Địa lý kinh tế Phần 9

G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
322

cưng c ca chng cng àậ phất triïín rêët nhiïìu nhùçm àưëi phố
vúái nhûäng thûã thấch múái: lưëi thoất àưåc lêåp ca cấc nûúác àang
phất triïín, sûå ph quët quy àưíi àưìng àư-la, khng hoẫng núå
nêìn, nhûäng biïën àưång ca thûúng mẩi qëc tïë. Bïn cẩnh
nhûäng quan àiïím ng hưå, vêỵn co
á nhûäng kiïën chó trđch cấc tưí
chûác nây, trïn thûåc tïë, rêët hiïëm cấc qëc gia cố thïí àûáng lêu
dâi bïn lïì ca hïå thưëng qëc tïë mâ cấc tưí chûác nây lâ nhûäng
ngûúâi “gấc cưíng” ca hïå thưëng àố.
 Thûúng mẩi qëc tïë.
Hiïåp ûúác chung vïì thụë quan vâ mêåu dõch (GATT) ê
ën àõnh
cấc ngun tùỉc thûúng mẩi qëc tïë, lâ cưng c ûu ấi trong viïåc
phấ bỗ mổi hâng râo ngùn cấch nïìn kinh tïë thïë giúái.
Hiïåp ûúác nây àûúåc k kïët nùm 1947 tẩi Genêve àûúåc xem
nhû mưåt húåp àưìng thûúng mẩi àa phûúng, dûåa trïn cú súã tûúng
trúå vâ cng cố lúåi, nhùçm àẩt àûúåc mưåt sûå cùỉt giẫm nhiïìu hún
cấc hâng râo thụë quan vâ cấc trúã lûåc trong mêåu dõch, trïn
tinh thêìn loẩi bỗ nhûäng phên biïåt àưëi xûã trïn phûúng diïån
thûúng mẩi qëc tïë. Hiïåp àõnh nây àûúåc àõnh hûúáng dêìn dêìn
vïì mưåt sûå tûå do-mêåu dõch thïë giúái. Àiïìu cưët ëu trong nhûäng
cưë gùỉng phấ bỗ cấc hâng râo thụë quan trûúác hïët liïn quan
àïë
n cấc hâng hoấ chïë biïën bùçng cưng nghiïåp vâ chó khi vông
àâm phấn Uruguay (1986-1993) chơa mi nhổn vâo lơnh vûåc
nưng nghiïåp thò nố múái hûúáng àïën lơnh vûåc dõch v.
Nhûäng bûúác khúãi àêìu trong cấc khu vûåc cng vêåy, àïìu
nhùçm tùng cûúâng mêåu dõch: trong khưëi Thõ trûúâng chung, àûúåc

thânh lêåp nùm 1960, àậ hûúáng àùåc biïåt àïën sûå phấ bỗ cấ
c
hâng râo thụë quan giûäa cấc nûúác thânh viïn.
Song song vúái nhûäng cưë gùỉng (àưi khi chó múái lâ mêìm mưëng),
hưåi nhêåp thûúng mẩi khu vûåc, cấc nûúác àang phất triïín, vâo
nùm 1962 àậ tấi phc hưìi tûúãng vïì mưåt tưí chûác thûúng mẩi
qëc tïë nhên hưåi nghõ Cai-rư. Hổp lêìn àêìu tiïn nùm 1964, Tưí
chûác hiïåp ûúác liïn hiïåp qëc vï
ì thûúng mẩi vâ phất triïín (C. N.
U. C. E. D) àậ trúã thânh cú quan thûúâng trûåc ca Liïn hiïåp
qëc, àûúåc tẩo ra àïí bưí sung chưỵ khuët giûäa hai tưí chûác GATT
vâ tưí chûác Hiïën chûúng Havane vâ àïí àiïìu chónh nhûäng quan
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
323

hïå tiïìm lûåc phất sinh trong thúâi k hêåu chiïën tranh. Ngay tûâ
1964, tưí chûác nây àậ lưi cën sûå ch ca cưång àưìng qëc tïë vïì
nhûäng nûúác nghêo nhêët trong sưë cấc nûúác nghêo, àưìng thúâi tẩo
ra mưåt nhốm cấc nûúác kếm phất triïín (P. M. A). Tuy nhiïn, sûå
tùng cûúâng mêåu dõch qëc tïë àậ khưng cho phếp xoa
á ài sûå chêåm
trïỵ ca cấc nûúác àang phất triïín ngay cẫ khi mưåt sưë nûúác, àûúåc
xem lâ “cấc nûúác cưng nghiïåp múái”, dûúâng nhû àậ khưn khếo
thoất khỗi cẫnh khố xûã.
Àưång thấi tấi phên phưëi sûå giâu cố sinh ra tûâ thûúng mẩi
qëc tïë àậ khưng ngûâng quy trấch nhiïåm cho nhûäng võ thïë thu
àûúåc. Do vêåy mâ tûâ
sau Àẩi chiïën thïë giúái II cho àïën nay, thïë
àưåc quìn ca M àậ bõ phấ vúä do cố sûå xët hiïån ca Nhêåt
Bẫn vâ sûå phc hưìi, àưíi múái ca chêu Êu. Khưng gian kinh tïë

Trung Qëc (bao gưìm Trung Qëc, Àâi Loan, Hưìng Kưng) tûâ
nay giûä vai trô nhû mưåt cûåc thûá tû vïì tùng trûúãng trïn bònh
diïån thïë giúái. Vâ nố sệ phẫ
i bùỉt kõp Hoa K trong thêåp niïn
àêìu tiïn ca thïë k 21. Thïë nhûng ngûúåc lẩi, mưåt sưë khu vûåc
trïn thïë giúái dûúâng nhû bõ àêíy ra ngoâi tiïën trònh phất triïín
vúái mûác tùng trûúãng nghêo nân. Sûå tấi phư trûúng khưng ngûâng
ca sûå giâu cố àậ lâm sưëng lẩi mong mën tûå thu mònh lẩi. Chïë
àưå bẫo hưå giẫ tẩo nây thïí
hiïån dûúái dẩng tùng hâng râo phi
thụë quan vâ phất triïín cấc hiïåp àõnh song phûúng, cấc biïån
phấp trẫ àa àún phûúng. Rêët nhiïìu hiïåp àõnh “tûå hẩn chïë
mònh” àậ àûúåc k kïët nhùçm àiïìu hoâ nhêåp khêíu, vi phẩm cấc
quy àõnh ca GATT. Mùåc d vêåy, vâo nùm 1993 (côn rêët lêu
múái cố thïí khưng thûâa nhêån GATT) liïn minh chêu Êu àậ àûa
ra gúåi y
á biïën tưí chûác nây thânh mưåt thïí chïë àêìy à, lâ Tưí chûác
thûúng mẩi thïë giúái (O. M. C hay W. T. O - World Trade
Organisation). Cố trấch nhiïåm giấm sất àưång thấi múã cûãa ca
cấc thõ trûúâng àẫm bẫo sûå bònh àùèng trong trao àưíi, tưí chûác nây
côn cố quìn ấp àùåt lïånh trûâng phẩt thûúng mẩi.
 Sûå
húåp húåp tấc trong lơnh vûåc tiïìn tïå vâ tâi chđnh.
Qu tiïìn tïå qëc tïë (I. M. F) cố nhiïåm v thc àêíy sûå húåp
tấc qëc tïë trong lơnh vûåc tiïìn tïå giûäa cấc qëc gia vâ àẫm bẫo
cho hïå thưëng tiïìn tïå qëc tïë àûúåc vêån hânh mưåt cấch tưët nhêët.
Tiïìn mâ ngûúâi ta vê
ỵn thûúâng hiïíu lâ cưng c riïng ca tûâng
qëc gia, nay cố mưåt sûå ẫnh hûúãng quët àõnh trong trao àưíi
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i

324

trïn thïë giúái. Kinh nghiïåm cố nghơa àêìu tiïn trong lơnh vûåc
húåp tấc qëc tïë bùỉt àêìu trúã lẩi vâo nùm 1993 vúái viïåc hònh
thânh ca ngên hâng thanh toấn qëc tïë (BRI), ngên hâng nây
cố nhiïåm v tẩo thån lúåi cho húåp tấc giûäa cấc ngên hâng
Trung ûúng vâ àún giẫn hoấ cấc hoẩt àưång tâi chđnh qëc tïë.
Nhûng chó sau thïë chiïë
n 2, cấc qëc gia múái quët àõnh thïí chïë
hoấ sûå húåp tấc tiïìn tïå ca mònh, nhùçm dûå àoấn cấc cåc khng
hoẫng cố thïí xẫy ra trong tûúng lai. Chđnh vò vêåy mâ hổ àậ
thânh lêåp qu tiïìn tïå qëc tïë vâo nùm 1946 (I. M. F), mâ sûå
ẫnh hûúãng ca nố tu thåc vâo cấc têìm quan trổng ca ca
ác
ngìn tâi chđnh nố cố thïí huy àưång àûúåc, cố 3 chûác nùng chđnh:
chûác nùng phất hânh tiïìn tïå, giấm sất tiïìn tïå (duy trò tó sët
trao àưíi), vâ hưỵ trúå, cung cêëp tâi chđnh. Trong sët nhûäng nùm
1980, vai trô hưỵ trúå ca I. M. F àưëi vúái cấc nûúác àang phất triïín
vûún túái mưåt têìm cúä múái. Vâo nùm 1982, I. M. F àậ can thiïåp
vâo viïå
c quẫn lđ khng hoẫng núå nêìn lâm rung chuín hïå
thưëng tâi chđnh qëc tïë, do viïåc Mï - hi - cư khưng tưn trổng
cam kïët ca mònh. Thêåp kó 1990 àậ båc I. M. F phẫi àûáng
trûúác thấch thûác vïì mưåt sûå chuín àưíi ca nïìn kinh tïë xậ hưåi
ch nghơa sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng.
Hổc thuët vâ can thiïåp ca I. M. F àậ àẩt àûúåc nhûäng
tha
ânh cưng nhêët àõnh tu thåc vâo nhûäng bưëi cẫnh khấc nhau
nây. Ngay tûâ nùm 1946, I. M. F àậ àûa ra nhûäng àiïìu chónh vïì
mưåt hổc thuët sûãa àưíi, trong nïìn kinh tïë múã, nố tỗ ra rêët thđch

húåp vúái tònh hònh riïng ca mưỵi nûúác àang phất triïín. Sau àố,
nhûäng chûúng trònh nhùçm ưín àõnh hoấ kinh tïë vâ tâi chđnh àậ
nhûúâng chưỵ cho cấc chûúng trònh sûãa àưíi nhùçm thu
ác àêíy tùng
trûúãng trong àố cấc chûúng trònh sûãa àưíi vïì cú cêëu ngây câng
têåp trung hún vâo àêëu tranh chưëng nghêo àối.
Nhûäng cưng c vâ chûúng trònh phc v cho cấc chûúng
trònh kïí trïn cng phất triïín: cấc hiïåp ûúác múã rưång kếo dâi
trong 3 nùm bưí sung cho cấc hiïåp àõnh, xấc nhêån truìn thưëng
vúái thúâi hẩn mưåt nùm. Tuy nhiïn, sûå cưång tấ
c ca I. M. F trong
lơnh vûåc tâi chđnh trong thúâi kò ngùỉn hẩn tỗ ra khưng ph húåp
vúái tònh hònh riïng ca cấc nûúác cố mûác thu nhêåp thêëp trong
khi cấc vêën àïì tâi chđnh ca hổ vêỵn tưìn tẩi nhû mưåt cùn bïånh
kinh niïn. Chđnh vò vêåy mâ IMF àậ àûa ra mưåt “sûå dïỵ dậi trong
sûãa àưíi cú cêëu” vâ sau àố lâ “sûå dïỵ dâng vïì sûãa àưíi cú cêë
u bưí
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
325

sung” nhùçm cng vúái cấc ngìn vưën ûu àậi thúâi hẩn 10 nùm hưỵ
trúå cho sûå cưång tấc ca I. M. F àưëi vúái cấc nûúác nghêo. Vâ cëi
cng nùm 1983, I. M. F àậ àûa ra “sûå dïỵ dâng trong biïën àưíi hïå
thưëng” nhùçm hưỵ trúå cho cấc nûúác xậ hưåi ch nghơa c trong giai
àoẩn chuín àưíi sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng.
 Cung cêë
p tâi chđnh cho àêìu tû.
Sûå tûå do hoấ trao àưíi thûúng mẩi vâ tâi chđnh- àưång cú ca sûå
phất triïín - rêët cêìn cố sûå hưỵ trúå ca cấc phûúng tiïån quan trổng.
Àûúåc xêy dûång nhùçm huy àưång mưåt ngìn tiïët kiïåm dâi

hẩn trïn cấc thõ trûúâng tâi chđnh thïë giúái, Ngên hâng vò sûå tấi
thiïët vâ phất triïín thïë giúái sệ phẫi tâi trúå cho cưng cåc xêy
dûång lẩi cấc nûúác chêu Êu bõ tâ
n phấ trong chiïën tranh vâ cho
sûå phất triïín ca cấc nûúác thåc thïë giúái thûá 3 àậ giânh lẩi
àûúåc àưåc lêåp. Kïí tûâ khi àûúåc thânh lêåp, ngên hâng nây àậ trúã
thânh mưåt ngên hâng phất triïín àa phûúng nhùçm gip àúä cấc
nûúác àang phất triïín, thânh viïn àẩt àûúåc nhiïìu thânh tûåu
kinh tïë — xậ
hưåi, nêng cao àûúåc mûác sưëng cho ngûúâi dên cấc
nûúác nây. Nhû vêåy, vai trô ca nố so vúái ngûúâi anh em sinh
àưi I. M. F (vai trô ca I. M. F lâ phên tđch, àấnh giấ, cưång tấc
nghiïn cûáu cấc trẩng hëng kinh tïë) lâ rêët khấc nhau. Vúái cấc
àiïìu kiïån can thiïåp khấc nhau, Hiïåp hưåi phất triïín kinh tïë
(AID) vâ Ngên hâng tấi thiïët vâ phất triïín që
c tïë (BIRD) tẩo
thânh mưåt têåp àoân ngên hâng thïë giúái cng thûåc hiïån nhûäng
chûác nùng sau: cho vay vưën, thu ht tâi trúå bưí sung, hưỵ trúå vïì
mùåt kơ thåt, phên chia cấc hưåi àưìng kinh tïë (cung cêëp, thânh
lêåp).
Cú cêëu thïí chïë ca têåp àoân ngên hâng thïë giúái nây côn
gưìm cố 3 cú quan thânh viïn khấc àố la
â: Cưng ty tâi chđnh
qëc tïë, Hiïåp hưåi tâi chđnh qëc tïë, thânh lêåp nùm 1956,
Trung têm giẫi quët cấc tranh chêëp qëc tïë (CIRDI), vâ Cú
quan àẫm bẫo àêìu tû àa phûúng (AMGI) thânh lêåp nùm 1988.
Trong sët nûãa thïë kó tưìn tẩi ca mònh, Ngên hâng thïë giúái
dậ cố nhûäng phên tđch sấng sët, bẫo àẫm vai trô ca mònh,
liïn tiïëp phất triïín cú cêëu, hổc thuët kinh tïë
vâ cấc phûúng

tiïån can thiïåp. Nố cng àậ lêåp nïn cấc ngên hâng phất triïín
ca khu vûåc dûåa trïn khn mêỵu vâ mư hònh ca chđnh nố.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
326

Ban àêìu, Ngên hâng thïë giúái chó hoẩt àưång bố khn trong
viïåc tâi trúå cho trang thiïët bõ cú súã hẩ têìng, nùng lûúång, cưng
nghiïåp nùång vâ cưng nghiïåp. Sau cåc khng hoẫng nhûäng
nùm 1980, ngên hâng thïë giúái àậ nghiïn cûáu viïåc thiïët lêåp
ngìn vưën dânh cho chđnh sấch phất triïín tûúng lai. Trïn
thûåc tïë, cấc qëc gia trûúác àố àậ àấnh thụë nưng nghiïåp rêë
t
cao àïí tûå trang bõ cho mònh cú súã hẩ têìng vâ xêy dûång nhâ
mấy, hổ cng àùåt xung quanh nïìn cưng nghiïåp non trễ ca
mònh mưåt sûå bẫo hưå hẫi quan vâ àậ lïn nhûäng kïë hoẩch rêët
chi tiïët cho tûúng lai. Nùỉm àûúåc nhûäng sai lêìm ca nhûäng
chđnh sấch nây, ngên hâng thïë giúái àậ khuën nghõ cấc qëc
gia thânh viïn múã rưång hún cú chïë thõ trûú
âng bùçng cấch tẩo ra
mưåt mưi trûúâng thån lúåi cho cấc xđ nghiïåp ca hổ, múã cûãa nïìn
kinh tïë ca nhûäng nûúác nây ra bïn ngoâi àưìng thúâi ch trổng
àêìu tû vâo ngìn lûåc con ngûúâi vâ giûä vûäng ưín àõnh bïìn vûäng
ca kinh tïë vơ mư.
Ngên hâng thïë giúái can thiïåp vâo têët cẫ cấc khu vûåc ca
thïë giúái àang phất triïín, nhûng nhûäng nhu cêìu vïì tâi trúå rộ
râng lâ vûúåt quấ khẫ nùng kơ thåt vâ tâi chđnh ca cấc nûúác
nây. Chđnh bùçng cấch nây mâ ngûúâi ta lêìn lûúåt chûáng kiïën sûå
ra àúâi ca mưåt loẩt cấc ngên hâng nhû: Ngên hâng phất triïín
chêu Mơ, Ngên hâng phất triïín chêu ấ, Ngên hâng phất triïí
n

chêu Phi, vâ gêìn àêy nhêët lâ Ngên hâng tấi thiïët vâ phất
triïín chêu Êu (BERD). Trïn mưåt bònh diïån khiïm tưën, mưåt sưë
cấc ngên hâng khu vûåc àậ àûúåc thânh lêåp úã vng biïín Caribï,
úã Têy Phi, trung vâ Nam Phi, cấc nûúác ven biïín Àõa Trung
Hẫi vâ cấc nûúác thåc vng Trung Àưng, cấc ngên hâng khu
vûåc nây dânh cho cấc nûúác àang phất triïín sưë tiïìn tûúng
àûúng vúái sưë tiïìn cho vay ca cấc ngên hâng thïë giúái.
Nhûng têët cẫ cấc ngên hâng nây cng khưng thïí àấp ûáng
nưíi nhu cêìu ca thïë giúái thûá 3. Chđnh vò vêåy mâ cấc ngìn vưën
ca tû nhên dûúái dẩng àêìu tû trûåc tiïëp vâ àêìu tû tâi chđnh
vâo àêìu nhûäng nùm 90 àậ àống mưåt vai trô then chưët àưëi vúái
cấ
c nûúác àang phất triïín.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
327

 Sûå hònh thânh ca thïë giúái thûá ba
Kïí tûâ nhûäng nùm 1950, ngûúâi ta àậ bùỉt àêìu xïëp rêët nhiïìu
cấc nûúác thåc 2 khưëi cấc qëc gia hònh thânh sau thïë chiïën
thûá 2 vâo mưåt nhốm cấc nûúác mâ Alfred Sauvy gổi lâ cấc nûúác
thåc thïë giúái thûá 3. Àêy lâ cấch gổi tïn cố àûúåc nhúâ vâo sû
å
tûúng àưìng vúái nhâ nûúác thûá 3. Vïì àiïìu nây, Sieyes tûâng tûå
hỗi: “nhâ nûúác thûá 3” lâ gò?. Têët cẫ. Nố úã võ trđ nâo trong trêåt
tûå chđnh trõ hiïån nay?. Chùèng lâ gò cẫ. Vêåy nố cêìn àiïìu gò?.
Trúã thânh mưåt cấi gò àố.
Sûå hưỵn loẩn ca chêu Êu thûåc dên àậ àem lẩi àưåc lêåp cho
rêët nhiïìu nûúá
c, sau àố bûúác lïn trûúâng qëc tïë. Cấc qëc gia
nây àïìu cố nhûäng àiïím chung lâ: ph thåc vïì kinh tïë, nïìn

cưng nghiïåp ca hổ nhòn chung côn àang úã giai àoẩn phưi thai
vâ mưåt nïìn nưng nghiïåplẩc hêåu vúái àa sưë dên chng lâ nưng
dên. Cêìn phẫi nối thïm rùçng nïëu cấc nûúác thåc thïë giúái thûá
3 khưng bõ thåc àõa hoấ thò hổ
àïìu phẫi chõu (bùçng nhiïìu
cấch khấc nhau) sûå àư hưå ca chêu Êu vïì thûúng mẩi hóåc vïì
chđnh trõ.
Trong thïë giúái tiïìn thåc àõa, tưìn tẩi cấc qëc gia vùn minh
vâ cấc nûúác lúán úã chêu Phi, chêu Êu, chêu Mơ thúâi tiïìn Cưlưmbư
giưëng nhû úã chêu Êu. Chêu Êu chó phất triïín hún cấc qëc gia
nối trïn vâo thïë kó 16. Vâ cng chđnh vâo thúâi kò nây, mâ cấc
cûúâng qëc nhû Têy Ban Nha, Bưì
Àâo Nha, sau àố lâ Phấp, Hâ
Lan, Anh qëc, thûåc hiïån cưng qåc chinh phc thïë giúái. Viïỵn
thûúng gip chêu Êu tđch lu àûúåc nhiïìu ca cẫi vâ trúã nïn
giâu cố. Dêìn dêìn, cấc àïë chïë bùỉt àê hònh thânh vâ àûúåc duy
trò bùçng sûác mẩnh, nhêët lâ khi nố phc v cho thûúng mẩi.
Nhêån thûác àûúåc mưëi lúåi lúá
n nhû vêåy, nhûäng kễ thûåc dên àưí xư
àïën chêu Mơ, núi cố lûåc lûúång lao àưång dưìi dâo lêëp àêìy àûúåc
nhûäng thiïëu ht vïì nhên cưng tẩi chđnh qëc. Chđnh trong
hoân cẫnh nây mâ ngânh bn bấn nư lïå da àen trúã nïn phất
triïín. Hổ lâm viïåc trong nhûäng àưìn àiïìn lúán phc v cho trưìng
trổt xët khêíu, nïìn kinh tïë lc àố
ûu tiïn cho trưìng trổt vâ sẫn
xët lûúng thûåc. Cng thúâi àiïím nây, tẩi cấc nûúác chđnh qëc
cưng nghiïåp phất triïín ln kòm hậm nghïì th cưng vâ cấc
xûúãng th cưng úã bêët cûá núi nâo nố cố mùåt. Nhû vêåy, ngûúâi ta
hoân toân cố thïí nối àïën mưåt sûå phên cưng lao àưång thåc àõa.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i

328

 Chêu Mơ La tinh.
Mùåc d cấc nûúác chêu Mơ La tinh giânh àûúåc àưåc lêåp khấ súám
nhûng vêỵn côn tưìn tẩi trïn lc àõa nây nhûäng cú cêëu thåc àõa.
Khi ngûúâi Têy Ban Nha àùåt chên lïn lc àõa nây, ngûúâi dên
bẫn àõa àậ phẫi chõu mưåt thẫm hoẩ diïåt chng, dên sưë giẫm ài
nhanh chống khưng chó búãi cấc cåc tân sất ln ài kêm cấc
cåc chinh phc mâ côn do cấc bïånh têåt phất sinh bùỉt ngìn
tûâ chêu Êu vâ do hê
åu quẫ ca lâm viïåc quấ sûác trong cấc hêìm
mỗ vâ trong nưng nghiïåp àưëi vúái nhûäng ngûúâi da àỗ Anh
Àiïng. Tuy nhiïn, sau àố dên cû úã àêy àậ àûúåc bưí sung do cấc
dông di cû tûâ chêu Phi (bn bấn nư lïå da àen), tûâ Àûác, , Bưì
Àâo Nha, Têy Ban Nha (tûâ thïë kó 20).
Ngay tûâ àêìu thïë kó 19, sưë lûúång ngûúâi Têy Ban Nha tẩi cấc
nûúác àưåc lêåp trïn chêu lc nây àậ
tùng lïn àấng kïí. Trong mưåt
thúâi gian dâi, Têy Ban Nha àậ khai thấc mưåt lûúång rêët lúán cấc
ngìn tâi ngun thiïn nhiïn úã àêy, lêëy ài mưåt phêìn tiïìm nùng
ca hổ. Nhûäng khố khùn ban dêìu nây câng trúã nïn chưìng chêët
do sûå ëu kếm trong viïåc khai khêín àêët hoang.
Cưng cåc khai thấc thåc àõa thúâi k tiïìn cưng nghiïåp
khiïën cú cêëu xậ hưåi dêåm chên ta
åi chưỵ, do àố hẩn chïë, kòm hậm
sûå phất triïín kinh tïë mùåc d úã nhiïìu núi àậ dânh àûúåc àưåc lêåp
tûâ rêët súám. úã nhiïìu vng, cú cêëu rìng àêët kếm phất triïín cho
d àậ tiïën hânh cẫi cấch rång àêët. Cng song song tưìn tẩi
vúái cấc àiïìn trang lúán àûúåc khai thấc dûúá
i hònh thûác quẫng

canh vúái viïåc sûã dng àêët lâ cấc àiïìn trang nhỗ chùèng mang
lẩi hiïåu quẫ gò nhiïìu ngoâi khẫ nùng tûå ni sưëng vâ tấi sûã
dng ngìn lûåc lao àưång. Àiïìu nây tỗ ra đt thån lúåi àưëi vúái
viïåc àûa tiïën bưå vâo nưng nghiïåp vâ phất triïín mưåt thõ trûúâng
nưåi àõa mâ àấng ra lâ
nïìn tẫng cho sûå tùng trûúãng kinh tïë
chung. Hún nûäa, cấc ch àêët tûâ lêu àậ gêy trúã ngẩi àưëi vúái
cưng cåc cưng nghiïåp hoấ vò hổ lo ngẩi rùçng nố cố thïí àe doẩ
nïìn tẫng hïå thưëng nưng nghiïåp ca hổ vưën tûâ lêu àûúåc tẩo
dûång dûåa vâo ngìn nhên cưng phong ph vâ rễ mẩt. Dêìn
dêìn, cấc nûúá
c chêu M La tinh chó ch trong vâo viïåc sẫn xët
ra cấc sẫn phêỵm sú chïë phc v cho xët khêíu vâ mưåt chđnh
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
329

sấch thay thïë nhêåp khêíu chó àûúåc thûåc hiïån bùỉt àêìu tûâ nùm
1930.
 Chêu ấ.
Trong khoẫng 30 nùm àêìu ca thïë k 19, mưëi bêån têm lúán
nhêët ca cấc cûúâng qëc hâng hẫi lâ àïën àûúåc Trung Qëc.
Vng Viïỵn Àưng trïn thûåc tïë khưng cố mưåt mưëi quan hïå nâo vúái
chêu Êu. Do cố sûå cấch biïåt nhû vêåy, Trung Qëc àûúng nhiïn
trúã thânh mưåt àún võ kinh tïë khếp kđn. Khoẫng 4/5 dên sưë
Trung Qëc lâ tiïíu nưng hay ch trang trẩi nhỗ, hổ rêët nghêo
trong khi phêìn lúán àêët àẩi lẩi nùçm trong tay àõa ch vâ cha
àêët. Do vêåy thûúng nghiïåp, th cưng nghiïåp tuy cố phất triïín,
nhûng vâo giûäa thïë k 19, Trung Qëc lẩi bûúác vâo giai àoẩn
suy tân. Nhûäng chđnh sấch kinh tïë cng àậ
àûúåc tđnh àïën song

àậ quấ mån. Hún nûäa, cấc loẩi sẫn phêỵm chïë biïën du nhêåp tûâ
chêu Êu àậ khiïën cho nïìn cưng nghiïåp Trung Qëc tht li.
Cëi thïë k 19, Trung Qëc lêm vâo tònh trang thiïëu vưën, k sû
vâ bõ tï liïåt do ấp lûåc dên sưë quấ lúán vâ thiïëu àêët canh tấc. Mùåt
khấc, cấc vûúng qëc Àưng Nam Ấ (Viïåt Nam, Thấi Lan,
Campuchia, Mianma) cu
äng àang trong thúâi k khố khùn khưng
thïí khùỉc phc. D cấc nûúác nây cố tấc àưång ca Trung Qëc
hay ca phûúng Têy, ngûúâi ta àïìu khưng thêëy dêëu hiïåu ca
viïåc tđch t vưën hay àưíi múái cưng nghïå.
Tẩi ÊËn Àưå, viïåc phất triïín cưng nghïå bõ phong toẫ dûúái thúâi
thûåc dên Anh. Sûå tân li ca ngânh th cưng àõa phûúng kếo
theo sûå
di dên ưì ẩt tûâ cấc thânh phưë vïì nưng thưn. Tuy nhiïn
sau thúâi gian àố, nûúác Anh cng àậ tẩo àiïìu kiïån thån lúåi cho
viïåc thânh lêåp cấc nhâ mấy dïåt sẫn xët vẫi súåi bưng vúái giấ rễ
phc v cho thõ trûúâng chêu ấ.
Viïåc phấ vúä cấc ngânh kinh tïë truìn thưëng àậ gêy ra hêåu
quẫ nghiïm trổng àưë
i vúái tûúng lai ca hêìu hïët cấc nûúác trong
vng nây. Chùèng hẩn nhû khu vûåc Àưng Nam Ấ vâ cấc hôn àẫo
thấi bònh dûúng àậ båc phẫi trưìng trổt xët khêíu. Trong thúâi
k giẫi phống thåc àõa, ngoẩi trûâ Trung Qëc vâ ÊËn Àưå. cấc
nûúác nây àïìu cố nhûäng khố khùn bùỉt ngìn tûâ nhûäng ngun
nhên ngoẩi sinh.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
330

 Chêu Phi.
Tûâ lêu dên sưë chêu Phi giẫm ài nhiïìu do nẩn bn ngûúâi.

Trong thúâi k thưåc àõa, lc àõa nây bõ cư lẩp vâ chia nhỗ. Cưng
cåc hiïån àai hoấ àûúåc bùỉt àêìu bùçng viïåc phấ bỗ nhûäng cú cêëu
truìn thưëng.
Chêu Phi thåc sa mẩc Sa-ha-ra tûâ lêu àậ nùçm ngoâi lïì ca
nïìn kinh tïë thåc àõa, nùn 1895, khu vûåc nây chó chiïëm 0,1%
trong thûúng mẩi qëc tïë vâ
chó chiïëm 4% nùm 1950. Song,
ngay tûâ thïë k 16, nhu cêìu vïì nhên cưng lâm viïåc trong cấc àưìn
àiïìn chêu M àậ biïën khu vûåc nây thânh cưåt tr ca tam giấc
thûúng mẩi giûäa chêu Êu, chêu Phi vâ chêu M. Nhûng chïë àưå
nư lïå àậ lâ mưåt phêìn khưng thïí thiïëu àûúåc ca cú cêëu xậ hưåi
chêu Phi tûâ gêìn 10 thïë k nay. Kïí tûâ thïë k thûá
7, nhûäng tay
bn hưìi giấo àậ bấn nư lïå da àen sang A Rêåp. Sưë lûúång ngûúâi
bõ bùỉt ài tûâ chêu Phi giûäa thïë k 16 vâ 19, búãi nhûäng tay bn
nư lïå chêu Êu vâ bõ chuín sang chêu M cố thïí lïn túái con sưë
20 triïåu. Vâ trïn lc àõa nây, quấ trònh thåc àõa hoấ chi bùỉt
àêìu vâo àêìu thïë k 19. Tûâ cấc vng bõ chiïëm àống ven biïín,
nhûäng tuën àûúng ài sêu va
âo lc àõa àûúåc hònh thânh vâ mau
chống àûúåc chia thânh cấc àõa giúái hânh chđnh vâ qn sûå.
Trong hai cåc chiïën tranh thïë giúái, chïë àưå thåc àõa dêìn dêìn
àậ chuín thânh chïë àưå àấnh thụë, lao àưång bùỉt båc, xêy
dûång àûúâng sùỉt, vâ khai thấc hêìm mỗ. Vúái hònh thûác nhû vêåy,
quấ trònh thåc àõa hoấ dêìn dêìn àậ la
âm thay àưíi bưå mùåt chêu
Phi vâ cấch sưëng ca lc àõa nây.
Chêu Phi bõ cư lêåp chia cùỉt àậ phẫi tưìn tẩi rêët lêu ngoâi
nhûäng biïën àưång cẫ trong nưng nghiïåp lêỵn trong nưng nghiïåp.
Sûå chuín hoấ tiïìn tïå câng lâm tùng khoẫng cấch giûäa chêu

Phi vâ thïë giúái, trong tònh hònh nây, viïåc vay núå àậ trúã tânh
cấch vêån hânh c
a cấc nïìn kinh tïë nây. Cêìn phẫi cố tiïìn àïí
àống thụë, nhûng cng phẫi cố cẫ cấc phûúng tiïån sẫn xët mâ
hiïån àẩi hoấ àôi hỗi, cng nhû ca cẫi vêåt chêët thiïët ëu mâ
nïìn kinh tïë truìn thưëng khưng thïí cung cêëp hay khưng côn
àấp ûáng àûúåc nûäa.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
331

 Thïë giúái A Rêåp.
Trong thïë giúái A Rêåp vng Trung Àưng, chó riïng Ai Cêåp
núi cố sûå àư hưå thåc àõa ca chêu Êu lâ àang trïn àûúâng hiïn
àẩi hoấ.
Àïë chïë Ottoman, kïë thûâa ca triïìu àẩi Seldjoukides, àậ àư
hưå thïë giúái Arêåp trong vông hún 5 thïë k vâ nhû vêåy àậ bẫo vïå
cho thïë giúái nây khỗi cấc cuoổc xêm lûúåc ca chêu Êu. Chó khi
àïë
chïë nây li tân (do viïåc múã rưång àêët àai àậ khưng dûâng lẩi
vâo thïë k 18), thò chêu Êu múái cố cú hưåi tiïën hânh thåc àõa
hoấ úã Maghreb, úã Ai cêåp àêìu thïë k 19 vâ úã Trung Àưng vâo thïë
k 20.
Bùỉt dêìu tûâ thïë k 20, vng Trung Àưng bùỉt àêìu bûúác vâo
mưåt giai àoẩn dâi ca sûå suy tâ
n, àiïìu nây ẫnh hûúãng rêët lúán
àïën cấc thïí chïë cng nhû vïì tû tûúãng vâ k thåt. Thúâi àẩi
hoâng kim ca àẩo hưìi àậ ài qua. Chïë àưå thûåc dên chêu Êu
(Anh vâ Phấp) àậ gêy ra vïì phûúng diïån kinh tïë mưåt sûå xêm
nhêåp ưì ẩt ca cấc loẩi sẫn phêỵm chïë biïën giấ rễ, nố lâm tiïu
tan nhûäng nưỵ lûåc xêy dûång mưåt cú cêëu cưng nghiïåp.

Ngay tûâ àêìu thïë k 19, àậ kõp thûã nghiïåm hiïån àẩi hoấ mưåt
cấch toân diïån nïìn kinh tïë ca mònh. Dûúái sûå dêỵn dùỉt ca
Mohamết-Ali (1805-1848), Ai cêåp àậ cho xêy dûång mưåt hïå thưëng
tûúái tiïu quy mư, vâ àûa vâo trưìng trổt nhûäng giưëng cêy múái
(àùåc biïåt lâ bưng). Ai cêå
p côn xêy dûång mưåt ngânh cưng nghiïåp
(ch ëu lâ cưng nghiïåp dïåt) vâ àûa ra mưåt dûå ấn lúán vïì vùn
hoấ trïn phûúng diïån giấo dc. Tuy nhiïn, bûúác khúãi àêìu àêìy
hûáa hển nây àậ phẫi chûäng lẩi àưåt ngưåt do nhûäng hoân cẫnh
khưng thån lúåi: liïn tiïëp mêët ma, sûå cẩnh tranh gay gùỉt vúái
cấc sẫn phêỵ
m chïë biïën chêu Êu vâ àùåc biïåt lâ nhûäng thay àưíi
chđnh trõ sêu sùỉc àậ lâm àẫo lưån khuynh hûúáng tûå do hoấ àưëi
vúái cấc cûúâng qëc chêu Êu.
Vâo cëi thïë k 19, chïë àưå thåc àòa Anh àậ biïën Ai cêåp
thânh mưåt àêët nûúác mưåt mùåt chó chun àûúåc cêy bưng phc
v xët khêíu, mùåt khấc phất triïín thûúng mẩi nhúâ
vâo viïåc
xêy dûång kïnh àâo Suez. Nhûng bïn cẩnh àố vưën ca chêu Êu
àậ gip phất triïín cưng nghiïåp Ai cêåp vâ xêy dûång trang thiïët
bõ ban àêìu. Hậng àûúâng Say nùỉm giûä cấc nhâ mấy àûúâng ca
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
332

Ai cêåp, hậng Empain xêy dûång mẩng lûúái àûúâng sùỉt. Àûúåc xêy
dûång vúái mc àđch thc àêíy vâ kđch thđch bn bấn, kïnh àâo
Suez àậ gốp phêìn vâo quấ trònh toân cêìu hoấ thûúng mẩi ca
chêu Êu, tuy nhiïn nố cng phẫi chõu nhûäng mùåt trấi ca suy
thoấi toân cêìu.
 Sûå phất triïín vâ nhûäng vêën àïì nẫy sinh.

Àûúåc giẫi pho
áng tûâ chïë àưå thåc àõa, cấc nûúác thåc thïë
giúái thûá 3 lẩi lêm vâo tònh trẩng kếm phất triïín cêìn phẫi
vûún lïn.
Hai cåc àẩi chiïën thïë giúái, tuy lâm àẫo lưån tưí chûác kinh
tïë ca cấc cûúâng qëc lúán, nhûng lẩi tẩo àiïìu kiïån thån lúåi
cho sûå phất triïín quan trổng ca cấc nûúác thï
ë giúái thûá ba. Tûâ
àố, mưåt sưë nûúác àậ xêy dûång mưåt cú cêëu kinh tïë ch trổng
vâo lûúng thûåc —thûåc phêỵm phc v cho xët khêíu thưng qua
mưåt chiïën lûúåc thay thïë nhêåp khêíu, cấc nûúác nây àậ xêy
dûång àûúåc mưåt nïìn cưng nghiïåp qëc gia hûúáng túái thõ trûúâng
trong nûúác. Tuy nhiïn, cåc khng hoẫng kinh tïë thïë giú
ái vâ
sûå xët hiïån ca mưåt nïìn kinh tïë vay núå qëc tïë àậ lâm àẫo
lưån têët cẫ. Nïëu nhû cấc nûúác phất triïín sẫn xët dêìu lûãa
àûúåc hûúãng nhûäng chuín giao quan trổng thò cấc qëc gia
khấc lẩi bõ ln sêu hún.
Àûúåc thai nghến trong giai àoẩn thåc àõa hoấ, nhûäng vêën
àïì chđnh àûúåc dõp bng nưí
vâo thúâi k giẫi phống thåc àõa.
Nhûäng trao àưíi qua lẩi giûäa chđnh qëc vâ thåc àõa tiïën hânh
trïn khn khưí àûúåc bẫo vïå chưëng lẩi cẩnh tranh thïë giúái.
Nhûng sûå dânh lẩi àưåc lêåp àậ àùåt dêëu chêëm hïët cho nhûäng ûu
ấi nây. Cưng cåc khai thấc nưng thưn khưng thay àưíi vâ kïët
quẫ lâ ngûúâi nưng dên phẫi hy sinh cho sûå pha
át triïín ca quấ
trònh àư thõ hoấ. Cưng nghiïåp chõu sûå phong toẫ ca cưng nghïå
vâ sûå bố båc ca thõ trûúâng vâ cëi cng lâ phất triïín thiïëu
phûúng tiïån thanh toấn tiïìn tïå.

 Sûå phất triïín ca cấc nûúác thïë giúái thûá ba.
Cho àïën nhûäng nùm 1970, cấc nûúác thåc àõa thïë giúái thûá ba
àậ hôa nhõp vâ
o tùng trûúãng thïë giúái. Mûác tùng trûúãng tưíng sẫn
phêím qëc nưåi hùçng nùm trïn àêìu ngûúâi àẩt àûúåc trong khoẫng
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
333

1965 vâ 1973 trung bònh lâ 4,1%. Tuy nhiïn cåc khng hoẫng
hoânh hânh xët hiïån vâo àêìu nhûäng nùm 70, hún bao giúâ hïët
àậ cho thêëy cấc nûúác thïë giúái thûá ba chûa tẩo thânh àûúåc mưåt
khưëi thưëng nhêët.
Giûäa cấc nûúác cưng nghiïåp múái (xët khêíu ca cấc nûúác
nây chiïëm 1/4 lûúång xët khêíu ca cấc nûúác thïë giúá
i thûá ba,
thu nhêåp tđnh theo àêìu ngûúâi cao), cấc nûúác sẫn xët dêìu lûãa
(mûác thu nhêåp bònh qn trïn àêìu ngûúâi cng tùng àấng kïí
vâo nhûäng nùm 70) vâ cấc nûúác kếm phất triïín hún àậ hònh
thânh mưåt sûå phên cấch thûá bêåc rộ rïåt.
Sûå phất triïín khưng àưìng àïìu nây cho thêëy mưåt sûå bng nưí
ca thïë giú
ái thûá ba. Kêm theo nhiïìu chđnh sấch phất triïín.
Nhûäng chđnh sấch phất triïín nây phên biïåt vúái nhau tu theo
têìm quan trổng ca àêìu tû cho sẫn xët, phûúng hûúáng, cấch
thûác thu ht tâi chđnh (tû nhên, cưng cưång hay tûâ cấc ngìn
vưën nûúác ngoâi). Cng nhû tu theo têìm cúä ca cấc thõ trûúâng
trong vâ ngoâi nûúác.
Mưåt sưë nûúác phất triïí
n xët khêíu cấc sẫn phêím thư, (nưng
phêím, nùng lûúång vâ nhûäng sẫn phêím tûâ khai thấc hêìm mỗ).

Khi hổ lâ nhûäng nûúác xët khêíu chun vïì mưåt mùåt hâng, hổ
phẫi ph thåc rêët nhiïìu vâo sûå lïn xëng ca thúâi giấ trïn thõ
trûúâng thïë giúái. Nïìn kinh tïë ca hổ thûúâng xun gùåp rêët nhiïìu
khố khùn.
Mưåt sưë nûúác khấc àậ lûåa chổn chđnh sấch thay thïë nhêåp
khêíu bùçng cấch xêy dûång mưåt nïìn cưng nghiïåp nhùçm tùng sẫn
lûúång vâ giẫm nhêåp khêíu. Nïìn cưng nghiïåp nây hûúáng vâo
sẫn xët hâng tiïu dng, trang thiïët bõ vâ cấc sẫn phêím cú
bẫn.
Chđnh sấch tiïìn tïå ch trổng vâo cẫi ca
ách tâi chđnh, cấc
chđnh sấch vïì tiïìn ngên sấch. Song lẩi kếo theo sûå ph thåc
vâo cấc ngìn lûåc bïn ngoâi.
Cấc nûúác cưng nghiïåp múái vúái nïìn kinh tïë hûúáng ngoẩi, têåp
trung xët khêíu cấc mùåt hâng chïë biïën, chiïën lûúåc nây ban
àêìu àậ àûúåc cấc nûúác chêu M La tinh sûã dng. Àố lâ viïåc sa
ãn
xët (sau cåc khng hoẫng nùm 1929 vâ trong Àẩi chiïën thïë
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
334

giúái II) cấc sẫn phêím chïë biïën cố thïí thay thïë cấc hâng hoấ
nhêåp khêíu. Sau àố chđnh sấch nây àậ trúã nïn phưí biïën vâ àậ
àûúåc cấc nûúác khấc ấp dng.
Mc tiïu ca chiïën lûúåc nây lâ nhùçm àem lẩi mưåt lìng
sinh khđ múái cho sẫn xët. Ban àêìu trong nûúác cố mưåt nhu
cêìu cêì
n àûúåc àấp ûáng: àố lâ giẫm búát sûå ph thåc vâo nûúác
ngoâi, phẫi tùng sẫn xët vâ phẫi giẫm nhêåp khêíu so vúái
tưíng cung. Cấc ngìn thu tûâ xët khêíu, tûâ tiïët kiïåm qëc

gia, tûâ cấc ngìn tâi chđnh bïn ngoâi cố khẫ nùng ni sưëng
àûúåc tiïën trònh cưng nghiïåp hoấ. Hûúáng túái sẫn xët trang
thiïët bõ vâ sẫn phêím tiïu dng.
Cấc ngânh cưng nghiïåp chïë tẩo trang thiïët bõ nhòn chung cố
àùåc àiïím lâ thûúâng xun vêån dng cưng nghïå tiïn tiïën, cêìn
nhiïìu vưën, đt lao àưång vâ cêìn thiïët phẫi sẫn xët vúái quy mư
lúán. Nhû vêåy thõ trûúâng trong nûúác phẫi khấ rưång lúán àïí bao
tiïu sẫn xët, nïëu khưng phẫi àem xët khêíu nhûäng sẫ
n
phêím dû thûâa. Tuy nhiïn, tiïët kiïåm trong nûúác thûúâng khưng
à cêëp vưën cho chiïën lûúåc nây. Bïn cẩnh àố, ngânh cưng
nghiïåp hâng tiïu dng dïí xêy dûång hún, búãi lệ chi phđ dânh
cho nố thêëp hún. Cưng nghïå phc v cho nố cng khưng àôi
hỗi phẫi tûúng àûúng vúái cưng nghiïåp chïë tẩo trang thiïët bõ
vưën dânh cho cưng nghïå khưng lúán, tay nghïì ngûúâi lao àưång
khưng àôi hỗ
i phẫi cao vâ quy mư sẫn xët cng khưng lúán
lùỉm. Hún nûäa tiïët kiïåm qëc gia ln cố khẫ nùng cung cêëp
tâi chđnh cho nố.
Àïí cho àưång lûåc nây cố thïí tẩo ra àûúåc nhûäng hiïåu quẫ tđch
cûåc trong nïìn kinh tïë thò phẫi hữ t àûúåc hai àiïìu kiïån. Thûá
nhêët, lûúång cêìu ban àêìu àưëi vúái cấc sẫn phêím tûâ nay sẫn xë
t
trong nûúác phẫi àûúåc nhên lïn nhúâ vâo cấc nhu cêìu ca cấc
sẫn phêím khấc. Thïë nhûng cố nhûäng ngânh cưng nghiïåp thu
ht đt nhên cưng, tao ra đt thu nhêåp cho hổ vâ vò thïë lûúång cêìu
mâ nhûäng ngânh cưng nghiïåp nây tẩo ra cng đt theo, vâ khi
phẫi nhêåp khêíu trang thiïët bõ thò nhûäng hiïåu quẫ do kïët quẫ
ca viïåc luån têåp bêëy lêu nay àïì
u chẩy ra nûúác ngoâi. Àiïìu

kiïån thûá hai lâ cấc sẫn phêím sẫn xët ra khưng àûúåc bấn vúái
giấ quấ cao so vúái thu nhêåp trong nûúác.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
335

Cëi cng, mưåt sưë nûúác nhû Trung Qëc, ÊËn Àưå vâ Braxin
tỗ rộ tđnh àùåc th trong viïåc hoâ nhêåp nïìn kinh tïë ca hổ vâo
thõ trûúâng thïë giúái.
 Cấc qëc gia xët khêíu sẫn phêím sú chïë.
Cấc nûúác nây phẫi ph thåc vâo giấ cẫ thïë giúái vâ cấc
biïån phấp bẫ
o hưå ca cấc nûúác nhêåp khêíu ca cấc sẫn
phêỵm nây.
Cêìn phẫi phên biïåt cấc nûúác xët khêíu dêìu vâ cấc nûúác côn
lẩi trong sưë cấc nûúác xët khêíu sẫn phêỵm thư. Nhûäng nûúác
nây thûúâng lâ nhûäng qëc gia nghêo nhêët búãi lệ viïåc sẫn xët
cấc sẫn phêỵ
m nây toẩ ra rêët đt lúåi nhån. Lơnh vûåc xët khêíu
ln gùåp nhiïìu khố khùn vâ khưng mang lẩi hiïåu quẫ lúán
trong nưåi bưå qëc gia. Hún nûäa, khi lơnh vûåc nây bõ cấc cưng ty
nûúác ngoâi nùỉm giûä thò mưåt phêìn lúán cấc sẫn phêỵm xët khêíu
lẩi quay trúã lẩi trong nûúác vâ thïë lâ cấc nûúác nây phẫi chõu
khng hoẫ
ng. Viïåc giẫm cêìu trïn thïë giúái vâ sûå st giẫm trong
trao àưíi àậ båc hổ phẫi cêìu cûáu túái cấc khoẫn vay núå qëc tïë.
Nhûäng nûúác xët khêíu dêìu àậ thânh cưng (nhûäng nùm 70)
trong viïåc gêy ra mưåt sûå tùng giấ mẩnh vïì dêìu lûãa, àiïìu nây
tẩo ra hiïåu quẫ lâ hổ àậ thu àûúåc rêët nhiï
ìu khoẫn tâi chđnh,
mâ mưåt phêìn trong nhûäng khoẫn tiïìn nây àậ àûúåc dng àïí

mua trang thiïët bõ vâ cấc sẫn phêím tiïu dng. Kđch thđch xët
khêíu tiïën hânh song song vúái viïåc hẩn chïë nhêåp khêíu. Nhûng
mưåt sưë ngânh cưng nghiïåp (hoấ dêìu, luån thếp, xi mùng) cố
rêët đt thõ trûúâng trong nûúác, nưng nghiïåp thûúâng xun bõ bỗ
trïỵ. Àiïìu nâ
y àậ lâm tùng nhêåp khêíu hún lâ xët khêíu, vâ cấc
nûúác nây àậ phẫi ài vay núå nûúác ngoâi.
 Cấc biïån phấp thay thïë hóåc hẩn chïë nhêåp khêíu.
Chiïën lûúåc nây dng àïí thay thïë hâng hoấ bùçng nhûäng sẫn
phêỵm àûúåc sẫn xët trong nûúác, àiïìu nây cố thïí lâ mưåt nhên
tưë ca cưng nghiïåp hoấ. Thïë nhûng chiïën lûúåc nây lẩi ln tỗ
ra nhû mưåt chiïëc thng khưng àấy vúái cấc khoẫn núå.
Nhûng trong bưëi cẫnh ca mưåt thõ trûúâng trong nûúác khấ
nhỗ bế, chó cêìn mưåt àún võ sẫn xët lâ à trûúác nhiïìu ngânh
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
336

cưng nghiïåp cêìn phẫi cố mưåt quy mư sẫn xët lúán thò têët ëu
sệ xët hiïån hònh thûác àưåc quìn, àiïìu nây cố nghơa lâ viïåc
giấ cẫ tùng cao sệ khưng thïí trấnh khỗi. Hún nûäa, nïëu nhû
hònh thûác àưåc quìn nây do mưåt xđ nghiïåp trong nûúác nùỉm
giûä, thò khuynh hûúáng ca nố lâ sệ giẫm tưëi àa ngìn ca cẫi
tưìn àổng lẩi trong nûúác. Tònh hònh nây sệ côn nghiïm trổng
hún nïëu nhû àún võ sẫn xët nây chó lâ mưåt àún võ têåp húåp
toân bưå cấc chi tiïët ca mưåt ngưi nhâ lúán. Chïë àưå bẫo hưå hẫi
quan nhùçm trấnh khỗi cấc cẩnh tranh bïn ngoâi sệ lâm phất
sinh giấ cao trong nûúác.
Chiïën lûúåc nây cố thïí lâm sêu thïm cấi hưë
bêët bònh àùèng
trong viïåc phên chia thu nhêåp vâ ca cẫi. Àiïìu nây sệ lâm

phûúng hẩi àùåc biïåt túái ngûúâi dên nghêo úã nưng thưn vâ nhûäng
ngûúâi sưëng úã cấc khu àư thõ. Nố cng sệ ẫnh hûúãng tiïu cûåc
àïën cấn cên thûúng mẩi, khưng chó vò viïåc nhêåp khêíu trang
thiïët bõ vâ sẫn phêím àậ qua chïë biïën mâ côn vò mưåt ngun
nhên quan trổng nû
äa: àố lâ viïåc tùng hâng râo thụë quan sệ
lâm tùng giấ àưìng tiïìn trong nûúác vâ nhû vêåy àưìng nghơa vúđ
viïåc giẫm thu nhêåp trong xët khêíu. Nhûäng nûúác ấp dng
chđnh sấch nây àậ phẫi chõu núå nêìn chưìng chêët. Khng hoẫng
côn lâm tùng thïm khố khùn cho hổ: tùng t lïå lậi sët, tùng
giấ ca àưìng àư la, giẫm giấ ngun liï
åu vâ giẫm viïån trúå qëc
tïë.
 Nhûäng chđnh sấch dûåa vâo tiïìn tïå
Chng cho phếp sûã dng nhûäng biïån phấp tûå do hoấ kinh
tïë: thc àêíy cẩnh tranh mưåt cấch àêìy à, toân diïån, tuy nhiïn
cấc tấc àưång tiïu cûåc ca nố ln lâ nưỵi lo thûúâng trûåc.
Nhûäng bêët ưín sêu sùỉc cẫ
úã bïn trong lêỵn bïn ngoâi àậ båc
mưåt sưë nûúác, àùåc biïåt lâ chêu Mơ La tinh (Chi Lï) ấp dng mưåt
chiïën lûúåc dûåa vâo tiïìn tïå. Biïån phấp nây cng thûúâng àûúåc
qu tiïìn tïå qëc tïë (F. M. I) vâ Ngên hâng thïë giúái quy àõnh
àưëi vúái nhûäng nûúác cêìn àïën hổ.
Àiïìu cưët lội ca chđnh sấch nâ
y lâ viïåc chêëp nhêån tûúãng:
thõ trûúâng vêån hânh trong àố khưng cố “cẫn trúã” nâo àống vai
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
337

trô lâ nhûäng nhên tưë àiïìu tiïët ca nïìn kinh tïë. Àêy cố lệ sệ lâ

àiïìu kiïån tưëi ûu ca viïåc sûã dng cấc ngìn lûåc...
Àưång cú ca nïìn kinh tïë chđnh lâ khu vûåc tû nhên, côn vai
trô ca Nhâ nûúác bõ giẫm túái mûác tưëi àa. Trong khi àố phẫi
àẫm bẫo chung tûâ mưåt mưi trûúâng kinh tïë, xậ hưåi va
â chđnh chõ
ưín àõnh, gip cho cấc nhâ quẫn l cố àûúåc nhûäng dûå àoấn
chđnh xấc, àng àùỉn trong cưng viïåc ca mònh.
Nhû vêåy, vò tđnh hiïåu quẫ ca sûå cẩnh tranh, cấc xđ nghiïåp
qëc doanh sệ bõ tû hûäu hoấ, quấ trònh ài ngûúåc lẩi qëc hûäu
hoấ àûúåc khúãi àưång vâ viïåc kiïím soất giấ cẫ bõ bậi bỗ. Cấc àiïìu
khoẫn trong hiïën phấp vâ quy chïë àûúåc thưng qua nhùçm cùỉt
giẫm hay xoấ bỗ ẫnh hûúãng ca cưng àoân. Àïí cùỉt giẫm lẩm
phất, ngûúâi ta àậ ấp dng mưåt chđnh sấch vïì tó sët trao àưíi vâ
bònh ưín ngên sấch. Vò vai trô can thiïåp ca Nhâ nûúác khưng
côn nûäa cho nïn khi àố cấc ngìn thu ngên sấch bõ cùỉt giẫm,
cấc khoẫn thụë
giẫm xëng mưåt cấch cú bẫn, nhêët lâ àưëi vúái lúåi
nhån ca cấc xđ nghiïåp. Cấc khoẫn chi tiïu (chi tiïu xậ hưåi vâ
àêìu tû cưng cưång) cng phẫi giẫm xëng. Chđnh sấch dûåa vâo
tiïìn tïå phẫi àẫm bẫo viïåc kiïím soất sưë lûúång tiïìn tïå. Viïåc thẫ
nưíi lậi sët sệ thu ht àûúåc ca
ác ngìn gûãi tiïët kiïåm àêìu tû vâo
cấc hoẩt àưång sinh lậi. Nhûäng hẩn chïë àưëi vúái ngoẩi thûúng
phẫi bõ dúä bỗ hoân toân hóåc mưåt phêìn lúán, hâng hoấ àûúåc tûå
do nhêåp khêíu. Viïåc phên chia thõ trûúâng mùåc d rêët bêët bònh
àùèng cng khưng àûúåc sûãa àưíi búãi lệ àiïìu nây cố thïí
gêy hẩi
cho nhûäng ngûúâi nghêo nhêët.
Trïn thûåc tïë, nhûäng nûúác ấp dng chđnh sấch nây àậ phẫi
chûáng kiïën nïìn kinh tïë ca hổ co cm lẩi, àêìu tû giẫm xëng

do lậi sët cao vò hêåu quẫ ca nẩn àêìu cú, thu nhêåp thêëp vâ
sûå bêët bònh àùèng tùng lïn. Rêët nhiïìu xđ nghiïåp vûâa vâ nhỗ
phẫi phấ sa
ãn, nẩn thêët nghiïåp gia tùng. Cấc ngìn tâi chđnh
qëc tïë àưí vâo nhiïìu vâ sûå thêm ht ca cấc cấn cên thanh
toấn ngây câng lúán. Kïët cc lâ nïìn kinh tïë båc phẫi kïu gổi
túái cấc biïån phấp can thiïåp ca Nhâ nûúác.
 Cấc nûúác cưng nghiïåp múái.
Nhûäng nûúác nây tiïën hânh mư
åt chđnh sấch cưng nghiïåp
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
338

hoấ dûåa vâo xët khêíu cấc sẫn phêím chïë biïën, thânh cưng
ca hổ lâ thûåc tïë nhûng hổ phẫi ph thåc nhiïìu vâo thõ
trûúâng bïn ngoâi.
Cấc nûúác thåc khu vûåc Àưng Êu nhû Singapo, Àâi Loan,
Hưìng Kưng, Malaixia, vâ Hân Qëc lâ nhûäng vđ d minh hoẩ
cho chđnh sấch nây mâ trûúác àố lâ chđnh sấch thay thïë nhêåp
khêíu. Trong sư
ë nây, chó trûâ Hân Qëc, cấc nûúác côn lẩi àïìu cố
thõ trûúâng chêåt hểp, khưng thïí lâ nïìn tẫng cho cưng nghiïåp
hoấ. Võ trđ àõa l, giấ nhên cưng rễ, cẫng biïín vâ hïå thưëng
àûúâng sấ àậ gip hổ thu ht àûúåc nhiïìu cưng ty nûúác ngoâi
hoẩt àưång trong cấc ngânh cưng nghiïåp nhû: dïåt, àưì chúi, àưìng
hưì. Cấc sa
ãn phêím tûâ cấc ngânh cưng nghiïåp nây àậ lâm tùng
xët khêíu. Nhûng khoẫng 10 nùm sau àố, thån lúåi nây
khưng côn àûúåc nhû trûúác do cấc nûúác cưng nghiïåp truìn
thưëng àậ àûa tûå àưång hoấ vâo sẫn xët, do àố lâm giẫm giấ

thânh sẫn phêỵm vâ do ÊËn Àưå cng tham gia cẩnh tranh trïn
cng mưåt mùåt hâng.
Do vêå
y mưåt sưë cấc nûúác trong àố cố Hân Qëc lẩi hûúáng sẫn
xët ca mònh vâo ngânh àống tâu, gang thếp, àiïån tûã, hoấ
chêët mâ hổ cố thïí sẫn xët vúái chi phđ thêëp. Cho nïn xët
khêíu ca hổ vêỵn tiïëp tc tùng. Mưåt sưë nûúác khấc trong àố cố
Hưìng Kưng lẩi chun vïì cung cêëp dõch v va
â àậ trúã thânh
nhûäng thõ trûúâng tâi chđnh quan trổng.
Ngay tûâ àêìu cưng cåc cưng nghiïåp hoấ, cấc ngìn vưën àêìu
tû rêët lúán. Nhûäng ngìn vưën àêìu tû nây lâ do cấc cưng ty nûúác
ngoâi bỗ ra, sau àố chng àûúåc bưí sung bùçng cấc khoẫn thu
nhêåp tûâ xët khêíu vâ vay núå nûúác ngoâi (trûúâng húåp ca Hân
Qëc).
Trong têët cẫ cấc trûúâng húåp nây, Nhâ nûúác àậ can thiïåp
mưåt cấch tđch cûåc vâo nïìn kinh tïë bùçng cấch tẩo ra nhûäng
khu vûåc ûu àậi, phất triïín cú súã hẩ têìng, tham gia vâo cấc
dûå ấn cưng nghiïåp nhùçm tẩo àiïìu kiïån thån lúåi cho àêìu tû
nûúác ngoâi. Xët khêíu àûúåc kđch thđch phất triïín cô
n nhêåp
khêíu bõ hẩn chïë vâ kiïím soất. Khng hoẫng àậ àùåt nhûäng
nûúác nây trûúác cấc chđnh sấch hâ khùỉc ca cấc nûúác cưng
nghiïåp phất triïín.