luận văn thạc sĩ xử lý không nhất quán trong tích hợp tri thức dựa trên logic

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ

NGUYỄN THỊ HỒNG KHÁNH

XỬ LÝ KHÔNG NHẤT QUÁN TRONG
TÍCH HỢP TRI THỨC DỰA TRÊN LOGIC

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH CÔNG NGHỆ THÔNG TIN

Hà Nội - 2019


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ

NGUYỄN THỊ HỒNG KHÁNH

XỬ LÝ KHÔNG NHẤT QUÁN TRONG TÍCH
HỢP TRI THỨC DỰA TRÊN LOGIC
Chuyên ngành: Hệ thống thông tin
Mã số: 9480104.01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH CÔNG NGHỆ THÔNG TIN

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. Hà Quang Thuỵ
PGS.TSKH. Nguyễn Anh Linh

Hà Nội – 2019

LI CAM

OAN

Tổi xin cam oan lun Ăn n y l cổng trnh nghiản cứu ca riảng tổi.
CĂc kt quÊ ữổc vit chung vợi cĂc tĂc giÊ khĂc u ữổc sỹ ỗng ỵ ca cĂc ỗng
tĂc giÊ trữợc khi ữa v o lun Ăn. CĂc kt quÊ nảu l trung thỹc v chữa tng ữổc
cổng b trong cĂc cổng trnh n o khĂc.
Nghiản cứu sinh
Nguyn Th Hỗng KhĂnh

1


LIC MèN
Lun Ăn ữổc thỹc hiằn ti B mổn CĂc Hằ thng thổng tin, Khoa
Cổng nghằ thổng tin, Trữớng i hồc Cổng nghằ ( i hồc quc gia H Ni)
dữợi sỹ hữợng dÔn khoa hồc ca PGS.TS. H Quang Thửy v PGS.TSKH.
Nguyn Anh Linh.
Trữợc tiản tổi xin gòi lới cÊm ỡn chƠn th nh v sƠu sc n PGS. TS. H
Quang Thu v PGS. TSKH. Nguyn Anh Linh hai ngữới thy  hữợng dÔn,
khuyn khch, truyn cÊm hứng, ch bÊo v to cho tổi nhng iu kiằn tt
nhĐt t khi bt u l m nghiản cứu sinh n khi ho n th nh lun Ăn n y.
Tổi xin b y tọ lặng bit ỡn tợi GS.TSKH Nguyn Ngồc Th nh, i hồc
cổng nghằ Wroclaw (Ba Lan), PGS.TS Vê Quc BÊo, i hồc cổng nghằ
Swinburne (Australia), TS. Trn Thanh Lữỡng, Trữớng i hồc khoa hồc ( i
hồc Hu) Â cõ hỉ trổ nhiu v chuyản mổn cho lun Ăn n y.
Tổi xin chƠn th nh cÊm ỡn tợi tp th cĂc thy cổ giĂo, cĂc nh khoa hồc
thuc Trữớng i hồc Cổng nghằ ( c biằt l cĂc th nh viản ca Phặng th

nghiằm Khoa hồc d liằu v Cổng nghằ tri thức DSKTlab) Â giúp ù v
chuyản mổn v to iu kiằn thun lổi cho tổi trong sut thới gian hồc tp v
nghiản cứu.
Tổi xin b y tọ lặng cÊm ỡn chƠn th nh tợi cĂc cng sỹ Â cũng tổi thỹc
hiằn cĂc cổng trnh nghiản cứu v cĂc bn ỗng nghiằp  giúp ù, trao i
v chia sã nhng kinh nghiằm v chuyản mổn, õng gõp cĂc ỵ kin quỵ bĂu
cho tổi trong quĂ trnh nghiản cứu.
Tổi xin trƠn trồng cÊm ỡn cĂc thy cổ trong hi ỗng chuyản mổn Â
õng gõp cĂc ỵ kin quỵ bĂu tổi ho n thiằn lun Ăn.
Tổi xin trƠn trồng cÊm ỡn B GiĂo dửc v o to, Ăn 911 ca B GD& T Â
hỉ trổ mt phn kinh ph cho tổi trong quĂ trnh hồc tp.
Tổi xin cÊm ỡn Ban GiĂm hiằu, Trững khoa Cổng nghằ thổng tin v
cĂc anh ch em ỗng nghiằp trữớng i hồc iằn lỹc  giúp ù, chia sã trong
quĂ trnh cổng tĂc, hồc tp, nghiản cứu v thỹc hiằn lun Ăn ca mnh.
Tổi luổn bit ỡn nhng ngữới thƠn trong gia nh, mà ni, b mà
ngoi, cĂc anh ch em  luổn chia sã khõ khôn, ng viản v l chỉ dỹa tinh
thn vng chc cho tổi trong sut thới gian qua.
NCS. Nguyn Th Hỗng KhĂnh

2


Möc löc

L˝I CAM

OAN..........................................

1

L˝I C M ÌN .............................................

2

MÖC LÖC.................................................

3

DANH MÖC TØ VI T T T...............................

7

DANH MÖC C C KÞ HI U..............................

8

DANH MÖC C C B NG................................

10

DANH MÖC C C H NH V .............................

11

M—

12

Ch֓ng

U.................................................
1. GI˛I THI U CHUNG V

QU N LÞ KH˘NG

NH T QU N ............................................

22

1.1. Mºt sŁ kh¡i ni»m cì b£n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.1.1. Dœ li»u, thæng tin v tri thøc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22
1.1.2. Cì sð tri thøc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
1.1.3. Khæng nh§t qu¡n. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
1.2. T‰ch hæp tri thøc. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

1.2.1. Giîi thi»u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

1.2.2. C¡c to¡n tß t‰ch hæp tri thøc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26


3

Mửc lửc

1.3. Logic mổ tÊ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

28

1.3.1. Giợi thiằu v logic mổ tÊ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28
1.3.2. Cỡ s tri thức LGMT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29
1.3.3. Hồc khĂi niằm trong LGMT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
1.4. Logic para-nhĐt quĂn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37

1.4.1. Logic bn giĂ tr ca N. D. Belnap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

38

1.4.2. Ng nghắa ca logic bn giĂ tr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39

1.4.3. Lỵ thuyt chứng minh logic bn giĂ tr . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
40
1.5. Logic khÊ nông. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

42

1.5.1. Cú phĂp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

42

1.5.2. Ng nghắa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

43

1.5.3. khổng nhĐt quĂn theo logic khÊ nông . . . . . . . . . . . . . . . . .
44

1.6. Mổ phọng hai chiu, tữỡng tỹ hai chiu, tnh chĐt Hennessy-Milner
45
1.6.1. Mổ phọng hai chiu v tữỡng tỹ hai chiu . . . . . . . . . . . . . . . .
45
1.6.2. Tnh chĐt Hennessy-Milner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
48

1.7. Nghiản cứu v quÊn lỵ khổng nhĐt quĂn v tip cn ca lun Ăn . .
49
1.7.1. QuÊn lỵ KNQ dỹa trản logic mổ tÊ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50
1.7.2. QuÊn lỵ KNQ dỹa trản logic khÊ nông vợi khung tranh lun v m phĂn . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

1.8. Kt lun chữỡng 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
53

Chữỡng

2. LOGIC M T

PARA-NH T QU N BăN GI

TR: M PHNG HAI CHI U, T NH CH T HENNESSY-MILNER V NG
DệNG HC KH I NI M ................
54


2.1. Nghi¶n cøu v• mæ phäng hai chi•u trong LGMT. . . . . . . . . . . . . .
55

2.2. LGMT para-nh§t qu¡n bŁn gi¡ trà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
2.2.1. Ngœ ngh¾a cıa LGMT para-nh§t qu¡n bŁn gi¡ trà. . . . . . . . .
56
2.2.2. Mæ phäng hai chi•u Łi vîi LGMT para-nh§t qu¡n bŁn gi¡ trà
64
4


Möc löc

2.3. T‰nh ch§t b£o to n cıa mæ phäng hai chi•u . . . . . . . . . . . . . . . . . .
68

2.4. T‰nh ch§t Hennessy-Milner cıa mæ phäng hai chi•u . . . . . . . . . .
73

2.5. Håc kh¡i ni»m cho LGMT para-nh§t qu¡n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
2.5.1. B i to¡n håc kh¡i ni»m trong LGMT para-nh§t qu¡n . . . . 80

2.5.2. Thu“t to¡n håc kh¡i ni»m trong LGMT para-nh§t qu¡n .
81
2.5.3. Thüc nghi»m v nh“n x†t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
83
2.6. K‚t lu“n ch÷ìng 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
85

Ch÷ìng 3. LOGIC M˘ T

M˝ THEO NGÚ NGH A G´DEL:

M˘ PH˜NG HAI CHI U V T NH
MILNER......................................................
86

CH

T

HENNESSY-

3.1. Nghi¶n cøu v• mæ phäng hai chi•u trong logic mí . . . . . . . . . . . .
86
3.2. T“p mí theo ngœ ngh¾a Gâdel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

88

3.2.1. T“p mí v c¡c ph†p to¡n t“p mí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

88

3.2.2. Ba ngœ ngh¾a cıa t“p mí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
90
3.2.3. To¡n tß mí Gâdel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
91
3.3. Logic mæ t£ mí theo ngœ ngh¾a Gâdel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93

3.4. Mæ phäng hai chi•u vîi LGMT mí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
98

3.5. T‰nh ch§t b£o to n cıa mæ phäng hai chi•u mí . . . . . . . . . . . .
102

3.6. T‰nh ch§t Hennessy-Milner cıa mæ phäng hai chi•u mí . . . . .
103

3.7. K‚t lu“n ch÷ìng 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
105

Ch֓ng 4. KHUNG TRANH LU N V

M PH N HײNG

×U TI N TRONG T CH HÑP TRI THÙC NH T QU N....
106


4.1. T‰ch hæp tri thøc b‹ng

m ph¡n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . 106
4.1.1. Khung
m ph¡n trong t‰ch
hæp tri thøc . . . . . . . . . . . . . . . .
106
4.1.2. Mæ h…nh m ph¡n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
108

4.1.3. Chi‚n l÷æc s›p x‚p trong t‰ch hæp tri thøc . . . . . . . . . . . . . . .
108

4.1.4.

m ph¡n düa tr¶n c¡c ÷u ti¶n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
109
5


Möc löc

4.1.5. C¡c t‰nh ch§t logic cıa to¡n tß t‰ch hæp tri thøc. . . . . . . . .
113

4.2. Xß lþ tri thøc KNQ b‹ng tranh lu“n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
4.2.1. T‰ch hæp tri thøc b‹ng tranh lu“n trong logic kh£ n«ng . . 115
4.2.2. C¡c ành • v c¡c thuºc t‰nh logic. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
120

4.3. K‚t lu“n ch÷ìng 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
122

K T LU N .............................................

124


6


Danh möc tł vi‚t t›t

DANH MÖC TØ VI T T T
Kþ hi»u
ABox
GCI

Ti‚ng Anh
Assertion Box
General Concept Inclusion

Ti‚ng Vi»t
Bº khflng ành c¡ th”
Bao h m kh¡i ni»m tŒng
qu¡t

KB
KNQ
LGMT
LTS
OWL

TBox
TTL

Knowledge Base
Inconsistent
Description Logics
Labelled Transition System
Ontology Web Language
Terminology Box
Knowledge Integration by
Argumentation

Cì sð tri thøc
Khæng nh§t qu¡n
Logic mæ t£
H» thŁng chuy”n câ nh¢n
Ngæn ngœ web ngœ ngh¾a
Bº ti¶n • thu“t ngœ
T‰ch hæp tri thøc b‹ng
tranh lu“n

WWW

World Wide Web

M⁄ng to n cƒu

7

Danh mửc cĂc kỵ hiằu

DANH MệC C C Kị HI U
Kỵ hiằu
A, B
C, D
r, s
R, S
a, b
c, d
R
T
A
>
?
u
t
:
8
9
s
S
KB
ALC
I
O
Q
U
Self
I

I
I

Din giÊi ỵ nghắa
CĂc thuc tnh/tản khĂi niằm
CĂc khĂi niằm
CĂc tản vai trặ
CĂc vai trặ
CĂc cĂ th
CĂc phn tò thuc min giĂ tr
B tiản vai trặ
B tiản thut ng
B khflng nh cĂ th
KhĂi niằm nh i diằn to n b i tữổng
KhĂi niằm Ăy khổng i diằn i tữổng n o
Giao ca cĂc khĂi niằm
Hổp ca cĂc khĂi niằm
Ph nh ca khĂi niằm
Lữổng t hn ch vợi mồi
Lữổng t hn ch tỗn ti
Ng nghắa para-nhĐt quĂn
Tp c trững ca logic mổ tÊ
Tp cĂc ng nghắa para-nhĐt quĂn
Cỡ s tri thức trong logic mổ tÊ
Ngổn ng logic mổ tÊ cỡ bÊn
Vai trặ nghch Êo
nh danh
Hn ch s lữổng cõ nh tnh
Vai trặ ph quĂt
Tnh phÊn x cửc b ca vai trặ

Din dch trong logic mổ tÊ
Min ca din dch I
nh x ca din dch I
8


Danh möc c¡c kþ hi»u

A
I
r
aI

I

K‚t qu£ di„n dàch cıa t¶n kh¡i ni»m A
K‚t qu£ di„n dàch cıa t¶n vai trÆ r
K‚t qu£ di„n dàch cıa t¶n c¡ th” a

9


DANH MÖC C C B NG

1.1 Bi”u di„n tri thøc theo logic c§p 1 v theo LGMT
1.2 B£ng kþ hi»u LGMT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

.......29

1.3 B£ng có ph¡p v ngœ ngh¾a cıa LGMT ALC . . . . . . . . . 36

1.4 B£ng ch¥n lþ cıa ph†p phı ành . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
1.5 B£ng ch¥n lþ cıa ph†p giao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
1.6 B£ng ch¥n lþ cıa ph†p hæp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.1 nh h÷ðng cıa tham sŁ KNQ trong cì sð tri thøc
3.1 Hå c¡c to¡n tß mí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
4.1 º m⁄nh cıa c¡c tranh lu“n. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

10

.......84


DANHMÖCC CHNHV

1

Ph¥n bŁ cæng bŁ khoa håc v• KNQ tr¶n ScienceDirect giai
o⁄n 1995 - 2018 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2

Ph¥n bŁ c¡c chı • trong c¡c ch÷ìng cıa lu“n ¡n . . . . . . . . 20
1.1 Ki‚n tróc cıa mºt h» thŁng bi”u di„n tri thøc düa tr¶n LGMT
1.2 D n x§p x¿ cho logic bŁn gi¡ trà . . . . . . . . . . . . . . . .

33
. 39

1.3 D n logic bŁn gi¡ trà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. 40

2.1 V‰ dö ngœ ngh¾a para-nh§t qu¡n . . . . . . . . . . . . . . . .

. 61

2.2 Tri thøc KNQ trong håc m¡y . . . . . . . . . . . . . . . . .

. 83

2.3 Ki”m tra tri thøc KNQ vîi bº suy di„n HermiT . . . . . . .

. 84

2.4 T¿ l» tri thøc KNQ t¿ l» thu“n vîi º ch‰nh x¡c . . . . . . .

. 84

11


M U

Tnh cĐp thit ca lun Ăn
F. Berto [13] nhn nh rng lut nhĐt quĂn (Law of Non-Contradiction)
ca Aristotle cho rng cũng mt thới im khổng ỗng thới xÊy ra cĂc trng
thĂi mƠu thuÔn nhau tr th nh mt nguyản lỵ ti thữổng trong lch sò tữ
duy phữỡng TƠy trong mt thới gian d i. Khổng nhĐt quĂn (KNQ) l mt
hiằn tữổng tỹ nhiản ca th giợi [25], v tữ duy  thay i, KNQ
(inconsistent) Â ữổc tha nhn trong trit hồc v cĂc lắnh vỹc khoa hồc

cõ liản quan n nhn thức. KNQ l khĂi niằm ch cĂc tnh hung khi m
cĂc mằnh KNQ nhau (v dử, q v :q) ỗng thới cũng xÊy ra. Tnh a
dng v phong phú ca th giợi khĂch quan, quĂ trnh hnh th nh hồc
thuyt v thng nhĐt v Đu tranh gia cĂc mt i lp l nhng ng lỹc to lợn
cho viằc tha nhn KNQ.
Theo L. Bertossi v cng sỹ [14], sỹ thay i tữ duy t khổng tha nhn tợi
tha nhn KNQ cụng din ra trong khoa hồc tnh toĂn theo mt quĂ trnh
chuyn hõa thĂi t chi bọ tợi chnh thức hõa v sò dửng KNQ. QuĂ trnh
tin hõa t logic c in tợi cĂc logic m rng ữổc coi l mt minh chứng cho
quĂ trnh chuyn hõa nõi trản. Trong khoa hồc mĂy tnh,
12


M u

KNQ ữổc coi l khổng th ữổc chĐp nhn trong rĐt nhiu tnh hung
(v dử, c tÊ mt k hoch l m viằc hoc tng hổp cÊm bin ca ngữới
mĂy, v.v.). Tuy nhiản, KNQ li cn ữổc hiằn diằn trong nhiu tnh
hung khĂc do tnh hu ch ca nõ (v dử, phiản ng nÂo
(brainstorming) trong nhõm cng tĂc nghiản cứu, cĂc lut sữ tm kim
KNQ t i th, v.v.). KNQ ữổc xem l ho n to n ữổc chĐp nhn (thm ch
l ữổc mong mun) trong nhiu hằ thng vợi iu kiằn l cĂc hằ thng nhữ
vy cn phÊi sfin cõ cĂc cỡ ch thch hổp h nh ng trản cĂc tnh
hung KNQ phĂt sinh [74, 14, 28], hay nõi khĂc i, hằ thng cn cõ cĂc
th nh phn quÊn lỵ KNQ. Viằc xƠy dỹng cĂc th nh phn quÊn lỵ KNQ
trong cĂc hằ thng mĂy tnh thổng minh v mnh m cn dỹa trản mt
nn tÊng toĂn hồc mnh.
Cho dũ KNQ l khổng ữổc mong mun do vổ ch hoc cõ hi hay
ữổc mong mun do hu ch th viằc phĂt trin khÊ nông dung thứ (tolerancy) KNQ trong cĂc lắnh vỹc nhữ khoa hồc mĂy tnh (tr tuằ nhƠn
to, cỡ s d liằu v cỡ s tri thức, khai phĂ d liằu, phƠn tch khĂi niằm,

k nghằ phn mm), k nghằ (xò lỵ tn hiằu, phƠn tch nỡ-ron, iu khin
thổng minh, ngữới mĂy, iu khin giao vn trong cĂc th nh ph lợn), kinh
t (lỵ thuyt quyt nh, lỵ thuyt trặ chỡi, t i chnh), ngổn ng (ng
nghắa hnh thức, tnh toĂn ngổn ng) l ht sức cn thit [14, 85, 63,
21]. Chnh v lỵ do õ, quÊn lỵ KNQ l mt ch nghiản cứu, ứng dửng
cun hút mt cng ỗng nghiản cứu rng rÂi trản th giợi. Hnh 1 trnh din
mt mổ tÊ thng kả s lữổng cổng trnh nghiản cứu ữổc cổng b trản
ScienceDirect trong giai on 2008-2018 cõ chứa mt trong

13


M u

cĂc cửm t inconsistency logic , inconsistency knowledge , inconsistency

management trong tiảu , trong tõm tt hoc trong danh sĂch t khõa.

Hnh 1: PhƠn b cổng b khoa hồc v KNQ trản ScienceDirect giai on 1995 - 2018

Do tnh cĐu trúc cao dỹa trản hằ thng cĂc nh nghắa v quy tc lp lun
toĂn hồc cht ch, logic toĂn hồc tr th nh mt nn tÊng hu hiằu xƠy dỹng
cĂc th nh phn quÊn lỵ KNQ trong cĂc hằ thng. Logic toĂn hồc rĐt hu
dửng khổng ch phữỡng diằn thun tiằn nh nghắa cĂc yu t KNQ cn
quan tƠm, m cặn cho php kim chứng ữổc cĂc tnh chĐt ct lêi cn cõ
i vợi cĂc hằ thng quÊn lỵ KNQ. iu n y l rĐt quan trồng trong quÊn lỵ
KNQ nhm Êm bÊo tnh hot ng bn vng, tin cy ca cĂc hằ thng cõ
yu t tr tuằ nhƠn to. Tnh chĐt Hennessy Milner [46] v cỡ
14

M u

ch kim tra h nh vi trong mt hằ thng (chữỡng trnh, tĂc tò) thổng qua
truyn thổng (mổ phọng hai chiu (bisimulation) [82, 81, 86]) cõ ỵ
nghắa c biằt quan trồng. Mổ phọng hai chiu v tữỡng tỹ hai chiu
(bisimilary) cung cĐp phữỡng tiằn c tÊ v cỡ ch kim tra tnh khổng
phƠn biằt ữổc ca cĂc i tữổng.
Logic para-nhĐt quĂn (Paraconsistent Logic) cung cĐp mt cỡ s lỵ
thuyt tt dung thứ KNQ. L hai tĂc giÊ khi xữợng logic para-nhĐt quĂn,
S. Jaskowski (Ba Lan) v N. C. A. da Costa (Brasil) i diằn cho hai nhõm
nghiản cứu tiảu biu theo tip cn para-nhĐt quĂn. Mt ch trồng tƠm
nhĐt l logic para-nhĐt quĂn dỹa trản ng nghắa logic ba giĂ tr v bn
giĂ tr [25, 9], trong õ, ng nghắa bn giĂ tr ca N. D. Belnap [9] cõ t
nh ph bin. Nhiu tuyn tp [15, 22, 13], nhiu xuĐt mợi phĂt trin
logic para-nhĐt quĂn (chflng hn, [41, 4]) Â ữổc cổng b. Qua phƠn t
ch logic bng chứng cỡ s (Basic Logic of Evidence: BLE), M. Fitting
[41] ngh mt logic para-nhĐt quĂn m rng theo tip cn l m yu chƠn
lỵ ca bng chứng (cĂ th). Dỹa trản tip cn cĐu trúc khoa hồc
(structuralist approach to science), H. Andreas [4] cÊi tin khung logic
para-nhĐt quĂn cĐu trúc b phn (partial structures) v sỹ tht b phn
(partial truth) xƠy dỹng mt khung logic para-nhĐt quĂn cõ th giÊi th
ch ữổc sỹ tỗn ti mt s lỵ thuyt khoa hồc khổng nhĐt quĂn, những
khổng tm thữớng những rĐt cõ ỵ nghắa.
Logic mổ tÊ (LGMT) chứng tọ ữổc nhiu lổi th i vợi viằc biu din
v lp lun trong quÊn lỵ KNQ, c biằt trong kim chứng cĂc tnh chĐt ct
lêi ca mổ phọng hai chiu v tữỡng tỹ hai chiu. V vy, quÊn lỵ KNQ
15

M u

theo tip cn LGMT l ch nghiản cứu ca mt s lun Ăn Tin s trản
th giợi trong thới gian gn Ơy, chflng hn nhữ D. F. Savo, 2013 [83], Z.
Bouraoui, 2015 [19], L. K. Spendier, 2015 [84], A. R. Divroodi, 2015
[30], A. R. B. Jayakumar, 2017 [49] v D. Ratcliffe, 2018 [78].
Nghiản cứu ca D. F. Savo v Z. Bouraoui ữổc nh hữợng tợi cĂc
LGMT DL-Lite cho cĂc th nh phn quÊn lỵ KNQ, trong õ D. F. Savo
xuĐt mt LGMT DL-LiteA;id;den ữổc thit k c biằt cho cĂc lắnh vỹc
phức tp cặn Z. Bouraoui ngh mt phữỡng phĂp quÊn lỵ KNQ sò
dửng khung lỵ thuyt khÊ nông m rng mt phn cú phĂp v ng
nghắa ngổn ng LGMT DL-Lite. L. K. Spendier v A. R. B. Jayakumar
nghiản cứu cĂc logic para-nhĐt quĂn trong dung thứ KNQ, trong õ, L. K.
Spendier xuĐt mt quy trnh tnh toĂn v ng nghắa cho mt lợp lợn
cĂc logic para-nhĐt quĂn theo ba bữợc, cặn A. R. B. Jayakumar sò
dửng mổ hnh quan hằ para-nhĐt quĂn bn giĂ tr xò lỵ KNQ trong
cỡ s d liằu. D. Ratcliffe [78] nh hữợng v o b i toĂn quy np khĂi niằm
trong cỡ s tri thức OWL.
Tham gia dặng nghiản cứu trản Ơy, L.A.Nguyen v A. R. Divroodi
khi nguỗn hữợng nghiản cứu v mổ phọng hai chiu, tữỡng tỹ hai chiu
v hồc khĂi niằm trong LGMT [33, 68, 70, 43, 34, 56, 32, 67]. Kt quÊ
nghiản cứu trản Ơy ca nhõm ch ra rng (i) Mổ phọng hai chiu, tữỡng tỹ
hai chiu trong LGMT Êm bÊo tnh chĐt Hennessy-Milner v mt s tnh
chĐt ct lêi khĂc ữổc chứng minh l cõ ỵ nghắa quan trồng cÊ v kha
cnh tin cy ca cĂc hằ thng thổng tin ứng dửng lÔn v phữỡng diằn hồc
khĂi niằm trong LGMT; (ii) Tữỡng tỹ hai chiu trong LGMT cho khÊ

16

M u

nông hổp nhĐt cĂc cĂ th; (iii) CĂc i tữổng trong LGMT khổng
ch ữổc mổ tÊ bng cĂc tnh chĐt m cặn ữổc mổ tÊ bng cĂc quan
hằ gia chúng. Lun Ăn ca A. R. Divroodi [30] cung cĐp mt nghiản
cứu to n diằn v mổ phọng hai chiu, tữỡng tỹ hai chiu v hồc khĂi niằm
trong LGMT. A. R. Divroodi  ch ra kt quÊ nghiản cứu lỵ thuyt cổng
phu, khổng ch v cĂc iu kiằn mổ phọng hai chiu, cĂc kt quÊ bÊo to
n i vợi cĂc th nh phn trong cỡ s tri thức ca mt lợp LGMT rng
(ALCreg),
m cặn v kha cnh phƠn tĂch tnh biu cÊm ca LGMT v khÊ nông
hồc khĂi niằm trong lợp cĂc LGMT ALCreg. Lun Ăn ca T.T. Luong [56] tp

trung v o hồc khĂi niằm trong LGMT, khÊo sĂt sƠu hai trữớng hổp hồc
khĂi niằm cho hằ thng thổng tin theo tip cn lỵ thuyt tp thổ v cho
cỡ s tri thức.
Logic khÊ nông (Possibilistic Logic) ữổc m rng t logic mằnh khi
gn kt mt chc chn tợi tng cổng thức mằnh cụng cung cĐp mt nn
tÊng logic tt cho quÊn lỵ KNQ. Khung tranh lun v m phĂn do P.M. Dung
[36] cõ tnh hu dửng cao, cõ tnh ph bin trong dặng nghiản cứu
sò dửng logic khÊ nông quÊn lỵ KNQ. Mt s cổng trnh nghiản cứu
dỹa trản khung tranh lun v m phĂn trản Ơy  ữổc cổng b, chflng hn, T.
H. Tran v cng sỹ [88] xuĐt mt giÊi phĂp tch hổp tri thức bng m phĂn
khc phửc ữổc ữổc hiằu ứng b chm trong tranh lun

v

m phĂn, tuy nhiản, giÊi phĂp n y vÔn cặn b phử thuc v o cú phĂp

logic nn.

Tham gia dặng nghiản cứu v quÊn lỵ KNQ trản th giợi, lun Ăn n y
tp trung v o viằc trÊ lới hai cƠu họi nghiản cứu sau Ơy:


17


M u

Thứ nhĐt, nhng LGMT m rng n o vÔn Êm bÊo ữổc viằc quÊn lỵ
KNQ dỹa trản mổ phọng hai chiu v tữỡng tỹ hai chiu?
Thứ nhĐt, i vợi hai LGMT m rng (LGMT para-nhĐt quĂn, LGMT
mớ), xƠy dỹng mổ phọng hai chiu (tữỡng ữỡng h nh vi) v tữỡng tỹ
hai chiu (khổng phƠn biằt gia cĂc i tữổng) ra sao? PhĂt biu t
nh chĐt Hennessy Milner, tnh bÊo to n v chứng minh cĂc tnh
chĐt n y nhữ th n o?
Thứ hai, cĂc giÊi phĂp quÊn lỵ KNQ n o nản ữổc tip tửc phĂt trin i
vợi logic khÊ nông?
Mửc tiảu, i tữổng, phm vi v phữỡng phĂp nghiản cứu ca lun Ăn

Mửc tiảu ca lun Ăn n y nhm trÊ lới cho hai cƠu họi nghiản cứu trản
Ơy. Cử th hỡn, lun Ăn hữợng tợi cĂc mửc tiảu nghiản cứu sau Ơy:
XƠy dỹng nh nghắa mổ phọng hai chiu v tữỡng tỹ hai chiu
trong LGMT mớ theo ng nghắa Gõdel phĂt biu v chứng minh t
nh chĐt Hennessy Milner v tnh bÊo to n ca mổ phọng hai
chiu v tữỡng tỹ hai chiu  ữổc xƠy dỹng.
xuĐt mt s giÊi phĂp quÊn lỵ KNQ trong tch hổp tri thức dỹa
trản logic khÊ nông theo khung tranh lun v m phĂn ca P. M. Dung.

Nghiản cứu ca lun Ăn ữổc giợi hn trong phm vi: (i) nh nghắa mổ

phọng hai chiu, tữỡng tỹ hai chiu trong cĂc lợp LGMT m rng (LGMT
18