Địa lý kinh tế Phần 10

G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
365

Cấc nhâ lậnh àẩo ca cấc nûúác cưång hôa Liïn Xư c àậ cưë
gùỉng tẩo nïn mưåt tưí chûác riïng - Cưång àưìng cấc qëc gia àưåc
lêåp, àïí giẫi quët mưåt sưë trong hâng loẩt cấc vêìn àïì ca àêët
nûúác. Àiïìu ghi nhêån lâ S. N. G àậ khưng hoẩt àưång àûúåc
trong lơnh vûåc kinh tïë tâi chđnh vâ chiïën lûú
åc. Sûå thêët bẩi
nây khưng chó àem lẩi sûác mẩnh cho nûúác Nga mâ côn biïën
nûúác Nga thânh mưåt cûúâng qëc kinh tïë vâ trúã thânh mưåt
thấi cûåc ưín àõnh. Nùm 1993, nhiïìu thoẫ thån song phûúng
àậ àûúåc kđ kïët mâ phêìn cố lúåi nghiïng vïì phđa Nga ngây câng
nhiïìu. Cam kïët ca Nga trong cấc lơnh vûåc trung gian hay
duy trò ưín àõnh úã vng Cấp-ca-dú vâ
Trung Êu àậ àem lẩi cho
Nga mưåt võ trđ quan trổng trïn chđnh trûúâng qëc tïë.
 Giẫi quët khng hoẫng úã Nga.
Vâo cëi nùm 1991, Nga àưëi mùåt vúái sûå suy thoấi kinh tïë
àang ngây câng trêìm trổng. Chđnh ph Nga àậ dêåp khn
chđnh sấch kinh tïë àûúåc thûåc hiïån úã Ba Lan nùm 1990. Viïåc
giẫi quët khng hoẫng àậ lâm giấ cẫ tùng mẩnh kếo theo
viïåc xoấ
bỗ cấc hònh thûác bao cêëp. Mưåt chđnh sấch tiïìn tïå chùåt
chệ vâ sûå múã cûãa vúái thïë giúái cố thïí lâ mưåt sûå chuín giao tấo
bẩo cho viïåc àưíi tiïìn. Chđnh sấch nây cng chó nhùçm cho phếp
quấ àưå nïìn kinh tïë thõ trûúâng trong khi nûúác Nga àang tòm
cấch ưín àõnh kinh tïë, àưëi mùåt vúái tònh hònh cẩn kiïåt ngên sấch
vâ lẩm phất tùng.
Cấc nhâ kinh tïë phûúng Têy, trong àố cố ưng J. Sachs ngûúâi
M, lâ nhûäng qn sû àùỉc lûåc cho chđnh ph ca ưng I.

Gaidar. Tuy nhiïn viïåc giẫi quët khng hoẫng ca Nga côn lâ
àiïìu rêët xa vúâi. Hún nûäa àiïìu kiïån ca nûúác Nga khấc xa vúái
Ba Lan. Vò thïë tûâ ngây 2-1- 1992 chûúng trònh ca chđnh ph
àậ lâm cho àưìng Rp trúã nïn khưng cố giấ trõ. Àưëi vú
ái mưåt
nûúác Nga nhû vêåy thò chđnh sấch nây àậ khưng àẩt àûúåc
nhûäng mc tiïu ban àêìu. Nga côn phẫi chõu mưåt sûå suy thoấi
trêìm trổng, tưíng sẫn phêím qëc dên giẫm 20%, lẩm phất tùng
khoẫng 20%. Hún thïë nûäa nhiïìu cấc xđ nghiïåp trong tònh
trẩng mùỉc núå chưìng chêët, hïå thưëng kinh tïë khưng sûã dng tiïìn
mùåt trong trao àưíi giûäa cấc ngâ
nh cưng nghiïåp àậ quay trúã lã.
Ngûúâi ta àấnh giấ rùçng 45% trong tưíng sưë cấc cåc trao àưíi
thûúng mẩi nùm 1992 àậ àûúåc thûåc hiïån theo kiïíu nây.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
366

Àïí khúi dêåy nïìn kinh tïë, chđnh ph àậ phẫi sûãa àưíi chđnh
sấch: húåp nhêët núå ca cấc doanh nghiïåp vâ quay trúã lẩi trúå cêëp
cho mưåt vâi xđ nghiïåp. Bõ têën cưng tûâ nhiïìu phđa, th tûúáng àậ
båc phẫi tûâ chûác vâo thấng 12 -1992. Th tûúáng múái lâ ưng
Chếc-nư-mûác-àin. Sûå thay thïë nây àấnh dêëu mưåt sû
å thay àưíi
vïì chđnh sấch kinh tïë. Thấng 1-1994 ưng I. Gaidar tûâ chûác,
nhûng àêy chó lâ sûå quay trúã lẩi vúái chđnh sấch truìn thưëng,
cố lúåi cho ngânh cưng nghiïåp lúán vâ cưng nghiïåp húåp tấc xậ.
Giúâ àêy, kïët quẫ ca nïìn kinh tïë rêët bi quan. Ngûúâi ta cho
rùçng chđnh sấch nây àậ lâm mêët ưín àõnh kinh tïë tùng thïm xu
hûúáng tûå ch tûâng vng, giẫ
m dên sưë, chđnh sấch nây cng

khưng àem lẩi sûå ưín àõnh kinh tïë.
 Cấc cåc cẫi cấch trong Cưång àưìng cấc qëc gia àưåc lêåp.
Nïëu xïëp cấc nûúác vng Ban-tđch riïng ra (Estonia, Lettonia,
Lituani) thò chđnh cấc nûúác khưng thåc S. N. G nây lẩi cố
nhiïìu cåc cẫi tưí nhêët trong sưë cấc nûúác thåc liïn bang Xư
Viïët, ngûúåc lẩi Kazactan vâ Kirgizistan lẩi cố đt cẫi cấch nhê
ët.
Ukraina vâ Bï-la-rt tỗ ra rêët chêåm chẩp trong viïåc tûå do giấ
cẫ hay cẫi tưí vïì cấc cú cêëu kinh tïë nhû tû nhên hoấ. úã vng
Cấp-ca-dú nhûäng tû tûúãng cẫi cấch bõ phong toẫ vò tònh hònh
xung àưåt v trang, chiïën tranh giûäa Êuc-mï-ni-a vâ A-dếc-bai-
dan vâ nưåi chiïën úã Giï-oốc-gi àậ lâm chêåm lẩi quấ trònh gia
nhêåp S. N. G ca cấc nûúác nây. Sûå
mong mën cẫi tưí ca
Kazactan, nưíi bêåt lïn cng vúái ch nghơa bẫo th mâ ngûúâi ta
vêỵn biïët àïën úã U-zú-bï-kđtx-tan vâ Tadjikistan, àûúåc giẫi thđch
búãi sûå phong ph vïì tâi ngun úã àêy. Chđnh ph Kazac
d’Almaty mong mën thu ht nhiïìu nhâ àêìu tû nûúác ngoâi àïí
khai thấc cấc mỗ dêìu vâ khđ àưët tûå nhiïn àem lã sûå giâu cố
cho àêët nûúác. Tònh hònh chđnh trõ ú
ã Kirgizistan mang tđnh dên
ch nïn cố mưåt tiïën bưå vûúåt bêåc.
Tuy nhiïn phẫi thûâa nhêån rùçng trong sưë cấc nûúác thåc S.
N. G, Nga cố nhiïìu tiïën bưå nhêët trong quấ trònh quấ àưå, côn
Ukraina lẩi tỗ ra trò trïå.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
367

 Trao àưíi bn bấn trong S. N. G.
Thấng 12/ 1991, Liïn bang Xư viïët tan rậ, 15 nûúác àưåc lêåp

cng vúái 15 nïìn kinh tïë ra àúâi. Nhûäng thay àưíi nây àậ lâm
giấn àoẩn cấc cåc trao àưíi. Nga lâ nûúác đt chõu ẫnh hûúãng
nhêët. Viïåc trao àưíi chó giẫm 2% trong khi úã cấc nûúác khấc con
sưë nây cố thïí lâ 40%-60%. Trûúác tònh hònh àố, S. N. G ngûâng
hoẩt àưång. Mưåt trong nhû
äng l do tấc àưång àïën lâ chđnh sấch
ca Nga. Chđnh ph nûúác nây àang tòm cấch thoất khỗi
khng hoẫng. Àưìng rp ca Nga cng lâ tiïìn tïå úã cấc nûúác
khấc. Chđnh ph Nga tòm cấch giúái hẩn viïåc cêëp cấc khoẫn
tđn dng cho cấc nûúác cưång hoâ khấc, àiïìu nây gêy ra viïåc
mêët can bùçng trong thûúng mẩi. Nhû vêåy ca
ác nûúác khấc phẫi
tẩo ra àưìng tiïìn riïng, àêy lâ bâi toấn mâ chđnh ph côn
chûa chín bõ lúâi giẫi. úã Ukraina, Giï-oốc-gi vâ mưåt sưë nûúác
cưång hoâ Trung Êu, chđnh ph àậ cho phất hânh nhiïìu loẩi
tiïìn nhûng nhûäng àưìng tiïìn múái nây cng chùèng lâm cho
tònh hònh sấng sa hún. Mưåt l do nûäa khiïën S. N. G ngûâng
hoẩt àưå
ng lâ nhiïìu chđnh ph múái gùỉn bố vúái ch nghơa dên
tưåc, hổ thûúâng quan têm àïën cấc biïíu hiïån
vïì quìn tûå ch nhiïìu hún lâ sûå vêån hânh ca cấc thïí
chïë chung.
Viïåc bn bấn trao àưíi àậ giẫm hùèn trong S. N. G. Àïën nùm
1992, viïåc tiïën hânh thoẫ thån song phûúng vâ sûå duy trò
mưëi quan hïå giûäa cấc ch xđ nghiï
åp àậ bưí sung phêìn nâo cho
hoẩt àưång thûúng mẩi. Quan hïå kinh tïë giûäa Nga vâ Ukraina
cố tiïën bưå hún dûå kiïën. Nhúâ cố cấc thoẫ thån trao àưíi giûäa
cấc xđ nghiïåp ca hai phđa, mưåt biïn giúái vêỵn chûa àûúåc hònh
thânh. ( thûác àûúåc nhûäng nguy cú thêët bẩi ca cấc cåc trao

àưíi (àậ diïỵn ra trong nhiïìu nûúác vâo nùm 1993), tưí chûác cu
ãa
cấc ch xđ nghiïåp theo chïë chđnh trõ trung gian àậ cho ra àúâi
mưåt ngên hâng, hoẩt àưång ca nố àûúåc chđnh ph vâ S. N. G
trúå gip. Nhûäng thoẫ thån song phûúng giûäa Nga vâ
Ukraina, Kazactan vâ Bï-la-rt àậ àûúåc k kïët tẩo àiïìu kiïån
thån lúåi cho viïåc trao àưíi bn bấn. Cấc nûúác nây àang dûå
kiïën tưí chûác lẩi khu vûåc kiïím soấ
t ca àưìng rp theo kiïíu
àưìng franc nhûng hiïån nay mc àđch nây coi nhû àậ thêët bẩi.
Thúâi k khng hoẫng thûúng mẩi trong S. N. G àậ qua
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
368

nhûng cấc thïí chïë múái câng ngây câng cố đt vai trô vúái S. N. G
trong khi vai trô ca Nga ngây câng àûúåc cng cưë vâ nố câng
tùng sau bẫn k kïët giûäa Nga vâ Ukraina vâo cëi nùm 1993.
 Sûå gip àúä qëc tïë.
Cấc tưí chûác qëc tïë lúán nhû Qu tiïìn tïå thïë giúái vâ ngên
hâng thïë giúá
i àậ thiïët lêåp cấc hïå thưëng cho vay kêm theo
nhûäng àiïìu kiïån gùỉt gao. Mưåt sưë tâi khoẫn àûúåc dng cho cấc
hoẩt àưång chun biïåt, nhû viïåc quy àưíi àưìng rp. Cấc àưëi tấc
lúán ca nûúác Nga Xư viïët c vêỵn tiïëp tc hưỵ trúå nhau àïí cố thïí
theo kõp nhõp àưå kinh tïë ca S. N. G. Trong mưåt sưë trûúâng húåp,
cấc khoẫn tđn dng àûúåc trúå cêëp vò l do chđnh trõ: nhûäng
khoẫn cho vay ca Àûác àïí gip àúä nhûäng ngûúâi lđnh Nga cố
nhâ úã khi hổ dúâi lậnh thưí Cưång hoâ Dên ch Àûác c: cấc
khoẫn trúå cêëp ca Anh, Phấp M cho Nga àïí phấ hu kho v
khđ hẩt nhên, cấc thoẫ thån vïì rấc thẫi v khđ.

Cấ
c thïí chïë múái nhû Ngên hâng tấi thiïët vâ phất triïín chêu
Êu (B. E. R. D) àậ dânh nhûäng khoẫn vay àïí gip cho quấ
trònh chuín tiïëp, chùèng hẩn nhû lêåp ra qu ng hưå cho viïåc
tû nhên hoấ. Sûå gip àúä qëc tïë cng thïí hiïån qua viïåc kếo
dâi thúâi gian núå cho cấc nûúác trong Liïn bang Xư viïët c. Sưë
tiïìn cho vay àûúåc thưng bấo vúá
i sưë thûåc tïë cố sûå chïnh lïåch
khấ lúán: trûúâng húåp ca nûúác Nga nùm 1992 àûúåc trúå gip 24
t àưla, nhûng thûåc tïë chó cố 10 t lâ àûúåc cấc nûúác phûúng
Têy cam kïët cho vay côn 8 t lâ khoẫn àậ trúå gip cho Nga rưìi,
6 t àûúåc dng trong viïåc duy trò sûå ưín àõnh vâ quy àưíi ca
àưìng rp. Cng nhû vêåy, theo thưng bấo trong cå
c hổp G7
vâo thấng 7-1993 úã Tưk, trong sưë 43 t àưla cho vay cố 15 t
lâ cho vay dâi hẩn, 10 t lâ cấc ngìn tđn dng phc v cho
xët khêíu àậ àûúåc thưng bấo trong cấc chûúng trònh khấc, 6 t
dng àïí bònh ưín giấ àưìng rp nhû vêåy chó côn 12 t lâ khoẫn
cho vay thûåc sûå.
Cng vúái cấc àiïìu kiïån àùåt ra nhû vêën àïì thanh toa
án cấc
khoẫn cho vay, viïåc hiïíu lêìm giûäa cấc nûúác phûúng Têy vúái
cấc àưëi tấc ca S. N. G, àùåc biïåt lâ Nga cố thïí lâ ngìn gưëc
ca nhûäng v xung àưåt.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
369

 Sûå quấ àưå úã Trung vâ Àưng Êu
Cng vúái viïåc bẫo vïå ch quìn vâ bẫn sùỉc dên tưåc, cấc
qëc gia Trung vâ Àưng Êu côn phẫi àûúng àêìu vúái mưåt vêën

àïì nhẩy bến àố lâ thay àưíi cú cêëu kinh tïë: chuín sang nïìn
kinh tïë thõ trûúâng. Thêåt khố khùn àïí thay àưíi nïìn kinh tïë xậ
hưåi vâ thïí
chïë. Thêåt vêåy nố sệ gêy ra viïåc mêët tưí chûác hoân
toân vïì kinh tïë, nhûäng cåc khng hoẫng kinh tïë nghiïm
trổng vâ hêåu quẫ nùång nïì ca nố: thêët nghiïåp tùng nhanh,
nhên dên bõ bêìn cng hoấ. Tó lïå mẩi dêm àậ tùng lïn úã Cưång
hoâ Sếc, Hungari vâ Balan, ài cng vúái nố lâ tïå nẩn bn lêåu
ma tu, v
khđ...
Hêåu quẫ lâ cấc quìn lêåp phấp mêët dêìn, àiïìu nây thïí hiïån
sûå ài ngûúåc dông bêìu cûã ca cấc Àẫng cưång sẫn c (cấc quìn
lêåp phấp úã Balan nùm 1993). Cấc bâi diïỵn vùn mang tđnh qëc
gia vâ dên tưåc ngây câng quan trổng trong nhiïìu nûúác, àêy lâ
àiïìu phẫi lâm khi nïìn chđnh trõ àang úã trong ngộ c
t. Sûå ưín
àõnh vâ sûå thânh cưng trong quấ trònh chuín tiïëp lâ bûúác hoâ
nhêåp nhanh vâo S. N. G. Phất triïín vâ húåp tấc trong vng
àûúåc coi lâ mưåt gẫi phấp trong thúâi gian ngùỉn. Tuy nhiïn
nhûäng chđnh ph cố đt vưën vâ cấch nhòn hẩn hểp lẩi mang ch
nghơa giấo àiïìu khi hoâ nhêåp vâo thõ trûúâng thïë giúái.
 Suy thoấi kinh tïë.
Theo sau hoẩt àưång kinh tïë do Ba Lan khúi mâo vâo nùm
1990, cấc nûúác trung vâ àưng Êu khấc àậ tiïën hânh nhûäng
chđnh sấch chuín tiïëp sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Hai mc
tiïu àưi khi trấi nhûúåc nhau àậ àûúåc tiïën hânh: chuín biïën
cú cêëu kinh tïë vâ tòm kiïëm sûå ưín àõnh bùçng cấch àêëu tranh
chưëng lẩm phất.
Cấc chđnh sấch bao gưìm khùỉc phc cåc khng hoa
ãng úã

Bulgari, Ba Lan, Tiïåp hóåc tiïën hânh tìn tûå cấc bûúác theo kïë
hoẩch úã Hungari, Rumani. Khùỉc phc khng hoẫng bùçng cấch
cho tûå do giấ cẫ, múã rưång bn bấn vúái thïë giúái vâ mưåt chđnh
sấch tâi chđnh thu hểp nhùçm cên bùçng nhanh ngìn tâi chđnh
chung. Tuy nhiïn chđnh sấch nây lẩi kếo theo nhûäng hêåu quẫ
tiïu cûåc vïì kinh tïë. Cô
n cấc chđnh sấch theo tìn tûå cố nhûáng
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
370

hiïåu quẫ khấc nhau. úã Hungari, tûå do giấ cẫ àậ bùỉt àêìu trûúác
nùm 1990 vâ àậ cố àûúåc nhûäng thânh cưng.
Suy thoấi kinh tïë àậ tûâng diïỵn ra úã khùỉp cấc nûúác trong S.
N. G, mùåc d nhûäng chđnh sấch tìn tûå àậ àûúåc ấp dng. Nïëu
nhû kïët quẫ ca cấc chđnh sấch ưín àõnh diïỵn ra cng mưåt lc úã
nhûäng nûúác lấng giïìng tẩo àiïìu kiïån thån lúåi cho sûå suy
thoấi thò nhên tưë chđnh lẩi lâ sûå sp àưí ca Hưåi àưìng tûúng trúå
kinh tïë (Comecon) vâ sûå ngûâng hoẩt àưång thûúng mẩi ca cấc
nûúác nây vúái Liïn bang Xư Viïët c.
Tònh hònh kinh tïë ca cấc nûúác trung vâ àưng Êu (P. E. C.
O) rêët xêëu. Hai lơnh vc ẫnh hûúãng nhiïìu nhêët lâ
cưng nghiïåp
vâ xêy dûång, nưng nghiïåp giẫm xëng 3% nùm 1981. Trong
nùm 90- 91, sẫn xët cưng nghiïåp giẫm xëng 39% úã Bungari,
25% úã Hungari, 37% úã Ba lan vâ 35,9 % úã Rumani. T lïå thêët
nghiïåp cao vâ sûå bêìn cng hốa ca dên chng àậ lâm giẫm ài
niïìm tin vâo chïë àưå múái. Viïåc giẫm hoẩt àưång bùçng cấch giẫm
cấc ngìn thụë àậ kếo theo sû
å thêm ht ngên sấch, tẩo àâ cho
lẩm phất mùåc d àậ ấp dng nhûäng chđnh sấch ưín àõnh. Sûå

suy thoấi ca S. N. G cố ẫnh hûúãng àïën viïåc phc hưìi kinh tïë
trong vng nhû trong cåc khng hoẫng kinh tïë nùm 1929 àậ
dêỵn túái suy thoấi trong thúâi gian dâi.
 Cấc cåc cẫi cấch theo cêëu trc.
Chuín tiïëp sang nïìn kinh tïë
thõ trûúâng thûúâng bõ nhêìm
lêỵn vúái tđnh ưín àõnh, nố cêìn àïën mưåt sưë cåc cẫi cấch cêëu trc.
Tû nhên hốa hiïín nhiïn lâ cố vai trô quan trổng nhêët.
Tû nhên hốa àûúåc chia thânh tû nhên hốa hểp vâ tû nhan
hốa rưång. Tû nhên hốa hểp liïn quan àïën tû nhên hốa thûúng
mẩi, th cưng nghiïåp, nhâ úã vâ àêët àai. Toân bưå cấc nûúác úã
Trung va
â Àưng Êu viïåc tû nhên hốa hểp àậ diïỵn ra rêët nhanh
chống vâ hoân thânh vâo cëi nùm 1991. Nïìn nưng nghiïåp têåp
thïí úã Ba Lan àûúåc ấp dng chó tûâ nùm 1949 àïën 1956. Nghïì
th cưng vâ cấc cûãa hâng tû nhên úã Hungari àûúåc tûå do bn
bấn tûâ nùm 1980. Tû nhên hoấ rưång phûác tẩp hún vò nố liïn
quan àïën cấc xđ nghiïåp cưng nghiïåp nhâ nûúác. Tu theo mưỵi
nûúá
c mâ 3 chiïën lûúåc àûúåc ấp dng. úã Hungari chđnh ph àậ
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
371

dûå tđnh bấn cấc xđ nghiïåp nhâ nûúác cho phûúng Têy. Côn Ba
Lan, sau nhûäng do dûå àậ chuín hûúáng sang bấn cấc xđ
nghiïåp lúán nhûng khi tiïën hânh thò gùåp phẫi nhiïìu khố khùn.
Tấo bẩo hún lâ chđnh sấch ca Tiïåp Khùỉc, qua viïåc phất hânh
nhûäng têëm sếc tû nhên, nûúác nây àõnh tû nhên hốa toân bưå
cấc xđ nghiïåp.
Tuy nhiïn kïët quẫ gêy thêët vổng. úã Hungari cëi nùm 1992

chó cố 20% khu vûåc nhâ
nûúác àûúåc tû nhên mua. Chó Cưång hoâ
Sếc lâ thanh lđ àûúåc mưåt phêìn lúán khu cưng nghiïåp nùång. Sûå suy
thoấi kinh tïë, khưng thûâa nhêån quìn súã hûäu do bưå låt sûãa àưíi,
bïnh vûåc ngûúâi súã hûäu trûúác nùm 1948 lâ cấc àiïìu låt àậ lâm
ngûúâi mua thêët vổng. Phấp chïë àûúåc ấp dng nhêët lâ trong viïåc
chuín giao quìn súã hûäi nhûng vêỵn chûa àêìy à àïí khuën
khđch cấc àưëi tấc phûúng Têy. Hêìu nhû khưng cố sûå thay àưíi vïì
quìn hẩn vâ trấch nhiïåm ca cấc cưng ty. Lơnh vûåc cưng nghiïåp
nhâ nûúác sệ côn tưìn tẩi úã cấ
c nûúác nây, àiïìu quan trổng lâ phẫi
xấc àõnh àûúåc võ trđ vâ cấch thûác àiïìu hânh. Viïåc ấp dng cấc låt
àõnh vïì thõ trûúâng nùm 1991- 1992 cố nhûäng thânh cưng lúán, àïën
nùm 1993 vêëp phẫi mưåt sưë khố khùn. Phêìn lúán cấc nûúác nây àïìu
cố mưåt hïå thưëng ngên hâng giưëng vúái hïå thưëng ngên hâng ca
phûúng Têy. Sûå suy thoấi kinh tïë àậ àïí lẩi nhûäng hêåu quẫ, mốn
núå ca cấc cưng ty tùng lïn. Àiïìu àố båc cấc chđnh ph phẫi thi
hânh sûå tham gia ca nhâ nûúác.
Cấc nûúác nhû Hungari, Bungari vâ Cưång hôa Sếc ài tiïn
phong trong cåc cẫi ca
ách theo cêëu trc.
 Nhûäng cùng thùèng vïì chđnh trõ.
Trêåt tûå ca nûúác Nga Xư Viïët àùåt trïn nhûäng trêåt tûå ca
Êuo - Hung hay lâ ca àïë chïë Thưí Nhơ Kò. Kïët cc lâ cấc nûúác
nây phẫi àûúng àêìu vúái cấc vêën àïì mang tđnh quët àõnh. Sûå
lêỵn lưån giûäa tđnh dên tưåc vâ tđnh cưng dên mang tđnh nghiïm
trổng nhêët.
Chûa cêìn nối àïën bi kõch tan vúä cu
ãa Liïn bang Nam Tû, sûå
kïët thc ca trêåt tûå Nga Xư Viïët àậ lâm tùng thïm nhiïìu cåc

xung àưåt vưën àang êm ó. Ngoâi vêën àïì phûác tẩp trong quan hïå
giûäa Bungari vâ Hungari côn phẫi kïí àïën nhûäng cùng thùèng
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
372

giûäa Slưvaki vâ Hungari, giûäa Ba Lan vâ Àûác (xung quanh
vêën àïì Silïdi) vâ giûäa Bungari vúái Mấc-xï-àư-nia. Nhûäng xung
àưåt êëy àậ tûúãng lâ àậ kïët thc nhûng nay lẩi nưí ra do nhûäng
khố khùn nẫy sinh trong quấ trònh chuín tiïëp sang nïìn kinh
tïë múái. Cấc chđnh ph cêìm quìn trong nùm 1989- 1990 phẫi
chõu sûå mêët niïìm tin úã cûã tri vò cấc vêìn àïì kinh tïë xậ hưåi mâ

hổ khưng àiïìu hânh àûúåc. Cấc cåc khng hoẫng chđnh trõ
thûúâng cố ngun nhên tûâ viïåc ấp dng ch nghơa qëc gia
hay ch nghơa dên tưåc vưën àûúåc xem nhû phûúng thëc chưëng
lẩi sûå mêët quìn vïì lêåp phấp. Tiïën trònh hôa nhêåp vâo cưång
àưìng kinh tïë chêu Êu khiïën cấc nûúác phẫi tiïën hânh chuín
tiïëp nhanh hún cấc nûúác lấng giï
ìng. Húåp tấc hûäu nghõ trong
vng khưng côn nûäa, quan hïå giûäa cấc nûúác câng thïm tưìi tïå.
Nhûäng khố khùn vïì kinh tïë câng lâm tùng sûå cùng thùèng giûäa
cấc nûúác. Tiïåp àậ khưng thïí giẫi quët àûúåc vêën àïì ca mònh,
côn cấc nhâ lậnh àẩo Sếc tûâ chưëi viïåc giẫi quët cấc vêën àïì
nan gia
ãi úã Slưvaki. Trong quấ trònh ấp dng chđnh sấch kinh
tïë ca mònh, hổ àậ phên chia àêët nûúác ra lâm hai vâo àêìu
nùm 1992.
Sûå hêån th trong quấ khûá vâ tđnh đch k àïí chẩy àua vâo thõ
trûúâng chêu Êu àậ tẩo ra khu vûåc Trung vâ Àưng Êu mêët ưín
àõnh.

 Hôa nhêåp trong vng nhû thïë nâo.
Toân bưå khưëi cấc nûúác Trung vâ Àưng Êu (P. E. C. O) àïìu
mong mën gia nhêåp cưång àưìng kinh tïë chêu Êu. Nïëu mong
mën nây húå
p lđ vâ ph húåp vúái lúåi đch ca cấc nûúác nây cng
nhû ca cấc nûúác trong khưëi cưång àưìng thò vêỵn côn phẫi giẫi
quët nhiïìu vêën àïì. Cấc nûúác thåc P. E. C. O vêỵn chûa thïí
sùén sâng gia nhêåp vò tònh hònh chđnh trõ côn bïë tùỉc. Mưåt sưë
nûúác Trung Êu xin gia nhêåp nhûng hổ khưng àưìng vïì cấch
thûác hoẩt àưång c
a cưång àưìng, cưång àưìng kinh tïë khưng cưng
bùçng khi àûa ra mưåt vng mêåu dõch tûå do. Trong nhûäng trûúâng
húåp khấc, cấc quìn lêåp phấp ca cấc qëc gia àûúåc thïí hiïån
qua sûå phên biïåt àưëi xûã, àiïìu nây cng khưng àng vúái låt ca
chêu Êu. Nhû vêåy vêën àïì hôa nhêåp sệ cêìn phẫi cố thúâi gian dâi.
Trong nhûäng àiïì
u kiïån nhû thïë, sûå tûâ chưëi hóåc do dûå quan
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
373

hïå húåp tấc giûäa cấc nûúác trong khưëi P. E. C. O côn khố khùn
hún nhiïìu. Cấc nûúác nây thûúâng múã rưång quan hïå vúái cấc nûúác
phûúng Têy hún lâ cấc nûúác lấng giïìng. Kinh nghiïåm húåp tấc
ca nhốm VISEGRAD (Hungari, Ba Lan, Tiïåp) vêỵn côn àang
trong tònh trẩng hònh thânh. Ta cố thïí hiïíu àûúåc cấc nûúác
trong vng lâ khưng mën lâm nẫy sinh bêët cûá
rùỉc rưëi nâo
trong Hưåi àưìng tûúng trúå kinh tïë chêu Êu. Câng khố chêëp nhêån
hún khi hổ tûâ chưëi nhûäng thån lúåi cố àûúåc khi húåp tấc trong
vng, têët cẫ têåp trung vâo viïåc gia nhêåp cưång àưìng kinh tïë

chêu Êu. Thấi àưå ca hổ thêåt khố àoấn àûúåc khi mën cố chên
trong tưí chûác nây. úã phûúng Têy lâ thối đch k
ca cấc nûúác
giâu, côn khưëi P. E. C. O lẩi chûáng tỗ tđnh đch k vâ thiïëu thûåc
tïë àấng tiïëc.
 Trung Àưng vâ Tưí chûác cấc nûúác xët khêíu dêìu mỗ
(OPEP).
Mổi chuån àïìu cố thïí xẫy ra tûâ dêìu lûãa. C sưëc vïì dêìu lûãa
vâ cåc chiïën hưìi thấng 10-1973 lâ nhûäng dê
ëu hiïåu àêìu tiïn
ca mưåt vng Trung Àưng thay àưíi. Thu nhêåp tûâ dêìu lûãa àậ
giẫi quët àûúåc mưåt sưë vêën àïì. Dêìu lûẫ gip phất triïín kinh tïë
nhanh úã cấc nûúác cung cêëp lúán nhû Arêåp Xïut, Iran, Irùc, Cư-
oết, Oman, Quata... Dêìu lûãa àem lẩi cấc phûúng tiïån tâi chđnh
vâ chđnh trõ cho cấc chïë àưå cêìm quìn, tẩo ra cấc têìng lúáp xa
ä
hưåi múái. Lúåi nhån tûâ dêìu lûãa lâm phất triïín cưng nghiïåp hốa
vâ lâm dên sưë tùng nhanh. Nhûng tûâ àêìu nhûäng nùm 80 sẫn
xët dêìu giẫm nhiïìu àậ tấc àưång àïën cấc nûúác trong vng
theo ngun tùỉc kiïíu bònh thưng nhau. Nhû vêåy ngay lêåp tûác,
têët cẫ nhûäng nûúác nây phẫi àûúng àêìu vúái sûå thu hểp ca nïìn
kinh tïë. Viïåc tùng nhanh sẫn xët dêìu cng vúái nhu cêìu ca
thïë giúái giẫm àậ khiïën cấc nûúác thânh viïn ca OPEP phẫi
àõnh rộ mûác àưå sẫn xët ca mưỵi nûúác, trấnh viïåc giẫm giấ
dêìu quấ lúán. Trong cåc chiïën thûúng mẩi nây, OPEP chõu
nhiïìu mêët mất: tưí chûác nây chó kiïím soất 40% sẫn lûúång dê
ìu
trïn thïë giúái. Cấc nûúác vng Võnh bõ mêët nhiïìu thõ trûúâng.
Àïí àưëi phố vúái viïåc giẫm thu nhêåp cêìn phẫi giẫm búát chi
tiïu. Thêm ht thûúng mẩi àang lúán dêìn cng vúái núå nûúác

ngoâi. Nnêåp khêíu àậ giẫm vâ cêìn phẫi tûâ bỗ nhûäng dûå ấn lúán
vïì phất triïín.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
374

 Nhûäng vng àêët ca dêìu lûãa vâ viïåc phên phưëi lẩi
thu nhêåp.
Kinh tïë ca cấc nûúác xët khêíu dêìu lûãa vng Trung Àưng
ph thåc nhiïìu vâo sûå biïën àưång sẫn xët vâ giấ cẫ ca cấc
ngìn khđ àưët. Nối mưåt cấch bao quất, phẫi tòm cấch tẩo ra
mưåt nïìn kinh tïë hiïå
n àẩi khưng ph thåc vâo dêìu lûãa. Trong
sưë cấc qëc gia vng Võnh, Cư-oết tỗ ra nùng àưång nhêët trïn
bònh diïån chđnh trõ, dêìu lûãa vâ tâi chđnh. Nûúác nây àậ tẩo ra
mưåt tưí chûác duy nhêët àïí àiïìu hânh toân bưå vïì dêìu lûãa vâ bấn
dêìu lûãa. Tùng trûúãng trong lơnh vûåc khưng thåc dêìu lûãa chó
chiïëm 6% tùng trûúãng kinh tïë. Giûä
a cấc nûúác sẫn xët dêìu vâ
cấc nûúác khưng cố dêìu, lđ thuët vïì bònh thưng nhau khưng
àng úã cêëp àưå nhâ nûúác nhûng lẩi àng úã cêëp àưå cưng dên. Cấc
nûúác nghêo xët khêíu mưåt phêìn lao àưång sang cấc nûúác sẫn
xët dêìu. Nïëu kiïíu nhêåp cû lao àưång nây cố kïët qa tưët trong
thúâi gian ngùỉn thò sưë
tiïìn àûúåc ngûúâi lao àưång gûãi vïì sệ lâm
cên bùçng thûúng mẩi. Tuy nhiïn nố cộng cố nhûäng hêåu quẫ.
Ngoâi viïåc àêìu cú vâ nhûäng dûå ấn àem lẩi lúåi nhån trong thúâi
gian ngùỉn, sưë tiïìn ca tû hay ca cưng nây àậ khưng àûúåc àêìu
tû vâo chưỵ cêìn nhêët. U ban húåp tấc vng Võnh ca cấc nûúác
sẫ
n xët dêìu lûãa úã bấn àẫo Arabik lâ cêu lẩc bưå ca nhûäng

ngûúâi giâu cố. Vïì mùåt lûúng thûåc, sûå húåp tấc giûäa cấc nûúác cố
dêìu vâ cấc nûúác khấc nhû Xùng - vûåa la ca Trung Àưng
àậ khưng àem lẩi kïët quẫ mong àúåi. Sûå ph thåc vïì lûúng
thûåc ca vng vêỵn tùng.
Tốm lẩi húå
p tấc ca khu vûåc Arêåp àïí phất triïín vêỵn côn
nhiïìu tưìn tẩi hẩn chïë.
 Sûå thêët bẩi ca viïåc tưí chûác lẩi cú cêëu cưng nghiïåp.
Cng vúái viïåc thûác àûúåc rùçng sûå chuín biïën ca nïìn
kinh tïë phẫi trẫi qua giai àoẩn cưng nghiïåp hoấ, tûâ hún 20
nùm nay, nhiïìu qëc gia àậ xêy dûå
ng nhûäng kïë hoẩch phất
triïín cưng nghiïåp.
Trong nhûäng qëc gia dêìu lûãa, nhûäng cưë gùỉng nưỵ lûåc dânh
cho cưng cåc cưng nghiïåp hoấ (àûúåc tâi trúå tâi chđnh nhúâ lúåi
nhån thu àûúåc trong viïåc xët khêíu dêìu lûãa) chó àûúåc têåp
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
375

trung úã mưåt sưë đt qëc gia lâ Hy Lẩp, Irùỉc, ẫrêåp Xït, Cư-oết).
Nhûng nhûäng kïët quẫ thu àûúåc khưng tẩo nïn mưåt cåc cấch
mẩng trong cưng nghiïåp. Cấc nûúác úã Trung Àưng vêỵn tiïëp tc
lïå thåc chđnh vâo nhûäng hoẩt àưång kinh tïë bêåc mưåt hay nối
cấch khấc lâ hổ vêỵn duy trò mưåt nïìn kinh tïë lêëy nưng nghiïåp
lâ
m ch àẩo. Nhûäng lơnh vûåc chïë biïën cưng nghiïåp chó àem lẩi
mưåt khoẫn lúåi nhån khiïm tưën trong tưíng thu nhêåp qëc dên
tuy nhiïn cng phẫi ghi nhêån lâ cưng nghiïåp chïë biïën úã cấc
qëc gia dêìu lûãa nây phất triïín hún nhûäng nûúác khấc ca khu
vûåc). Nïëu nhû nùm 1987, mûác tiïu th sẫn phêím cưng nghiïåp

bònh qn theo àêìu ngûúâi lâ 52 àư la thò àậ cố gêì
n 20 àư la
dânh cho cấc mùåt hâng nhêåp khêíu.
Nhûäng nûúác cố nïìn cưng nghiïåp phất triïín mẩnh trong khu
vûåc cố xu hûúáng ûu tiïn cho nhêåp khêíu nhùçm àấp ûáng nhu cêìu
tiïu dng nhûäng sẫn phêím ca cưng nghiïåp chïë biïën. Àưìng thúâi
hổ cng thûåc thi 1 chđnh sấch thụë quan bẫo hưå cho phếp gip
àúä nhûäng nghânh cưng nghiïåp non trễ trong nûú
ác. Ngoẩi trûâ
lơnh vûåc giâu lûãa thò cưng nghiïåp hoấ úã cấc qëc gia vng Võnh
vêỵn côn rêët hẩn chïë do chđnh ph chó ch trổng àïën cưng
nghiïåp hoấ dêìu.
Hêåu quẫ lâ cëi thêåp niïn 80, àẩi àa sưë cấc nûúác nây àïìu
lêm vâo tònh trẩng thêm ht cấn cên thu chi mưåt cấch trêìm
trổng. Nhûäng kïë hoẩch phất triïí
n kinh tïë ph thåc quấ
nhiïìu vâo sûå trúå gip ca nûúác ngoâi. Nhûäng nhâ cêìm quìn
phẫi àûúng àêìu cng mưåt lc vúái hai vêën àïì: mưåt lâ cêìn thiïët
phẫi àêìu tû vâo cấc lơnh vûåc sẫn xët, hai lâ nguy cú khưng
kiïím soất àûúåc giấ cẫ nhûäng sẫn phêím thiïët ëu ln ln
biïën àưå
ng. Hún nûäa, nghânh cưng nghiïåp vêỵn côn úã bûúác phất
triïín khúãi àêìu lẩi cố cú cêëu nhûäng xđ nghiïåp riïng lễ khưng ùn
khúáp vúái nhau. Trong tònh trẩng phất triïín hiïån tẩi thò cêëu
trc cưng nghiïåp nhû vêåy thûåc sûå khưng thc àêíy àûúåc nïìn
kinh tïë. Viïåc tưí chûác lẩi cú cêëu nưng nghiïåp lâ rêët cêìn thiïët
nhûng thûåc tïë quấ
trònh xc tiïën nây lẩi vêëp phẫi nhiïìu lûåc
cẫn: thiïëu cấc cú súã hẩ têìng, nhûäng nhûúåc àiïím ca cấc kïë
hoẩch phất triïín, nhûäng bêët àưìng quan àiïím trong viïåc lûåa

chổn cấc nghânh nghïì àûúåc ûu tiïn, thiïëu nhûäng cấn bưå cố
nùng lûåc.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
376

Trïn thûåc tïë, viïåc chín bõ cho mưåt giai àoẩn sau thúâi dêìu
lûãa lẩi khưng nùçm trong mưåt dûå ấn lêu dâi. Chiïën lûúåc dûå
phông nây chó têåp trung vâo mưåt sưë hoẩt àưång quan trổng
nhêët thúâi đt cố mưëi liïn hïå vúái cấc lơnh vûåc kinh tïë khấc vâ cố
hiïåu quẫ kđch thđch khưng cao. Rêët nhiïìu qëc gia trong khu
vûåc lẩi lâm trêì
m trổng hún sûå bêët àưìng nây bùçng viïåc xêy
dûång mưåt nghânh cưng nghiïåp dûåa trïn nhûäng húåp chêët
hiàrưcacbua (nghiậ lâ cưng nghiïåp hoấ dêìu) ch ëu lâ phc
v cho xët khêíu.
Nïëu dûåa vâo hïå thưëng nhûäng tiïu chđ phûác tẩp ca Liïn
Hiïåp Qëc (vđ d nhû tiïu chđ vïì mûác tiïu th bònh qn theo
àêìu ngûúâi, sẫn lûúång thếp, tònh hònh vê
ån chuín vâ lûu thưng
hâng hoấ) àïí àấnh giấ mûác àưå cưng nghiïåp hoấ ca cấc qëc
gia nây, ta sệ thêëy cố mưåt sûå chïnh lïåch lúán giûäa nhûäng nûúác
cưng nghiïåp vúái cấc qëc gia khấc trong khu vûåc. Nhûng têët cẫ
àïìu cố àùåc àiïím chung lâ nghânh cưng nghiïåp, nhêët lâ cưng
nghiïåp chïë biïën chûa mêëy phất triï
ín. Nhûäng dûå ấn thc àêíy
sẫn xët trong cưng nghiïåp hoẩt àưång kếm hiïåu quẫ do thiïëu
sûå húåp tấc khu vûåc, ëu kếm vïì k thåt cưng nghïå vâ do ẫnh
hûúãng ca loẩi hònh cưng nghiïåp àùåc th.
 Viïåc tấi sûã dng àưìng àư la dêìu lûãa.
Tûâ nùm 1973, cún sưët nùng lûúång àậ bng nưí trïn toân bư

å
hïå thưëng kinh tïë thïë giúái, kếo theo sûå phên chia quìn lûåc tâi
chđnh qëc tïë.
Àêìu thêåp niïn 80, mưåt cåc cẩnh tranh gay gùỉt àậ diïỵn ra
trong hïå thưëng tâi chđnh qëc tïë xung quanh sûå biïën àưång ca
àưìng àư la dêìu lûãa. Nhûäng nûúác cố nhiïìu hâng tưìn mën
chuín hûúáng àêìu tû do vêåy chó cố 60% sûå hn vưë
n múái àêy
ca O. P. E. P lâ àûúåc thûåc hiïån vúái àưìng àư la. Trong cåc
cẩnh tranh tấi sûã dng àưìng àư la dêìu lûãa, Nhêåt Bẫn lâ qëc
gia cố nhûäng thânh tđch àấng kïí nhêët: nùm 1980, àưìng àư la
dêìu hoẫ àậ bao trm lïn nïìn kinh tïë Nhêåt theo 3 hûúáng chđnh
lâ nhâ bùng, mua trấi phiïëu, mua cưí phêìn. Àiïìu àố cho phếp
Nhêåt Bẫn vûúåt qua àûú
åc cåc khng hoẫng dêìu lûãa lêìn thûá 2.
Trong quấ trònh quay vông àưìng àư la dêìu lûãa, nhûäng nûúác
khưng cố dêìu lûãa lâ nhûäng ngûúâi cëi cng cêìn vưën tû bẫn.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
377

Nhûäng ngên hâng mưi giúái ca cấc nûúác àang phất triïín bùỉt
àêìu àống mưåt vai trô qëc tïë quan trổng. Cng vúái viïåc àưìng àư
la dêìu lûãa xët hiïån trïn thõ trûúâng tâi chđnh thïë giúái, cấc qëc
gia cố nhiïìu hâng tưìn ngây câng nêng cao àûúåc khẫ nùng kiïím
soất sûå lûu thưng vưën àêìu tû. Hổ múã rưång thïm hïå thưëng ngên
hâng mưi giúái àïí phên tấn nhûäng nguy cú phấ sẫn àưìng thúâi
ch trổng àïën viïåc thay àưíi hûúáng àêìu tû. Bïn cẩnh àố, hổ
cng tiïën hânh kiïím soất cêín thêån hún viïåc sûã dng vưën vâ ấp
dng nhûäng thao tấc nghiïåp v ngên hâng trûåc tiïëp trïn giúái
doanh thûúng thïë giúái.

Thïë nhûng chiïën tranh vng Võnh nưí ra àậ
lâm cho cåc
khng hoẫng dêìu lûãa tiïìm tâng trúã nïn nghiïm trổng hún. Sûå
kiïån Irùỉc vâ Cưoết lẩi xët khêíu dêìu lûãa thư trïn thõ trûúâng
vâ viïåc àấnh thụë nhûäng sẫn phêím dêìu hoẫ trong nhûäng nûúác
cưng nghiïåp hoấ àậ lâm cho giấ cẫ ca 1 àún võ dêìu lûãa giẫm
xëng. Cëi nùm 1993, thõ trûúâng dêìu lûãa v
ng Võnh tun bưë
giẫm sẫn lûúång dêìu thư ca hổ àïí giûä giấ trïn thõ trûúâng, båc
cấc nhâ sẫn xët khưng cố dêìu lûãa phẫi tiïën hânh thûúng
lûúång.
 Nghânh nưng nghiïåp - nẩn nhên ca cåc khng hoẫng
dêìu lûãa.
Sûå thêm ht lûúng thûåc, thûåc phêím lâ vêën àïì nghiïm trổng
nhêët mâ cấc qëc gia kha
ác trong khu vûåc phẫi àûúng àêìu
trong cún sưët dêìu lûãa.
Àưëi vúái toân miïìn Trung Àưng, nghânh nưng nghiïåp lâ mưåt
trong nhûäng nẩn nhên hâng àêìu ca cåc khng hoẫng dêìu
lûãa. Xët khêíu nưng nghiïåp giẫm àấng kïí tûâ nùm 1970 (95%
tưíng khưëi lûúång xët khêíu) àïën nùm 1980 (hún 20%). Sẫn
xët nưng nghiïåp suy thoấi, khưng à àấp ûáng cho thõ trûúâng
nưåi àõa trong khi ào
á vâo nùm 1970, mưåt sưë qëc gia côn cố
nưng sẫn thûâa àïí xët khêíu. Thêåm chđ mưåt sưë nûúác nưng
nghiïåp truìn thưëng nhû Irùỉc, men àậ phẫi nhêåp khêíu
hâng nùm 50% nưng sẫn tiïu th trïn thõ trûúâng nưåi àõa (so
vúái trûúác kia lâ 30%). Trong vông 10 nùm, chi phđ nhêåp khêíu
àậ tùng lïn rêët nhiïìu, tûâ 15 àư la/ ngûúâi lïn túái 300 — 500 àư
la/ ngûúâi. Cng thúâi gian àố, tưëc àưå tùng trûúã

ng sẫn xët chó
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
378

àẩt 2% trong àố ch ëu lâ ca lơnh vûåc chùn ni. Nhòn
chung, nùng sët rêët thêëp.
Nhû chng ta àậ biïët, nưng nghiïåp àống mưåt vai trô ch àẩo
trong nïìn kinh tïë ca àẩi bưå phêån cấc qëc gia thåc khu vûåc
Trung Àưng (kïí cẫ nhûäng nûúác cố dêìu lûãa). Tuy nhiïn, mûác
àống gốp ca nưng nghiïåp vâo tưíng thu nhêåp qëc dên ngây
câng gia
ãm. Hún nûäa, dên sưë lẩi tùng nhanh hún tưëc àưå phất
triïín ca nưng nghiïåp, têët ëu dêỵn àïën tònh trẩng phẫi tùng
cûúâng nhêåp khêíu nưng sẫn. Ngun nhên chđnh ca viïåc giẫm
st nưng nghiïåp úã àêy lâ do thiïëu vưën àêìu tû, do thiïëu nhûäng
k thåt khai thấc cấc tiïìm nùng thiïn nhiïn lâ àêët vâ nûúác.
Bïn cẩnh àố, cú cêëu kinh tïë Trung Àưng ch ëu lâ
nhûäng lao
àưång nhêåp cû, do vêåy tònh trẩng hiïån nay ca nghânh nưng
nghiïåp cố thïí coi lâ mưåt phẫn ûáng tûå nhiïn ca cåc khng
hoẫng dêìu lûãa. Hiïån nay, vêën àïì sất nhêåp trong lơnh vûåc nưng
nghiïåp lâ mưåt àưìi hỗi cêëp bấch trong hoân cẫnh phûác tẩp ca
Trung Àưng: nhûäng vêën àïì vïì cú cêëu nưng nghiïåp, thiïëu cưng
nhên la
ânh nghïì cố trònh àưå.
 Chêu Phi-mưåt nẩn nhên.
Chêu Phi lâ chêu lc phẫi gấnh chõu nhûäng hêåu quẫ nùång
nïì nhêët trong cåc khng hoẫng dêìu lûãa nhûäng nùm 1980. Sûå
tùng dên sưë quấ nhanh, khđ hêåu khư cùçn úã Sahel, nhûäng sai
lêìm trong quẫn l, nhûäng hêåu quẫ giấn tiïëp ca nhûäng biïën

àưång kinh tïë, têët cẫ cấc tấc nhên nâ
y têåp trung lẩi àïí cư lêåp
nïìn kinh tïë chêu Phi.
Hiïån nay, lc àõa àen chêu Phi àang phẫi àûúng àêìu vúái rêët
nhiïìu nguy cú. C thïí lâ nïìn kinh tïë ca lc àõa nây àậ bõ tï
liïåt vâ kếm phất triïín nhêët trïn thïë giúái, thêåm chđ chêu Phi
côn cố nguy cú bõ gẩt ra ngoâi hïå thưëng kinh tïë thïë giúái. Mûác
thu nhêåp bònh qn theo àêìu ngûúâi mưỵi nùm giẫm trung bònh
4,4% (tûâ
nùm 1980). Cấc nûúác nghêo nhêët trong khu vûåc cố thu
nhêåp bònh qn theo àêìu ngûúâi thêëp hún cẫ mûác thu nhêåp ca
nùm 1960. Tûâ thêåp niïn 40, lêìn àêìu tiïn trong lõch sûã kinh tïë
thïë giúái cố mưåt khu vûåc lêm vâo tònh trẩng suy thoấi tuåt àưđ.
150 triïåu dên chêu Phi bõ àe doẩ trûåc tiïëp búãi nẩn àối vâ tònh
trẩng kếm dinh dûúäng. Chđnh ph ca àa sưë cấc qëc gia chêu