Tích hợp nội dung giáo dục phát triển bền vững trong day học địa lý 10 ở trường trung học phổ thông

B GIO DC V O TO
TRNG I HC S PHM H NI

ON TH THANH PHNG

TíCH HợP NộI DUNG GIáO DụC PHáT TRIểN BềN VữNG
TRONG DạY HọC ĐịA Lí 10 ở TRƯờNG TRUNG HọC PHổ THÔNG
C u

u v
Mó s 9.14.01.11





UN N TIN S KHOA HC GIO DC

Ngi hng dn khoa hc:
1. PGS.TS. V
2. TS. Tr T T
T

H NI - 2020


i

ỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu khoa học này là
kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu và tài liệu đƣợc

trích dẫn trong công trình này là trung thực. Kết quả nghiên cứu
này không trùng với bất cứ công trình nào đã đƣợc công bố trƣớc
đó. Tôi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình.
TÁC GIẢ

Đo

T ịT

P


ii

ỜI CẢM ƠN
Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy cô giáo hƣớng dẫn khoa học là
PGS.TS Đặ Vă Đứ và TS.Trầ T ị T
T ủ đã hƣớng dẫn, giúp đỡ
và tạo điều kiện để em thực hiện luận án này.
Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Sau đại học Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội; tác giả xin chân thành cảm ơn thầy cô khoa
Địa lí, Bộ môn Lí luận và Phƣơng pháp dạy học Địa lí của Trƣờng Đại học Sƣ
phạm Hà Nội đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu, học
tập và hoàn thành luận án.
Xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, các giáo viên môn Địa lí Trƣờng
THCS và THPT Nguyễn Tất Thành, Thành phố Hà Nội; Trƣờng THPT Cẩm
Giàng, tỉnh Hải Dƣơng; Trƣờng THPT Nguyễn Lƣơng B ng, tỉnh Yên Bái đã tạo
điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và thực nghiệm đề tài.
Xin g i lời tri ân đến gia đình, bạn b và nh ng ngƣời thân yêu đã luôn
động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu hoàn
thành luận án tiến s .

Hà Nội, ngày tháng năm 2020
TÁC GIẢ

Đo

T ịT

P


iii

MỤC ỤC
Trang
MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................. 1
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu..................................................................................2
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu..................................................................................3
4. Giả thuyết khoa học .........................................................................................................3
5. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ...................................................................................3
6. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu ..........................................................15
7. Ý ngh a khoa học và nh ng điểm mới của luận án ..........................................18
8. Cấu trúc luận án .............................................................................................................18
C

1: CƠ SỞ LÍ UẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TÍCH HỢP

NỘI DUNG GIÁO DỤC PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TRONG DẠ HỌC
ĐỊA LÍ 10 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..........................................19
1.1. N ữ

vấ đề về đổi

ới i o ụ

ổt

....................................................19

1.1.1. Đổi mới chƣơng trình giáo dục phổ thông .......................................................19
1.1.2. Đổi mới phƣơng pháp dạy học ..........................................................................20
1.1.3. Đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh ................................20
1.2. P t triể

ề vữ

..................................................................................................21

1.2.1. Khái niệm ............................................................................................................21
1.2.2. Mục tiêu phát triển bền v ng.............................................................................24
1.3. Gi o ụ vì sự

t triể

ề vữ

.......................................................................25

1.3.1. Khái niệm ............................................................................................................25
1.3.2. Mục tiêu giáo dục vì sự phát triển bền v ng ..........................................27

1.3.3. Sự cần thiết phải Giáo dục vì sự phát triển bền v ng ............................30
1.3.4. Nội dung cơ bản về Giáo dục vì sự phát triển bền v ng ................................31
1.4. T
Tru

ợ Gi o ụ
ọ

ổt

t triể

ề vữ

tro

ọ đị

ở tr ờ

.......................................................................................................32


iv

1.4.1. Khái niệm tích hợp và dạy học tích hợp...........................................................32
1.4.2. Mục tiêu của dạy học tích hợp ...............................................................35
1.4.3. Mức độ tích hợp nội dung Giáo dục phát triển bền v ng trong dạy học
Địa lí 10 ..........................................................................................................................36
1.4.4.

ngh a của việc tích hợp Giáo dục phát triển bền v ng trong dạy học ở

trƣờng phổ thông.................................................................................................38
1.5. Đặ điể
ọ

ổt

tâ

sinh

v k ả ă

ậ t ứ

ủ

ọ si

ớ 10 Trung

....................................................................................................................39

1.5.1. Đặc điểm tâm sinh lí của học sinh lớp 10 ........................................................40
1.5.2. Khả n ng nhận thức của học sinh lớp 10 .........................................................41
ờ

T

ọ p ổ ô .........42

1.6.1. Mục tiêu của chƣơng trình Địa lí 10 .................................................................42
1.6.2. Nội dung chƣơng trình Địa lí 10 .......................................................................43
1.6.3. Khả n ng tích hợp nội dung Giáo dục phát triển bền v ng trong dạy học
Địa lí 10 ..........................................................................................................................44
1.7. T ự tr
Đị

t

10 ở tr ờ

ợ
Tru

i u
ọ

Gi o ụ
ổt

t triể

ề vữ

tro

ọ

.......................................................................46

1.7.1. Đối với giáo viên ................................................................................................46
1.7.2. Đối với học sinh .....................................................................................53
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ................................................................................................60
C

2: QU TRÌNH VÀ BIỆN PHÁP TÍCH HỢP NỘI DUNG GIÁO

DỤC PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TRONG DẠ

HỌC ĐỊA

Í 10 Ở

TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..................................................................61
2.1. N u
triể

ề vữ

tắ v
tro

u ầu đối với việ t
ọ Đị

10 ở tr ờ

ợ
Tru

i u
ọ

Gi o ụ
ổt

t
.............61

2.1.1. Nguyên tắc tích hợp nội dung Giáo dục phát triển bền v ng trong dạy
học Địa lí 10...................................................................................................................61
2.1.2. Yêu cầu đối với việc tích hợp nội dung Giáo dục phát triển bền v ng
trong dạy học Địa lí 10 .................................................................................................66


v

2.2.
Đị

đị

i u

t

ợ Gi o ụ

t triể

ề vữ

tro

ọ

10 ..............................................................................................................................68
2.2.1. Cơ sở để lựa chọn nội dung tích hợp GDPTBV trong dạy học Địa lí 10.......68
2.2.2. Nội dung và địa chỉ tích hợp GDPTBV trong dạy học Địa lí 10 ...........72

2.3. Qu trì
vữ

tổ

ứ

tro

trì

ọ T
Đị

ợ

10 ở tr ờ

i u

Gi o ụ

Tru

ọ

t triể

ề

ổ t ông .......................74

2.3.1. Giai đoạn 1: Xây dựng kế hoạch dạy học tích hợp nội dung GDPTBV .......76
2.3.2. Giai đoạn 2: Tổ chức dạy học tích hợp nội dung GDPTBV..................82
2.3.3. Đánh giá kết quả học tập của HS ......................................................................85
2.4. Biệ
ọ Đị

t

ợ

i u

Gi o ụ

t triể

ề vữ

tro

10 .......................................................................................................................87

2.4.1. Vận dụng phƣơng pháp và k thuật dạy học tích cực để tích hợp nội
dung Giáo dục phát triển bền v ng trong môn Địa lí 10...........................................87
2.4.2. Mô hình tích hợp nội dung Giáo dục phát triển bền v ng trong dạy
học Địa lí 10 .....................................................................................................96
2.4.3. T ng cƣờng ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong
dạy học tích hợp nội dung GDPTBV ở Địa lí 10 ..............................................101
2.4.4. Đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS trong dạy học tích
hợp nội dung GDPTBV ở Địa lí 10 ......................................................................... 103
2.5. T iết kế v tổ
vữ

t số

ứ

ọ t

i ọ / ủ đề tro

ợ

i u

Gi o ụ

t triể

ề

Đị

10 .................................................... 108

2.5.1. BÀI 32. ĐỊA LÍ CÁC NGÀNH CÔNG NGHIỆP ...............................108
2.5.2. CHỦ ĐỀ: MÔI TRƢỜNG VÀ SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG........115
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ............................................................................................. 127
C

3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................ 128

3.1. Mụ đ

,

iệ

vụ,

u

tắ t ự

iệ ................................................. 128

3.1.1. Mục đích thực nghiệm .................................................................................... 128
3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm.................................................................................... 128
3.1.3. Nguyên tắc thực nghiệm ................................................................................. 128


vi

3.2. N i u ,

t ự

iệ

............................................................... 129

3.2.1. Nội dung thực nghiệm..................................................................................... 129
3.2.2. Phƣơng pháp thực nghiệm .............................................................................. 129
3.3. Đ

i kết quả t ự

iệ ............................................................................ 132

3.3.1. Kết quả đánh giá định lƣợng .......................................................................... 132
3.3.2. Kết quả đánh giá định tính .............................................................................. 140
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ............................................................................................. 148
KẾT UẬN VÀ KHU ẾN NGHỊ ............................................................................ 149
CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ ................................................................................. 151
TÀI IỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 152

PHỤ ỤC


vii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

C ữ viết đầ đủ

C ữ viết tắt
ĐC

Đối chứng

GDPTBV

Giáo dục phát triển bền v ng

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

IUCN

International Union for Conservation of Nature and Natural
Resources (Liên minh Quốc tế Bảo tồn Thiên nhiên và Tài

nguyên Thiên nhiên)

OECD

Organization for Economic Cooperation and Development
(Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế)

PTBV

Phát triển bền v ng

TN

Thực nghiệm

TNSP

Thực nghiệm sƣ phạm

UNEP

United Nations Environment Programme (Chƣơng trình
Môi trƣờng Liên hợp quốc)

UNESCO

United Nations Educational Scientific and Cultural
Organization (Tổ chức Giáo dục, Khoa học và V n hóa Liên
Hiệp Quốc)

WWF

World Wide Fund For Nature (Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên
nhiên)


viii

DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang

Bảng 1.1. Khung chƣơng trình GDPTBV của mục tiêu 4 đối với giáo dục
trung học ............................................................................................ 29
Bảng 1.2. Mức độ tích hợp trong dạy học địa lí ................................................ 49
Bảng 2.1.

Nội dung, địa chỉ và mức độ tích hợp nội dung GDPTBV ......................72

Bảng 3.1.

Tên trƣờng và số lƣợng học sinh tham gia thực nghiệm sƣ phạm........ 130

Bảng 3.2.

Kiểm chứng để xác định các nhóm tƣơng đƣơng .................................. 131

Bảng 3.3.

Kiểm tra tác động đối với nhóm tƣơng đƣơng ....................................... 131

Bảng 3.4. Tần số tích lũy điểm nhóm lớp thực nghiệm và nhóm lớp đối
chứng bài thực nghiệm số 1 ............................................................ 133
Bảng 3.5. Tổng hợp kết quả điểm kiểm tra của học sinh bài thực nghiệm số 1 . 134
Bảng 3.6.

Một số giá trị thống kê mô tả điểm số nhóm thực nghiệm và nhóm
đối chứng đối với bài thực nghiệm số 1 .................................................. 134

Bảng 3.7. Tần số tích lũy điểm nhóm lớp thực nghiệm và nhóm lớp đối chứng . 135
Bảng 3.8. Tổng hợp kết quả điểm kiểm tra của học sinh sau bài/chủ đề thực
nghiệm số 2 ..................................................................................... 136
Bảng 3.9.

Một số giá trị thống kê mô tả điểm số nhóm thực nghiệm và nhóm
đối chứng đối với bài/chủ đề thực nghiệm số 2 ...................................... 137

Bảng 3.10. Phân loại kết quả điểm kiểm tra nhóm thực nghiệm và nhóm đối
chứng với bài thực nghiệm số 1 và chủ đề thực nghiệm số 2 ............... 137
Bảng 3.11. Bảng mô tả giá trị T - test độc lập bài thực nghiệm số 1 và bài/chủ đề
thực nghiệm số 2 của các trƣờng thực nghiệm ....................................... 138
Bảng 3.12. Bảng mô tả chênh lệch giá trị trung bình chuẩn (SMD) bài thực nghiệm
số 1 và bài/chủ đề thực nghiệm số 2 của các trƣờng thực nghiệm ........... 139
Bảng 3.13. Thái độ của học sinh trong bài dạy thực nghiệm số 1............................ 140
Bảng 3.14. Thái độ của học sinh trong bài/chủ đề 2 ................................................... 143


ix

DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang

Hình 1.1.

Sơ đồ nội dung Phát triển bền v ng (IIED,1995) ...................................22

Hình 1.2.

Sơ đồ tƣơng tác gi a ba hệ thống Tự nhiên - Kinh tế - Xã hội và
phát triển bền v ng (Jacobs và Sadler, 1990) ..........................................23

Hình 1.3.

Sơ đồ các nhân tố của phát triển bền v ng ................................... 23

Hình 1.4.

Sơ đồ xƣơng cá ..........................................................................................36

Hình 1.5.

Sơ đồ mạng nhện .......................................................................................37

Hình 1.6.

Sơ đồ mối quan hệ gi a các yếu tố thông qua chủ đề sông ...................45

Hình 1.7.

Biểu đồ thể hiện hứng thú của học sinh đến vấn đề Giáo dục vì sự
phát triển bền v ng.....................................................................................54

Hình 1.8.

Biểu đồ thể hiện mức độ quan tâm của học sinh đến vấn đề Giáo
dục vì sự phát triển bền v ng ....................................................................55

Hình 1.9.

Biểu đồ thể hiện cách tiếp cận vấn đề giáo dục vì sự phát triển bền
v ng của học sinh.......................................................................................56

Hình 1.10.

Biểu đồ thể hiện mức độ s dụng các phƣơng pháp dạy học của giáo
viên trong dạy học tích hợp Giáo dục vì sự phát triển bền v ng ...............57

Hình 2.1.

Sơ đồ mạng nhện về cách lựa chọn nội dung địa lí cho GDPTBV .......69

Hình 2.2.

Sơ đồ cách lựa chọn nội dung và mức độ tích hợp nội dung
GDPTBV trong chủ đề Môi trƣờng và sự phát triển bền v ng .............71

Hình 2.3.

Sơ đồ quy trình tích hợp nội dung GDPTBV trong dạy học Địa lí
10 ở trƣờng Trung học phổ thông.............................................................76

Hình 2.4.

Sơ đồ k thuật ―Kh n trải bàn‖ ........................................................93

Hình 2.5.

Sơ đồ k thuật ―Mảnh ghép‖............................................................94

Hình 2.6.

Mô hình la bàn bền v ng ................................................................96

Hình 2.7.

Mô hình la bàn bền v ng dùng để dạy học về ―Đô thị hóa‖ ..................97

Hình 2.8.

Mô hình Núi b ng để dạy học về ―Lỗ thủng tầng ôdôn‖ .......................98

Hình 2.9.

Mô hình kim tự tháp ........................................................................99


x

Hình 2.10.

Mô hình kim tự tháp để dạy học về mất an ninh n ng lƣợng
tại Việt Nam ..............................................................................................99

Hình 2.11.

Sơ đồ cây vấn đề để dạy học về ―Môi trƣờng và phát triển ................ 100

Hình 2.12. S dụng phần mềm thiết kế poster dạy học ..................................102
Hình 3.1.

Biểu đồ tần số tích lũy điểm nhóm lớp thực nghiệm và nhóm
lớp đối chứng ................................................................................133

Hình 3.2.

Biểu đồ tần số tích lũy điểm nhóm lớp thực nghiệm và nhóm
lớp đối chứng ................................................................................135

Hình 3.3.

Biểu đồ phân loại kết quả điểm kiểm tra ......................................138


1

MỞ ĐẦU
1. Lí o

ọ đề t i

Thế giới đang trong giai đoạn biến đổi mạnh mẽ và sâu sắc: Sự phát triển của
cuộc cách mạng khoa học - công nghệ hiện đại, đặc biệt là cuộc cách mạng công

nghiệp lần thứ tƣ; sự bùng nổ của công nghệ thông tin và truyền thông; sự ra đời
của trí tuệ nhân tạo; sự phát triển của nền kinh tế tri thức cùng với xu hƣớng toàn
cầu hóa đang có ảnh hƣởng to lớn đến kinh tế - xã hội của các quốc gia. Bên cạnh
nh ng thuận lợi của thế giới hiện đại là nh ng thách thức lớn mà con ngƣời đang
phải đối mặt, đó là: Khủng hoảng kinh tế, đói ngh o, sự cạn kiệt nguồn lực, ô nhiễm
môi trƣờng, dịch bệnh, khủng bố v.v... Đứng trƣớc thực tế này đòi hỏi con ngƣời có
nh ng ―thay đổi không chỉ trong lối sống mà cả trong tư duy và hành động. Để đạt
được sự thay đổi đó, chúng ta cần phải trang bị thêm nhiều kĩ năng, giá trị và thái
độ mới hướng tới tạo dựng những xã hội bền vững hơn‖[38].
Phát triển bền v ng (PTBV) và giáo dục phát triển bền v ng (GDPTBV)
đang là một trong nh ng vấn đề đƣợc quan tâm trong quá trình đổi mới. Giáo
dục là con đƣờng h u hiệu nhất để đạt đƣợc mục tiêu PTBV. GDPTBV nh m
đạt đến một nền giáo dục chất lƣợng cao, ngang tầm với các nƣớc trong khu vực,
hƣớng tới một nền giáo dục tiên tiến, bền v ng.
Trong nh ng n m qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã triển khai các hoạt động
PTBV b ng cách lồng ghép nh ng nội dung GDPTBV thông qua các hoạt động giáo
dục. ―Nhiều nội dung PTBV đã được đưa vào chương trình giảng dạy chính khóa hoặc
ngoại khóa ở tất cả các cấp học của Việt Nam. Các chính sách và chương trình hành
động quốc gia về PTBV ở các lĩnh vực như kinh tế, xã hội, môi trường đã được Bộ
Giáo dục và Đào tạo đưa vào nhà trường‖[39]. Đây là một cơ hội để chúng ta tiến
hành GDPTBV thông qua các môn học phù hợp ở nhà trƣờng phổ thông.
Dạy học tích hợp là một trong nh ng xu hƣớng chung của định hƣớng đổi
mới giáo dục hiện nay, giúp cho ngƣời học thực hiện tốt các nhiệm vụ học tập,
thông qua đó hình thành và phát triển các khái niệm, kiến thức, k n ng, các n ng
lực hoạt động thực tiễn cần thiết.
Địa lí là một trong số các môn học có mối quan hệ chặt chẽ với GDPTBV
vì đây là bộ môn có tính tổng hợp cao, bao gồm các kiến thức về tự nhiên, dân


2

cƣ, v n hóa, kinh tế - xã hội v.v... Do đó, việc dạy học tích hợp thông qua môn
Địa lí có rất nhiều thuận lợi trong quá trình thực hiện GDPTBV.
Trong chƣơng trình giáo dục ở nhà trƣờng phổ thông hiện nay, nh ng nội
dung về GDPTBV đã bƣớc đầu đƣợc tích hợp nhƣ: Kiến thức về chủ quyền quốc
gia: biên giới biển, đảo; s dụng n ng lƣợng tiết kiệm và hiệu quả; bảo vệ môi
trƣờng; giáo dục sức khỏe sinh sản vị thành niên; đa dạng sinh học và bảo tồn thiên
nhiên; giáo dục về tài nguyên và môi trƣờng biển, hải đảo; ứng phó với biến đổi khí
hậu; ô nhiễm môi trƣờng v.v… đã đạt đƣợc một số kết quả. Tuy nhiên, qua điều tra
thực tế giáo viên (GV) ở trƣờng phổ thông hiện nay còn chƣa có sự hiểu biết đầy
đủ, chƣa quan tâm sâu sắc về dạy học tích hợp GDPTBV; công tác kiểm tra, đánh
giá chƣa đồng bộ, chƣa thƣờng xuyên. Vì vậy, hơn bao giờ hết, dạy học tích hợp nội
dung GDPTBV trong môn Địa lí là vấn đề cấp bách, cần thiết thực hiện trong nhà
trƣờng nh m đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.
Xuất phát từ nh ng lí do trên, tác giả lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Tích
hợp nội dung Giáo dục phát triển bền vững trong d

học

ịa

trường

Trung học phổ thông”.
2. Mụ tiêu v

iệ

vụ

2.1. Mụ tiêu

i

ứu

i

ứu

Nghiên cứu quy trình và các biện pháp tích hợp nội dung GDPTBV trong
dạy học Địa lí 10 nh m nâng cao nhận thức, điều chỉnh thái độ, hành vi vì sự
phát triển bền v ng cho học sinh góp phần nâng cao vị thế và chất lƣợng dạy học
môn Địa lí ở nhà trƣờng phổ thông.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tích hợp nội dung
GDPTBV trong dạy học Địa lí 10.
- Xác định nh ng nguyên tắc và yêu cầu đối với việc tích hợp nội dung
GDPTBV trong dạy học Địa lí 10.
- Xác định nội dung tích hợp GDPTBV trong dạy học Địa lí 10.
- Xây dựng quy trình và biện pháp tích hợp nội dung GDPTBV trong
dạy học Địa lí 10.
- Thiết kế và tổ chức dạy học tích hợp GDPTBV một số bài học trong dạy
học Địa lí 10.


3

- Thực nghiệm sƣ phạm nh m đánh giá tính khả thi và hiệu quả của quy
trình và các biện pháp đã đề xuất.

- Đƣa ra kết luận và khuyến nghị.
3. Đối t ợ

v

vi

i

ứu

3. . ối tượng nghiên cứu

Nghiên cứu quy trình và các biện pháp tích hợp nội dung GDPTBV trong
dạy học Địa lí 10 ở trƣờng THPT.
3.2. Ph m vi nghiên cứu

- Đề tài tập trung nghiên cứu nội dung chủ yếu của PTBV nhƣ: Vấn đề
môi trƣờng và s dụng hợp lí tài nguyên thiên nhiên; vấn đề ứng phó với biến
đổi khí hậu và phòng chống thiên tai; vấn đề về phát triển kinh tế - xã hội.
- Điều tra thực trạng việc tổ chức dạy học tích hợp nội dung GDPTBV của
GV dạy học môn Địa lí đại diện cho các vùng miền khác nhau của Việt Nam:
Thành phố Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Hải Dƣơng, Yên Bái, Điện Biên,
Lào Cai, Lạng Sơn, Hà T nh, Bình Định, Gia Lai, Đồng Nai.
- Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm ở:
+ Trƣờng THPT – THCS Nguyễn Tất Thành (thành phố Hà Nội)
+ Trƣờng THPT Cẩm Giàng (tỉnh Hải Dƣơng)
+ Trƣờng THPT Nguyễn Lƣơng B ng (tỉnh Yên Bái)
- Nội dung thực nghiệm:
+ Bài thực nghiệm 1: Địa lí các ngành công nghiệp

+ Bài thực nghiệm 2: Chủ đề ―Môi trƣờng và sự phát triển bền v ng‖
4. Giả t u ết k o

ọ

Nếu vận dụng quy trình và các biện pháp tích hợp nội dung GDPTBV một
cách hợp lí, đảm bảo các yêu cầu và nguyên tắc sƣ phạm thì sẽ nâng cao đƣợc
nhận thức, thái độ, hành vi vì sự phát triển bền v ng, đáp ứng đƣợc yêu cầu đổi
mới giáo dục ở nhà trƣờng phổ thông trong giai đoạn mới.

vữ

5. Tổ

qu

về vấ đề

5.1. N

i

ứu về

tr

i

ứu

ọ t

ợ Gi o ụ vì sự

t ế iới

5.1.1. Nghiên c u về Giáo dục phát triển bền vững

- Nghiên c u về Phát triển bền vững

t triể

ề


4

Thuật ng ―phát triển bền v ng‖ có nguồn gốc từ nh ng n m 70 của thế
kỉ XX và lần đầu tiên đã nêu lên vấn đề về Môi trƣờng và Phát triển nhờ sự ra
đời của tác phẩm có nhan đề ―Chiến lƣợc bảo tồn thế giới‖ (1980). Tác phẩm
này đã đƣợc phổ biến rộng rãi nhờ có Báo cáo Brundland ―Tƣơng lai của chúng
ta‖ (1987) nhƣ ― Phát triển đáp ứng nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không ảnh
hƣởng đến khả n ng đáp ứng nhu cầu của thế hệ tƣơng lai ‖ [71], và đƣợc trình
bày chi tiết hơn trong tài liệu là: ―Ch m lo cho Trái Đất‖ (1991) và ―Chƣơng
trình nghị sự 21‖ (1992) (Agenda 21, United Nations Conference on
Environment & Development Rio de Janerio) [72], [57], [28].
Các khái niệm Phát triển bền v ng còn đƣợc bàn tới trong cuốn sách
―Making development subtainable‖ (Làm cho sự phát triển trở thành bền v ng)
(Johan Holmberg, 1992)[48]. Thaddeus C. Trzyna (2001) nêu nhiều quan niệm
khác về phát triển bền v ng trong cuốn ―Thế giới bền v ng ‖ [29]. Ở đây, tác giả

làm rõ quan niệm về tính bền v ng, tính bền v ng đƣợc thể hiện trong các l nh
vực: Sinh thái, xã hội, kinh tế, mối liên hệ gi a sự phát triển và bền v ng. Cũng về
chủ đề phát triển bền v ng, một công trình khoa học có tiêu đề ―Cứu lấy Trái Đất
- Chiến lƣợc cho cuộc sống bền v ng‖ đã đƣợc IUCN, UNEP và WWF công bố
(1991) (Bản dịch tiếng Việt n m 1996). Trong cuốn sách cung cấp nh ng giải
pháp hợp lí cho việc bảo vệ thiên nhiên và môi trƣờng nhƣ là một vấn đề chủ yếu
đối với sự sống còn của loài ngƣời để phát triển bền v ng [22].
Các thành phần cấu thành của phát triển bền vững: Nhiều tài liệu đƣợc xuất
bản đã phân tích đến các khía cạnh khác nhau của phát triển bền v ng nhƣ: Chiến lƣợc
vì sự phát triển bền v ng (Strategies for Sustainable Development, OECD, 2001)[53];
Sự liên kết gi a kinh tế, xã hội, môi trƣờng trong phát triển bền v ng (Sustainable
Development Linking economy, society, environment; OECD) ; Tổ chức kiến thức vì
phát triển bền v ng môi trƣờng và xã hội (organizing knowledge for environmentally
and socially sustainable development; UNESCO, world Bank) [50].
- Nghiên c u về Giáo dục phát triển bền vững
Nhiều tài liệu nghiên cứu đã kh ng định vai trò của giáo dục đối với phát
triển bền v ng: Muốn có sự thay đổi cơ bản về nhận thức chỉ có thể đƣợc trang bị
thông qua học tập. Ngƣời học cần có các n ng lực chính trong việc tham gia độc lập
và có khả n ng tự tổ chức. Hội nghị thƣợng đỉnh toàn cầu họp tại Johannesburg về


5

phát triển bền v ng vào n m 2002 (Education for Sustainability From Rio to
Johannesburg: Lessons learnt from a decade of commitment) đã cam kết hƣớng đến
phát triển bền v ng ở tất cả các cấp học, từ địa phƣơng đến toàn cầu. Hội nghị đã
kiến nghị thành lập ―Thập kỷ giáo dục vì sự phát triển bền v ng‖ (2005-2014), đây
cũng là mốc khởi đầu quan trọng đánh dấu sự đổi mới giáo dục theo định hƣớng
PTBV; Đáng chú ý là giáo dục và học tập đƣợc coi là trái tim của sự tiếp cận đối
với sự phát triển bền v ng. Giáo dục cũng là một trụ cột cơ bản để thực hiện

PTBV[46]. Các báo cáo hội nghị đƣợc tổng hợp lại thành n m chủ đề lớn, các chủ
đề này mang tính định hƣớng chiến lƣợc trong phát triển giáo dục, hƣớng tới một
nền giáo dục toàn diện, phù hợp với v n hóa - xã hội của từng địa phƣơng. N m chủ
đề của hội nghị liên quan đến giáo dục là: Tầm nhìn mới của giáo dục; giáo dục cơ
bản; tái định hƣớng giáo dục; giáo dục vì sự chuyển đổi nông thôn; học tập suốt đời
[64]. Các định hƣớng này luôn đƣợc cập nhật và bổ sung trong các tài liệu tiếp theo
của UNESCO.
Xác định mục tiêu phát triển bền vững[38]. Tiếp nối chƣơng trình Thập kỉ
GDPTBV của Liên hợp quốc từ n m 2005 đến 2014 là chƣơng trình nghị sự 2030
về PTBV và tầm quan trọng của một nền giáo dục phù hợp. Trọng tâm của Chƣơng
trình nghị sự 2030 là 17 mục tiêu PTBV. Mục đích “hướng tới của các mục tiêu
này là nhằm đảm bảo cuộc sống bền vững, hòa bình, thịnh vượng và công bằng cho
tất cả mọi người trong hiện tại và tương lai‖[69]. Trong các mục tiêu về PTBV, đặc
biệt có mục tiêu số 4 về chất lƣợng giáo dục, điều này chứng tỏ các nhà lãnh đạo và
các nhà giáo dục đã nêu cao tầm quan trọng về vai trò của giáo dục bền v ng.
Vai trò quan trọng của GDPTBV trong chính sách của quốc gia và tầm
quan trọng của việc dạy học GDPTBV. Chƣơng trình nghị sự 2030 [68] nhấn
mạnh GDPTBV là con đƣờng quan trọng để đạt đƣợc PTBV, trao quyền cho
ngƣời học là chiến lƣợc quan trọng để họ chịu trách nhiệm trong bảo vệ môi
trƣờng, phát triển kinh tế, xã hội. Tại hội nghị đã đƣa ra 17 mục tiêu PTBV, thúc
đẩy giáo dục cũng chính là thúc đẩy tiến bộ trên tất cả 17 mục tiêu PTBV, trong
đó mục tiêu 4.7 công nhận tầm quan trọng của GDPTBV, đây cũng là cơ hội cho
giáo dục phổ thông phát huy thế mạnh của PTBV ở nhà trƣờng [70].
Nh m thực hiện mục tiêu GDPTBV, tài liệu ―Chương trình nghị sự 2030 Giáo dục và học tập suốt đời trong các mục tiêu phát triển bền vững” (Agenda


6

2030 - Education and Lifelong Learning in the Sustainable Development Goals)
giới thiệu nh ng bài viết về nh ng thách thức và cơ hội giáo dục cho nh ng

ngƣời trƣởng thành [47]. Các vấn đề GDPTBV đƣợc bài viết đi sâu tìm hiểu và
làm rõ về các khía cạnh: Xóa mù ch suốt đời nhƣ một công cụ thiết yếu để thực
hiện thành công chƣơng trình nghị sự PTBV, sự cần thiết phải giám sát và lựa
chọn các tiêu chí thích hợp cho việc học tập suốt đời và giáo dục ngƣời trƣởng
thành để thực hiện mục tiêu GDPTBV.
Bài báo ―Để đi đầu phát triển bền v ng: Liệu mức độ hiểu ở tầng bề mặt
có đủ không? (Leading for sustainability: Is surface understanding enough?
[44]‖) của Coral Pepper và Helen Wildy (Oxtrâylia) nhấn mạnh GDPTBV phải
trang bị cho ngƣời học các k n ng để đạt đƣợc tính bền v ng, có suy ngh về
tƣơng lai, dự tính đến kết quả sẽ đạt đƣợc trong tƣơng lai, kết hợp với các k
n ng giao tiếp, sự kết nối để xây dựng mối quan hệ gi a các thành viên tham gia,
n ng lực và khả n ng hành động để đạt đƣợc hiệu quả GDPTBV trong tƣơng lai.
Nhƣ vậy để thực hiện hiệu quả mục tiêu GDPTBV cần nghiêm túc lựa
chọn nội dung, k n ng và cách làm phù hợp để mang lại hiệu quả thực hiện mục
tiêu GDPTBV.
- Nghiên c u về nội dung và hình th c tổ ch c trong Giáo dục vì sự phát triển
bền vững.
Tháng 7 n m 2005 UNESCO đã cung cấp tài liệu về vấn đề cơ bản liên
quan đến GDPTBV nh m định hƣớng thực hiện các nội dung về PTBV trong tất
cả các cơ sở giáo dục. Để hƣớng dẫn thực hiện các nội dung chi tiết về GDPTBV,
n m 2010 UNESCO biên soạn bộ tài liệu chi tiết về nh ng nội dung cơ bản
GDPTBV để s dụng trong nghiên cứu và giảng dạy. Tài liệu này không nh ng
cung cấp thông tin chi tiết về từng nội dung GDPTBV mà còn đƣa ra bản hƣớng
dẫn và công cụ thực hiện trong GDPTBV: Giáo dục về hiểu biết liên v n hóa; bảo
vệ môi trƣờng; nhạy cảm giới tính; HIV - AIDS; trang bị kiến thức khoa học cơ
bản về thảm họa tự nhiên; mô đun biến đổi khí hậu; lồng ghép GDPTBV vào giáo
dục Di sản thế giới [65].
Để làm rõ nội dung GDPTBV, n m 2012 UNESCO đã xuất bản cuốn sách
Giáo dục vì sự phát triển bền vững (Education for Sustainable Development)
(n m 2012) . Trong đó đã chỉ ra cách thức để tích hợp kiến thức GDPTBV vào

7

chƣơng trình giáo dục tiểu học và trung học. Đây cũng là tài liệu cung cấp cho
nh ng ngƣời làm công tác giáo dục và đặc biệt dành cho GV. Các hình thức có
thể áp dụng cho GDPTBV trong dạy học ở trƣờng phổ thông, gợi ý các chủ đề
cụ thể áp dụng trong các hình thức tổ chức dạy học.[65]
Lộ trình thực hiện chương trình hành động toàn cầu về Giáo dục vì sự
phát triển bền vững. N m 2013, kỳ họp lần thứ 37 của UNESCO đã thông qua
Chƣơng trình hành động toàn cầu (Global Action Programme - GAP) về
GDPTBV. Trên cơ sở nh ng thành tựu đạt đƣợc của thập kỷ, mục đích cuộc họp
nh m tạo ra các hành động cụ thể trong GDPTBV. GAP đã xác định n m l nh
vực hành động đƣợc ƣu tiên để thúc đẩy chƣơng trình GDPTBV, trong đó có hai
l nh vực liên quan chặt chặt chẽ đến đào tạo ở trƣờng phổ thông. Việc GDPTBV
không chỉ tập trung vào việc chuyển tải nội dung mà còn liên quan đến việc tham
gia vào các hoạt động PTBV, bao gồm cả nh ng hành động để giảm thiểu dấu
chân sinh thái. Trang bị n ng lực cho các GV cũng là mục tiêu quan trọng để
GDPTBV, cụ thể là giúp cho GV có đƣợc kiến thức, k n ng, thái độ và giá trị
cần thiết trong giáo dục [67].
Về cách th c tiến hành GDPTBV cho các cơ sở giáo dục ở châu Á, cuốn
―Tích hợp nội dung giáo dục phát triển bền v ng vào chƣơng trình môn tự nhiên –
xã hội cho giáo dục trung học ở Đông Nam Á [61]‖ đã tổng kết lại nh ng hiểu biết
cơ bản về GDPTBV và lí giải về sự phù hợp khi dạy GDPTBV ở nhà trƣờng phổ
thông ở các nƣớc Đông Nam Á, tức là khi GDPTBV ở từng khu vực cụ thể phải có
sự xem xét k chƣơng trình của các nƣớc, lựa chọn chủ đề phù hợp khi dạy cho từng
địa phƣơng, từng đất nƣớc cụ thể. Tài liệu đƣa ra các ví dụ điển hình khi tiến hành
dạy GDPTBV và gợi ý cách tích hợp 10 chủ đề GDPTBV vào chƣơng trình dạy
học thuộc các môn xã hội ở trƣờng trung học ở một số nƣớc (Vƣơng quốc Bru-nây,
Indonesia, Malaysia, Phi-líp-pin, Xingapo, Thái Lan và Việt Nam).

Vấn đề trang bị năng lực GDPTBV cho địa phương. Theo tài liệu ―Giáo
dục vì sự bền v ng, từ Rio tới Johannesburg: ―Nh ng bài học rút ra từ một thập kỷ
cam kết s dụng‖ (Education for Sustainability, From Rio to Johannesburg: Lessons
learnt from a decade of commitment) (2002) tại Dakar, thiết lập mục tiêu nh m loại
bỏ bất bình đ ng giới cho trẻ em tiểu học và trung học vào n m 2005, đạt đƣợc
bình đ ng giới vào n m 2015 và đảm bảo đƣợc r ng tất cả các cô gái đều đƣợc


8

quyền đến trƣờng. Tại thời điểm này, Liên hợp quốc đã phát động sáng kiến giáo
dục (n m 2001) gọi là ―sáng kiến giáo dục của các cô gái‖ (the UN Girls’
Education Initiative), phong trào này đã có thành công đáng kể nhƣ: Ai Cập đã
cam kết xóa bỏ khoảng cách giới trong giáo dục cơ bản. Ở Nepal giáo dục trẻ em
gái b ng cách tập trung vào các trƣờng học thuộc giáo dục cộng đồng, xây dựng
n ng lực cho n GV, cải cách giáo dục sức khỏe và các hoạt động đặc biệt cho
các con gái của ngƣời lao động. Hành động để ng n chặn tỷ lệ bỏ học của trẻ em
gái, thúc đẩy k n ng sống, phòng chống HIV/AIDS và giáo dục nghề nghiệp
cho trẻ em gái là các chƣơng trình mới cho giáo dục trẻ em ở Malawi [64].
5.1.2. Nghiên c u về dạy học Tích hợp nội dung giáo dục phát triển bền
vững ở trường phổ thông
Thuật ng dạy học tích hợp trong GDPTBV đƣợc nhắc đến ―vào năm
1992, Chương 36 của Chương trình nghị sự 21, hội thảo quốc tế về GDPTBV đã
diễn ra và thống nhất thuật ngữ tích hợp nội dung GDPTBV- sau đó đưa ra khái
niệm như là sự kết hợp giữa giáo dục phát triển và giáo dục môi trường - trong
tất cả các ngành‖. Tuy nhiên, cần phải nhận thấy r ng việc tích hợp nội dung
GDPTBV phải đƣợc nhìn nhận nhƣ một bộ phận của chƣơng trình giảng dạy chứ
không phải là sự bổ sung cho các nội dung môn học [70]. Làm rõ vấn đề này,
trong tài liệu ―Tích hợp nội dung GDPTBV vào chương trình dạy các môn xã hội
ở phổ thông tại Đông Nam Á‖ đã gợi ý các bƣớc cụ thể về cách tích hợp nội

dung GDPTBV vào chƣơng trình giảng dạy ở nhà trƣờng phổ thông [61].
Tích hợp nội dung GDPTBV trong dạy học địa lí. Các nhà nghiên cứu
giáo dục cho r ng GDPTBV và dạy học địa lí có mối quan hệ gần gũi với nhau
cả về nội dung và tính giáo dục trong dạy học. Địa lí học bao gồm cả khoa học tự
nhiên và khoa học xã hội, cả hai khía cạnh này đều phải đƣợc xem xét dựa trên
sự phát triển bền v ng. Các vấn đề trong Địa lí học thƣờng hay đề cập đến nhƣ:
Xung đột sắc tộc, tôn giáo, dân số, tài nguyên, môi trƣờng; nh ng hiểu biết về
không gian trong địa lí...[58]. Cũng bàn về vấn đề dạy học tích hợp GDPTBV
trong các môn học ở nhà trƣờng phổ thông, cuốn sách ―Hƣớng dẫn lồng ghép về
PTBV‖ (Textbooks for sustainable development – a guide to embedding) dành
cho việc định hƣớng thay đổi chƣơng trình trong giáo dục và viết sách giáo khoa.
Đây là lần đầu tiên UNESCO đã cung cấp nguồn tài liệu rất chi tiết về cách tích


9

hợp nội dung GDPTBV trong môn Địa lí. Đặc biệt là sự lựa chọn các nội dung
địa lí làm sao để có sự gắn kết một cách khoa học gi a PTBV với địa lí và vẫn
gi đƣợc đặc trƣng của môn học. Ngoài ra, để đạt đƣợc nguyên tắc GDPTBV
trong địa lí cần lựa chọn phƣơng pháp dạy học phù hợp – một trong nh ng quan
điểm dạy học phù hợp ở đây là: Dạy học lấy ngƣời học làm trung tâm. Nhƣ vậy,
giáo dục địa lí hoàn toàn có vai trò tích cực trong GDPTBV cho ngƣời học (về
mặt nội dung)[70].
Cũng trong tài liệu ―Hƣớng dẫn lồng ghép về PTBV‖ cho r ng trong sáu thập
kỉ qua đã giới thiệu về lí thuyết và giáo dục tập trung vào các vấn đề PTBV, sinh thái,
các mối quan hệ xã hội và trách nhiệm công dân (Soltman, 2006). Tuy nhiên, để đổi
mới sách giáo khoa phổ thông đã mất rất nhiều thời gian (Sunny, 2006). Có một số ví
dụ đƣợc đƣa ra nhƣng thƣờng chỉ dừng lại ở việc mô tả nhƣng lại khác nhau „một trời
một vực‟ và s dụng các phƣơng pháp không phù hợp với GDPTBV[70]. Vậy, làm
sao để khai thác tiềm n ng này có hiệu quả, tức là việc lựa chọn nội dung nào để tích

hợp cho phù hợp, s dụng các phƣơng pháp dạy học nào để phát huy hết khả n ng
của ngƣời học, đây là vấn đề lớn cần đƣợc lƣu tâm hiện nay.
Tổ chức dạy học tích hợp nội dung GDPTBV ở các nƣớc trên thế giới. Ở
các nƣớc tiên tiến nhƣ: Anh, Hà Lan, Mỹ, Úc…đã đƣa nội dung GDPTBV vào
chƣơng trình học ở mọi cấp học khoảng từ n m 2000. Việc đƣa GDPTBV vào
chƣơng trình học không chỉ bó hẹp trong phạm vi bài giảng của một tiết học mà
còn đƣợc thực hiện b ng hình thức dự án tiến hành song song với phân môn
đang học. Ví dụ dự án khảo sát hiện trạng s dụng n ng lƣợng hiệu quả tại các
phòng, ban, lớp học, kí túc xá… của trƣờng.
Các quốc gia tiên phong cho phong trào tích hợp nội dung GDPTBV vào
môn học và chƣơng trình đào tạo GV phổ thông nhƣ: Jamaica lựa chọn v n học
làm môn học để tích hợp nội dung GDPTBV vào chƣơng trình học ở nhà trƣờng.
Môn học này nh m giới thiệu cho ngƣời học các khái niệm và nguyên tắc phát
triển bền v ng, cung cấp cho học cơ hội khám phá vai trò của GDPTBV trong
việc xây dựng một thế giới bền v ng. Ngoài Jamaica, Hy Lạp cũng là nƣớc tiên
phong thành lập các trung tâm Giáo dục môi trƣờng và bền v ng [38].
Ở CHLB Đức việc đƣa chƣơng trình BLK 21 (State—Federal States
Commission for Educational Planning and Research Promotion) hỗ trợ việc đƣa


10

GDPTBV vào nhà trƣờng phổ thông từ n m 1999 đến 2004. Các n ng lực thành
phần cần hình thành trong GDPTBV là n ng lực hành động và giải quyết vấn đề, cụ
thể gồm 8 n ng lực thành phần cần hình thành cho ngƣời học: N ng lực tƣ duy phán
đoán; n ng lực giải quyết công việc mang tính liên ngành; học tập liên ngành; n ng
lực nhận thức quốc tế, sự hiểu biết và hợp tác xuyên biên giới; học k n ng tham
gia; n ng lực về k n ng lập kế hoạch và thực hiện kế hoạch; khả n ng thấu hiểu,
thông cảm và tình đoàn kết; khả n ng tự lực và động viên ngƣời khác. Tuy nhiên,
Hiệp hội Địa lí Đức (DGfG, 2007) coi n ng lực hệ thống là n ng lực cốt lõi của

giáo dục địa lí và nhƣ là sự đóng góp trung tâm cho GDPTBV[70].
Chiến lược tích hợp nội dung GDPTBV vào trong chương trình dạy học phổ
thông. Theo tài liệu ―Giáo dục dựa vào tín ngƣỡng vì sự phát triển bền v ng‖ (faithbased education for sustainable development) [55], việc lồng ghép giá trị tôn giáo
và đạo đức vào chƣơng trình dạy học ở phổ thông là một chiến lƣợc dạy học quan
trọng ở Kenya. Tôn giáo có ảnh hƣởng lớn tới việc giáo dục hành vi con ngƣời, đây
là hƣớng đi hiệu quả cho việc bảo vệ môi trƣờng, trang bị giá trị v n hóa cho ngƣời
học. Tích hợp nội dung GDPTBV cũng là giải pháp hiệu quả trong khi chƣơng trình
giáo dục phổ thông đang quá tải trong giai đoạn hiện nay ở Kenya. Để phù hợp với
đặc điểm đất nƣớc và tôn giáo, Kenya đã lựa chọn các nội dung GDPTBV để tích
hợp trong dạy học ở nhà trƣờng phổ thông[55]: Nƣớc; y tế, vệ sinh môi trƣờng; rác
thải; n ng lƣợng; đa dạng sinh học; nông nghiệp; biến đổi khí hậu để hƣớng tới trở
thành một ―trƣờng học sinh thái‖. Nhƣ vậy, để việc tích hợp hiệu quả và không gây
quá tải cho ngƣời học cần phải có nh ng phƣơng án phù hợp, vấn đề này đƣợc phân
tích rất k trong tài liệu “Hướng dẫn lồng ghép về PTBV” (Textbooks for
sustainable development – a guide to embedding)[70].
Lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp trong GDPTBV. Sau khi đã lựa
chọn nội dung GDPTBV để tích hợp vào môn học, việc làm rất quan trọng tiếp
theo là lựa chọn phƣơng pháp dạy học. Theo tài liệu về dạy học GDPTBV ở Kenia
thì vấn đề trang bị giá trị cho ngƣời học dựa trên đức tin tôn giáo để tích hợp vào
chƣơng trình giảng dạy cần có các k thuật dạy học khác nhau. Khi lựa chọn
phƣơng pháp dạy học phù hợp, cần c n cứ vào đối tƣợng dạy học, mục tiêu bài
học, chủ đề/ chủ đề phụ, điều kiện tài chính, thời gian, chỗ ngồi. Một số phƣơng
pháp dạy học phù hợp trong GDPTBV là: Kể chuyện, tranh luận, trình diễn, trò


11

chơi, đố vui, đóng vai/diễn kịch, múa rối, thí nghiệm, bài tập thực hành, làm áp
phích, hình mẫu, thảo luận nhóm, hát và nhảy [55],[25]. Tuy nhiên, đây mới là
nh ng gợi ý chung cho tất cả các môn học, đối với việc dạy học tích hợp nội dung

GDPTBV trong môn Địa lí cần lựa chọn phƣơng pháp dạy học phù hợp với bộ
môn thì mới đạt đƣợc mục tiêu dạy học.
5.2. Nghiên cứu về d học t ch hợp Giáo dục vì sự phát triển bền vững
Việt Nam
5.2.1. Nghiên c u về Giáo dục phát triển bền vững
Vấn đề GDPTBV bƣớc đầu đƣợc quan tâm trong các tài liệu về môi
trƣờng. Trong cuốn C u lấy Trái Đất - Chiến lược cho cuộc sống bền vững (n m
1995) cho r ng: ―Thúc đẩy sự sống bền vững có nghĩa là sử dụng tất cả các
chiến dịch tuyên truyền vận động và hệ thống giáo dục để giải thích cho mọi
người hiểu vì sao phải có một xã hội bền vững, đồng thời cung cấp cho mọi công
dân những hiểu biết về giá trị, kiến th c, kĩ năng và khích lệ cho họ đạt được
một cuộc sống bền vững và thịnh vượng‖ [22].
Từ sau Hội nghị thƣợng đỉnh Trái Đất về Môi trƣờng và phát triển đƣợc tổ
chức tại Rio de Janeiro (Braxin) n m 1992, Việt Nam đã xây dựng và thực hiện
Chƣơng trình nghị sự 21 về phát triển bền v ng. Để thực hiện mục tiêu phát triển
bền v ng, nhiều v n bản quy phạm pháp luật của Nhà nƣớc đã đƣợc ban hành và
thực hiện. Thực hiện Quyết định số 153/2004/QĐ-TTG về việc ban hành định
hƣớng chiến lƣợc phát triển bền v ng ở Việt Nam, nh ng l nh vực phát triển bền
v ng ở Việt Nam cần đƣợc ƣu tiên đó là: L nh vực kinh tế; l nh vực xã hội; l nh
vực s dụng tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trƣờng và kiểm soát ô nhiễm.
Trong mục tiêu của chiến lƣợc phát triển bền v ng nêu rõ: ―Phát triển bền vững
về môi trường là khai thác hợp lí, sử dụng tiết kiệm và có hiệu quả tài nguyên
thiên nhiên; phòng ngừa, ngăn chặn, xử lý và kiểm soát có hiệu quả ô nhiễm môi
trường, bảo vệ tốt môi trường sống; bảo vệ được các vườn quốc gia, khu bảo tồn
thiên nhiên, khu dự trữ sinh quyển và bảo tồn sự đa dạng sinh học; khắc phục
suy thoái và cải thiện chất lượng môi trường‖. Nhƣ vậy, trong các chiến lƣợc
phát triển bền v ng nhấn mạnh nhiệm vụ của giáo dục cần ―phấn đấu không
ngừng để nâng cao dân trí, tạo cơ hội bình đẳng cho mọi người tiếp cận giáo
dục, không ngừng phát triển năng lực cá nhân và nâng cao chất lượng nguồn
nhân lực, yếu tố quyết định sự phát triển kinh tế - xã hội trong thập kỷ tới‖. [32]

12

Chiến lƣợc định hƣớng GDPTBV ở Việt Nam: Là một thành viên của Liên
Hợp Quốc và UNESCO, Việt Nam đã và sẽ tiếp tục tham gia tích cực vào các hoạt
động trong khuôn khổ Thập kỷ Giáo dục vì Phát triển bền v ng của Liên hợp quốc
[59]. Hƣởng ứng sáng kiến của Liên hợp quốc về Thập kỷ GDPTBV (2005-2014),
Uỷ ban Thập kỷ Giáo dục vì Phát triển bền v ng của Việt Nam đã đƣợc thành lập
[33]. Việt Nam đã xây dựng một kế hoạch hành động quốc gia cho thập kỉ
GDPTBV (2005-2014) tập trung vào bảy chiến lƣợc chính để thực hiện GDPTBV
bao gồm: “Định hướng và xây dựng tầm nhìn; đóng góp và làm chủ; liên kết và
hợp tác; xây dựng năng lực và đào tạo; nghiên c u và đổi mới; công nghệ truyền
thông và thông tin; theo dõi và đánh giá”. Sau đó, quyết định của Thủ tƣớng
Chính phủ ra đời nh m ban hành kế hoạch hành động quốc gia thực hiện Chƣơng
trình nghị sự 2030 về phát triển bền v ng và quyết định của Bộ Giáo dục và Đào
tạo ban hành Kế hoạch thực hiện mục tiêu phát triển bền v ng l nh vực giáo dục
và đào tạo đến n m 2025 và định hƣớng đến 2030 [7], [34]. Việt Nam đã xây
dựng nh ng c n cứ pháp lí để triển khai thực hiện GDPTBV đó là Quyết định số
622/QĐ-Ttg ban hành Kế hoạch hành động quốc gia vì sự phát triển bền v ng vào
gi a n m 2017 của Chính phủ là cơ sở pháp lí đặc biệt quan trọng trong việc thúc
đẩy các hoạt động GDPTBV. Quyết định số 622/QB -TTg ngày 10 tháng 5 n m
2017 của Thủ tƣớng Chính phủ đƣa ra mục tiêu chung là ― Tất cả người học đều
được trang bị những kiến th c và kĩ năng cần thiết để thúc đẩy phát triển bền
vững, bao gồm: Giáo dục về lối sống bền vững, quyền con người, bình đẳng giới,
thúc đẩy một nền văn hóa hòa bình, không bạo lực, thực hiện giáo dục công dân
toàn cầu, thích ng cao với sự đa dạng văn hóa nhưng vẫn giữ được bản sắc văn
hóa của dân tộc, thúc đẩy sự đóng góp của văn hóa đối với phát triển bền vững”.
Trong mục tiêu cụ thể, một trong nh ng kế hoạch thực hiện mục tiêu phát triển
bền v ng là ―Đưa kiến th c cơ bản về bảo vệ môi trường, ng phó với biến đổi khí

hậu và phòng, chống thiên tai vào trong chương trình giáo dục, đào tạo các cấp
học; xây dựng các chương trình đào tạo; phát triển và có chính sách đào tạo
nguồn nhân lực chất lượng cao các chuyên ngành liên quan đến thích ng với
biến đổi khí hậu và giảm phát thải khí nhà kính‖. Ngoài mục tiêu về kiến thức còn
có các mục tiêu về k n ng đó là ―Tăng cường các nội dung giáo dục có tính thực
tiễn, sử dụng phương pháp dạy học tích cực, học qua trải nghiệm/nghiên c u, học
qua các dự án/tình huống và phương pháp tiếp cận trường học toàn diện‖.


13

Nh m đáp ứng yêu cầu phát triển toàn diện của Việt Nam trong bối cảnh
hội nhập và toàn cầu hóa quốc tế, Việt Nam đã thúc đẩy các hoạt động GDPTBV
với chiến lƣợc đào tạo nguồn nhân lực có trình độ cho nƣớc nhà. Mặc dù đã đạt
đƣợc nhiều tiến bộ, nhƣng hệ thống giáo dục vẫn mang nhiều tính lí thuyết, với
việc chậm đổi mới trong nội dung giáo dục và phƣơng pháp dạy học, đây cũng là
một thách thức lớn cho nền giáo dục Việt Nam[59].
Khởi đầu cho việc GDPTBV ở Việt Nam, nhiều cuộc hội thảo diễn ra bàn
về nội dung, chương trình, tạo mạng lưới hoạt động GDPTBV. Tháng 12 n m
2005 diễn ra hội thảo với chủ đề "Giáo dục vì sự phát triển bền v ng trong thời
đại toàn cầu hoá" tại trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội, với sự tham dự của đại
diện của các nhà khoa học Việt Nam, CHLB Đức, Nhật Bản và giảng viên các
trƣờng Đại học Sƣ phạm. Bộ Giáo dục và Đào tạo và Viện Khoa học Giáo dục
Việt Nam đã tổ chức hội thảo về " L ng kính GDPTBV " để rà soát lại chƣơng
trình giảng dạy hiện tại và xây dựng một chƣơng trình quốc gia mới. Nó đƣợc
xem nhƣ một sự chuẩn bị cho cuộc cải cách giáo dục mà sẽ chuyển đổi từ cách
tiếp cận dựa trên nội dung sang cách tiếp cận dựa trên n ng lực[62], [41].
5.2.2. Nghiên c u về dạy học tích hợp Giáo dục vì sự phát triển bền vững
ở trường phổ thông
Các vấn đề GDPTBV có thể tích hợp vào chƣơng trình ở nhà trƣờng phổng

thông n m 2006 – 2008 ở Việt Nam đƣợc UNESCO đề cập đến là: Trƣờng học
thân thiện, học sinh tích cực; các khái niệm cơ bản đƣợc tích hợp là: sự phụ thuộc
lẫn nhau, sự đa dạng, quyền công dân và quản lý, quyền hạn và trách nhiệm, công
b ng và công lý, n ng lực thực hiện, sự không chắc chắn và thận trọng [60].
Bàn về năng lực thực hiện GDPTBV ở Việt Nam. Ngày 6.1.2011, tại Hà
Nội, Ủy ban Thập kỷ Giáo dục vì sự Phát triển bền v ng của Việt Nam đã tổ
chức diễn đàn GDPTBV. Tại diễn đàn, đánh giá tình hình thực hiện giáo dục vì
sự phát triển bền v ng ở Việt Nam giai đoạn 2006-2010, một số nội dung của
phát triển bền v ng đã đƣợc đƣa vào chƣơng trình giảng dạy ở tất cả các cấp học
của Việt Nam.
Vấn đề GDPTBV dành cho học sinh phổ thông trong dạy học địa lí: Có
các bài báo của Nguyễn Thị Thu H ng (2006), Đặng V n Đức (2010), các bài
viết, các chuyên đề của Trần Đức Tuấn. Các tác giả đã tổng kết các nội dung
GDPTBV phù hợp với dạy học địa lí ở nhà trƣờng phổ thông, đƣa ra các ví dụ cụ


14

thể để hƣớng dẫn thiết kế các chủ đề về GDPTBV cho phù hợp với nội dung và
dựa trên quan điểm dạy học mới về GDPTBV[18],[14],[27].
GDPTBV không chỉ trang bị kiến thức cho ngƣời học mà quan trọng hơn
trang bị cho ngƣời học nh ng quan điểm - giá trị sống mới, nh ng n ng lực hành
động để tạo nên nh ng ngƣời công dân có k n ng sống bền v ng.
Nội dung GDPTBV đã đƣợc dạy ở nhà trƣờng phổ thông thông qua các
môn học có liên quan nhƣ: Địa lí, Sinh học, Giáo dục công dân...Trong dạy học
địa lí, nội dung GDPTBV đƣợc dạy học thông qua phƣơng thức tích hợp. Các
nội dung GDPTBV đƣợc tích hợp qua môn Địa lí ở nhà trƣờng phổ thông nhƣ:
Chủ quyền quốc gia về biên giới, biển, đảo; s dụng n ng lƣợng tiết kiệm và hiệu
quả; bảo vệ môi trƣờng; giáo dục sức khỏe sinh sản tuổi vị thành niên; đa dạng
sinh học và bảo tồn thiên nhiên; giáo dục về tài nguyên và môi trƣờng biển, hải

đảo; ứng phó với biến đổi khí hậu, phòng tránh và giảm nhẹ thiên tai; học tập
thông qua di sản, tại các cơ sở sản xuất.
Ngày 3 tháng 2 n m 2018 Vụ Khoa học, Công nghệ và Môi trƣờng thuộc
Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam và
UNESCO đã tổ chức Hội thảo tham vấn quốc gia về GDPTBV nh m lấy ý kiến
điều chỉnh và hoàn thiện Khung quốc gia về Giáo dục môi trƣờng vì sự phát
triển bền v ng. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã và đang xây dựng một số công cụ
quan trọng nh m thúc đẩy GDPTBV tại Việt Nam, trong đó có dự thảo Khung
quốc gia về Giáo dục môi trƣờng vì sự phát triển bền v ng của Bộ Giáo dục và
Đào tạo. Khung quốc gia này sẽ giúp Bộ Giáo dục và Đào tạo tích hợp giáo dục
môi trƣờng trong các chƣơng trình và tài liệu giảng dạy mới. [40]
GDPTBV ở cấp địa phương. Thừa Thiên Huế là địa phƣơng thực hiện
chính sách và chƣơng trình chiến lƣợc GDPTBV [39]. Một trong nh ng chính
sách đƣợc Thừa Thiên Huế thực hiện nh m triển khai trong ngành giáo dục nhƣ:
Dạy học tích hợp, lồng ghép nội dung bảo vệ môi trƣờng, ứng phó với biến đổi khí
hậu cho học sinh; giáo dục an toàn giao thông; giáo dục đạo đức, lối sống cho học
sinh các trƣờng học; phòng tránh tai nạn thƣơng tích…Thừa Thiên Huế s dụng
phƣơng thức tích hợp, lồng ghép GDPTBV vào các môn học ở trƣờng phổ thông
và s dụng các phƣơng pháp dạy học, k thuật dạy học: Bàn tay nặn bột, dự án, trò
chơi học tập, đóng vai…Ngoài ra, việc s dụng hình thức dạy học ngoài giờ lên