Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam và thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Hải Phòng : Luận văn ThS. Luật: 60 38 01 04

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

VŨ NGỌC SINH

QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN
QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ
TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ THỰC TIỄN
ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2015

1


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

VŨ NGỌC SINH

QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN
QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ
TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ THỰC TIỄN
ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG
Chuyên ngành : Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số

: 60 38 01 04

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Trịnh Tiến Việt

HÀ NỘI - 2015

2


Lời cam đoan

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên
cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và
trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính
xác và trung thực. Những kết luận khoa học của
luận văn ch-a từng đ-ợc ai công bố trong bất kỳ
công trình nào khác.

Tác giả luận văn

Vũ Ngọc Sinh

3


MỞ ĐẦU
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục

Danh mục các bảng
MỞ ĐẦU

Chương 1:

1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH

9

PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ

1.1.

Khái niệm và ý nghĩa của quyết định hình phạt nhẹ hơn quy

9

định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam
1.1.1. Khái niệm và ý nghĩa của quyết định hình phạt

9

1.1.2. Khái niệm và ý nghĩa của quyết định hình phạt nhẹ hơn quy

13

định của Bộ luật hình sự Việt Nam
1.2.

Những nguyên tắc của quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định

16

của Bộ Luật hình sự Việt Nam
1.2.1. Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa

17

1.2.2. Nguyên tắc công bằng

19

1.2.3. Nguyên tắc nhân đạo xã hội chủ nghĩa

20

1.2.4. Nguyên tắc cá thể hóa hình phạt

22

1.3.

Khái quát lịch sử hình thành và phát triển của các quy định về

24

quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự
trong luật hình sự Việt Nam từ năm 1985 đến nay
1.3.1. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự Việt Nam năm

24

1985 đến năm 1999
1.3.2. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự Việt Nam năm

28

1999 đến nay
1.4.

Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự
trong pháp luật hình sự một số nước trên thế giới

4

30


1.4.1. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự

30

Cộng hòa nhân dân Trung Hoa
1.4.2. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự

31

Liên bang Nga
1.4.3. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự

33

Nhật Bản
1.4.4. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự

34

Thụy Điển
Chương 2: QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA

37

BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VÀ THỰC TIỄN ÁP
DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG

2.1.

Căn cứ quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật

37

hình sự Việt Nam
2.1.1. Căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội

37

phạm đã thực hiện
2.1.2. Căn cứ vào nhân thân người phạm tội

39

2.1.3. Căn cứ vào các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm

42

hình sự
2.1.4. Căn cứ vào các quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy

43

định của Bộ luật hình sự
2.2.

Nội dung quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật

44

hình sự
2.2.1. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự

47

đối với người chưa thành niên phạm tội
2.2.2. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự

48

đối với các giai đoạn phạm tội và đồng phạm
2.3.

Thực tiễn quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật

58

hình sự Việt Nam trên địa bàn thành phố Hải Phòng
2.3.1. Khái quát tình hình chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của
thành phố Hải Phòng

5

58


2.3.2. Tình hình áp dụng quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của

60

Bộ luật hình sự trên địa bàn thành phố Hải Phòng
2.4.

Một số tồn tại, hạn chế và các nguyên nhân cơ bản

69

2.4.1. Một số tồn tại, hạn chế

69

2.4.2. Nguyên nhân

72

Chương 3:

HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ QUYẾT

74

ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ
LUẬT HÌNH SỰ VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO
HIỆU QUẢ ÁP DỤNG

3.1.

Sự cần thiết của việc hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp dụng

74

quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ
luật hình sự
3.1.1. Về mặt thực tiễn

74

3.1.2. Về mặt lý luận

75

3.1.3. Về mặt lập pháp

76

3.2.

Hoàn thiện quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy

77

định của Bộ luật hình sự Việt Nam
3.2.1. Nhận xét chung

77

3.2.2. Nội dung sửa đổi, bổ sung

78

3.3.

Những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định về quyết

80

định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự
3.3.1. Giải pháp nâng cao năng lực, chất lượng đội ngũ Thẩm phán

83

3.3.2. Giải pháp nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội

89

ngũ Hội thẩm nhân dân
3.3.3. Giải pháp tăng cường vai trò kiểm sát, giám sát việc quyết

91

định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự
3.3.4. Giải pháp về bồi dưỡng, tập huấn, hướng dẫn quy định về

92

quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự
KẾT LUẬN

95

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

98

6


DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu

Tên bảng

Trang

Bảng tổng hợp số liệu trong giai đoạn 8 năm (2007-2014)

60

bảng
2.1

về xét xử sơ thẩm, phúc thẩm của hai cấp xét xử của Tòa
án nhân dân thành phố Hải Phòng
2.2

Bảng tổng hợp số liệu trong giai đoạn 8 năm (2007-2014)

62

về áp dụng Điều 47 Bộ luật hình sự đối với hai cấp xét xử
của Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng
2.3

Bảng tổng hợp số liệu trong giai đoạn 8 năm (2007-2014)

63

về áp dụng Điều 47 Bộ luật hình sự đối với người chưa
thành niên, trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa
đạt, đồng phạm
2.4

Bảng tổng hợp số liệu trong giai đoạn 8 năm (2007-2014)

65

về áp dụng Điều 47 Bộ luật hình sự đối với các hình phạt
cải tạo không giam giữ, hình phạt cho hưởng án treo,
hình phạt tù không cho hưởng án treo
3.1

Bảng kiến nghị sửa đổi quy định quyết định hình phạt
nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự

7

79


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Pháp luật hình sự là cơ sở pháp lý chủ yếu và quan trọng nhất của Nhà
nước pháp quyền Việt Nam - con đường mới, đúng đắn, tất yếu và có tính quy
luật cho sự phát triển của xã hội Việt Nam trong thế kỷ XXI đã được khởi
xướng tại Đại hội Đảng lần thứ VIII (năm 1996) và tiếp tục được khẳng định
tại Đại hội Đảng lần thứ IX (năm 2001) để đấu tranh phòng ngừa và chống tội
phạm, góp phần đắc lực vào việc bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất và
toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; bảo vệ lợi ích của
Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức; duy trì trật tự an
toàn xã hội, trật tự quản lý kinh tế; tích cực loại bỏ những yếu tố gây cản trở
cho tiến trình đổi mới và sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vì
mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh, bảo đảm cho mọi

người được sống trong môi trường xã hội và sinh thái an toàn, lành mạnh,
mang tính nhân văn cao.
Pháp luật và chính sách hình sự của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam còn hướng tới bảo đảm sự hài hòa và tương quan, đồng thuận
và công bằng trong đánh giá hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội, các
tình tiết giảm nhẹ hoặc tăng nặng trách nhiệm hình sự; giữa việc cần thiết hay
không cần thiết phải truy cứu trách nhiệm hình sự và áp dụng hình phạt nghiêm
khắc với việc cần thiết hay không cần thiết áp dụng hình phạt nhẹ hơn quy định
mà vẫn bảo đảm yêu cầu đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm, cũng như
công tác giáo dục, cải tạo người phạm tội; giữa những chế tài pháp lý hình sự
với các biện pháp tác động xã hội; giữa yêu cầu bảo đảm tính hướng thiện, nhân
đạo trong xử lý người phạm tội với sự lên án, phê phán của dư luận xã hội.
Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự và nhân thân người phạm
tội là những yếu tố phản ánh khả năng cải tạo của người phạm tội để tìm ra

1


biện pháp xử lý về hình sự có thể trong giới hạn đủ cần thiết vừa đạt được
mục đích của hình phạt là nhằm cải tạo, giáo dục người phạm tội trở thành
người có ích cho xã hội, có ý thức tuân thủ pháp luật, các quy tắc của cuộc
sống chung. Theo ý nghĩa này, các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự phải
là những tình tiết phản ánh khả năng cải tạo tốt của người phạm tội thể hiện
thông qua thái độ thành thực hối lỗi về việc thực hiện tội phạm, có quan hệ tốt
với cộng đồng, gia đình, có ý thức lao động, tinh thần sẵn sàng chịu trách
nhiệm, quyết tâm cải tạo phục thiện, v.v… Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm
hình sự phản ánh mức độ thực hiện tội phạm chưa trọn vẹn do nguyên nhân
khách quan hoặc do sự tự nguyện của người phạm tội; tác hại của tội phạm
gây ra không lớn hoặc đã được khắc phục, mức độ lỗi hạn chế do người phạm
tội là người có bệnh bị hạn chế về khả năng nhận thức hoặc khả năng điều

khiển hành vi, là người phạm tội trong tình trạng tinh thần bị kích động vì
hành vi trái pháp luật của người khác, là người chưa thành niên… Đó là
những tình tiết có khả năng làm giảm đi mức độ nguy hiểm cho xã hội của
hành vi phạm tội.
Khi quy định hình phạt trong khâu lập pháp và nhất là khi Tòa án
quyết định hình phạt, cần tính đến để có biện pháp hạn chế đến mức có thể
những hậu quả phụ của hình phạt đối với những người không gây ra hành vi
phạm tội nhưng vì lẽ này hay lẽ khác có mối liên hệ với người phạm tội chính
là cơ sở mà pháp luật hình sự Việt Nam quy định tình tiết giảm nhẹ trách
nhiệm hình sự vì lý do nhân đạo.
Việc cân nhắc tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội phạm
để quy định khung hình phạt đối với các nhà làm luật bao giờ cũng mang tính
khái quát và không thể có điều kiện để tính hết và quy định hết tất cả các
trường hợp phạm tội khác nhau để quy định những hình phạt tương ứng đối với
từng trường hợp phạm tội có thể xảy ra trên thực tế. Để tăng khả năng lựa chọn
của Tòa án khi quyết định hình phạt đối với những trường hợp phạm tội cụ thể

2


khác nhau và nhằm bảo đảm sự công bằng và mục đích của hình phạt "nghiêm
trị kết hợp với khoan hồng, trừng trị kết hợp với giáo dục, thuyết phục", pháp
luật hình sự Việt Nam quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của
Bộ luật hình sự.
Với những lý do nêu trên, học viên quyết định lựa chọn đề tài: "Quyết
định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự
Việt Nam và thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Hải Phòng" làm
Luận văn thạc sĩ Luật học.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Việc quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự là

một trường hợp quyết định hình phạt đặc biệt có ảnh hưởng rất quan trọng
đến chính sách xử lý hình sự, ảnh hưởng đến cơ quan Tòa án áp dụng và cá
nhân người phạm tội. Một số quy định của Bộ luật hình sự nói chung cũng
như quy định tại Điều 47 Bộ luật hình sự vẫn còn một số bất cập, hạn chế,
làm ảnh hưởng đến sự thống nhất, hiệu quả áp dụng quy định pháp luật và
chưa đảm bảo mục đích hình phạt đối với người phạm tội.
Do quyết định hình phạt có vị trí, vai trò quan trọng trong luật hình sự,
nên có nhiều công trình nghiên cứu khoa học ở những mức độ khác nhau,
những khía cạnh, phương diện khác nhau về quyết định hình phạt và trách
nhiệm hình sự, trong đó có quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật
hình sự trong luật hình sự Việt Nam, cụ thể như sau:
* Dưới góc độ sách chuyên khảo, tham khảo, giáo trình có một số
công trình như: 1) PGS.TS. Trịnh Quốc Toản: Chương XVI - Quyết định hình
phạt, Trong sách: Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần chung), Nxb Đại học
Quốc gia Hà Nội, 2001, tái bản năm 2003, 2007 (GS.TSKH. Lê Cảm chủ biên);
2) PGS.TS. Lê Văn Đệ: Định tội danh và quyết định hình phạt trong luật hình
sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2010; 3) PGS.TS. Dương Tuyết
Miên: Định tội danh và quyết định hình phạt, Nxb Lao động xã hội, Hà Nội,

3


2007; 4) ThS. Đinh Văn Quế: Tìm hiểu về hình phạt và quyết định hình phạt
trong luật hình sự Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2000; v.v...
* Dưới góc độ khóa luận, luận văn, luận án tiến sĩ luật học có một số
công trình như: 1) Trần Thị Thu Hà: Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định
của Bộ luật hình sự - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Khóa luận tốt
nghiệp, Hà Nội, 2005; 2) Lê Xuân Lục: Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy
định của Bộ luật hình sự - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Luận văn thạc sĩ
luật học, 2013, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội.

* Một số bài viết trên các tạp chí khoa học pháp lý như: 1) GS.TSKH.
Lê Văn Cảm, GS.TS. Võ Khánh Vinh: Quyết định hình phạt nhẹ hơn khung
hình phạt đối với một tội - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Tạp chí Nhà
nước và pháp luật, số 1+2/1988; 2) TS. Phạm Mạnh Hùng: Vấn đề quyết định
hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 3/2001;
3) TS. Lê Đăng Doanh: Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật
hình sự, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 12/2003; 4) TS. Trần Thị Quang Vinh:
Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của pháp luật hình sự, Tạp chí Khoa
học pháp lý, số 2/2000; 5) ThS. Phạm Văn Báu: Quyết định hình phạt nhẹ
hơn quy định của Bộ luật, những bất cập và phương hướng hoàn thiện, Tạp
chí Tòa án nhân dân, số 18/2008; v.v…
Như vậy, nhiều công trình nghiên cứu khoa học trên đây đều đưa ra
một số quan điểm phản ánh những bất cập của quy định quyết định hình
phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự, nhưng vẫn thiếu dẫn chứng
thực trạng cụ thể áp dụng quy định này trên địa phương nhất định để đề cập
những vướng mắc, khó khăn thực tế cần kiến nghị, khắc phục. Đây cũng
chính là một lý do để học viên muốn đóng góp quan điểm của riêng mình
khi bàn về vấn đề trên.
Do đó, việc tiếp tục nghiên cứu các quy định của Bô ̣ luật hình sự Việt
Nam hiện hành về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự

4


trên cơ sở đánh giá đúng thực trạng áp dụng quy định này tại địa bàn thành
phố Hải Phòng để làm sáng tỏ về mặt khoa học và đưa ra giải pháp hoàn thiện
pháp luật, nâng cao hiệu quả của việc áp dụng những quy định đó không chỉ
có ý nghĩa lý luận, thực tiễn và pháp lý quan trọng mà còn là lý do luận chứng
cho sự cần thiết để học viên lựa chọn đề tài "Quyết định hình phạt nhẹ hơn
quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam và thực tiễn áp

dụng trên địa bàn thành phố Hải Phòng" làm luận văn thạc sĩ luật học, góp
phần đáp ứng sự cần thiết trong nghiên cứu khoa học pháp lý và đòi hỏi khách
quan trong thực tiễn áp dụng quy định của Bô ̣ luâ ̣t hình sự.
3. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu của luận văn
3.1. Mục đích nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu một cách tương đối có hệ thống về các vấn đề lý
luận và thực tiễn về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự
trong luật hình sự Việt Nam; đồng thời đi sâu phân tích, đánh giá thực tiễn áp dụng
quy định quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong giai
đoạn 8 năm (2007-2014). Trên cơ sở đó, luận văn chỉ ra một số vướng mắc, tồn
tại trong thực tiễn, từ đó đề xuất một số kiến nghị, giải pháp hoàn thiện pháp luật
và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định này của Bộ luật hình sự.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Từ mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn có những nhiệm vụ chủ
yếu sau:
- Làm rõ các đặc điểm chung của quy định về quyết định hình phạt,
đặc điểm cơ bản của quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình
sự, từ đó làm sáng tỏ khái niệm và ý nghĩa của việc quy định về quyết định
hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam.
- Hệ thống hóa lịch sử hình thành và phát triển của quy định về quyết
định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt
Nam từ năm 1985 đến nay.

5


- Phân tích các quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của
Bộ luật hình sự Việt Nam, qua đó, phân biệt quy định này với quy định về
quyết định hình phạt.
- Nghiên cứu quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của

Bộ luật hình sự một số nước trên thế giới để rút ra nhận xét, đánh giá.
- Phân tích, đánh giá thực tiễn áp dụng quy định về quyết định hình
phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trên địa bàn thành phố Hải Phòng
trong giai đoạn 08 năm (2007-2014).
- Luận chứng sự cần thiết phải hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp
dụng quy định quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự,
qua đó, đề xuất hoàn thiện pháp luật và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp
dụng quy định này của Bộ luật hình sự.
3.3. Phạm vi nghiên cứu của luận văn
Luận văn nghiên cứu quy định về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy
định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam, kết hợp với việc nghiên
cứu đánh giá tình hình áp dụng quy định trong thực tiễn xét xử của Tòa án
nhân dân các cấp trên địa bàn thành phố Hải Phòng và các nguyên nhân của
những tồn tại, hạn chế để kiến nghị giải pháp hoàn thiện pháp luật và những
giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định này.
Về thời gian: Luận văn nghiên cứu thực tiễn áp dụng quy định quyết
định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trên địa bàn thành phố
Hải Phòng trong giai đoạn 08 năm (2007-2014).
4. Phƣơng pháp luận và các phƣơng pháp nghiên cứu
Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa duy vật
lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng Mác-xít, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà
nước và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước
pháp quyền, về chính sách hình sự, về vấn đề cải cách tư pháp được thể hiện
trong các Nghị quyết của Đại hội Đảng X, XI và các Nghị quyết số 08-NQ/TW

6


ngày 02/01/2002, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 26/5/2005 về Chiến lược
cải cách tư pháp đến năm 2020 của Bộ Chính trị.

Quá trình nghiên cứu đề tài, luận văn cũng bám sát việc sử dụng các
phương pháp nghiên cứuchính của khoa học luật hình sự để thấy rõmức đô ̣ hiê ̣u
quả của quy đinh
̣ quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự,
đó là: phương pháp xã hô ̣i ho ̣c, phương pháp lôgić hiǹ h thức, phương pháp luâ ̣t
học - lịch sử, phương pháp luâ ̣t ho ̣c - so sánh và phương pháp biện chứng.
Ngoài ra, luâ ̣n văn còn sử du ̣ng các phương pháp phân tích, tổng hợp,
thố ng kê, quy nạp để phân tić h cu ̣ thể hơn thực tra ̣ng áp du ̣ng quyết định hình
phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trên điạ bàn thành phố Hải Phòng ,
cũng như nhằm làm rõ n hững nguyên nhân cơ bản của

các bấ t câ ̣p , tồ n ta ̣i

trong thực tiễn áp du ̣ng.
5. Những đóng góp mới của luận văn
Kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa quan trọng về phương
diện lý luận và thực tiễn, trong đó giải quyết nhiều vấn đề quan trọng liên
quan tới quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật
hình sự Việt Nam. Một số điểm mới cơ bản của luận văn là:
- Xây dựng khái niệm quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ
luật hình sự trong luật hình sự Việt Nam, bảo đảm lý luận khoa học, thống
nhất, đồng thời chỉ ra các đặc điểm cơ bản của nó.
- Nghiên cứu chỉ ra những đặc điểm chủ yếu của quá trình quy định
quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật hình sự
Việt Nam từ năm 1985 cho đến nay.
- Nghiên cứu, đánh giá làm sáng tỏ bức tranh về tình hình áp dụng quy
định quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự của Tòa án
nhân dân các cấp trên địa bàn thành phố Hải Phòng; nguyên nhân cơ bản và
những tồn tại, hạn chế của thực tiễn áp dụng quy định này.

7


- Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn đề xuất
sự cần thiết và việc hoàn thiện, nâng cao hiệu quả áp dụng áp dụng quy định
quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong giai đoạn
xây dựng Nhà nước pháp quyền và cải cách tư pháp hiện nay ở Việt Nam.
Bên cạnh đó, luận văn được mong muốn sẽ là một tài liệu nghiên cứu,
tham khảo đóng góp trong công tác nghiên cứu khoa học pháp lý hình sự nói
chung, góp phần thiết thực đối với các cơ quan tiến hành tố tụng nói chung và
Thẩm phán, Hội thẩm, Kiểm sát viên trong quá trình xét xử các vụ án hình sự,
đảm bảo việc tuyên bản án hình sự đúng người, đúng tội, đúng pháp luật và
đạt hiệu quả của mục đích hình phạt đối với người phạm tội.
6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề chung về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy
định của Bộ luật hình sự.
Chương 2: Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự
Việt Nam và thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Hải Phòng.
Chương 3: Hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam về quyết định hình
phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự và những giải pháp nâng cao hiệu
quả áp dụng.

8


Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN
QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ

1.1. KHÁI NIỆM VÀ Ý NGHĨA CỦA QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ
HƠN QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

1.1.1. Khái niệm và ý nghĩa của quyết định hình phạt
Người đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội mà Bộ luật hình sự
quy định là tội phạm thì phải chịu hậu quả pháp lý thể hiện trong việc Tòa án
nhân dân nhân danh Nhà nước kết án người đã bị coi là có lỗi trong việc thực
hiện tội phạm đó, còn người bị kết án phải chịu sự tác động về mặt pháp lý
hình sự theo một trình tự, tố tụng riêng. Tuy nhiên, mục đích của hình phạt
không chỉ nhằm trừng trị người phạm tội mà còn giáo dục họ trở thành người
có ích cho xã hội, có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống xã
hô ̣i chủ nghiã , ngăn ngừa họ phạm tội mới. Đồng thời, góp phần tác động lớn đối
với xã hội thông qua tác dụng tuyên truyền, phổ biến các quy định luật hình sự,
tính nghiêm minh các phán quyết của Tòa án; từ đó tạo nên lòng tin của công
dân đối với sự nghiêm minh của pháp chế, tính minh bạch và sự bình đẳng
của pháp luật, sức mạnh và uy tín của cơ quan tư pháp, tính nhân đạo và dân chủ
của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và sự tuân thủ, ý thức chấp hành
pháp luật của người dân, cũng như chủ động cảnh giác, phòng ngừa các hành vi
nguy hiểm cho xã hội. Nói một cách khác, đúng như PGS.TS. Trịnh Quốc Toản
đã viết: "Hình phạt là sự thống nhất giữa trừng trị và cải tạo, giáo dục… Chúng
ta chỉ nói đến hình phạt khi có sự tồn tại của hai yếu tố đó" [41, tr. 28-29].
Trong Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung) của Khoa Luật,
Đại học Quốc gia Hà Nội thì: "Quyết định hình phạt là việc Tòa án lựa chọn
loại hình phạt cụ thể (bao gồm hình phạt chính và có thể cả hình phạt bổ
sung) với mức độ cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người
phạm tội" [15, tr. 317].

9

Trong Giáo trình Luật hình sự Việt Nam của Trường Đại học Luật Hà
Nội và theo PGS. TS. Lê Văn Đệ trong bài Định tội danh và quyết định hình
phạt trong luật hình sự Việt Nam thì: "Quyết định hình phạt là sự lựa chọn
loại hình phạt và xác định mức hình phạt cụ thể trong phạm vi luật định để áp
dụng đối với người phạm tội cụ thể" [10, tr. 161], [43, tr. 201].
Các khái niệm nêu trên đều thể hiện quyết định hình phạt là việc Tòa
án lựa chọn loại hình phạt (bao gồm hình phạt chính và có thể cả hình phạt bổ
sung) và mức hình phạt cụ thể theo quy định luật hình sự để áp dụng đối với
người đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội và có lỗi trong việc phạm
tội. Quyết định hình phạt đối với hình phạt chính chỉ đặt ra trong trường hợp
Tòa án phán quyết đối với người phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự và
cần thiết phải áp dụng hình phạt nhằm trừng trị, cải tạo và giáo dục họ; đồng
thời, Tòa án có thể lựa chọn loại và mức hình phạt cụ thể; cũng có thể chỉ là
việc Tòa án chọn loại hoặc chọn mức hình phạt cụ thể trong trường hợp
khung hình phạt quy định loại hình phạt nhất định. Quyết định hình phạt đối
với hình phạt bổ sung là việc lựa chọn hình phạt bổ sung (có thể là một hoặc
nhiều loại) và xác định mức hình phạt đã được quy định nhằm hỗ trợ cho hình
phạt chính mới bảo đảm đầy đủ mục đích hình phạt đối với người phạm tội. Với
ý nghĩa đó, quyết định hình phạt chính được coi là nội dung cơ bản của quyết
định hình phạt và quyết định bản chất của khái niệm quyết định hình phạt.
Tuy nhiên, quyết định hình phạt trong Giáo trình Luật hình sự Việt Nam
của Trường Đại học Luật Hà Nội còn được hiểu theo nghĩa rộng hơn đó là:
Quyết định hình phạt là tổng hợp các hoạt động của Tòa án
trong việc xác định người phạm tội có được miễn trách nhiệm hình
sự hay miễn hình phạt hay không, xác định khung hình phạt, loại và
mức hình phạt cụ thể trong phạm vi khung hình phạt cụ thể hoặc
dưới đó [43, tr. 201-202].
Trong Giáo trình kỹ năng xét xử vụ án hình sự của Học viện Tư pháp
định nghĩa:

10


Quyết định hình phạt là một giai đoạn, một nội dung của áp
dụng pháp luật hình sự thể hiện ở việc Tòa án lựa chọn loại và mức
hình phạt cụ thể được quy định trong điều luật (khoản điều luật)
theo một thủ tục nhất định để áp dụng đối với người phạm tội thể
hiện trong bản án buộc tội [14, tr. 42].
Quyết định hình phạt là hoạt động tư duy của Hội đồng xét xử ngay sau
khi đã xác định tội danh đối với hành vi phạm tội, nếu định tội là tiền đề, là cơ sở
cho việc quyết định hình phạt, thì quyết định hình phạt là kết quả cuối cùng của
hoạt động xét xử. Quyết định hình phạt chính xác có ý nghĩa rất quan trọng đối
với hoạt động xét xử của Tòa án. Để quyết định hình phạt chính xác, đúng pháp
luật, ngoài việc định tội chính xác, Tòa án còn phải tuân theo những nguyên tắc,
những căn cứ về quyết định hình phạt đã được quy định trong Bộ luật hình sự.
Ngoài ra, Tòa án còn phải xem xét cân nhắc đến tình hình chính trị, kinh tế,
xã hội của từng địa phương, yêu cầu của việc đấu tranh phòng ngừa và chống
tội phạm và các yếu tố khác có liên quan đến việc quyết định hình phạt.
Tóm lại, từ những phân tích nêu trên, theo học viên có thể đưa ra khái
niệm đang nghiên cứu như sau: Quyết định hình phạt là hoạt động thực tiễn áp
dụng pháp luật của Tòa án do Hội đồng xét xử thực hiện căn cứ vào các quy
định của pháp luật hình sự và dựa trên những nguyên tắc nhất định, được thực
hiện tùy thuộc vào từng trường hợp để xác định loại hình phạt và mức hình
phạt cụ thể áp dụng cho bị cáo phạm tội cụ thể hoặc miễn hình phạt cho
người đó theo quy định của Bộ luật hình sự phù hợp với tính chất, mức độ
nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội.
Quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam có những đặc điểm
cơ bản và ý nghĩa như sau:
Thứ nhất, quyết định hình phạt có căn cứ, đúng pháp luật, công minh
là tiền đề, điều kiện để đạt được mục đích của hình phạt được quy định tại

Điều 27 Bộ luật hình sự:

11


Hình phạt không chỉ nhằm trừng trị người phạm tội mà còn
giáo dục họ trở thành người có ích cho xã hội, có ý thức tuân theo
pháp luật và các quy tắc của cuộc sống xã hội chủ nghĩa, ngăn ngừa
họ phạm tội mới. Hình phạt còn nhằm giáo dục người khác tôn
trọng pháp luật, đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm [23].
Khi quyết định hình phạt, Tòa án phải hướng tới mục đích của hình
phạt mà mình đã tuyên trong bản án phải đảm bảo hiệu quả và hài hòa giữa
"trừng trị" và "cải tạo, giáo dục", nếu hình phạt được áp đặt cho một trong
những mục đích nào đó sẽ làm ảnh hưởng các mục đích khác, sẽ ảnh hưởng
tiêu cực đến hiệu quả và mục đích đầy đủ của hình phạt. Trường hợp coi nhẹ
tính trừng trị của hình phạt thì có thể dẫn đến hình phạt quá nhẹ, không tương
xứng với tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, làm giảm tính
răn đe, giáo dục đối với người phạm tội, làm lung lay niềm tin của người dân
và của phần lớn những người trực tiếp tham gia công tác đấu tranh phòng
chống tội phạm. Ngược lại, nếu coi nhẹ tính nhân đạo, tính giáo dục sẽ tạo ra
quyết định hình phạt nghiêm khắc dẫn đến tâm lý tiêu cực, phản giáo dục và
khó cải tạo đối với người phạm tội. Do vậy, bản án của Tòa án quyết định
hình phạt đảm bảo tính nhân đạo, công minh và đúng pháp luật sẽ đạt được
mục đích của hình phạt đối với người phạm tội.
Thứ hai, quyết định hình phạt đúng đắn sẽ có ý nghĩa nâng cao hiệu
quả của hình phạt vì hậu quả tiêu cực do quyết định hình phạt tạo ra càng nhỏ
thì hiệu quả của hình phạt càng cao, ngược lại quyết định hình phạt đưa đến
hậu quả tiêu cực thì hiệu quả của hình phạt càng thấp. Mục đích của hình phạt
đảm bảo hiệu quả nếu Tòa án quyết định hình phạt có thể tiết kiệm đến mức
thấp nhất yếu tố trấn áp về hình sự khi sử dụng các biện pháp cưỡng chế của

Nhà nước được quy định trong pháp luật hình sự.
Thứ ba, quyết định hình phạt là một hoạt động tư duy mang tính pháp
lý nghiêm minh, chặt chẽ nhưng nhân văn của Hội đồng xét xử trên cơ sở xem

12


xét toàn diện, đầy đủ những chứng cứ, tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách
nhiệm hình sự, điều kiện, hoàn cảnh và nhân thân của người phạm tội, cũng
như điều kiện kinh tế - chính trị và xã hội và yêu cầu đấu tranh phòng chống
tội phạm của mỗi địa phương...
Hiệu quả cao của pháp luật hình sự đạt được không phải là bằng sự
mở rộng phạm vi áp dụng hoặc tăng nặng hình phạt, mà phải bằng việc phân
hóa tối đa trách nhiệm hình sự và bảo đảm hoàn toàn nguyên tắc không tránh
khỏi trách nhiệm hình sự. Tội phạm hóa những hành vi nguy hiểm cho xã hội
và quyết định hình phạt đối với những người gây ra tội phạm cũng làm ảnh
hưởng tiêu cực nhiề u đối với Nhà nước về nhiều mặt, do vậy, rất cần thiết
phải giảm nhẹ sự trấn áp về hình sự đối với bị cáo, cũng như sự cần thiết của
việc kết hợp với tính nhân văn và nguyên tắ c xã hô ̣i chủ nghiã .
1.1.2. Khái niệm và ý nghĩa của quyết định hình phạt nhẹ hơn quy
định của Bộ luật hình sự Việt Nam
Khi quyết định hình phạt đối với bị cáo có nhiều tình tiết giảm nhẹ,
mặc dù Tòa án có thể tuyên cho người phạm tội ở mức thấp nhất của khung
hình phạt nhưng xét về mức độ tương xứng giữa tội phạm và hình phạt thì
hình phạt đó vẫn nghiêm khắc, chưa đạt được mục đích, hiệu quả của hình
phạt, vì vậy, luật hình sự cho phép Tòa án quyết định hình phạt dưới mức thấp
nhất của khung hình phạt hoặc chuyển hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn.
Việc cân nhắc tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi
phạm tội trong mỗi khung hình phạt tuy đảm bảo tương đối tính khoa học,
tính hợp lý và tính khái quát cao; nhưng phán quyết của Tòa án đối với người

phạm tội ảnh hưởng tiêu cực đối với con người cụ thể, trực tiếp hạn chế một
phần quyền con người, quyền công dân, ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý, ý thức
cải tạo của người chấp hành án, ảnh hưởng đến hoạt động của gia đình, ý thức
của đa số người thân cũng như những người dân sống trên địa bàn của người
đó. Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự nhằm tạo cho
Tòa án khả năng lựa chọn trong giai đoạn quyết định hình phạt đối với từng

13


trường hợp cụ thể khác nhau bảo đảm mục đích và hiệu quả của hình phạt,
đồng thời cũng quy định chặt chẽ nhằm tránh việc vận dụng không đúng.
Có nhiều quan điểm khoa học khác nhau về quyết định hình phạt nhẹ
hơn quy định của Bộ luật hình sự nhưng vẫn chưa thống nhất và chưa bảo
đảm tính hệ thống, tính chặt chẽ, tính phù hợp, kỹ thuật xây dựng văn bản.
Nhiều quan điểm khoa học mới chỉ dừng lại ở việc giải thích nội dung của
quy phạm pháp luật về quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật
hình sự mà chưa đưa ra đầy đủ những tiêu chí và tiêu chuẩn quan trọng đánh
giá khách quan và chính xác quy phạm pháp luật đó. Cụ thể:
Tại Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung) của Khoa Luật
Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng:
Quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất mà điều luật đã
quy định tức là áp dụng hình phạt đó với mức thấp hơn mức thấp
nhất của khung hình phạt mà điều luật quy định đối với tội phạm bị
xét xử; còn chuyển sang một hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn
nghĩa là thay thế loại hình phạt được quy định trong điều luật về tội
phạm bị xét xử bằng một loại hình phạt khác nhẹ hơn không được
quy định trong điều luật [15, tr. 332].
Theo quan điểm của ThS. Đinh Văn Quế trong bài Tìm hiểu về hình phạt
và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam thì: "Quyết định hình phạt

nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự là trường hợp Tòa án có thể áp dụng
mức hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt mà điều luật đã quy
định hoặc chuyển sang một hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn" [19, tr. 220].
Trên cơ sở khái niệm quyết định hình phạt nêu trên, đồng thời phân
tích toàn diện ngoài những đặc điểm chung của quyết định hình phạt, quyết
định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự còn bao gồm những đặc
điểm cơ bản được thừa nhận chung đó là:
- Là sự phản ứng, lên án của Nhà nước và xã hội đối với người có hành
vi phạm tội thể hiện thông qua việc phải chịu trách nhiệm hình sự của người đó.

14


- Phản ánh chính sách phân hóa tội phạm và người phạm tội, thể hiện
nguyên tắc "nghiêm trị kết hợp với khoan hồng", "trừng trị kết hợp với giáo
dục, thuyết phục, cải tạo" và nguyên tắc nhân đạo xã hô ̣i chủ nghiã trong lu ật
hình sự Việt Nam.
- Phải tuân thủ những điều kiện nhất định theo quy định của Bộ luật
hình sự.
- Việc áp dụng chỉ do duy nhất một cơ quan áp dụng là Tòa án và chỉ
được tiến hành sau khi định tội danh đối với cá nhân người phạm tội.
- Hình phạt do Tòa án quyết định đối với người bị kết án trong trường
hợp quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự không nằm
trong khung hình phạt mà Viện kiểm sát đã truy tố và Tòa án đã quyết định
đưa ra xét xử, nhưng phải nằm trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn hoặc
loại hình phạt khác nhẹ hơn.
- Phải được thể hiện bằng bản án kết tội đã có hiệu lực pháp luật của
Tòa án tuyên áp dụng quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình
sự đối với người bị kết án.
Tóm lại, từ những phân tích nêu trên, theo học viên có thể đưa ra khái

niệm đang nghiên cứu như sau: Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của
Bộ luật hình sự là hoạt động thực tiễn do Hội đồng xét xử áp dụng các quy
định của pháp luật hình sự dựa trên những nguyên tắc nhất định và được thực
hiện tùy thuộc vào từng trường hợp để quyết định một mức hình phạt nhẹ hơn
thuộc cùng một loại hình phạt được quy định trong khung hình phạt tại điều
luật cụ thể hoặc chuyển sang một loại hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn khung
hình phạt tại điều luật cụ thể của Phần các tội phạm Bộ luật hình sự mà bị
cáo đã thực hiện và bị Tòa án đưa ra xét xử.
Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự có những
ý nghĩa đó là:
- Hiện thực hóa nguyên tắc nhân đạo xã hội chủ nghĩa nhưng vẫn đảm
bảo các nguyên tắc khác như: pháp chế xã hội chủ nghĩa, công bằng và cá thể

15


hóa hình phạt nhằm động viên người phạm tội có nhiều tình tiết giảm nhẹ
trách nhiệm hình sự được hưởng chính sách khoan hồng, nhân đạo và làm
giảm đáng kể tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, tạo những
chuyển biến tích cực ảnh hưởng trong việc khắc phục hậu quả của tội phạm
gây ra, tố giác những đồng phạm khác trong vụ án…, qua đó, bảo đảm mục
đích và hiệu quả hình phạt của Nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam cải tạo,
giáo dục người phạm tội trở thành người công dân hòa nhập với xã hội với ý
thức, tôn trọng pháp chế xã hội chủ nghĩa.
- Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự tạo ra sự
linh hoạt đối với Tòa án khi quyết định hình phạt, nên có ý nghĩa quan trọng
giúp cho Tòa án giải quyết đúng đắn mỗi cá nhân người phạm tội trong từng
trường hợp phạm tội khác nhau trong mỗi khung hình phạt mà cơ quan lập
pháp không thể khái quát, bao quát, dự liệu hết được.
- Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự có ý

nghĩa quan trọng giúp cho Tòa án trong một số trường hợp đưa ra được phán
quyết hợp pháp, hợp lý và công bằng, góp phần tăng cường hiệu quả của
quyết định hình phạt và đạt được các mục đích của hình phạt đó, góp phần
đấu tranh phòng, chống tội phạm và bảo vệ quyền con người, quyền công dân.
1.2. NHỮNG NGUYÊN TẮC CỦA QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT NHẸ HƠN
QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

Với tuyên bố quyết tâm xây dựng Nhà nước pháp quyền "của nhân
dân, do nhân dân và vì nhân dân", Nhà nước ta đã thực hiện các tư tưởng
pháp lý tiến bộ được thừa nhận chung của nền văn minh nhân loại ngay từ
khi pháp điển hóa lần thứ nhất - Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1985 cho
đến nay thể hiện ở các mức độ khác nhau thông qua mười nguyên tắc của
hoạt động tư pháp hình sự được GS.TSKH. Lê Văn Cảm chỉ ra là: Pháp chế,
công minh, nhân đạo, dân chủ, bình đẳng của mọi công dân trước pháp luật,
trách nhiệm hình sự do lỗi, trách nhiệm hình sự cá nhân, suy đoán vô tội, tiết

16


kiệm tối đa các biện pháp trấn áp về hình sự và bảo đảm sự tôn trọng các
quyền và tự do của con người trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử và thi
hành án hình sự [4, tr. 78-79].
Quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự trong luật
hình sự Việt Nam là một trường hợp đặc biệt của quyết định hình phạt nên
nguyên tắc của quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự
phải tuân theo các nguyên tắc nhất định của quyết định hình phạt, có nghĩa là
tổng thể các nguyên tắc thống nhất được rút ra từ các quy định của pháp luật
hình sự và là những tư tưởng xuất phát điểm có tính chất chỉ đạo, định hướng
cho hoạt động của Tòa án khi áp dụng chế tài hình sự đối với người bị coi là
có lỗi trong việc thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội mà Bộ luật hình sự

quy định là tội phạm.
Tuân thủ triệt để những nguyên tắc này, hình phạt do Tòa án quyết
định đảm bảo được mục đích của hình phạt và hiệu quả công tác đấu tranh
phòng ngừa và chống tội phạm.
Các nguyên tắc quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật
hình sự phù hợp với các nguyên tắc chung của luật hình sự và mang tính đặc
thù riêng của hoạt động quyết định hình phạt; được đúc rút ra từ các quy định
của Bộ luật hình sự, từ chính sách hình sự của nhà nước; tạo thành hệ thống
logic biện chứng và thống nhất giữa các yếu tố chủ quan và khách quan tác
động hoạt động của Tòa án khi quyết định hình phạt đối với bị cáo. Hệ thống
các nguyên tắc đó được thừa nhận chung bao gồm:
- Nguyên tắc pháp chế xã hô ̣i chủ nghiã ;
- Nguyên tắc công bằng;
- Nguyên tắc nhân đạo xã hội chủ nghĩa;
- Nguyên tắc cá thể hóa hình phạt [51, tr. 162-163].
1.2.1. Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa
Tiếp thu tư tưởng pháp lý tiến bộ của nhân loại trong hai văn bản quốc
tế về nhân quyền của Liên Hợp quốc mà Việt Nam đã ký kết tham gia, cam

17


kế t thực hiê ̣n chống lại nguyên tắc tương tự là nguyên nhân dẫn đến tình trạng
vô pháp luật, tùy tiện, xâm phạm thô bạo các quyền lợi hợp pháp và tự do của
công dân, đó là Tuyên ngôn nhân quyền ngày 10/12/1948 (theo Điểm 2 Điều
11) và Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị ngày 16/12/1966
(khoản 1 Điều 15) với quy đinh:
̣ "Không có tội phạm, không có hình phạt nếu
điều đó không được luật quy định" [42, tr. 62-69; tr. 175-202].
Thực hiện triệt để nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa phải đảm bảo

bốn nội dung cơ bản, đó là:
- Bất kỳ một hành vi nào chỉ bị coi là tội phạm bị trừng phạt bằng chế
tài pháp lý hình sự trong đó phải chịu hình phạt và các hậu quả pháp lý hình
sự khác của việc thực hiện hành vi đó chỉ và phải do Bộ luật hình sự - đạo luật
hình sự có hiệu lực pháp lý cao nhất đối với trách nhiệm hình sự và quyết
định hình phạt quy định. Chỉ người nào phạm một tội mới phải chịu trách
nhiệm hình sự và chỉ Hội đồng xét xử mới có thẩm quyền ra quyết định hình
phạt đối với bị cáo. Khi quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật
hình sự đối với bị cáo phải đảm bảo loại và mức hình phạt theo quy định của
Bộ luật hình sự.
- Việc quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự nhất
thiết phải trên cơ sở tuân thủ, chấp hành và áp dụng nghiêm chỉnh và nhất
quán các quy phạm pháp luật hình sự. Trên cơ sở những căn cứ, nội dung của
quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự và thực tế cá nhân
người phạm tội trong vụ án hình sự cụ thể đáp ứng những điều kiện quy định
của Bộ luật hình sự thì Tòa án mới có thể cân nhắc áp dụng quyết định hình
phạt nhẹ hơn quy định của Bộ luật hình sự đối với bị cáo đó.
- Không được áp dụng luật hình sự theo nguyên tắc tương tự.
- Bảo đảm tính hợp lý của quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của
Bộ luật hình sự là phương án tối ưu nhất và phù hợp với tính chất, mức độ của
hành vi phạm tội và vụ án hình sự đã gây ra đã bị giảm nhiều đáng kể sự nguy

18