(Luận văn thạc sĩ) Quản lý hoạt động dạy học môn khoa học tự nhiên theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường trung học cơ sở huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN NGỌC QUÝ

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC
TỰ NHIÊN THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC
PHỔ THÔNG MỚI Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
HUYỆN YÊN DŨNG, TỈNH BẮC GIANG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN NGỌC QUÝ

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC
TỰ NHIÊN THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC
PHỔ THÔNG MỚI Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
HUYỆN YÊN DŨNG, TỈNH BẮC GIANG
Ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 8140114

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. TẠ QUANG THẢO

THÁI NGUYÊN - 2020


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng số liệu và các kết quả nghiên cứu trong luận văn
này là hoàn toàn trung thực, khách quan, không trùng lặp với các luận văn khác.
Thông tin trích dẫn trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Nếu sai tôi xin
hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020
Tác giả luận văn

Nguyễn Ngọc Quý

i


LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn và sự kính trọng tới
Lãnh đạo trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên, các Thầy giáo Cô
giáo đã tham gia giảng dạy và cung cấp những kiến thức cơ bản, sâu sắc, tạo điều
kiện giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại nhà trường.
Đặc biệt, với tấm lòng thành kính, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến
TS. Tạ Quang Thảo, người đã trực tiếp hướng dẫn khoa học và tận tình chỉ bảo,
giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.
Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, mặc dù bản
thân em đã luôn cố gắng nhưng chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết.
Kính mong được sự góp ý, chỉ dẫn của các Thầy, các Cô và các bạn đồng nghiệp.
Em xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020
Tác giả luận văn

Nguyễn Ngọc Quý

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii
MỤC LỤC ..........................................................................................................iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................viii
DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................. ix
DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ ................................................................ xi
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1
2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 3
4. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3
5. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 4
6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu...................................................................... 4
7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 5
8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 5
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC
PHỔ THÔNG MỚI Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ............................. 7
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu....................................................................... 7
1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài .................................................................... 7
1.1.2. Các nghiên cứu trong nước........................................................................ 8
1.2. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến vấn đề nghiên cứu ....................... 11
1.2.1. Quản lý..................................................................................................... 11

1.2.2. Hoạt động dạy học ................................................................................... 12
1.2.3. Quản lý hoạt động dạy học ...................................................................... 15
1.2.4. Môn Khoa học tự nhiên ........................................................................... 15

iii


1.2.5. Quản lý hoạt động dạy học môn khoa học tự nhiên theo chương trình
giáo dục phổ thông mới ..................................................................................... 16
1.3. Hoạt động dạy học môn Khoa học Tự nhiên trong chương trình giáo dục
phổ thông mới .................................................................................................... 17
1.3.1. Định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông năm 2018; vị
trí, vai trò của môn KHTN trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 ........ 17
1.3.2. Mục tiêu dạy học môn Khoa học Tự nhiên trong chương trình giáo dục
phổ thông mới .................................................................................................... 21
1.3.3. Nội dung dạy học môn Khoa học Tự nhiên trong chương trình giáo
dục phổ thông mới ............................................................................................. 22
1.3.4. Phương pháp dạy học môn Khoa học Tự nhiên trong chương trình giáo
dục phổ thông mới ............................................................................................. 23
1.3.5. Hình thức dạy học môn Khoa học Tự nhiên trong chương trình giáo
dục phổ thông mới ............................................................................................. 24
1.3.6. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Khoa học Tự nhiên trong
chương trình giáo dục phổ thông mới ............................................................... 26
1.4. Quản lý hoạt động dạy học môn khoa học tự nhiên theo chương trình
giáo dục phổ thông mới ..................................................................................... 27
1.4.1. Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên môn khoa học tự nhiên theo
chương trình giáo dục phổ thông mới ............................................................... 27
1.4.2. Quản lý hoạt động dạy môn khoa học tự nhiên của giáo viên theo
chương trình giáo dục phổ thông mới ............................................................... 28
1.4.3. Kiểm tra, giám sát và đánh giá hoạt động dạy học môn khoa học tự

nhiên theo chương trình giáo dục phổ thông mới.............................................. 29
1.4.4. Quản lý hoạt động của tổ chuyên môn khoa học tự nhiên ...................... 30
1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học dạy học môn Khoa
học Tự nhiên trong chương trình giáo dục phổ thông mới ............................... 30
1.5.1. Năng lực, phẩm chất của người Hiệu trưởng .......................................... 31

iv


1.5.2. Chất lượng đội ngũ giáo viên .................................................................. 31
1.5.3. Chất lượng đầu vào của học sinh............................................................. 32
1.5.4. Điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học ...................................... 32
Kết luận chương 1.............................................................................................. 32
Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC CÁC
MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ
SỞ HUYỆN YÊN DŨNG, TỈNH BẮC GIANG THEO ĐỊNH HƯỚNG
CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI .................................. 33
2.1. Vài nét về giáo dục bậc THCS huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang ............ 34
2.1.1. Mạng lưới trường lớp và cơ sở vật chất .................................................. 34
2.1.2. Chất lượng giáo dục................................................................................. 34
2.1.3. Số lượng, chất lượng đội ngũ giáo viên giảng dạy môn Khoa học Tự
nhiên ở các trường trung học cơ sở huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang ............ 35
2.1.4. Thực trạng số lượng, chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý trường trung
học sơ sở huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang ..................................................... 37
2.2. Tổ chức khảo sát ......................................................................................... 39
2.2.1. Mục tiêu khảo sát ..................................................................................... 39
2.2.2. Khách thể, địa bàn khảo sát ..................................................................... 39
2.2.3. Nội dung, thời gian khảo sát .................................................................... 40
2.2.4. Phương pháp khảo sát và xử lý kết quả ................................................... 40
2.3. Kết quả khảo sát ......................................................................................... 41

2.3.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên các trường trung
học cơ sở huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang về môn Khoa học tự nhiên theo
chương trình giáo dục phổ thông mới ............................................................... 41
2.3.2. Thực trạng dạy học các môn Khoa học Tự nhiên ở các trường trung
học cơ sở huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang theo định hướng chương trình
giáo dục phổ thông mới. .................................................................................... 47

v


2.3.3. Thực trạng quản lý dạy học các môn Khoa học Tự nhiên ở các trường
trung học cơ sở huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang theo định hướng chương
trình giáo dục phổ thông mới............................................................................. 58
2.3.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học các môn Khoa
học Tự nhiên ở các trường THCS huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang theo định
hướng chương trình giáo dục phổ thông mới. ................................................... 64
2.4. Đánh giá chung ........................................................................................... 66
2.4.1. Điểm mạnh............................................................................................... 66
2.4.2. Tồn tại hạn chế ........................................................................................ 67
2.4.3. Nguyên nhân tồn tại, hạn chế .................................................................. 67
Kết luận chương 2.............................................................................................. 69
Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN
KHOA HỌC TỰ NHIÊN THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ
THÔNG MỚI Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN YÊN
DŨNG, TỈNH BẮC GIANG ........................................................................... 70
3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp .............................................................. 70
3.1.1. Đảm bảo tính nhất quán với mục tiêu giáo dục ....................................... 70
3.1.2. Đảm bảo tính hệ thống, tính kế thừa ....................................................... 70
3.1.3. Đảm bảo tính thực tiễn và tính đặc thù.................................................... 71
3.1.4. Đảm bảo tính khả thi, hiệu quả ................................................................ 71

3.2. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học Tự nhiên theo
chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường trung học cơ sở huyện
Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang ................................................................................ 71
3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên về
dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học Tự nhiên ...................... 71
3.2.2. Quản lý việc xây dựng kế hoạch dạy học ................................................ 73
3.2.3 Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho giáo viên dựa vào năng
lực ...................................................................................................................... 75

vi


3.2.4. Chỉ đạo sinh hoạt tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học ......... 77
3.2.5. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học của giáo viên .. 81
3.2.6. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh theo
hướng phát triển năng lực .................................................................................. 84
3.2.7. Quản lý tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học ...................... 86
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................. 87
3.4. Khảo nghiệm tính khả thi và tính cấp thiết của các biện pháp. .................. 88
3.4.1. Quy trình khảo nghiệm ............................................................................ 88
3.4.2. Kết quả khảo nghiệm ............................................................................... 90
Kết luận chương 3.............................................................................................. 97
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 98
1. Kết luận .......................................................................................................... 98
2. Khuyến nghị................................................................................................. 100
2.1. Đối với Sở GD&ĐT tỉnh Bắc Giang ........................................................ 100
2.2. Đối với Huyện ủy, UBND huyện Yên Dũng ........................................... 100
2.3. Đối với phòng GD&ĐT huyện Yên Dũng ............................................... 100
2.4. Đối với CBQL trường THCS huyện Yên Dũng ....................................... 100
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 102

PHỤ LỤC

vii


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
TT

Chữ viết tắt

Nội dung viết tắt

1

CBQL

Cán bộ quản lý

2

CSVC

Cơ sở vật chất

3

CTGDPT

Chương trình giáo dục phổ thông

4

GD

Giáo dục

5

GD&ĐT

Giáo dục và Đào tạo

6

GV

Giáo viên

7

HĐDH

Hoạt động dạy học

8

HĐND

Hội đồng nhân dân

9

HS

Học sinh

10

KHTN

Khoa học tự nhiên

11

KT-XH

Kinh tế - Xã hội

12

PPDH

Phương pháp dạy học

13

QLGD

Quản lý giáo dục

14

THCS

Trung học cơ sở

15

THPT

Trung học phổ thông

16

TT-BGDĐT

Thông tư Bộ Giáo dục và Đào tạo

17

UBND

Ủ ban nhân dân

viii

Ghi chú


DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Số lượng, chất lượng đội ngũ GV giảng dạy các môn khoa học tự
nhiên các trường THCS huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang .............. 36
Bảng 2.2. Số lượng, chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý trường THCS huyện
Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang ................................................................ 38
Bảng 2.3: Thực trạng nhận thức của CBQL, GV về định hướng đổi mới
chung theo CTGDPT mới ................................................................. 42
Bảng 2.4: Thực trạng nhận thức của CBQL, GV về định hướng đổi mới
môn KHTN theo CTGDPT mới ........................................................ 44
Bảng 2.5: Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học các môn Khoa học tự
nhiên theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới .......... 47
Bảng 2.6: Thực trạng thực hiện nội dung dạy học các môn Khoa học tự
nhiên theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới .......... 51
Bảng 2.7: Thực trạng việc sử dụng phương pháp dạy học các môn Khoa học
tự nhiên theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới ......... 53
Bảng 2.8: Thực trạng việc sử dụng hình thức dạy học các môn Khoa học tự
nhiên theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới .......... 55
Bảng 2.9: Thực trạng hình thức học tập các môn KHTN của học sinh các
trường THCS huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang .............................. 56
Bảng 2.10: Thực trạng việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn
Khoa học tự nhiên theo định hướng chương trình giáo dục phổ
thông mới........................................................................................... 57
Bảng 2.11: Thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên các môn
khoa học tự nhiên theo định hướng chương trình giáo dục phổ
thông mới........................................................................................... 59
Bảng 2.12: Thực trạng quản lý hoạt động dạy các môn khoa học tự nhiên
của giáo viên theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông
mới ..................................................................................................... 60

ix

Bảng 2.13. Thực trạng quản lý hoạt động tổ KHTN theo định hướng chương
trình giáo dục phổ thông mới ............................................................ 62
Bảng 2.14. Thực trạng kiểm tra, giám sát và đánh giá hoạt động dạy học
các môn KHTN theo định hướng chương trình giáo dục phổ
thông mới........................................................................................... 63
Bảng 2.15. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học các môn
KHTN theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông mới ........... 65
Bảng 3.1. Khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp ................................. 90
Bảng 3.2. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp .................................... 92

x


DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1. Độ tuổi đội ngũ CBQL trường THCS huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc
Giang ............................................................................................. 39
Biểu đồ 2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến QL hoạt động dạy học môn KHTN
theo chương trình giáo dục phổ thông mới ................................... 66
Biểu đồ 3.1: Mức độ cần thiết của các biện pháp.............................................. 94
Biểu đồ 3.2: Mức độ khả thi của các biện pháp ................................................ 94
Biểu đồ 3.3: Mối quan hệ của các biện pháp..................................................... 95

xi


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thời đại ngày nay với toàn cầu hoá hội nhập quốc tế, nền kinh tế tri thức,
khoa học - công nghệ phát triển như vũ bão và đạt được nhiều thành tựu vượt

bậc; khối lượng thông tin, tri thức nhân loại tăng nhanh. Trong bối cảnh đó, nhân
tố quan trọng vừa là nền tảng và là động lực góp phần quyết định tương lai của
mỗi quốc gia, dân tộc được xác định và nhận thức rõ chính là giáo dục và đào
tạo. Để bảo đảm phát triển bền vững, nhiều quốc gia đã không ngừng đổi mới
giáo dục để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh
tế xã hội trong thời đại mới. Đổi mới giáo dục đã trở thành nhu cầu cấp thiết và
xu thế mang tính toàn cầu.
Đảng và Nhà nước ta khẳng định GD&ĐT là quốc sách hàng đầu; đầu tư
cho giáo dục là đầu tư cho phát triển; sự nghiệp giáo dục là sự nghiệp của toàn
Đảng, toàn dân, của mỗi gia đình, của các lực lượng xã hội.
Sau hơn 30 năm đổi mới, đất nước ta đã vượt qua nhiều khó khăn, thách
thức, đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử. Tuy nhiên, những
thành tựu về kinh tế của nước ta chưa vững chắc; chất lượng nguồn nhân lực và
sức cạnh tranh của nền kinh tế chưa cao, môi trường văn hóa còn tồn tại nhiều
hạn chế, chưa hội đủ các nhân tố để phát triển nhanh và bền vững. Mặt khác, thế
giới trong đó có Việt Nam bước vào cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư
(4.0), kinh tế tri thức phát triển mạnh đem lại cơ hội phát triển vượt bậc, đồng
thời cũng đặt ra những thách thức không nhỏ. Đất nước bước sang một giai đoạn
phát triển mới, đặt ra những yêu cầu mới về phát triển nguồn nhân lực, phát triển
con người.
Chương trình giáo dục phổ thông hiện hành được ban hành theo Nghị
quyết số 40/2000/QH10 ngày 09/12/2000 của Quốc hội, là một bước tiến so với
các chương trình giáo dục phổ thông trước đó. Tuy nhiên, chương trình giáo dục
phổ thông hiện hành được xây dựng theo định hướng nội dung, nặng về truyền
thụ kiến thức, chưa chú trọng giúp học sinh vận dụng kiến thức được trang bị

1


vào thực tiễn; học sinh phải học và ghi nhớ rất nhiều nhưng khả năng vận dụng

vào đời sống rất hạn chế; không đáp ứng yêu cầu giáo dục trong giai đoạn mới.
Hơn nữa,các nước có nền giáo dục phát triển đã chuyển hướng từ chương trình
coi trọng nội dung giáo dục sang chương trình coi trọng phát triển năng lực, phẩm
chất người học. Chính vì vậy, chương trình giáo dục Việt Nam cần đổi mới để
đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.
Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam
(khoá XI) đã thông qua Nghị quyết số 29/NQ-TW ngày 4/1/2013 về đổi mới căn
bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại
hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập
quốc tế; Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 88/2014/QH13 ngày 28/11/2014
về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, góp phần đổi mới
căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Ngày 27/3/2015, Thủ tướng Chính phủ
đã ban hành Quyết định số 404/QĐ-TTg phê duyệt Đề án đổi mới chương trình,
sách giáo khoa giáo dục phổ thông.
Thực hiện các Nghị quyết của Đảng, Quốc hội và Quyết định của Thủ
tướng Chính phủ, ngày 26/12/ 2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố chương
trình giáo dục phổ thông mới kèm theo Theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT
của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo. Chương trình được chia thành hai giai
đoạn: giai đoạn giáo dục cơ bản (từ lớp 1 đến lớp 9) và giai đoạn giáo dục định
hướng nghề nghiệp (từ lớp 10 đến lớp 12). Theo Nghị quyết 51/2017/QH14 được
Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIV, kỳ họp thứ 4
thông qua ngày 21 tháng 11 năm 2017 thì "Thời gian bắt đầu triển khai áp dụng
chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông mới, đảm bảo tuần tự trong
từng cấp học, chậm nhất từ năm học 2020-2021 đối với lớp đầu cấp của cấp tiểu
học, từ năm học 2021-2022 đối với lớp đầu cấp của cấp trung học cơ sở và từ
năm học 2022-2023 đối với lớp đầu cấp của cấp trung học phổ thông". Triển khai
thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông mới có những thuận lợi, xong gặp
nhiều thách thức đó là dạy học tích hợp, dạy học phân hóa, năng lực chuyên môn,

2

nghiệp vụ của đội ngũ thực hiện chương trình. Để thực hiện chương trình giáo
dục phổ thông mới trong đó có môn Khoa học tự nhiên bậc THCS hiệu quả và
thành công cần tăng cường công tác quản lý tất cả các khâu trong quá trình giáo
dục trong đó việc quản lý hoạt động dạy học trong nhà trường có vai trò hết sức
quan trọng, đồng thời là nhân tố góp phần quyết định chất lượng GD&ĐT.
Với những lý do trên chúng tôi chọn đề tài “Quản lý hoạt động dạy học
môn Khoa học tự nhiên theo chương trình Giáo dục phổ thông mới ở các
trường trung học cơ sở huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang” để nghiên cứu.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn KHTN
theo chương trình GDPT mới ở trường THCS và thực tiễn quản lý hoạt động dạy
học các môn khoa học tự nhiên ở các trường THCS huyện Yên Dũng tỉnh Bắc
Giang, đề xuất một số biện pháp nhằm quản lý hoạt động dạy học môn KHTN
theo chương trình Giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Yên Dũng,
tỉnh Bắc Giang góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng yêu cầu đổi mới
chương trình và sách giáo khoa phổ thông.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Hoạt động dạy học môn KHTN theo chương trình giáo dục phổ thông mới
ở cấp THCS.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn KHTN theo chương trình giáo
dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý, quản lý hoạt động dạy học, môn
Khoa học tự nhiên trong CTGDPT mới, quản lý hoạt động dạy học môn Khoa
học Tự nhiên theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường THCS.
- Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học các

3


môn Khoa học Tự nhiên ở các trường THCS huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang.
- Đề xuất biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn KHTN theo chương
trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc
Giang. Kiểm chứng tính cần thiết, tính khả thi của các giải pháp.
5. Giả thuyết khoa học
Thực tế công tác quản lý hoạt động dạy học các môn Tự nhiên ở các trường
THCS huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang đã được quan tâm của các cấp, các
ngành như: Chuẩn bị phòng thí nghiệm thực hành, tăng cường cơ sở vật chất,
trang thiết bị dạy học; các nhà trường đã tiến hành đổi mới phương pháp dạy học,
hình thức kiểm tra đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực học sinh…. Tuy vậy
việc triển khai thực hiện chương trình môn KHTN trong CTGDPT mới đối với
các trường THCS huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang vẫn gặp phải không ít khó
khăn. Nếu đề xuất được một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn KHTN
theo chương trình giáo dục phổ thông mới có tính hiệu quả và khả thi thì công
tác quản lý hoạt động dạy học của nhà trường được nâng lên, góp phần thực hiện
thành công chương trình giáo dục phổ thông mới, nâng cao chất lượng giáo dục
của các trường THCS trên địa bàn huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang.
6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu
- Nội dung nghiên cứu:
Tiếp cận nghiên cứu quản lý hoạt động dạy dạy học môn KHTN (Vật lý,
Hóa học, Sinh học) ở các trường THCS theo định hướng CTGDPT mới.
Chương trình môn Khoa học tự nhiên theo chương trình giáo dục phổ
thông mới.
- Khách thể khảo sát:
- Lãnh đạo, chuyên viên phòng GD&ĐT huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang.
- Đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh một số trường THCS trên

địa bàn huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang.

4


7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
- Nghiên cứu các Văn kiện của Đảng, Nhà nước và những tài liệu lý luận
liên quan đến quản lý, quản lý hoạt động dạy học, môn học KHTN theo chương
trình giáo dục phổ thông mới.
- Nghiên cứu tài liệu, sách báo, báo cáo khoa học về quản lý, quản lý hoạt
động dạy học, môn học KHTN theo chương trình giáo dục phổ thông mới.
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Điều tra trên đối tượng là cán bộ
quản lý trường học, giáo viên, học sinh và phụ huynh học sinh một số trường
THCS trên địa bàn huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang nhằm thu thập thông tin
về thực trạng việc tổ chức dạy học, công tác quản lý hoạt động dạy học môn
KHTN.
- Phương pháp đàm thoại, phỏng vấn: Trao đổi với lãnh đạo phòng
GD&ĐT, CBQL trường học, giáo viên, học sinh và phụ huynh học sinh để làm
sáng tỏ thực trạng của công tác quản lý hoạt động dạy học các môn Tự nhiên ở
các trường THCS huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang.
- Phương pháp quan sát sư phạm: Dự giờ hoạt động dạy học tại các trường
THCS huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang.
- Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Xây dựng các phiếu hỏi với mục
đích xin ý kiến đánh giá của các chuyên gia (CBQL giáo dục, giáo viên, các
chuyên gia tư vấn có kinh nghiệm) về một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả
công tác quản lý hoạt động dạy học môn KHTN theo chương trình giáo dục phổ
thông mới đã đề xuất để đánh giá, xem xét tính phù hợp, tính khả thi.
7.3. Phương pháp hỗ trợ

Sử dụng toán thống kê, tính tần suất (tỷ lệ phần trăm) để sử lý kết quả
điểu tra, phân tích kết quả nghiên cứu
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và kiến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo,

5


Phụ lục, luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học Tự
nhiên theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường THCS.
Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học các môn Khoa học Tự
nhiên ở các trường THCS huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang theo định hướng
chương trình giáo dục phổ thông mới.
Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học Tự nhiên
theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Yên Dũng,
tỉnh Bắc Giang.

6


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC
PHỔ THÔNG MỚI Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài
Thực tiễn quản lý hoạt động dạy học luôn tồn tại và sôi động. Đầu những
năm 50 của thế kỷ XX, các nhà khoa học Liên Xô (cũ) đã tiến hành nhiều công
trình nghiên cứu các đề tài về QLGD có tính hàn lâm với những khía cạnh khác

nhau. Năm 1956, tác giả A.Pôpốp (nhà sư phạm và QLGD của Liên Xô cũ) đã
biên soạn cuốn “Quản lý trường học” [1] là một tập hợp khá hoàn chỉnh các chỉ
dẫn cho hoạt động thực tiễn của những người làm công tác QLGD, đặc biệt là
quản lý trường học; trong đó có quản lý hoạt động dạy học. Trong quá trình phát
triển giáo dục Xô Viết (cũ), nhiều nhà nghiên cứu khoa học giáo dục đã biên
soạn nhiều sách, tài liệu vừa có tính khoa học, vừa có tính thực tiễn về công tác
quản lý quá trình sư phạm chủ yếu diễn ra trong nhà trường: Quản lý quá trình
giáo dục, quản lý quá trình dạy học (trong đó có quản lý hoạt động dạy học) .
Đặc biệt, M.I Kôndakốp [33], nhà lý luận và hoạt động thực tiễn xuất sắc của
Liên Xô (cũ) đã dày công nghiên cứu những vấn đề về QLGD. Năm 1987, Viện
quản lý và Kinh tế giáo dục thuộc Viện Hàn lâm sư phạm Liên Xô (cũ) đã tổng
kết những thành tựu nghiên cứu về quản lý trường học qua nhiều năm, trình bày
những quan điểm mới nhất về QLGD nói chung và quản lý hoạt động dạy học
nói riêng của các học giả Xô Viết tính đến thời điểm đó, các nhà nghiên cứu
QLGD Xô Viết thống nhất cho rằng: “Kết quả toàn bộ hoạt động của nhà trường
phụ thuộc rất nhiều vào việc tổ chức đúng đắn và hợp lý công tác hoạt động của
đội ngũ giáo viên”. Đó chính là quản lý hoạt động dạy học.
Các nước phương Tây, nhiều nhà khoa học cũng quan tâm nghiên cứu
QLGD nói chung và quản lý hoạt động dạy học nói riêng. Năm 1968, các tác giả

7


Jacob W. Getzels, Tames M. Lipham. Roald F. Campbell [50] đã cho ra đời công
trình đầu tiên nghiên cứu khá hoàn chỉnh các vấn đề QLGD dưới ánh sáng của
các học thuyết quản lý chung, đặc biệt là thuyết hành vi (quan hệ con người)
trong quản lý. UNESCO suốt chiều dài lịch sử tồn tại của mình đã tập hợp nhiều
học giả trên thế giới để nghiên cứu những vấn đề QLGD trên quy mô toàn cầu
cũng như trong phạm vi khu vực hoặc quốc gia. Đầu những năm 90, UNESCO
PROAP đã xuất bản cuốn sách có tính cẩm nang về kĩ năng QLGD mang tựa đề

“Kế hoạch hóa và QLGD vi mô”. Trong những năm cuối của thế kỉ XX, sách
báo về QLGD đã xuất hiện rất nhiều. Điển hình là các công trình như: Hành vi
và tổ chức trong giáo dục [42]; Phương pháp lãnh đạo, quản lý nhà trường hiệu
quả [49]; Quản lý giáo dục - Lý thuyết, nghiên cứu và thực tiễn [50] đã đề cập
những quan điểm mới về QLGD nói chung và quản lý hoạt động dạy học nói
riêng. Tuy nhiên, những nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học rất ít có công
trình bàn luận, nghiên cứu sâu về công tác quản lý hoạt động dạy học trong
trường THCS nói chung, quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên nói
riêng.
1.1.2. Các nghiên cứu trong nước
Trong xu thế toàn cầu hóa, Việt Nam đã và đang hội nhập sâu rộng với
khu vực và quốc tế. Trong bối cảnh đó, giáo dục Việt Nam cần đẩy nhanh tiến
trình đổi mới để rút ngắn khoảng cách về trình độ phát triển giáo dục với các
nước trong khu vực và trên thế giới. Các thành tựu nghiên cứu giáo dục đã thừa
nhận QLGD là nhân tố then chốt đảm bảo cho sự thành công của phát triển giáo
dục. Vấn đề này đặt ra cho các nhà QLGD phải nỗ lực đổi mới trong công tác
quản lý của mình.
Đảng và Nhà nước đã khẳng định “Giáo dục là quốc sách hàng đầu, toàn
xã hội đều có ý thức chăm lo giáo dục vì giáo dục tạo nên nguồn lực con người
phục vụ cho sự phát triển kinh tế - xã hội” [35]. Nhiều nhà sư phạm, nhà quản
lý đã tiến hành nghiên cứu một cách toàn diện các vấn đề về vị trí, vai trò của

8


việc quản lý quá trình dạy học, ý nghĩa của việc nâng cao chất lượng dạy học đối
với việc nâng cao chất lượng giáo dục. Những ưu điểm và nhược điểm của việc
quản lý hoạt động dạy học, bản chất và mối quan hệ giữa quản lý hoạt động dạy
và hoạt động học, quản lý vai trò của người dạy và người học, quản lý đổi mới
nội dung và cách thức tổ chức tiến hành các hình thức tổ chức dạy học trên lớp,

điển hình là các tác giả: Đặng Quốc Bảo [2], Trần Kiểm [27], Nguyễn Thị Mỹ
Lộc [29], Hà Thế Ngữ [36], Nguyễn Ngọc Quang [41] … Nghị quyết số 29NQ/TW ngày 4/11/2013 của Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản,
toàn diện Giáo dục và Đào tạo đã nêu rõ “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ
các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm
chất, năng lực của người học”. Trong những năm gần đây đứng trước nhiệm vụ
đổi mới giáo dục và đào tạo nói chung và đổi mới hoạt động dạy học nói riêng,
nhiều nhà nghiên cứu trong đó có những nhà giáo dục, tâm lý học đã đi sâu
nghiên cứu vấn đề đổi mới quản lý hoạt động dạy học nhằm nâng cao tính hiện
đại, gắn khoa học với thực tiễn sản xuất và đời sống, vấn đề lấy học sinh làm
trung tâm trong hoạt động dạy học như: Phạm Minh Hạc [15], Đặng Thành Hưng
[24], Bùi Văn Quân [39]...
Như vậy, vấn đề QLGD nói chung và quản lý hoạt động dạy học từ lâu đã
được các nhà nghiên cứu giáo dục quan tâm nghiên cứu và trở thành mối quan
tâm của toàn xã hội. Các công trình nghiên cứu tuy có những ý kiến có thể khác
nhau nhưng điểm chung đều khẳng định vai trò quan trọng của công tác quản lý
trong dạy và học ở các cấp học, bậc học. Đảng ta đã đề ra định hướng chiến lược
về phát triển giáo dục đó là: “Đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương pháp và
QLGD, đào tạo”. Hiện nay, quản lý hoạt động dạy học là một vấn đề mang tính
thời sự đã được quan tâm nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy trong
nhà trường đáp ứng yêu cầu nhân lực phục vụ phát triển kinh tế xã hội của đất
nước. Quản lý hoạt động dạy học là quản lý cơ bản, quan trọng nhất trong công
tác quản lý trường học. Chính vì lẽ đó, vấn đề quản lý hoạt động dạy học luôn

9


được các nhà nghiên cứu, các nhà QLGD đề cập trong các công trình nghiên cứu
khoa học. Giáo trình giảng dạy của trường Đại học sư phạm Thái Nguyên, Đại
học sư phạm Hà Nội, Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, Viện Chiến lược GD,...
cũng đã có những công trình nghiên cứu chuyên đề QLGD nói chung và quản lý

hoạt động dạy học nói riêng. Bên cạnh những công trình nghiên cứu sâu về các
hoạt động của nhà trường có một số công trình nghiên cứu về tăng cường quản
lý hoạt động dạy học như: Nguyễn Hữu Châu [5]; Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Nguyễn
Quốc Chí [30]; Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đặng Quốc Bảo, Nguyễn Trọng Hậu,
Nguyễn Quốc Chí [31]; Nguyễn Văn Trường (biên dịch cùng nhóm tác giả)
[49]….
Một số đề tài, luận án nghiên cứu về công tác quản lý hoạt động dạy học;
một số tạp chí chuyên ngành đăng tải các kết quả nghiên cứu bàn đến một số
vấn đề có liên quan đến công tác quản lý hoạt động dạy học, đã đi sâu làm rõ về
tổ chức, quản lý hoạt động dạy học nhằm phát huy tính tích cực của học sinh như
Lê Thị Bích Thảo với đề tài “Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo
chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường trung học cơ sở huyện Điện
Biên, tỉnh Điện Biên”[46], Nguyễn Đức Thuận với đề tài “Quản lý hoạt động
dạy học các môn Khoa học tự nhiên ở trường THCS Vũ Tiến, huyện Vũ Thư,
tỉnh Thái Bình theo định hướng phát triển năng lực”[48]…. Tuy nhiên, trong
thực tiễn quản lý, ở từng bậc học, ở từng địa phương luôn nảy sinh những vấn đề
riêng và mới. Hơn thế nữa, khi triển khai thực hiện chương trình giáo dục phổ
thông mới tuy thuận lợi là cơ bản song còn nhiều khó khăn, thách thức. Chưa có
đề tài nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học môn KHTN theo chương trình
giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS, đặc biệt là các trường THCS huyện
Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang. Trước yêu cầu cấp thiết trong công tác quản lý hoạt
động dạy học chúng tôi tiến hành nghiên cứu về cơ sở lý luận của công tác quản
lý hoạt động dạy học đặc biệt là môn KHTN cấp THCS, thực trạng công tác quản
lý hoạt động dạy học các môn khoa học tự nhiên của các trường THCS trên địa

10


bàn huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang, từ đó đề xuất một số biện pháp nâng cao
hiệu quả công tác quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học Tự nhiên theo

chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Yên Dũng, tỉnh
Bắc Giang nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng được yêu cầu đổi mới
giáo dục hiện nay.
1.2. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến vấn đề nghiên cứu
1.2.1. Quản lý
Quản lý là một hiện tượng xã hội, là yếu tố cấu thành sự tồn tại và phát
triển của loài người. Xã hội phát triển yêu cầu trình độ tổ chức, quản lý đòi hỏi
ngày càng cao.
Từ điển Tiếng Việt thông dụng đưa ra khái niệm về quản lý: “Tổ chức,
điều khiển hoạt động của một tổ chức, đơn vị, cơ quan”
Theo Từ điển Giáo dục học: “Quản lý là hoạt động hay tác động có định
hướng, có chủ định của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý trong một tổ chức
nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt mục đích của tổ chức. Các bước quản lý
bao gồm: Kế hoạch hóa, tổ chức thực hiện, chỉ đạo hoặc lãnh đạo thực hiện, kiểm
tra đánh giá”.
F.W Taylor cho rằng “Quản lý là biết chính xác điều muốn người khác
làm và sau đó thấy rằng họ đã hoàn thành công việc một cách tốt nhất và rẻ nhất”
[59].
H.Koontz cho rằng: Quản lý là một hoạt động thiết yếu nhằm đảm bảo sự
phối hợp những nỗ lực của các cá nhân để đạt được mục đích của nhóm (tổ chức).
Mục tiêu của QL là hình thành một môi trường trong đó con người có thể đạt
được mục đích của nhóm với thời gian, tiền bạc, vật chất và sự bất mãn cá nhân
ít nhất [59]
Trần Kiểm: QL là những tác động của chủ thể QL trong việc huy động,
phát huy, kết hợp, sử dụng, điều chỉnh, điều phối các nguồn lực (nhân lực, vật
lực, tài lực) trong và ngoài tổ chức (chủ yếu là nội lực) một cách tối ưu nhằm đạt
mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất [35].

11

Nguyễn Thị Mỹ Lộc - Nguyễn Quốc Chí: QL là sự tác động có định hướng,
có chủ đích của chủ thể QL (người QL) đến khách thể QL (người bị QL) - trong
tổ chức - nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức [44].
Xuất phát từ một số khái niệm trên và xét quản lý dưới góc độ là một hoạt
động có thể hiểu: “Quản lý là một quá trình tác động định hướng có mục đích,
có tổ chức của chủ thể quản lý vào đối tượng quản lý bằng những phương pháp
thích hợp nhằm đạt được mục tiêu đề ra”.
1.2.2. Hoạt động dạy học
Cùng với sự phát triển của xã hội loài người, trí thức của nhân loại cũng
dần phong phú và hoàn thiện lên, khái niệm hoạt động dạy học từ đó cũng dần
được mở rộng nội hàm thích ứng với những hoàn cảnh lịch sử khác nhau và
phương thức dạy học khác nhau.
Dưới góc độ của giáo dục học: “Hoạt động dạy học là hoạt động đặc trưng
cho bất cứ loại hình nhà trường và xét theo quan điểm tổng thể, dạy học chính là
con đường giáo dục tiêu biểu nhất”. “Với nội dung và tính chất của nó, dạy học
luôn được xem là con đường hợp lý, thuận lợi nhất cho học sinh với tư cách là
chủ thể nhận thức có thể lĩnh hội được một hệ thống tri thức và kỹ năng hành
động chuyển thành phẩm chất, năng lực trí tuệ của bản thân” [29].
Theo thuyết hoạt động, dạy học gồm hai hoạt động: Hoạt động dạy của
người dạy và hoạt động học của người học. Hai hoạt động này luôn luôn gắn bó
mật thiết với nhau, diễn ra liên tiếp và thâm nhập vào nhau, tồn tại cho nhau, vì
nhau, bổ sung hỗ trợ để cùng nhau phát triển và đạt được mục tiêu dạy học.
- Hoạt động dạy: Là sự tổ chức, điều khiển tối ưu quá trình học sinh lĩnh
hội tri thức, hình thành và phát triển nhân cách học sinh.
Vai trò chủ đạo của hoạt động dạy chính là tổ chức và điều khiển sự học
tập của học sinh, giúp học sinh nắm bắt kiến thức đồng thời hình thành kỹ năng
thái độ. Hoạt động dạy có hai chức năng là truyền đạt kiến thức và điều khiển
quá trình nắm bắt kiến thức theo nội dung chương trình qui định bằng phương

12