Trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên phạm tội trong Luật hình sự Việt Nam trên cơ sở các số liệu địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh : Luận văn ThS. Luật: 60 38 01 04

Trách nhiệm hình sự của người chưa thành
niên phạm tội trong Luật hình sự Việt Nam
trên cơ sở các số liệu địa bàn Thành phố Hồ
Chí Minh
Dương Thị Ngọc Thương
Khoa Luật. Đại học Quốc gia Hà Nội
Luận văn Thạc sĩ ngành : Luật ; Mã số : 60 38 01 04
Người hướng dẫn : TS. Chu Thị Trang Vân
Năm bảo vệ : 2013
Abstract : Làm rõ một số vấn đề lý luận về trách nhiệm hình sự (TNHS) của
người chưa thành niên (NCTN) phạm tội trong Luật hình sự Việt Nam. Tập trung
nghiên cứu khái quát về TNHS, TNHS của NCTN, các quy định của pháp luật hình
sự Việt Nam về TNHS của NCTN và thực tiễn xét xử NCTN phạm tội tại địa bàn
thành phố Hồ Chí Minh.Thứ hai, nghiên cứu TNHS của NCTN phạm tội trong luật
hình sự Việt Nam hiện hành. Trong đó làm rõ các nguyên tắc xử lý, quy định hình
phạt và các biện pháp tư pháp áp dụng với NCTN phạm tội. Đề xuất một số kiến
nghị, giải pháp hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam và các biện pháp nâng cao
hiệu quả áp dụng các quy định này.
Keywords: Trách nhiệm hình sự; Người chưa thành niên; Phạm tội; Luật hình sự;
Pháp luật Việt Nam
Content

1


MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục ký hiệu viết tắt
Danh mục bảng

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH
SỰ CỦA NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI
TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM ............................................. 8
1.1

KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ .................... 8

1.1.1

Trách nhiệm pháp lý ............................................................................. 8

1.1.2

Trách nhiệm hình sự và các đặc điểm cơ bản của trách nhiệm
hình sự ......................................................................................... 8

1.1.3

Cơ sở của trách nhiệm hình sự ........................................................... 10

1.2

NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI VÀ TRÁCH NHIỆM
HÌNH SỰ CỦA NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI ............. 11

1.2.1

Khái niệm, đặc điểm của ngƣời chƣa thành niên ............................... 11

1.2.2

Khái niệm trách nhiệm hình sự của ngƣời chƣa thành niên
phạm tội .............................................................................................. 15

1.3

SƠ LƢỢC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ CỦA NGƢỜI CHƢA THÀNH
NIÊN PHẠM TỘI................................................................................ 18

1.3.1

Giai đoạn từ khi sau Cách mạng tháng 8 năm 1945 đến trƣớc khi
ban hành Bộ luật hình sự đầu tiên năm 1985 ..................................... 18

1.3.2

Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985 đến nay .......... 20


1.4

TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ CỦA NGƢỜI CHƢA THÀNH
NIÊN TRONG PHÁP LUẬT QUỐC TẾ VÀ PHÁP LUẬT
HÌNH SỰ CỦA MỘT SỐ NƢỚC TRÊN THẾ GIỚI ........................ 23

1.4.1

Trách nhiệm hình sự của ngƣời chƣa thành niên trong pháp luật

Quốc tế ............................................................................................... 23

1.4.2

Quy định về trách nhiệm hình sự của ngƣời chƣa thành niên
phạm tội trong Bộ luật hình sự của một số nƣớc trên thế giới ........... 24

Chƣơng 2: TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ CỦA NGƢỜI CHƢA
THÀNH NIÊN PHẠM TỘI THEO BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT
NAM HIỆN HÀNH VÀ THỰC TIỄN TRUY TỐ, XÉT XỬ
NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI TRÊN ĐỊA BÀN
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH THỜI GIAN QUA ........................ 29
2.1.

NGUYÊN TẮC XỬ LÝ ĐỐI VỚI NGƢỜI CHƢA THÀNH
NIÊN PHẠM TỘI TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
NĂM 1999 (SỬA ĐỔI, BỔ SUNG NĂM 2009)............................... 29

2.1.1. Các nguyên tắc xử lý đối với ngƣời chƣa thành niên phạm tội
quy định tại Điều 69 BLHS ................................................................ 29
2.1.2. Các quy định cụ thể về trách nhiệm hình sự đối với ngƣời chƣa
thành niên phạm tội trong Bộ luật hình sự hiện hành ........................ 36
2.2.

TÌNH HÌNH TỘI PHẠM DO NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN
THỰC HIỆN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
THỜI GIAN QUA VÀ THỰC TIỄN TRUY TỐ, XÉT XỬ ............. 54

2.2.1.

Phân tích tình hình tội phạm do ngƣời chƣa thành niên thực hiện trên
địa bàn thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2007 - 2011 .......................... 54

2.2.2. Thực tiễn truy tố, xét xử NCTN phạm tội trên địa bàn thành phố
Hồ Chí Minh giai đoạn 2007 - 2011 .................................................. 62


Chƣơng 3: HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH
SỰ VIỆT NAM VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ CỦA
NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI ................................ 68
3.1

HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH VỀ HÌNH PHẠT ÁP DỤNG
ĐỐI VỚI NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI .................... 70

3.1.1

Hoàn thiện việc áp dụng các hình phạt đối với ngƣời chƣa thành
niên phạm tội ...................................................................................... 70

3.1.2

Hoàn thiện việc áp dụng hình phạt cải tạo không giam giữ đối
với ngƣời chƣa thành niên phạm tội .................................................. 72

3.2

HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH
PHẠT ĐỐI VỚI NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI ........ 74

3.2.1

Hoàn thiện việc áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với ngƣời
chƣa thành niên phạm tội ................................................................... 74

3.2.2

Hoàn thiện việc tổng hợp hình phạt trong trƣờng hợp phạm
nhiều tội của ngƣời chƣa thành niên: ................................................. 75

3.2.3

Hoàn thiện quy định pháp luật hình sự trong trƣờng hợp ngƣời
chƣa thành niên phạm tội có nhiều bản án ......................................... 80

3.2.4

Bổ sung điều luật quy định quyết định hình phạt trong trƣờng
hợp ngƣời chƣa thành niên phạm tội nhiều lần, phạm tội liên tục ..... 82

3.2.5

Hoàn thiện quy định liên quan đến quyết định hình phạt cho
ngƣời chƣa thành niên trong giai đoạn chuẩn bị phạm tội hoặc
phạm tội chƣa đạt .............................................................................. 82

3.3

HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH VỀ THỜI HIỆU TRUY CỨU
TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ VÀ THỜI HIỆU THI HÀNH BẢN

ÁN ĐỐI VỚI NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI ............. 84

3.4

MỘT SỐ KIẾN NGHỊ KHÁC ........................................................... 84

KẾT LUẬN .................................................................................................... 87
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 89


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

BLHS của nƣớc Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam năm 1999 có
sửa đổi và bổ sung năm 2009

2.

BLHS của nƣớc Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam năm 1985

3.

Bộ luật Tố tụng Hình sự của nƣớc Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt
Nam (2003), NXB Chính trị Quốc gia, Sự Thật, Hà Nội.

4.

Bộ luật Dân sự (2013), NXB Chính trị Quốc gia, Sự Thật, Hà Nội.

5.

Bộ Luật lao động (2013), NXB Chính trị Quốc gia, Sự Thật, Hà Nội.

6.

Bộ Tƣ Pháp (Vụ Pháp Luật Hình sự - Hành Chính, UNICEF Việt Nam)
(2012) Báo cáo đánh giá các quy định của BLHS liên quan đến ngƣời
chƣa thành niên và thực tiễn thi hành, NXB Tƣ Pháp

7.

Bộ Tƣ Pháp (Vụ Pháp Luật Hình sự - Hành Chính, UNICEF Việt Nam)
(2012) Báo cáo đánh giá luật pháp và thực tiễn thi hành pháp luật về xử
lý chuyển hƣớng, tƣ pháp phục hồi đối với ngƣời chƣa thành niên vi
phạm pháp luật, NXB Tƣ Pháp

8.

Báo cáo tổng kết công tác các năm của PC44, PC45 Công an Thành phố
Hồ Chí Minh - />
9.

TSKH. PGS Lê Cảm (2000), Các nghiên cứu chuyên khảo về Phần
chung luật hình sự, tập III NXB Công an nhân dân, Hà Nội.

10. TSKH. PGS Lê Cảm Lê Cảm (Chủ biên) (2003) giáo trình luật Hình sự
Việt Nam (Phần các tội phạm), NXB Đại Học Quốc gia Hà Nội.
11. TSKH. PGS Lê Cảm Lê Văn Cảm (2005), Những vấn đề cơ bản trong
khoa học luật Hình sự (Phần chung), sách chuyên khảo sau đại học, NXB
Đại học quốc gia Hà Nội.

12. TSKH. GS Lê Văn Cảm (2012), Một số vấn đề cấp bách của khoa học
pháp lý Việt Nam trong giai đoạn xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền, Sách
chuyên khảo, NXB Đại học quốc gia Hà Nội.

89


13. TSHK. PGS. Lê Văn Cảm (2009), Hệ thống tƣ pháp Hình sự trong giai
đoạn xây dựng Nhà nƣớc Pháp Quyền, NXB Đại học quốc gia Hà Nội
14. TSKH. PGS Lê Cảm Lê Cảm, Đỗ Thị Phƣợng (2004), “Tƣ pháp Hình sự
đối với ngƣời chƣa thành niên: những khía cạnh pháp lý hình sự, tố tụng
hình sự, tội phạm học và so sánh luật học” Toà án nhân dân.
15. TS. Nguyễn Ngọc Chí, Bảo đảm quyền con ngƣời, quyền công dân trong
hoạt động xét xử vụ án Hình sự.
16. Công ƣớc của Liên hợp quốc về quyền trẻ em (1989), Do đại hôi đồng
liên hợp quốc thông qua ngày 20/11/1989 theo Nghị quyết số 44/25, có
hiệu lực 02/9/1990.
17. Trần Văn Dũng (2003), Trách nhiệm Hình sự của ngƣời chƣa thành niên
phạm tội trong luật Hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học,
Trƣờng Đại học Luật Hà Nội.
18. Đảng cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần
thứ XI, NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, Hà Nội
19. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc
lần thứ IX, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.
20. Đảng Cộng sản Việt Nam (2002), Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01
của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tƣ pháp thời
gian tới, Hà Nội.
21. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5
của Bộ Chính trị về chiến lƣợc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp
luật Việt Nam đến năm 2010, định hƣớng đến năm 2020, Hà Nội.

22. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6
của Bộ Chính trị về chiến lƣợc cải cách tƣ pháp đến năm 2020, Hà Nội.
23. Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc
lần thứ X, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.

90


24. TS. Đỗ Minh Đức (Chủ biên) (2011), Phòng, chống vi phạm pháp luật và
tội phạm trong học đƣờng, NXB Công an Nhân dân
25. Giáo trình lý luận Nhà nƣớc và pháp luật (2003), NXB Công an nhân dân.
26. Hƣớng dẫn của Liên hợp quốc về phòng ngừa tình trạng phạm tội của
ngƣời chƣa thành niên (Hƣớng dẫn Riyadh) (1990), (Đƣợc thông qua
theo Nghị quyết của Đại hội đồng Liên hợp quốc ngày 14/12).
27. Hồ Chí Minh (1995), Toàn tập, tập 9, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.
28. Hiến pháp nƣớc Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam Năm 1992 (có
sửa, đổi bổ sung năm 2001)
29. Đinh Bích Hà (Dịch và giới thiệu) (2007), BLHS của Nƣớc Cộng hoà
nhân dân Trung Hoa, NXB Tƣ Pháp Hà Nội
30. TS. Nguyễn Khắc Hải, Một số vấn đề cơ bản của tội phạm học hiện đại.
31. Lê Thị Hạng (2010) “Đấu tranh phòng chống tội phạm do NCTN thực
hiện trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa và Phú Yên”
32. PGS. TS Nguyễn Ngọc Hoà (2004), cấu thành tội phạm lý luận và thực
tiễn, NXB Tƣ pháp Hà Nội
33. Nguyễn Ngọc Hoà (1991), Tội phạm trong luật hình sự Việt Nam, NXB
Công an Nhân dân
34. Nguyễn Ngọc Hoà (2005), Chính sách xử lí tội phạm trong luật hình sự
Việt Nam, Tạp chí luật học
35. Lê Vũ Huy (2011) “Bảo đảm quyền con ngƣời chƣa thành niên phạm tội
bằng các quy định về hình phạt trong Luật Hình sự Việt Nam”

36. Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em (2005), NXB Chính trị quốc gia.
37. Những vấn đề cơ bản về pháp luật hình sự của một số nƣớc trên thế giới
(2002), Bộ Tƣ pháp – Viện nghiên cứu khoa học pháp lý.
38. Nghị Định số 10/2012/NĐ-CP ngày 17/02/2012, Nghị định quy định chi
tiết thi hành biện pháp tƣ pháp giáo dục tại xã, Phƣờng, thị trấn đối với
NCTN phạm tội

91


39. Nghị Định số 52/2001/ NĐ-CP, ngày 23/8/2001, Hƣớng dẫn thi hành
biện pháp tƣ pháp đƣa vào trƣờng giáo dƣỡng
40. Nghị quyết số 01/2006/ NQ-HĐTP, ngày 12/5/2006, Hƣớng dẫn áp dụng
một số quy định của BLHS
41. Đỗ Ngọc Quang (1995), "Chƣơng VI, Phần thứ ba - Trách nhiệm Hình
sự đối với ngƣời chƣa thành niên phạm tội", Trong sách: Giáo trình Luật
Hình sự Việt Nam (Phần chung), Học viện Cảnh sát nhân dân, Hà Nội.
42. GS.TS.Đỗ Ngọc Quang (1997), Trách nhiệm hình sự đối với các tội
phạm về tham nhũng về luật hình sự Việt Nam, NXB. Công An nhân
dân, Hà Nội
43. Hồ Nguyễn Quân, Bàn về độ tuổi chịu TNHS của NCTN, đăng trên
Website
44. Đinh Văn Quế (2000), Bình luận khoa học BLHS - Tập 1, NXB Lao động.
45. Quyết định số 1887/QĐ-BTP, ngày 07/8/2009, Ban hành quy chế quản lý
và thực hiện dự án hệ thống tƣ pháp thân thiện với NCTN
46. Toà án nhân dân thành phố Hồ Chí Minh, tài liệu tập huấn hình sự năm
2012 – Tố tụng hình sự đối với NCTN.
47. Thông tƣ liên tịch số: 01/2011/TTLT- VKSTC – TANDTC – BCA- BTP
– BLĐTBXH, ngày 12/7/2011, hƣớng dẫn thi hành một số quy định của
BLTTHS đối với ngƣời tham gia tố tụng là NCTN

48. Thông tƣ liên tịch số: 02/2013/TTLT/ BLĐTBXH – BCA – VKSNDTC
– TANDTC, ngày 4/2/2013, hƣớng dẫn việc thu nhập, quản lý, cung cấp
và sử dụng số liệu về NCTN vi phạm pháp luật
49. Tăng cƣờng năng lực hệ thống tƣ pháp NCTN tại Việt Nam (2000), Bộ
Tƣ pháp – Viện nghiên cứu khoa học pháp lý
50. TS. Trịnh Quốc Toản (2010), Những kiến nghị và giải pháp hoàn thiện
hình phạt bổ sung trong BLHS năm 1999 và nâng cao hiệu quả của chế
định này trong thực tiễn áp dụng.

92


51. TS.Trịnh Quốc Toản, Bảo vệ quyền trẻ em bằng pháp luật Hình sự
52. TS.Trịnh Quốc Toản, Những kiến nghị và giải pháp hoàn thiện hình phạt
bổ sung trong BLHS năm 1999 và nâng cao hiệu quả của chế định này
trong thực tiễn áp dụng, ngày 15/10/2010, Tạp chí khoa học ĐHQGHN,
Luật học 26 (2010) 237 - 249
53. TS.Trịnh Quốc Toản, Vấn đề trách nhiệm Hình sự của ngƣời chƣa thành
niên phạm tội ở một số nƣớc – ĐHQG Hà Nội.
54. Trịnh Quốc Toản (2002), "Về hình phạt tiền trong luật Hình sự một số
nƣớc", Nhà nƣớc và pháp luật
55. Trịnh Quốc Toản (chủ biên) (2007), Tội phạm do ngƣời chƣa thành niên
thực hiện trên địa bàn Hà Nội: Thực trạng và giải pháp, NXB Công an
nhân dân, Hà Nội.
56. Trịnh Quốc Toản (2007), "Chƣơng XVIII - Những đặc thù về trách
nhiệm Hình sự đối với ngƣời chƣa thành niên phạm tội", Trong sách:
Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam (Phần chung), do GS.TSKH. Lê Cảm
chủ biên, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
57. Triết học Mác – Lênin (1999), giáo trình, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội
58. Đào Trí Úc (2000), Luật Hình sự Việt Nam, (Quyển I - Những vấn đề

chung), NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.
59. Viện Kiểm Sát Nhân Dân thành phố Hồ Chí Minh, Thống kê khởi tố, xử
lý, xét xử sơ thẩm ngƣời chƣa thành niên năm 2007
60. Viện Kiểm Sát Nhân Dân thành phố Hồ Chí Minh, Thống kê khởi tố, xử
lý, xét xử sơ thẩm ngƣời chƣa thành niên năm 2008
61. Viện Kiểm Sát Nhân Dân thành phố Hồ Chí Minh, Thống kê khởi tố, xử
lý, xét xử sơ thẩm ngƣời chƣa thành niên năm 2009
62. Viện Kiểm Sát Nhân Dân thành phố Hồ Chí Minh, Thống kê khởi tố, xử
lý, xét xử sơ thẩm ngƣời chƣa thành niên năm 2010

93


63. Viện Kiểm Sát Nhân Dân thành phố Hồ Chí Minh, Thống kê khởi tố, xử
lý, xét xử sơ thẩm ngƣời chƣa thành niên năm 2011
64. Nguyễn Tất Viễn (2000), "Tòa án ngƣời chƣa thành niên", Vì trẻ thơ, (Số
Chuyên đề).
65. TS.Trịnh Tiến Việt (2010), chế định miễn TNHS theo Luật Hình sự Việt
Nam, Sách chuyên khảo, NXB chính trị Quốc gia Hà Nội
66. Trịnh Tiến Việt (2004), Những trƣờng hợp miễn trách nhiệm Hình sự
trong BLHS Việt Nam năm 1999, NXB Lao động, Hà Nội.
67. Trịnh Tiến Việt (2007), "Những trƣờng hợp miễn trách nhiệm Hình sự quy
định trong Phần chung BLHS Việt Nam năm 1999", Tòa án nhân dân.
68. Trịnh Tiến Việt (Chủ trì) (2008), Lý luận về phòng ngừa tội phạm, Đề tài
nghiên cứu khoa học cấp Khoa trực thuộc (Trƣờng thành viên), Khoa
Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
69. Trịnh Tiến Việt (2009), "Những vấn đề cần lƣu ý khi thi hành Luật sửa
đổi, bổ sung một số điều của BLHS ngày 18/6/2009 của Quốc hội", Tòa
án nhân dân.
70. Trịnh Tiến Việt (2009), "Trách nhiệm Hình sự và miễn trách nhiệm hình

sự: Những nội dung pháp lý - xã hội", Tòa án nhân dân
71. Trịnh Tiến Việt (2010), "Những khía cạnh pháp lý Hình sự về các hình
phạt và biện pháp tƣ pháp áp dụng đối với ngƣời chƣa thành niên phạm
tội", tập chí TAND kỳ I tháng 07/2010 - Số 13
72. Trịnh Tiến Việt, Trần Thị Quỳnh (2007), "Về chế định miễn hình phạt
trong luật Hình sự Việt Nam", Tòa án nhân dân.
73. Việt Nam và các văn kiện quốc tế về quyền trẻ em (1997), NXB Chính
trị Quốc gia Hà Nội.
74. Võ Khánh Vinh (Chủ biên), Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam (Phần
chung), NXB Giáo dục, Hà Nội.

94


75. Trƣơng Quang Vinh (2010), "Thực trạng quy định của pháp luật Hình sự
về các biện pháp tƣ pháp: Thực tiễn áp dụng và một số đề xuất", Nhà
nƣớc và pháp luật.
76. GS. TS Nguyễn Xuân Yêm (2004), Phòng ngừa thành thiếu niên phạm tội –
trách nhiệm của gia đình, nhà trƣờng và xã hội, NXB Công an nhân dân
TRANG WEB
77.
78. gle/tapchinghiencuulapphap.
79.

95