Phát triển đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông chuyên vùng đông bắc, việt nam theo tiếp cận năng lực

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN MINH TƢỜNG

PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN
TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN
VÙNG ĐÔNG BẮC, VIỆT NAM THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

HÀ NỘI, 2020


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN MINH TƢỜNG

PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN
TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN
VÙNG ĐÔNG BẮC, VIỆT NAM THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC
Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 9 14 01 14

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
PGS.TS. Nguyễn Xuân Thức

PGS.TS. Dƣơng Thị Hoàng Yến

HÀ NỘI, 2020


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận án là công trình nghiên cứu khoa học của riêng
tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận án bảo đảm độ tin cậy, tính
chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận án đều được rút ra
từ kết quả nghiên cứu.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Tác giả

Nguyễn Minh Tƣờng

i


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT........................................................................ vii
DANH MỤC BẢNG ..................................................................................... viii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ .................................................................... x
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN
TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN THEO TIẾP CẬN
NĂNG LỰC ................................................................................................... 11
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................. 11
1.1.1. Nghiên cứu về giáo viên và phát triển đội ngũ giáo viên trung học phổ
thông ................................................................................................................ 11
1.1.2. Nghiên cứu về năng lực và năng lực nghề nghiệp của giáo viên ......... 14

1.1.3. Nghiên cứu về giáo viên trung học phổ thông chuyên và phát triển đội
ngũ giáo viên trường trung học phổ thông chuyên ......................................... 20
1.1.4. Nhận xét các công trình nghiên cứu đã có và những vấn đề mới đặt ra
trong luận án .................................................................................................... 23
1.2. Đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông chuyên ........................... 25
1.2.1. Khái niệm đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông chuyên ....... 25
1.2.2. Chức năng, nhiệm vụ của giáo viên trường trung học phổ thông chuyên 25
1.2.3. Đặc thù lao động sư phạm của giáo viên trường trung học phổ
thông chuyên .................................................................................................. 26
1.3. Năng lực, tiếp cận năng lực, khung năng lực nghề nghiệp của giáo viên
trường THPT chuyên....................................................................................... 28
1.3.1. Năng lực và năng lực nghề nghiệp của giáo viên trường trung học phổ
thông chuyên ................................................................................................... 28
1.3.2. Tiếp cận năng lực trong phát triển đội ngũ giáo viên trường trung học
phổ thông chuyên ............................................................................................ 31

ii


1.3.3. Đổi mới giáo dục và yêu cầu năng lực nghề nghiệp đối với giáo viên
trường THPT chuyên....................................................................................... 33
1.3.4. Khung năng lực nghề nghiệp của giáo viên trường THPT chuyên ...... 38
1.4. Phát triển đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông chuyên từ lý
thuyết quản lý nguồn nhân lực theo tiếp cận năng lực.................................... 41
1.4.1. Phân cấp quản lý trong phát triển đội ngũ giáo viên trường trung học
phổ thông chuyên ............................................................................................ 41
1.4.2. Nội dung phát triển đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông
chuyên từ lý thuyết quản lý nguồn nhân lực theo tiếp cận năng lực .............. 44
1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ giáo viên trường trung học
phổ thông chuyên theo tiếp cận năng lực ........................................................ 54

1.5.1. Bối cảnh hội nhập và xu thế phát triển của thời đại.............................. 54
1.5.2. Xu thế đổi mới giáo dục và hành lang pháp lý về trường trung học phổ
thông chuyên ................................................................................................... 55
1.5.3. Cơ chế và chính sách quản lý đội ngũ giáo viên trường trung học phổ
thông chuyên ................................................................................................... 56
1.5.4. Nhận thức và năng lực chuyên môn của người giáo viên trường trung
học phổ thông chuyên ..................................................................................... 57
1.5.5. Môi trường làm việc của giáo viên trường trung học phổ thông chuyên.... 58
1.6. Kinh nghiệm quốc tế về vấn đề nghiên cứu ............................................. 58
1.6.1. Kinh nghiệm quốc tế về mô hình giáo dục năng khiếu/tài năng .......... 58
1.6.2. Kinh nghiệm quốc tế về phát triển đội ngũ giáo viên giáo dục năng
khiếu/ tài năng ................................................................................................. 62
Tiểu kết chƣơng 1 .......................................................................................... 66
Chƣơng 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN
TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN VÙNG ĐÔNG BẮC
THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC................................................................... 67
2.1. Khái quát tình hình giáo dục trung học phổ thông chuyên vùng Đông Bắc
Việt Nam ......................................................................................................... 67
2.1.1. Giáo dục năng khiếu ở Việt Nam.......................................................... 67
iii


2.1.2. Tình hình chung về giáo dục trung học phổ thông chuyên vùng Đông
Bắc Việt Nam .................................................................................................. 69
2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ..................................................................... 70
2.2.1 Mục đích khảo sát .................................................................................. 70
2.2.2. Nội dung khảo sát.................................................................................. 70
2.2.3. Phương pháp và công cụ khảo sát ........................................................ 71
2.2.4. Tiêu chí và thang đánh giá .................................................................... 72
2.2.5. Địa bàn khảo sát và mẫu khảo sát ......................................................... 74

2.3. Thực trạng đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông chuyên vùng
Đông Bắc ......................................................................................................... 75
2.3.1. Số lượng ................................................................................................ 75
2.3.2. Cơ cấu.................................................................................................... 76
2.3.3. Chất lượng ............................................................................................. 78
2.4. Thực trạng phát triển đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông
chuyên vùng Đông Bắc ................................................................................... 90
2.4.1. Quy hoạch phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên............. 91
2.4.2. Thu hút tạo nguồn và tuyển dụng đội ngũ giáo viên trường trung học
phổ thông chuyên ............................................................................................ 93
2.4.3. Tổ chức sử dụng đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông chuyên ... 97
2.4.4. Tổ chức đào tạo bồi dưỡng đội ngũ giáo viên trường trung học phổ
thông chuyên ................................................................................................. 100
2.4.5. Đánh giá và sàng lọc đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông chuyên 102
2.4.6. Xây dựng môi trường làm việc thuận lợi, tạo cơ hội phát triển nghề
nghiệp cho đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông chuyên .............. 103
2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ giáo viên trường
trung học phổ thông chuyên theo tiếp cận năng lực ..................................... 108
2.5.1. Bối cảnh hội nhập và xu thế phát triển của thời đại............................ 108
2.5.2. Xu thế đổi mới giáo dục và hành lang pháp lý về trường THPT chuyên . 109
2.5.3. Công tác quản lý đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông chuyên . 110
2.5.4. Bản thân người giáo viên trường trung học phổ thông chuyên .......... 111
iv


2.5.5. Môi trường làm việc của giáo viên trường trung học phổ thông chuyên.. 112
2.6. Đánh giá chung về thực trạng phát triển đội ngũ giáo viên trường trung
học phổ thông chuyên vùng Đông Bắc ......................................................... 114
2.6.1. Mặt mạnh............................................................................................. 114
2.6.2. Mặt yếu................................................................................................ 115

2.6.3. Thời cơ ................................................................................................ 116
2.6.4. Thách thức ........................................................................................... 117
Tiểu kết chƣơng 2 ........................................................................................ 118
Chƣơng 3. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN
TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN VÙNG ĐÔNG BẮC
THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC................................................................. 120
3.1. Các định hướng và nguyên tắc đề xuất giải pháp phát triển đội ngũ giáo
viên trường trung học phổ thông chuyên theo tiếp cận năng lực.................. 120
3.1.1. Các định hướng ................................................................................... 120
3.1.2. Các nguyên tắc đề xuất giải pháp phát triển đội nfux giáo viên trường
THPT vùng Đông Bắc theo tiếp cận năng lực .............................................. 122
3.2. Giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông chuyên
theo tiếp cận năng lực.................................................................................... 124
3.2.1. Xác định năng lực nghề nghiệp của giáo viên trường trung học phổ
thông chuyên trong bối cảnh đổi mới giáo dục ............................................. 124
3.2.2. Quy hoạch đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông chuyên đáp
ứng yêu cầu năng lực .................................................................................... 129
3.2.3. Thu hút tạo nguồn, tuyển chọn và sử dụng đội ngũ giáo viên trường
trung học phổ thông chuyên theo khung năng lực nghề nghiệp ................... 131
3.2.4. Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên trường trung học phổ
thông chuyên theo khung năng lực nghề nghiệp........................................... 134
3.2.5. Đánh giá giáo viên trường trung học phổ thông chuyên theo khung
năng lực nghề nghiệp .................................................................................... 141
3.2.6. Tạo môi trường điều kiện làm việc và cơ hội phát triển nghề nghiệp cho
giáo viên phát huy tối đa năng lực nghề nghiệp ........................................... 143
v


3.3. Mối quan hệ giữa các giải pháp ............................................................. 147
3.4. Khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi của các giải pháp phát triển đội ngũ

giáo viên trường trung học phổ thông chuyên .............................................. 149
3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ........................................................................ 149
3.4.2. Nội dung và cách thức khảo nghiệm ................................................... 149
3.4.3. Mẫu khảo nghiệm................................................................................ 150
3.4.4. Kết quả khảo nghiệm .......................................................................... 150
3.5. Thử nghiệm giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên trường trung học phổ
thông chuyên ................................................................................................. 156
3.5.1. Mục đích thử nghiệm .......................................................................... 156
3.5.2. Cơ sở lựa chọn giải pháp thử nghiệm khoa học.................................. 157
3.5.3. Giả thuyết thử nghiệm ......................................................................... 157
3.5.4. Mẫu thử nghiệm .................................................................................. 157
3.5.5. Nội dung và cách thức thử nghiệm ..................................................... 158
3.5.6. Tiêu chí và thang đánh giá kết quả thử nghiệm .................................. 164
3.5.7. Phương pháp đánh giá thử nghiệm ..................................................... 166
3.5.8. Kết quả thử nghiệm ............................................................................. 166
Tiểu kết chƣơng 3 ........................................................................................ 172
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 173
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 177
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ ......... 190
PHỤ LỤC

vi


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Nguyên nghĩa

Từ viết tắt
BD

Bồi dưỡng

CBQL

Cán bộ quản lý

GV

Giáo viên

GD&ĐT

Giáo dục và Đào tạo

HS

Học sinh

HSG

Học sinh giỏi

KHTN

Khoa học tự nhiên

NLDH

Năng lực dạy học

TCM

Tổ chuyên môn

TTCM

Tổ trưởng chuyên môn

TPHT

Trung học phổ thông

UBND

Ủy ban nhân dân

vii


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Địa bàn khảo sát.............................................................................. 74
Bảng 2.2. Mẫu khách thể khảo sát .................................................................. 74
Bảng 2.3. Số lượng HS và CBQL, GV trường THPT chuyên năm học ......... 75
2015 - 2016...................................................................................................... 75
Bảng 2.4. Mẫu điều tra CBQL, GV dạy môn chuyên ở các trường THPT chuyên .. 76
Bảng 2.5. Cơ cấu GV theo độ tuổi .................................................................. 77
Bảng 2.6. Cơ cấu CBQL, GV theo giới tính ................................................... 78
Bảng 2.7. Đánh giá phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống củaCBQL, giáo
viên trường THPT chuyên............................................................................... 79
Bảng 2.8. Trình độ chính trị của CBQL, giáo viên THPT chuyên ................. 80

năm học 2016 - 2017 ....................................................................................... 80
Bảng 2.9. Đánh giá năng lực nghề nghiệp của đội ngũ giáo viên trường
THPT chuyên ................................................................................................. 82
Bảng 2.10. Trình độ đào tạo, ngoại ngữ, tin học của CBQL, GV trường THPT
chuyên năm học 2018 - 2019 .......................................................................... 84
Bảng 2.11. Bảng tổng hợp đánh giá thực trạng phẩm chất và năng lực nghề
nghiệp đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên.............................................. 85
Bảng 2.12. Đánh giá mức độ cần thiết của những phẩm chất và năng lực đặc
trưng ở người GV trường THPT chuyên ........................................................ 87
Bảng 2.13. Đánh giá mức độ thực hiện công tác qui hoạch, phát triển đội ngũ
GV trường THPT chuyên ............................................................................... 91
Bảng 2.14. Đánh giá mức độ thực hiện công tác tuyển dụng đội ngũ GV
trường THPT chuyên....................................................................................... 94
Bảng 2.15. Đánh giá mức độ thực hiện hình thức tuyển dụng đội ngũ giáo
viên trường THPT chuyên............................................................................... 95
Bảng 2.16. Đánh giá mức độ thực hiện công tác bố trí, sử dụng GV trường
THPT chuyên .................................................................................................. 98
viii


Bảng 2.17. Đánh giá mức độ thực hiện nội dung đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ
GV trường THPT chuyên .............................................................................. 100
Bảng 2.18. Đánh giá mức độ thực hiện công tác đánh giá giáo viên trường
THPT chuyên ................................................................................................ 102
Bảng 2.19. Đánh giá mức độ thực hiện công tác tạo động lực, môi trường làm
việc cho GV trường THPT chuyên ............................................................... 104
Bảng 2.20. Bảng tổng hợp thực trạng công tác phát triển đội ngũ GV trường
THPT chuyên ................................................................................................ 106
Bảng 2.21. Mức độ ảnh hưởng của bối cảnh hội nhập và xu thế phát triển của
thời đại ........................................................................................................... 108

Bảng 2.22. Đánh giá mức độ ảnh hưởng từ xu thế đổi mới giáo dục và hành
lang pháp lý về trường THPT chuyên ........................................................... 109
Bảng 2.23. Đánh giá mức độ ảnh hưởng từ công tác quản lý đội ngũ GV
trường THPT chuyên..................................................................................... 110
Bảng 2.24. Đánh giá mức độ ảnh hưởng từ bản thân GV trường THPT chuyên 111
Bảng 2.25. Đánh giá mức độ ảnh hưởng từ môi trường làm việc của GV
trường THPT chuyên..................................................................................... 112
Bảng 2.26. Bảng tổng hợp mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến phát triển
đội ngũ GV trường THPT chuyên................................................................. 113
Bảng 3.1. Đánh giá tính cấp thiết và khả thi của các giải pháp phát triển đội
ngũ giáo viên trường THPT chuyên .............................................................. 151
Bảng 3.2. Mối quan hệ giữa tính cấp thiết và khả thi của các giải pháp phát
triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên ............................................... 155
Bảng 3.3. Ma trận mối quan hệ giữa nội dung bồi dưỡng năng lực nghề
nghiệp cho GV trường THPT chuyên với các tiêu chí đánh giá năng lực.... 166
Bảng 3.4. Kết quả đánh giá năng lực của giáo viên trường THPT chuyên .. 167

ix


DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ
Biểu đồ 2.1. Thực trạng phẩm chất và năng lực nghề nghiệp của GV trường
THPT chuyên .................................................................................................. 86
Biểu đồ 2.2. Thực trạng công tác phát triển đội ngũ giáo viên ..................... 107
trường THPT chuyên..................................................................................... 107
Biểu đồ 2.3. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến phát triển đội ngũ GV
trường THPT chuyên..................................................................................... 113
Sơ đồ 3.1. Mối quan hệ giữa các giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên trường
THPT chuyên ................................................................................................ 148
Biểu đồ 3.1. Mức độ cấp thiết và khả thi của các giải pháp phát triển đội ngũ

giáo viên trường THPT chuyên ..................................................................... 152
Biểu đồ 3.2. Năng lực nghề nghiệp của giáo viên trường THPT chuyên ..... 168
trước và sau thử nghiệm giải pháp đào tạo, bồi dưỡng giáo viên ................. 168

x


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Đội ngũ giáo viên là nhân tố quyết định chất lượng đào tạo của mỗi
nhà trường. Nghị quyết số 29/NQ-TW Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành
Trung ương Đảng khóa XI (2013) về “Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục
và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” đã khẳng
định phát triển đội ngũ giáo viên là nhiệm vụ then chốt và chỉ ra các nhiệm vụ
cụ thể về phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý: “Xây dựng quy hoạch,
kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục gắn
với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh. Quốc phòng và hội
nhập quốc tế. Thực hiện chuẩn hóa đội ngũ nhà giáo theo từng cấp học và
trình độ đào tạo”. [2]
Đối với các trường THPT chuyên, yếu tố đội ngũ nhà giáo càng đặc
biệt quan trọng, gắn với nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, bồi
dưỡng nhân tài cho đất nước. Muốn có trò giỏi, trước hết phải có thầy giỏi. Vì
vậy mỗi giáo viên trường chuyên đều phải đạt chuẩn về trình độ đào tạo, vững
vàng về năng lực chuyên môn, có phẩm chất tốt, tận tụy, tâm huyết với nghề,
sáng tạo trong lao động... Quyết định 959/QĐ-TTg ngày 24/6/2010 của Thủ
tướng Chính phủ về “Phê duyệt Đề án Phát triển hệ thống trường THPT
chuyên giai đoạn 2010-2020” đã đề ra mục tiêu cụ thể là “Phát triển đội ngũ
giáo viên, cán bộ quản lý đảm bảo đủ về số lượng, hợp lý về cơ cấu và đạt
mức cao của chuẩn nghề nghiệp…”. Để đạt được mực tiêu đó, Đề án đã xác

định các nhiệm vụ giải pháp gồm: “Bổ sung, hoàn thiện các quy định về cơ
cấu, định mức giáo viên, nhân viên; về công tác tuyển dụng, luân chuyển giáo
viên trường THPT chuyên; ban hành quy định về tiêu chuẩn giáo viên, cán bộ
quản lý trường THPT chuyên trên cơ sở chuẩn nghề nghiệp giáo viên, chuẩn
1


hiệu trưởng trường trung học và các quy định khác về giáo viên, cán bộ quản
lý trường THPT”.
1.2. Chương trình giáo dục phổ thông mới (2018) hướng tới hình thành
và phát triển cho học sinh những năng lực cốt lõi gồm các năng lực chung và
năng lực đặc thù. Bên cạnh đó, chương trình giáo dục phổ thông còn góp phần
phát hiện, bồi dưỡng năng khiếu của học sinh. Bối cảnh đổi mới giáo dục đặt
ra những yêu cầu mới đối với đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục và giáo viên
THPT. Ngày 22 tháng 8 năm 2018, Bộ GD&ĐT đã ban hành thông tư số
20/2018/TT-BGDĐT quy định chuẩn nghề nghiệp giáo viên cơ sở giáo dục
phổ thông, trong đó, 4/5 tiêu chuẩn liên quan đến các năng lực mà thầy cô
giáo cần phải đáp ứng để thực hiện nhiệm vụ, công việc của người giáo viên.
Vì thế, tiếp cận năng lực là hướng tiếp cận hiện đại, phù hợp với tình hình đổi
mới giáo dục chuyển từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực người
học. Phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên theo Đề án của Thủ
tướng Chính phủ phê duyệt giai đoạn 2010 – 2020 sẽ đạt được mục đích nâng
cao chất lượng đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên. Do đó, phát triển đội
ngũ giáo viên trường THPT chuyên theo tiếp cận năng lực là vấn đề cấp thiết.
1.3. Hiện nay, tất cả 63 tỉnh thành trong cả nước đều có trường THPT
chuyên, trong đó, có những tỉnh thành có 2 trường chuyên trở lên. Riêng vùng
Đông Bắc, mỗi tỉnh đều có một trường THPT chuyên. Được sự quan tâm của
Chính phủ, sự chỉ đạo đúng đắn của Bộ GD&ĐT, sự vận dụng linh hoạt của
mỗi địa phương, các trường THPT chuyên đã khẳng định vị thế của mình
trong hệ thống giáo dục quốc dân, tạo môi trường lí tưởng để phát huy phẩm

chất, năng lực của học sinh năng khiếu, tài năng. Thời gian qua, công tác phát
triển đội ngũ giáo viên của các trường THPT chuyên vùng Đông Bắc chuyển
biến tích cực và đạt được những kết quả nhất định như: cơ bản đủ về số lượng
và đạt chuẩn về trình độ đào tạo; chất lượng chuyên môn ngày một nâng cao...
Tuy nhiên, trước công cuộc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, trước bối
2


cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay, công tác phát triển đội ngũ
giáo viên ở nhiều trường THPT chuyên còn bộc lộ những hạn chế, bất cập
như: chưa thật gắn bó giữa đào tạo, bồi dưỡng với việc sử dụng một cách hợp
lý; môi trường công tác thuận lợi cho giáo viên phấn đấu và trưởng thành
chưa thật được chú trọng; chính sách thu hút chưa thật thuyết phục; việc tuyển
dụng và sử dụng chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa cấp và ngành, tính chiến
lược chưa cao…
1.4. Trong lĩnh vực quản lý giáo dục, nhiều công trình đã nghiên cứu về
quản lý phát triển nguồn nhân lực giáo dục: nhân lực quản lý, nhân lực giảng
dạy, viên chức hành chính… ở các cấp khác nhau từ mầm non đến đại học.
Tuy nhiên, nghiên cứu về phát triển đội ngũ giáo viên ở loại hình trường
THPT chuyên chưa được quan tâm đúng mức. Đặc biệt, chưa có công trình
nào nghiên cứu về phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên từ hướng
tiếp cận năng lực.
Xuất phát từ các lý do trên, tác giả lựa chọn nghiên cứu đề tài “Phát
triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên vùng Đông Bắc, Việt Nam theo
tiếp cận năng lực” với mục đích tìm ra con đường nâng cao hiệu quả quản lí
phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và phân tích thực trạng công tác phát
triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên, tác giả đề xuất các giải pháp
phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên theo hướng tiếp cận năng

lực nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên đáp
ứng với yêu cầu giảng dạy trong giai đoạn mới.
3. Khách thể nghiên cứu và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên theo tiếp cận năng lực.
3


4. Câu hỏi nghiên cứu
Năng lực nghề nghiệp của người giáo viên trường THPT chuyên trong
bối cảnh đổi mới giáo dục là gì?
Làm thế nào phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên đáp ứng
được yêu cầu năng lực nghề nghiệp trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ
thông hiện nay?
5. Giả thuyết khoa học
Công tác phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên đứng trước
yêu cầu đổi mới giáo dục còn bộc lộ nhiều bất cập làm hạn chế chất lượng đội
ngũ như: Năng lực nghề nghiệp chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn, chưa
làm tốt việc quy hoạch, tạo nguồn; việc thu hút để tuyển dụng chưa được chú
trọng, chưa đổi mới việc bồi dưỡng đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên
một cách hiệu quả, nhất là về yêu cầu sử dụng được ngoại ngữ và tin học; và
tiếp nữa là việc đánh giá còn hình thức và chưa làm tốt việc sàng lọc đội ngũ;
chưa xây dựng được môi trường làm việc, tạo thuận lợi, cơ hội cho giáo viên
trường THPT chuyên phát triển năng lực nghề nghiệp.
Vì vậy, nếu đề xuất và thực hiện các giải pháp phát triển đội ngũ giáo
viên trường THPT chuyên gắn với yêu cầu năng lực nghề nghiệp sẽ nâng cao
hiệu quả hoạt động phát triển đội ngũ, từ đó có được đội ngũ giáo viên đáp
ứng tốt các yêu cầu năng lực nghề nghiệp đối với giáo viên trung học phổ

thông nói chung và giáo viên THPT chuyên nói riêng.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
6.1. Xây dựng cơ sở lý luận về phát triển đội ngũ giáo viên trường
THPT chuyên theo tiếp cận năng lực.
6.2. Đánh giá thực trạng đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên và
phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên các tỉnh vùng Đông Bắc
theo tiếp cận năng lực.
6.3. Đề xuất giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT
chuyên theo tiếp cận năng lực.
4


6.4. Khảo nghiệm và thử nghiệm một số giải pháp phát triển đội ngũ
giáo viên trường THPT chuyên theo tiếp cận năng lực.
7. Phạm vi và giới hạn nghiên cứu
7.1. Nghiên cứu phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên với
hướng tiếp cận chủ đạo là quản lý nguồn nhân lực và tiếp cận năng lực.
7.2. Phát triển đội ngũ giáo viên phổ thông chuyên có liên quan đến
nhiều các cấp quản lý cả trong ngành giáo dục và ngoài ngành giáo dục. Luận
án nghiên cứu đồng bộ các giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên trường
THPT chuyên liên quan với nhiều chủ thể quản lý, trong đó chủ thể chính là
Sở Giáo dục và Đào tạo.
7.3. Nghiên cứu thực tiễn và nghiên cứu thực nghiệm được triển khai
tại các tỉnh vùng Đông Bắc.
7.4. Giáo viên trường THPT chuyên có 2 loại: giáo viên văn hóa chung
và giáo viên dạy các môn chuyên. Luận án chỉ đề cập đến phát triển đội ngũ
giáo viên dạy các môn chuyên.
7.5. Khách thể khảo sát bao gồm:
Nhóm cán bộ quản lý các trường THPT chuyên (Hiệu trưởng, Hiệu
phó): 42 người;

Nhóm giáo viên trực tiếp giảng dạy môn chuyên ở trường THPT
chuyên: 485 người.
Ngoài ra, tác giả tiến hành phỏng vấn các chuyên gia QLGD, Cán bộ
Sở GD&ĐT Nội vụ, Sở Giáo dục và Đào tạo, học sinh các trường THPT
chuyên trên địa bàn nghiên cứu của luận án. Tổng số khách thể tham gia
phỏng vấn là 56 người.
7.6. Thời gian lấy số liệu từ 2016 - 2019.
8. Luận điểm bảo vệ
- Năng lực nghề nghiệp của giáo viên trường THPT chuyên có đặc
trưng riêng gắn với đặc thù lao động sư phạm ở trường chuyên. Cụ thể hóa

5


được các năng lực nghề nghiệp đặc trưng của giáo viên trường THPT chuyên
sẽ là cơ sở khoa học để phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên.
- Phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên vùng Đông Bắc
hiện nay bộc lộ các hạn chế trong việc tuyển dụng, sử dụng, tạo môi trường
làm việc tạo cơ hội phát triển nghề nghiệp... dẫn đến hạn chế chất lượng giáo
viên, chất lượng giảng dạy học sinh có năng khiếu ở trường chuyên.
- Phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên theo tiếp cận năng
lực sẽ nâng cao được chất lượng đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên, từ
đó nâng cao chất lượng giảng dạy trong nhà trường THPT chuyên.
9. Đóng góp mới của luận án
- Hoàn thiện và làm phong phú cơ sở lý luận về phát triển đội ngũ giáo
viên trường THPT chuyên theo tiếp cận năng lực.
- Cụ thể hóa được các năng lực nghề nghiệp đặc trưng của giáo viên
trường THPT chuyên dựa trên chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT.
- Phát hiện được thực trạng đội ngũ giáo viên THPT chuyên và thực
trạng công tác phát triển đội ngũ giáo viên THPT chuyên ở các tỉnh vùng

Đông Bắc.
- Đề xuất và khẳng định hiệu quả của giải pháp phát triển đội ngũ giáo
viên trường THPT chuyên theo tiếp cận năng lực.
10. Các cách tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu
10.1. Các cách tiếp cận trong luận án
- Tiếp cận hệ thống: Luận án sử dụng tiếp cận hệ thống để xác định
công tác phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên trong mối quan hệ
của các thành phần, mục tiêu, nội dung, cách thức... phát triển đội ngũ giáo
viên; mối quan hệ giữa các chủ thể quản lý trong việc phát triển đội ngũ giáo
viên: Sở nội vụ, Sở giáo dục và Đào tạo, hiệu trưởng các trường THPT
chuyên và bản thân người giáo viên; mối quan hệ giữa phát triển đội ngũ giáo
viên THPT chuyên với bối cảnh đổi mới giáo dục, hội nhập quốc tế…; chỉ ra

6


được sự tác động qua lại giữa công tác phát triển đội ngũ giáo viên trường
THPT chuyên với các tác động của yếu tố bối cảnh như: sự tiến bộ khoa học
kỹ thuật, điều kiện kinh tế, văn hóa, nhu cầu xã hội…
- Tiếp cận thực tiễn: sử dụng tiếp cận thực tiễn, luận án chỉ rõ được
thực trạng đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên hiện nay của nước nhà,
công tác phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên; xác định rõ những
mặt mạnh, mặt yếu, thời cơ và thách thức cùng các yếu tố ảnh hưởng bên
trong và bên ngoài đến phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên. Với
cách tiếp cận thực tiễn, luận án sẽ xác định được các giải pháp phát triển đội
ngũ giáo viên trường THPT chuyên trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.
- Tiếp cận quản lý nguồn nhân lực: Cách tiếp cận này định hướng tạo
nên sương sống cho luận án theo các nội dung quản lý nguồn nhân lực. Qui
hoạch đội ngũ giáo viên trường chuyên, tuyển dụng và sử dụng đội ngũ giáo
viên hợp lý, tổ chức đào tạo bồi dưỡng giáo viên; đánh giá giáo viên và tạo

môi trường, động lực làm việc cho giáo viên trường THPT chuyên nhằm mục
đích phát triển được đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên đủ về số lượng,
đồng bộ về cơ cấu và đảm bảo về chất lượng.
- Tiếp cận chuẩn hóa: trong luận án, tác giả sử dụng cách tiếp cận
chuẩn hóa để xác định chuẩn cơ bản trong năng lực nghề nghiệp của người
giáo viên THPT chuyên, từ đó đánh giá mức độ đáp ứng các yêu cầu về phẩm
chất, năng lực của đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên và xác định các
biện pháp quản lý phù hợp để phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT
chuyên theo một qui trình chuẩn và chuẩn nghề nghiệp.
- Tiếp cận năng lực: Tiếp cận năng lực yêu cầu trong luận án xác định
được các năng lực nghề nghiệp đặc thù của giáo viên trường THPT chuyên, từ
đó định hướng cho công tác phát triển đội ngũ giáo viên phù hợp với những
yêu cầu về năng lực của giáo viên ở trường THPT chuyên.
7


10.2. Phương pháp nghiên cứu
10.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, so sánh, hệ thống
hóa, khái quát hóa các tài liệu lý luận về vấn đề nghiên cứu để xây dựng cơ sở
lý luận của luận án.
10.2.2. Phương pháp điều tra bằng phiếu: xây dựng các mẫu phiếu điều
tra nhằm phát hiện thực trạng đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên, các nội
dung phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên các tỉnh vùng Đông
Bắc bao gồm:
Mẫu 1: khảo sát đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên vùng Đông
Bắc về số lượng, cơ cấu và chất lượng liên quan đến năng lực nghề nghiệp
(Phụ lục 1).
Mẫu 2: khảo sát mức độ thực hiện các nội dung phát triển đội ngũ giáo
viên trường THPT chuyên các tỉnh vùng Đông Bắc theo tiếp cận năng lực và
các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên

(Phụ lục 2).
Mẫu 3: khảo sát ý kiến đánh giá về các giải pháp phát triển đội ngũ
giáo viên trường THPT chuyên các tỉnh vùng Đông Bắc theo tiếp cận năng
lực (Phụ lục 3).
Mẫu 4: khảo sát năng lực chuyên môn của đội ngũ giáo viên THPT
chuyên (Phụ lục 4).
10.2.3. Phương pháp phỏng vấn: Phỏng vấn các cán bộ quản lý Sở Nội
vụ, Sở GD&ĐT, Trường THPT chuyên và giáo viên dạy trường THPT
chuyên, học sinh các trường THPT chuyên về các vấn đề nghiên cứu trong
luận án như một phương pháp định hướng nghiên cứu sâu, đồng thời kết quả
phỏng vấn khẳng định các kết quả điều tra định lượng thu thập số liệu trong
thực tiễn (Phụ lục 5).
10.2.4. Phương pháp chuyên gia: sử dụng các chuyên gia giáo dục
8


thuộc Bộ, Sở và các trường THPT có trình độ và kinh nghiệm đánh giá sâu về
các vấn đề của đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên, các nội dung phát
triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên đồng thời đánh giá mức độ cấp
thiết và khả thi của các giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT
chuyên theo tiếp cận năng lực được đề xuất trong luận án.
10.2.5. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: tổng kết các kinh nghiệm
quy hoạch, tuyển dụng, sử dụng, bồi dưỡng, đánh giá và tạo động lực làm
việc cho các giáo viên nói chung và đặc biệt là giáo viên trường THPT
chuyên ở trên thế giới và Việt Nam để rút ra các bài học kinh nghiệm, góp
phần xây dựng cơ sở thực tiễn đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ giáo
viên trường THPT chuyên trong giai đoạn mới, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo
dục phổ thông.
10.2.6. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hành động: Thông qua các
sản phẩm hành động như giáo án, biên bản giảng dạy, các quyết định quản lý,

các hồ sơ quy định công việc tuyển dụng, bồi dưỡng… để góp phần đánh giá
giáo viên trường THPT chuyên và công tác phát triển đội ngũ giáo viên
trường THPT chuyên được xác định nghiên cứu trong luận án.
10.2.7. Phương pháp thử nghiệm: Thử nghiệm khoa học được sử dụng
trong luận án để đánh giá hiệu quả của các biện pháp phát triển đội ngũ giáo
viên trường THPT chuyên trong việc nâng cao chất lượng giáo viên các
trường THPT chuyên. Thử nghiệm khoa học được tiến hành trên một nhóm,
đo trước và sau thử nghiệm để đánh giá hiệu quả của giải pháp quản lý đưa ra
thử nghiệm.
10.2.8. Phương pháp xử lý thông tin: Sử dụng toán thống kê, các phần
mềm tin học để xử lý các kết quả nghiên cứu, định lượng kết quả nghiên cứu.
Trên cơ sở đó rút ra các kết luận về công tác phát triển đội ngũ giáo viên
trường THPT chuyên.

9


11. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo,
và phụ lục, luận án gồm 03 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển đội ngũ giáo viên trường trung
học phổ thông chuyên theo tiếp cận năng lực
Chương 2: Cơ sở thực tiễn phát triển đội ngũ giáo viên trường trung
học phổ thông chuyên vùng Đông Bắc theo tiếp cận năng lực
Chương 3: Giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên trường trung học phổ
thông chuyên vùng Đông Bắc theo tiếp cận năng lực

10

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN
TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN THEO TIẾP CẬN
NĂNG LỰC
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
Phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT chuyên theo tiếp cận năng
lực nằm trong vấn đề phát triển nguồn nhân lực giáo dục trong lĩnh vực quản
lý giáo dục. Đây là vấn đề cơ bản quyết định và tạo nên sự thành công của
giáo dục THPT nói chung và giáo dục THPT chuyên đào tạo nhân tài cho đất
nước nói riêng. Hiện nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về phát triển
nguồn nhân lực giáo dục. Tổng quan nghiên cứu vấn đề nhằm dựng nên một
bức tranh toàn cảnh về nghiên phát triển giáo viên đồng thời xác định được
điểm mới, điểm đặc thù trong vấn đề nghiên cứu của luận án. Với mục đích
như vậy, tổng quan của luận án sẽ hệ thống các công trình nghiên cứu theo 03
hướng: a) Các nghiên cứu về giáo viên và phát triển đội ngũ giáo viên trung
học phổ thông; b) Các nghiên cứu về năng lực và tiếp cận năng lực giáo viên;
c) Các nghiên cứu về giáo viên THPT chuyên và phát triển đội ngũ giáo viên
trường THPT chuyên.
Từ tổng quan nghiên cứu vấn đề trên, tác giả sẽ đánh giá để tìm ra
những điểm kế thừa mà luận án tiếp thu để nghiên cứu và xác định các nội
dung cần tiếp tục nghiên cứu để có các đóng góp mới trong lĩnh vực quản lý
giáo dục.
1.1.1. Nghiên cứu về giáo viên và phát triển đội ngũ giáo viên trung học
phổ thông
Ở bất cứ thời đại nào, trong bất cứ xã hội nào, người giáo viên vẫn luôn
giữ vai trò đặc biệt quan trọng, là chìa khóa quyết định chất lượng, sự thành
công của hệ thống giáo dục. Chính vì vậy, việc nghiên cứu về đội ngũ giáo
viên thu hút sự quan tâm của không ít nhà nghiên cứu trên thế giới cũng như ở
11

Việt Nam. Ở đây, chúng tôi tổng thuật tình hình nghiên cứu về giáo viên và phát
triển đội ngũ giáo viên THPT từ hai nguồn: các nghiên cứu ở nước ngoài và các
nghiên cứu ở Việt Nam, tập trung vào các nội dung cơ bản là: vai trò, các phẩm
chất, năng lực của người giáo viên và phát triển đội ngũ giáo viên THPT.
* Trên thế giới
Nghiên cứu về các phẩm chất và năng lực của người giáo viên đã tập
trung nhiều công trình, nhiều hội thảo khoa học. Có thể kể ra: Hội thảo
Camegie về giáo dục và ảnh hưởng của nhiệm vụ kinh tế đối với hoạt động
giảng dạy (1987); Diễn đàn Giáo dục Thế giới do UNESCO tổ chức tại
Dakar, Senegal (2000); Tổ chức Hợp tác Phát triển Châu Âu (OECD); Michel
Develay [78]; Franz Emanuel Weinert; Prof. Berd Meier (2007);
A.V.Petrovxki (1997)...
R.Sing - chuyên gia giáo dục của UNESCO khi bàn đến người giáo
viên đã khẳng định: “Giáo viên giữ vai trò quyết định trong quá trình giáo
dục... Trong quá trình dạy học giáo viên không chỉ là người truyền thụ những
phần tri thức rời rạc... mà giáo viên cũng đồng thời là người hướng dẫn,
người cố vấn, người mẫu mực của người học... người dạy và là những người
bạn cùng làm việc, cùng nhau tìm hiểu và khám phá”. Theo ông “Không một
hệ thống giáo dục nào có thể vươn cao quá tầm những giáo viên làm việc cho
nó”. Với tư cách là nguồn nhân lực trong giáo dục quyết định chất lượng hoạt
động giáo dục của nhà trường, người giáo viên được khẳng định vị trí, vai trò
trong nhiều công trình nghiên cứu thuộc các lĩnh vực tâm lý học, giáo dục
học, quản lý giáo dục…
Nghiên cứu của Tổ chức Hợp tác Phát triển Châu Âu (OECD) đã đưa ra
yêu cầu chất lượng giáo viên gồm 5 nội dung: Kiến thức phong phú về phạm
vi chương trình và nội dung bộ môn mà giáo viên dạy; Kỹ năng sư phạm, kể
cả việc có được “kho kiến thức” về phương pháp dạy học, về năng lực sử
dụng các phương pháp đó; Có tư duy phản ánh trước mỗi vấn đề và có năng
12

lực tự phê bình, nét rất đặc trưng của nghề dạy học; Biết cảm thông và cam
kết tôn trọng phẩm giá của người khác; Có năng lực quản lý, kể cả trách
nhiệm quản lý trong và ngoài lớp học...
Hướng nghiên cứu về phát triển đội ngũ giáo viên cũng đã tập trung
nhiều công trình của các nhà khoa học trên thế giới.
Tác giả Day.C (1994) nhấn mạnh đến sự cần thiết phải phát triển đội
ngũ giáo viên do những yêu cầu mới của thời đại và quan niệm phát triển đội
ngũ giáo viên là phát triển về chuyên môn cho đội ngũ giáo viên. Tác giả đưa
ra các biện pháp phát triển đội ngũ giáo viên: Xây dựng chiến lược và chính
sách phát triển đội ngũ; đào tạo các kiến thức và kĩ năng cơ bản về sư phạm
và quản lý; phát triển mạng lưới chuyên môn dạy học. [121]
Blackwell R, Blackmonre (2003) đề xuất các giải pháp phát triển đội
ngũ giáo viên; xây dựng các khoa thành những cộng đồng học tập và đào tạo
giáo viên, khuyến khích việc dạy học dựa trên các kết quả nghiên cứu; đưa
công nghệ thông tin vào quá trình bồi dưỡng đội ngũ và tạo các điều kiện hỗ
trợ việc phát triển đội ngũ. [115]
Andy Hargreaves, Michael Fullan (2012) bằng kết quả nghiên cứu thực
tiễn đã khẳng định điều quan trọng trong phát triển giáo viên là: “việc phát
triển giáo viên mang tính đặc thù của bối cảnh, loại hình trường, giai đoạn
phát triển sự nghiệp của giáo viên, hình thức tuyển dụng bổ nhiệm, và hình
thức tổ chức thực hiện đào tạo bồi dưỡng giáo viên”. [111]
Những nghiên cứu về xây dựng, phát triển đội ngũ giáo viên đã chỉ ra:
để đảm bảo chất lượng đội ngũ nhà giáo cần tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng
giáo viên theo những tiêu chí rất rõ ràng, khắt khe về các mặt phẩm chất xã
hội, năng khiếu, kiến thức và kỹ năng. Mục tiêu, nội dung phát triển đội ngũ
giáo viên được đề cập khá toàn diện, trong đó vấn đề chất lượng đội ngũ được
đặt lên hàng đầu.
13