Địa lý kinh tế Phần 11

G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
402

àïën 1993 nhùçm núái lỗng hâng râo thụë quan bẫo hưå. Trong
lơnh vûåc ư tư, mưåt sưë qëc gia nhû Phấp, Italia àậ àưëi àêìu vúái
Nhêåt Bẫn bùçng cấch êën àõnh t lïå phêìn trùm nhêåp khêíu àûúåc
phếp (khưng vûúåt quấ 3 hóåc 4% tưíng sẫn lûúång qëc gia).
Thêåm chđ úã Phấp, vâo nùm 1982, mưåt vâi hậng sẫn xët trong
nûúác (nhû Poitiers) àậ
tòm à mổi cấch, kïí cẫ cẩnh tranh
khưng lânh mẩnh àïí kòm hậm sûå nhêåp khêíu mùåt hâng mấy
ghi hònh tûâ ca Nhêåt Bẫn. Siïu cûúâng Nhêåt Bẫn cng khưng
chõu nhûúång bưå. Qëc gia nây àậ thûåc thi chđnh sấch thụë
quan bẫo hưå. C thïí lâ viïåc àêìu tû trûåc tiïëp vâo thõ trûúâng
nûúác ngoâi àậ bõ cêëm àoấ
n trong mưåt thúâi gian dâi nhùçm bẫo
vïå cho nïìn cưng nghiïåp sú khai. Viïåc bùỉt båc tn th nhûäng
tiïu chín nhêåp khêíu vêỵn tỗ ra lâ mưåt v khđ cố hiïåu lûåc úã
Nhêåt Bẫn.
 Sûå têåp trung tâi chđnh.
Nhûäng cåc cẩnh tranh gay gùỉt trong lơnh vûåc tâi chđnh
giûäa cấc qëc gia trïn thïë giúái àậ nưí ra vâo cåc khng hoa
ãng
giai àoẩn 1970 - 1990.
Viïåc àêíy mẩnh têåp trung tâi chđnh lâ mưåt hiïån tûúång àùåc
th ca nhûäng thúâi kò khng hoẫng. Khấi niïåm “têåp trung”
trong lơnh vûåc nâo àố àûúåc sûã dng khi sưë hậng sẫn xët nùỉm
giûä phêìn lúán thõ trûúâng cố xu hûúáng giẫm dêìn - àêy lâ mưåt
tiïu chđ khấc àïí àấnh giấ mûác àưå
têåp trung - hay khi t lïå
ngûúâi lao àưång trong cấc cưng ty àưåc quìn trïn mưåt lơnh vûåc

nâo àố tùng lïn so vúái tưíng sưë lao àưång hoẩt àưång trong lơnh
vûåc àố.
Mưåt trong nhûäng àùåc trûng biïíu hiïån sûå phất triïín kinh tïë
lâ nhu cêìu vïì tùng cûúâng àêìu tû vïì chêët lûúång vâ sưë lûúång àôi
hỗi cao hún giai àoẩn trûúác. Àïí àêíy mẩnh kha
ã nùng sẫn xët,
cấc xđ nghiïåp cêìn phẫi múã rưång quy mư vâ chinh phc nhûäng
thõ trûúâng rưång lúán hún. Trong cåc khng hoẫng ca thêåp niïn
30 ngûúâi ta àậ ghi nhêån sûå phất triïín ca nhûäng têåp àoân cưng
nghiïåp lúán nhû Ford, General Motors. Têìm quan trổng trong
viïåc múã rưång quy mư sẫn xët vâ thõ trûúâng tiïu th àûúåc cng
cưë hún nûäa trong thúâi k
khng hoẫng nhûäng nùm 1970 - 1990
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
403

vúái sûå hònh thânh ca cấc cưng ty àa qëc gia cố khẫ nùng chi
phưëi thõ trûúâng qëc tïë.
Cấch àún giẫn nhêët àïí phất triïín quy mư àưëi vúái cấc xđ
nghiïåp lâ xêy dûång nhûäng àún võ sẫn xët múái thu ht mưåt
lûúång nhên cưng lúán hún nhùçm àấp ûáng cho mưåt thõ trûúâng
rưång lúán hún. Nhûng hònh thûác phất triïín nưåi tẩi nây thûúâng
chó ph hú
åp vúái nhûäng giai àoẩn thõnh vûúång ca xđ nghiïåp.
Côn trong thúâi k khng hoẫng, toân bưå nïìn sẫn xët bõ àẫo
lưån vïì cú cêëu vâ cố nhûäng biïën àưång mẩnh thò cấch tưët nhêët lâ
thûåc hiïån têåp trung tâi chđnh bùçng cấch thêu tốm hay sất
nhêåp vúái àưëi th cẩnh tranh khấc. Viïåc têåp trung tû bẫn diïỵ
n
ra trong súã giao dõch chûáng khoấn. Khi hai cưng ty lúán àưìng

húåp nhêët lẩi thò mổi viïåc trao àưíi, mua bấn lẩi cưí phêìn diïỵn ra
sn sễ. Nhûng nïëu cố nhûäng mêu thỵn vïì quìn lúåi thò
hậng sẫn xët lúán hún sệ àïì nghõ vúái cấc cưí àưng ca cưng ty
mâ hổ mën thêu tốm nhûúång lẩi cưí phêìn cho mònh àïí nùỉm
quìn quẫn ly
á cưng ty.
Viïåc têåp trung tâi chđnh trong cåc khng hoẫng nhûäng
nùm 1970 - 1990 búãi àùåc trûng búãi quy mư qëc tïë ca nố.
Thêåt vêåy, cåc cẩnh tranh trong nhûäng súã giao dõch chûáng
khoấn khưng chó xẫy ra giûäa cấc cưng ty vâ nhâ bùng ca mưåt
qëc gia mâ côn bng nưí giûäa cấc têåp àoân àa qëc gia (vúái sûå
gip àúä ca nhâ nûúác). Nùm 1988, Nhâ
bùng Suez àậ thêu tốm
cưng ty Sociếtế gếnếrale ca Bó côn têåp àoân Bridgestone ca
Nhêåt Bẫn àậ mua lẩi cưng ty Firestone — mưåt cưng ty lúán thûá 2
ca M chun sẫn xët lưëp xe cấc loẩi. Trong thêåp niïn 80,
rêët nhiïìu hậng sẫn xët ca chêu Êu àậ bõ cấc cưng ty khưíng
lưì ca cấc qëc gia khấc (M, Nhêåt) mua lẩi. Bïn cẩnh àố lẩi
cố nhû
äng cưng ty ca M phẫi phên quìn quẫn l cho mưåt sưë
hậng ca chêu Êu vâ Nhêåt Bẫn. Tûâ nùm 1975 àïën nùm 1985,
Hoa K àậ liïn kïët vúái chêu Êu vâ thu ht mưåt lûúång khưíng lưì
tû bẫn nûúác ngoâi.
Lơnh vûåc àiïån tûã: Tûâ cëi nhûäng nùm 1960, Nhêåt àậ vûún
lïn àûáng võ trđ sưë 1 trong lơnh vûåc àiïån tûã. Cng vúái viïåc phất
triïín ch
ëu cấc thiïët bõ àiïån tûã dên dng, qëc gia nây ngây
câng bỗ xa Hoa K Vâ cấc nûúác Àưng Êu tûâ thêåp niïn 70 trúã
lẩi àêy.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i

404

Thiïët bõ àiïån: Lơnh vûåc sẫn xët nây cung ûáng nhûäng ph
tng àiïån, nhûäng thiïët bõ àiïån lúán (àưång cú, mấy phất) vâ
nhûäng thiïët bõ àiïån dên dng. Vâo nhûäng nùm 1980, Nhêåt
Bẫn àậ chinh phc àûúåc thõ trûúâng qëc tïë vâ trúã thânh mưåt
trong nhûäng nhâ àưåc quìn vïì thiïët bõ àiïån. Sau khi vûúåt lïn
siïu cûúâng M úã
thêåp niïn 70, Nhêåt àậ nhanh chống liïn kïët
vúái thõ trûúâng Àưng Êu vâo nùm 1983. Nhûäng thiïët bõ àiïån
dên dng vâ cấc ph tng àiïån ca Nhêåt chiïëm ûu thïë hún
hùèn nhûäng sẫn phêím ca Àưng Êu nhûng trong lơnh vûåc chïë
tẩo thiïët bõ àiïån cúä lúán, Nhêåt múái chó sấnh ngang Àưng Êu vâ
àang ra sûác àêìu tû àïí chiïëm lơnh thõ trûúâng. Trong thêåp niïn
70, Nhêåt Bẫn, chêu Êu, chêu Ấ lâ 3 khu vû
åc chi phưëi lơnh vûåc
sẫn xët nây vúái t lïå tûúng àưëi cên bùçng. Tûâ nùm 1971, võ trđ
àưåc quìn nây ch ëu lâ ca cấc qëc gia àang phất triïín úã
chêu Ấ (àùåc biïåt lâ Trung Qëc, Nam Triïìu Tiïn, Àâi Loan,
Hưìng Cưng- ba qëc gia sau cng nây hiïån àûúåc mïånh danh lâ
3 trong 4 “con rưìng'' chêu ấ). Tûâ àố àïën nay, Àưng Nam Ấ
khưng ngûâng vûún lïn trïn cấc khu vûå
c khấc vïì lơnh vûåc nây.
Cưng nghiïåp cú khđ: Lâ mưåt nhên tưë quan trổng quët àõnh
quìn lûåc cưng nghiïåp ca mưåt qëc gia, cưng nghiïåp cú khđ
phất triïín úã chêu Êu (àùåc biïåt lâ Àûác). Trong sët cåc khng
hoẫng, nûúác Nhêåt ln giûä mưåt võ trđ ưín àõnh trong lơnh vûåc
chïë tẩo mấy, trong khi àố nghânh cưng nghiïåp cú khđ ca M
àậ trẫi qua nhûäng bûúác thùng trêìm.
Cưng nghiïåp hoấ hổc: chêu Êu àậ vâ àang chiïëm lơnh mưåt

trong nhûäng võ trđ àưåc quìn trïnlơnh vûåc nây vúái nhûäng sẫn
phêím dûúåc, nhûåa, lưëp xe, xi mùng, phên hoấ hổc vâ cấc sẫn
phêím vïå sinh. Cëi thêåp niïn 60 cưng nghiïåp hoấ hổc ca M
vêỵn côn ngang hâng vúái chêu Êu nhûng kễ tûâ nùm 1980, lơnh
vûåc nây àậ cố sûå suy thoấi rộ rïåt.

Mưåt thõ trûúâng qëc tïë thưëng nhêët.
Trong giai àoẩn 1945 - 1970, cấc nûúác cưng nghiïåp hoấ phất
triïín theo mư hònh sẫn xët dêy truìn lùỉp rấp ca M vâ ûu
tiïn cho nhûäng mùåt hâng tiïu dng thõnh hânh úã M lâ ư tư vâ
cấc thiïët bõ àiïån dên dng. Sûå phất triïín kinh tïë nây àûúåc
thûåc hiïån dûåa trïn nïìn tẫng qëc gia vâ chu
ã ëu dânh cho
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
405

viïåc tiïu th trong nûúác búãi vò thõ trûúâng nưåi àõa cng à lúán
àïí àẫm bẫo àêíy mẩnh sẫn xët (vđ d nhû cấc loẩi mấy thu
hònh àen trùỉng rêët phưí biïën trong nhûäng nùm 60 -70). Nhûng
câng ngây k thåt cưng nghïå câng phûác tẩp hún àôi hỗi
nhûäng khoẫn àêìu tû khưíng lưì (vđ d nhû viïåc sẫn xët vư
tuën mâu cêìn nhiïì
u vưën hún vư tuën àen trùỉng). Do vêåy, cấc
cưng ty qëc gia cêìn phẫi múã rưång thõ trûúâng vâ tùng cûúâng
xët khêíu nhùçm àẫm bẫo khẫ nùng sinh lúåi lúán. Khi khưëi
lûúång sẫn phêím xët ra nûúác ngoâi tùng àïën mưåt mûác àưå nâo
àố sệ thc àêíy cấc hậng sẫn xët àùåt ra cấc chi nhấnh ca hổ
úã cấ
c thõ trûúâng qëc tïë, nghơa lâ cưng ty àố àậ tham gia vâo
quấ trònh hưåi nhêåp thïë giúái vâ trúã thânh mưåt cưng ty àa qëc

gia. Nhû vêåy lâ cấc cưng ty nây vâ cấc ngên hâng àậ tẩo lêåp
nïn trong thêåp niïn 70 mưåt khưng gian kinh tïë húåp nhêët trïn
phẩm vi toân cêìu. Trïn thõ trûúâng qëc tïë nây núi cấc xđ
nghiïåp qëc doanh tỗ ra thua kếm nhûäng cưng ty vâ nhâ bùng
nùng àư
ång, nhẩy bến, Hoa K àậ mêët ài ẫnh hûúãng ca mònh
àưëi vúái nïìn sẫn xët ca cấc qëc gia khấc. Mư hònh kiïíu mêỵu
M àậ khưng côn ûu thïë nûäa. Trong lơnh vûåc sẫn xët, rưbưët
hoấ, Nhêåt Bẫn vâ R. F. A ca Phấp àậ chiïëm lơnh àûúåc thõ
trûúâng thïë giúái côn trong tiïu dng, mùåt hâng àưì ùn nhanh
ca M, àa
âi Walkman ca Nhêåt vâ sûäa chua ca Phấp lâ
nhûäng sẫn phêím àûúåc ûa chång nhêët.
Khưng chó thưëng nhêët vïì tû bẫn cưng nghiïåp vâ nhâ bùng,
khưng gian kinh tïë thïë giúái côn àùåt ra nhûäng tiïu chín sẫn
xët chung. Khẫ nùng àấp ûáng àûúåc nhûäng quy àõnh nây ca
mưåt qëc gia hay mưåt cưång àưìng kinh tïë ph thåc vâo sûå
thâ
nh cưng hay thêët bẩi ca nhûäng hậng sẫn xët cưng nghiïåp
trong viïåc àêìu tû cho nhûäng cưng nghïå múái. Bïn cẩnh nhûäng
thån lúåi thò viïåc thưëng nhêët nhûäng chín mûåc sẫn xët cng
kếo theo sûå àưìng nhêët vïì tiïu th hay nối cấch khấc lâ mưåt xu
hûúáng chẩy theo mưët. Trïn phûúng diïån tâi chđnh, viïåc húåp
nhêët thõ trûúâng qëc tïë
kếo theo sûå phất triïín cưng nghïå thưng
tin liïn lẩc côn hún cẫ viïåc thưëng nhêët thõ trûúâng hâng hoấ.
Quấ trònh thưëng nhêët thõ trûúâng thưng qua cấc chi nhấnh
cưng nghiïåp vâ hïå thưëng ngên hâng.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
406

Thõ trûúâng thïë giúái àang tûâng bûúác àûúåc thưëng nhêët nhúâ
vâo viïåc àa qëc gia hoấ nhûäng hậng sẫn xët vâ ngên hâng.
Cng vúái viïåc múã rưång nhûäng chi nhấnh úã nûúác ngoâi, nhûäng
têåp àoân cưng nghiïåp vâ hïå thưëng nhâ bùng àậ xấc àõnh phẩm
vi khưng gian àa qëc gia tûúng àûúng vúái tưíng sưë khu vûåc mâ
hổ chi phưë
i àûúåc, Mùåc d khưng bao trm toân cêìu nhûng
khưng gian àa qëc gia nây àậ chiïëm lơnh thõ trûúâng qëc tïë vâ
mang tđnh àa cûåc. Ngoâi 3 cûåc kinh tïë lúán lâ miïìn Bùỉc chêu
M, chêu Êu, Nhêåt Bẫn, chng ta cng nhêån thêëy sûå hònh
thânh mưåt sưë tiïíu cûåc quanh cấc nûúác cưng nghiïåp múái úã chêu
ấ, Braxin, Mïhicư, Ưxtrêylia vâ Nam Phi. Nhûäng cưng ty vâ
ngên hâng àa qëc gia thûå
c hiïån thưëng nhêët thõ trûúâng mong
mën bùçng viïåc tung ra khùỉp núi nhûäng sẫn phêím cng loẩi,
cng nhûäng k thåt sẫn xët, cng nhûäng dẩng tiïu th vâ
cng hònh thûác tưí chûác lao àưång. Têët nhiïn lâ trong quấ trònh
nây, hổ sệ phẫi àûúng àêìu vúái nhûäng àùåc àiïím riïng biïåt ca
thõ trûúâng mâ hổ chiïëm lơnh: àố
lâ sûå khấc nhau vïì mûác lûúng,
vïì giấ trõ tiïìn tïå qëc gia, vïì t lïå lẩm phất, t sët lúåi nhån,
vïì trònh àưå phất triïín kinh tïë cng nhû nhûäng bêët àưìng trong
chïë àưå chđnh trõ, ngưn ngûä vâ vùn hoấ. Tuy nhiïn, khuynh
hûúáng àưìng nhêët thõ trûúâng qëc tïë lẩi tỗ ra cố sûác hêëp dêỵn hún
nhûäng quìn lúå
i cấ biïåt hay nhûäng àùåc th ca qëc gia. Trong
chiïën lûúåc kinh tïë ca mònh, cấc cưng ty àa qëc gia nây ln
ch trổng àïën nhûäng àùåc àiïím chung cố thïí cố giûäa cấc thõ
trûúâng ca hổ. Vđ d nhû sûå phất triïín ca tin hổc lâ mưåt thûåc

tïë khưng thïí ph nhêån àûúåc trïn toân bưå cấc nûúác cưng nghiïåp
hoấ
, àùåc tđnh chung nây sệ rêët quan trổng àưëi vúái viïåc múã rưång
thõ trûúâng ca cấc nhâ sẫn xët cưng nghiïåp. Bưå vi xûã l ra àúâi
lâ kïët quẫ ca mưåt cåc cấch mẩng trong sẫn xët cng nhû
trong tiïu dng nhûäng sẫn phêím cố thúâi hẩn sûã dng lêu bïìn.
Nhúâ vâo nhûäng con bổ àiïån tûã àûú
åc câi vâo trong xe ư tư vâ cấc
thiïët bõ àiïån dên dng, ngûúâi ta cố thïí thûåc hiïån tûå àưång hoấ.
Trong lơnh vûåc y tïë sûác khoễ, ngay khi cưng nghiïåp k thåt
hoấ sinh nghiïn cûáu thânh cưng mưåt vùỉc xin hay mưåt loẩi thëc
múái thò hêìu nhû cng mưåt lc nhûäng sẫn phêím nây àûúåc tung
ra trïn thõ trûúâng qëc tïë. Nhû vêåy, thûåc chêët nhûäng àù
åc th
kinh tïë ca mưỵi qëc gia khưng phẫi lâ lûåc cẫn ca quấ trònh
thưëng nhêët thõ trûúâng thïë giúái. Thêåm chđ khi àậ àûúåc chêëp