui của mỗi giáo viên Ngữ văn đứng lớp đâu
chỉ là chất lợng tính bằng con số của mỗi năm, mà chính là những
ánh mắt long lanh vì đã hiểu bài, những bàn tay tự viết ra đợc
những lời văn óng ánh, những nụ cời thiện cảm với môn Văn từ phía
học sinh. Để đạt đợc những điều vô cùng quí giá đó, mỗi giáo viên
chúng ta đâu chỉ có say mê nhiệt tình với công tác giảng dạy mà
Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

18


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
còn phải tìm tòi hớng đi hiệu quả nhất. Ai đó đã từng nói: Nghiệp
văn là nghiệp khổ nhng tôi chẳng thấy khổ chút nào mà ngợc lại, tôi
thấy mình sung sớng, hạnh phúc vì đợc cống hiến, góp sức mình
làm đẹp cho đời.
Trên đây chỉ là một vài kinh nghiệm nhỏ bé của riêng tôi. Rất
mong sự đóng góp chỉ bảo của lãnh đạo chuyên môn và đồng
nghiệp để sáng kiến kinh nghiệm của tôi đợc hoàn thiện hơn, có
hiệu quả hơn trong những năm dạy sau.
Tôi xin chân thành cảm ơn!

Hồng Thủy, ngày 09
tháng 4 năm 2012
ý kiến nhận xét của HĐKH
trờng THCS Hồng Thủy

Giáo viên

Dơng Thị Tố Loan

Mục lục
A. Mở đầu

I. Lý do chọn đề tài
Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

19


Phơng pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
II. Nhiệm vụ, đối tợng nghiên cứu
1. Nhiệm vụ của đề tài
2. Đối tợng nghiên cứu
B. Nội dung:
I. Cơ sở lý luận
II. Cơ sở thực tiễn
III.Thực trạng
IV. Giải pháp
V. Kết quả đạt đợc
VI. Bài học kinh nghiệm và hớng phát triển của đề tài
1. Bài học kinh nghiệm
2. Hớng phát triển của đề tài
C. Kết luận

Tài liệu tham khảo
1.
Sách giáo khoa và sách giáo viên Ngữ văn 6 tập 2
2.
Chuẩn kiến thức kĩ năng

3.
Tài liệu bồi dỡng thờng xuyên cho giáo viên THCS chu kì III
( 2004 -2007) môn Ngữ văn quyển 1 và 2 - NXB Giáo dục
4.
Dạy học Tập làm văn ở trờng THCS - Nguyễn Trí - NXB Giáo
dục
5.
Chuyên đề bồi dỡng HSG lớp 6 - Môn Ngữ văn ( Phòng GD Lệ
Thủy )
6.
Phơng pháp dạy học Ngữ văn ở trờng THCS theo hớng tích
hợp và tích cực - Đoàn Thị Kim Nhung - NXB Đại học Quốc gia TP Hồ Chí
Minh
7.
Văn miêu tả và kể chuyện - NXB Giáo dục

Giáo viên : Dơng Thị Tố Loan

-

Trờng THCS Hồng Thủy

20