Phát triển năng lực dạy học cho sinh viên ở trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật thông qua nghiên cứu bài học

NGHI N C U TRAO

I

PHÁT TRI N NĂNG L C DẠY H C CHO SINH VI N
TR NG ẠI H C S PHẠM K THUẬT TH NG QUA
NGHI N C U BÀI H C
NGUY N H U H P *
ma l

Tóm t t

N ng l c d y h c
c xem nh thành t quan tr ng nh t t o n n n ng l c s ph m c a
giáo vi n k thu t. T m hi u và v n d ng “nghi n c u bài h c- Lesson Study nh m t con
ng
phát tri n n ng l c s ph m nói chung và n ng l c d y h c nói ri ng cho sinh vi n s ph m
k thu t là c n thi t và mang tính th c ti n. Bài vi t
c p n b n ch t, nguy n t c và các b c
v n d ng nghi n c u bài h c vào phát tri n n ng l c d y h c cho sinh vi n tr ng
ih cS
ph m k thu t, nh m n ng cao ch t l ng ào t o giáo vi n k thu t Vi t Nam.
khóa

1.

ghi n c u bài h c, n ng l c s ph m, n ng l c d y h c, gi o vi n k thu t.

tv n

L u nay chúng ta t p trung r t nhi u

vào i m i d y h c, nh ng ch m i m tr l i
c u h i: giáo vi n d y nh th nào d y b ng
ph ng pháp nào ph ng ti n nào ... mà
qu n m t nh n t c t y u c a d y h c là ng i
h c và vi c h c. N u ch quan t m n d y, ch
lo n d y mà qu n i vi c h c th m c nhi n
th a nh n “Th y là trung t m c a d y h c ,
b i th càng i m i th ng i h c càng kh ng
hi u, kém tích c c, th m trí là c ng th ng và
chán h c. Các lí thuy t t m lí v h c t p nh :
thuy t Hành vi, thuy t Ki n t o, thuy t Ho t
ng, thuy t Nh n th c
gi i thích b n
ch t c a vi c h c các khía c nh khác nhau
và th a nh n ho t ng h c là trung t m c a
d y h c. V y
i m i thành c ng d y h c
th tr c h t ph i quan t m n i m i ho t
ng h c c a h c sinh, ngh a là tr c h t tr
l i
c c u h i làm sao
ng i h c có th
h c t t m c ích h c là g h h c t t trong
tr ng thái t m lí nào M i tr ng h c n i
dung h c ph ng ti n h c
* guy n H u H p - Tr

ng

Nghi n c u bài h c (NCBH

c xem
nh ch a khóa c a s c i cách giáo d c Nh t
B n trong su t 50 n m tr l i y và
c áp
d ng nhi u qu c gia trong ó có Vi t Nam.
NCBH
v n d ng tri t
lu n i m “d y h c
l y h c sinh làm trung t m
i m i gi ng
d y và
c xem nh m t h nh th c c i cách
gi ng d y ch m r i, l u dài, li n t c, thay i
t ng chút theo th i gian, nh m phát tri n thói
quen v vi c t ph n ánh và c i ti n ph ng
pháp d y h c th ng qua n l c h p tác v i
ng nghi p. Vi c v n d ng NCBH nh m t
bi n pháp phát tri n n ng l c d y h c trong
ào t o giáo vi n k thu t các tr ng
ih c
S ph m K thu t là c n thi t nh m n ng cao
ch t l ng ào t o áp ng nhu c u x h i.
2. B n ch t c a ngh n c u bà h c
NCBH là h nh th c ho t
ng th ng
xuy n c a giáo vi n c ng chuy n m n trong
m t th i gian dài (t vài tháng n vài n m
c ng thi t k , th c hi n, ki m tra và c i ti n m t
ho c nhi u bài h c “bài h c nghi n c u - là bài

i h c s ph m k thu t H ng

n


NGHI N C U TRAO

I

h c
c nhóm giáo vi n l a ch n
khám
phá ch
nghi n c u, h
c bi t chú
nghi n c u ng i h c s h c nh th nào và
các bi n pháp thúc y h c sinh h c m t cách
th c s . Quan ni m ng i h c và ho t ng
h c là i t ng quan tr ng nh t c a i m i
d y h c, m i thay i trong gi ng d y u ph i
xu t phát và h ng n ho t ng h c t p c a
ng i h c. Giáo vi n là nh n t trung t m, là
ch th tr c ti p c a i m i d y h c, kh ng ai
có th thay th vai trò c a giáo vi n trong i
m i d y h c tr n l p h c.

cách h th ng hóa, tích l y các kinh nghi m,
chia s sáng ki n v d y h c.

3. gu n t c t ch c ngh n c u bà

h c cho s nh v n s ph m k thu t

4 guy n t c m b o tính m c ích: Khi
t ch c cho sinh vi n SPKT nghi n c u bài
h c lu n
t ra c u h i “có th c i ti n vi c
h c c a h c sinh h c ngh nh th nào th ng
qua bài h c nghi n c u
ch n . Sinh vi n
c n th c
c
c i ti n gi ng d y th tr c
h t c n t p trung cho vi c c i ti n h c t p
ng i h c (h c sinh h c ngh , c n ph n tích
th t k v m c ích h c, n i dung h c, ph ng
pháp h c, ph ng ti n h c, h nh th c h c, m i
tr ng h c tr c và sau khi th c hi n bài
h c nghi n c u, t m ki m m i ph ng án
ng i h c có th h c m t cách t t nh t và h c
m t cách th c s (ham m h c và h c thành
c ng , tr n c s
ó tích l y
c các kinh
nghi m v d y h c k thu t ngh nghi p ngay
t khi còn h c trong tr ng S ph m k thu t.

góc
chung nh t khi t ch c NCBH
cho sinh vi n s ph m k thu t (SPKT c n
tu n th các nguy n t c sau:

1 guy n t c m b o tính c th : Ngh a
là khi t ch c NCBH cho sinh vi n c n l a
ch n
c bài h c nghi n c u i di n, i n
h nh, sát v i ch ng tr nh ào t o ngh
tr nh
Trung c p ho c Cao
ng ngh . Qua ó
sinh vi n
c tr i nghi m trong t nh hu ng
th c v d y ngh , v n d ng
c ki n th c và
k n ng s ph m vào th c t d y ngh , tích l y
c v n kinh nghi m d y h c ngay t khi còn
h c trong tr ng HSPKT, h nh thành nh ng
t ng m i
d y h c có hi u qu .
2

guy n t c h p t c và chia s :

Khi t ch c cho sinh vi n SPKT rèn luy n
n ng l c d y h c th ng qua NCBH, c n hu n
luy n cho h k n ng
a nh n th ng tin ph n
h i, k n ng l ng nghe, k n ng ph n bi n tr n
tinh th n h c h i l n nhau. NCBH ph i tr
thành m t nét v n hóa, thói quen trong sinh
ho t chuy n m n
c i ti n gi ng d y và phát

tri n s nghi p c a nhà giáo t ng lai. Rèn
luy n tác phong chuy n nghi p trong ho t
ng d y h c, trách nhi m v i cho h c sinh,
ng nghi p, x h i và s nghi p phát tri n
giáo d c. B n c nh ó h ng d n sinh vi n

th

3
guy n t c
m b o tính k
ng xuy n, li n t c:

th a,

Vi c rèn luy n n ng l c d y h c cho sinh
vi n SPKT kh ng ch th c hi n m t l n duy
nh t và t p trung trong k th c t p s ph m
mà có th t ch c xen k trong các h c ph n
khác, trong các h c k
m b o tính l gic, ph
h p v i ti n tr nh c a vi c h nh thành tri th c,
k n ng, o
c và v n hóa ngh nghi p.

4. Ý ngh a c a ngh n c u bà h c
v phát tr n n ng l c d
h c cho s nh
v n SPKT
Ý ngh a c a v n d ng NCBH trong phát

tri n n ng l c d y h c cho sinh vi n SPKT th
hi n nh ng khía c nh sau.
(1 Phát tri n k n ng h p tác, làm vi c
nhóm, giao ti p, t duy ph n bi n, k n ng a
nh n th ng tin ph n h i.
(2 Phát tri n trí tu c m xúc, t nh c m,
h ng thú, v n hóa, trách nhi m ngh nghi p,
k n ng phát hi n và gi i quy t các t nh hu ng


NGHI N C U TRAO

I

s ph m, s n sàng
i m t v i nh ng khó
kh n thách th c n y sinh trong ho t ng ngh
nghi p c a giáo vi n k thu t.
(3 Rèn luy n tác phong làm vi c chuy n
nghi p c a ngh giáo vi n k thu t.
c tr i
nghi m
v n d ng các ki n th c v t m lí s
ph m, lí lu n giáo d c, lí lu n d y h c vào các
tr ng h p c th c a ngh giáo vi n k thu t.
(4 Phát tri n n ng l c ki n t o ki n th c
cho b n th n b ng vi c chuy n t ng i s
d ng ki n th c sang v th ng i c c u và
x y d ng l i ho c t o ra ki n th c m i, i u
khi n chúng và suy ng m l i, t c ng c ki n

th c cho b n th n.
c bi t thích h p
phát
tri n k n ng thi t k d y h c k thu t, k n ng
d y h c bài l thuy t, bài th c hành, bài tích
h p c a ng i giáo vi n k thu t t ng lai.
5. Phát tr n n ng l c d h c cho s nh
v n SPKT th ng qua ngh n c u bà h c.
5.1.

c

m h c t p c a s nh v n

S
B n c nh nh ng c tr ng chung th Sinh
vi n các tr ng SPKT có nh ng nét ri ng
th hi n trong m i tr ng h c t p, tính ch t
n i dung h c t p, i u ki n h c t p, m c ti u
h c t p M c ti u h c t p c a sinh vi n SPKT
là l nh h i h th ng các ki n th c khoa h c k
thu t và k n ng th c hành k thu t, ki n th c
và k n ng s ph m ph h p v i òi h i c a
c ng vi c trong th c t (các tr ng d y ngh ,
các nhà máy, xí nghi p .
Tính ch t ho t
ng h c t p c a sinh
vi n SPKT v a l nh h i v ng ch c h th ng
các ki n th c chuy n ngành k thu t, ki n th c
s ph m v a ph i rèn luy n thành th o các k

n ng s ph m và k n ng th c hành k thu t
theo chuy n ngành ào t o. Giáo vi n k thu t
t ng lai ph i v a là ng i có ki n th c l
thuy t v ng vàng v a là ng i có n ng l c
th c hành ngh nghi p.

M i tr ng h c t p c a sinh vi n SPKT
c ng có
c tr ng ri ng bi t. Ho t
ng h c
t p kh ng ch di n ra tr n gi ng
ng mà còn
di n ra các x ng th c hành, nhà máy, xí
nghi p v i các tr ng thi t b , d ng c máy móc
c trang b theo ngành h c. 2
5.2.
ng l c d
h c trong c u tr c
khung n ng l c S
.
a. N ng l c và n ng l c d y h c k thu t:
- N ng l c: Theo ph ng di n giáo d c
th : N ng l c (Competency là thu c tính cá
nh n cho phép cá nh n th c hi n thành c ng
ho t ng nh t nh, t k t qu mong mu n
trong nh ng i u ki n c th . N ng l c là m t
“ch t m i
c t o thành b i t t c nh ng
t ng t ng c c b t các ch c n ng sinh
h c, các ch c n ng t m lí và các giá tr , kinh

nghi m x h i cá nh n theo m t h ng nh t
nh, t n
chín nào ó nh rèn luy n và
tr i nghi m, tích h p l i t ng i b n v ng 5 .
Trong c u trúc n ng l c th k n ng là y u t
d nh n th y nh t, bi u hi n rõ nh t, có th o
c, ánh giá
c b ng các ch s . Các y u
t c u thành khác nh : ki n th c, nh n th c,
t nh c m, ng c , ni m tin.. là y u t n khó
quan sát tr c ti p,
c b c l th ng qua s
th hi n ra b n ngoài c a k n ng.
- N ng l c d y h c: Theo cách hi u t
b n ch t c a n ng l c bao g m các y u t
b n trong: hi u bi t, ng c , ni m tin, thái
óng vai trò n n t ng là lõi c a n ng l c và
y u t b n ngoài-k n ng là ph n th hi n c a
n ng l c. N ng l c d y h c k thu t
c nh
ngh a là s th c hi n các nhi m v d y h c
c a giáo vi n k thu t nh m thúc y, tác ng
có m c ích n vi c h c t p c a h c sinh h c
ngh theo ph ng th c t i u, ph h p v i
m c ti u, n i dung h c t p, ngu n l c v t ch t,
n ng khi u s tr ng, ki n th c chuy n m n
nghi p v , kinh nghi m c a giáo vi n
phát
tri n n ng l c c a ng i h c 4 . nh ngh a

NGHI N C U TRAO
này
a ra m t s khía c nh quan tr ng v
n ng l c d y h c c a giáo vi n k thu t bao
g m: 1- Thái
( th c v m c ích, trách
nhi m 2- Ki n th c (hi u bi t v k thu t và
s ph m 3- K n ng (k n ng ngh , k n ng
d y h c 4- Thích ng v i th c ti n (ngu n l c
v t ch t 5- N ng khi u 6- Kinh nghi m.

I

l c d y h c c a giáo vi n k thu t có th
m t nh sau 4 . H nh2

c

D a tr n vi c xác nh v trí vi c làm,
ph n tích y u c u c a các b n li n quan
(Stakeholders , ph n tích ngh ,
i sánh v i
ti u chu n qu c gia và khu v c v n ng l c
c a giáo vi n k thu t. T ó, có th h nh dung
m t khung n ng l c s ph m c a giáo vi n k
thu t g m: 05 Ti u chu n (H nh 1 :
nh 2 C u trúc n ng l c d y h c k thu t
5.3. Chu tr nh th c h n ngh n c u bà
h c cho s nh v n s ph m k thu t.

H nh 1 Khung n ng l c s
g áo v n k thu t

ph m c a

Các ti u chu n n ng l c này u có m i
quan h ch t ch , quan h bi n ch ng v i
nhau trong c u trúc n ng l c giáo vi n k thu t,
làm n n t ng cho nhau,
c c u trúc theo
h nh xo n c. 2
Theo
ng Thành H ng (2016 n ng l c
d y h c c a giáo vi n k thu t là t h p c a ba
l nh v c: 1 Tri th c v d y h c k thu t ngh
nghi p 2 K n ng v d y h c k thu t ngh nghi p 2 Thái
trong d y h c k thu t ngh nghi p và kinh nghi m ho t ng trong d y h c
có
c nh tr i nghi m. Các l nh v c n ng

nh 3 Chu tr nh th c hi n nghi n c u
bài h c
Có th v n d ng chu tr nh này
phát
tri n b t k l nh v c n ng l c nào trong c u
trúc n ng l c d y h c cho sinh vi n SPKT,
b t k th i i m nào c a quá tr nh ào t o. Tuy
nhi n s hi u qu n u t ch c cho sinh vi n
c tr i nghi m trong các h c ph n: Ph ng

pháp và k n ng d y h c Qu n l và t ch c


NGHI N C U TRAO

I

quá tr nh d y h c Th c t p S ph m, v
y là
nh ng h c ph n tr c ti p h nh thành các l nh
v c n ng l c d y h c cho sinh vi n SPKT
Chu tr nh này
c ti n hành theo h nh
xoáy tr n c, m i b c trong chu tr nh là n n
t ng cho các b c sau và sau m i m t chu
tr nh th ngày càng cao h n. Có th m t m i
b c c a chu tr nh nh sau:
1 Xác nh v n
và ch n bài h c nghi n
c u: Th c ch t c a NCBH là gi i quy t m t
hay m t s v n
n y sinh t th c ti n d y
h c mà ng i d y g p ph i ho c
cy uc u
gi i quy t theo
n t hàng t nhà qu n l
y,
c p n sinh vi n s ph m k thu t
n n các v n
th ng là các y u c u t ra t

phía gi ng vi n. Vi c l a ch n m t hay nhi u
v n ,m c
ph c t p,
khó c a v n
sinh vi n gi i quy t còn ph thu c vào ti n
tr nh ào t o, tr nh
phát tri n c a sinh vi n
và ph i g n ch t v i các l nh v c c a n ng l c
d yh c
c xác l p. VD: V n
t o h ng
thú cho h c sinh h c ngh trong h c t p Module V k thu t ho c c th h n làm th nào
d y h c có hi u qu cho h c sinh hi u cách
bi u di n v t th trong kh ng gian ba chi u
H ng d n sinh vi n l a ch n bài h c
nghi n c u thu c chuy n ngành mà sau này
tham gia gi ng d y
tr ng d y ngh , t t
nh t là d ng các bài h c trong ch ng tr nh
ào t o ngh
tr nh
Trung c p ngh ho c
Cao ng ngh .
2 Chu n b giáo án:
b c này c n
bi n ch sinh vi n thành các nhóm t 3 n 5
sinh vi n (có th cho m i nhóm ch n bài khác
nhau . Tr c h t t ch c làm vi c cá nh n, t t
c sinh vi n u ph i nghi n c u và chu n b
giáo án cho bài

ch n theo nh h ng v n
c n gi i quy t. Ti p theo làm vi c nhóm,
các thành vi n trong nhóm chia s các quan
i m v bài h c nghi n c u và th ng nh t m t
ph ng án t t nh t, s n ph m ph i có là giáo

án c a nhóm, c ra
i di n th c hi n. Th i
gian chu n b ph thu c vào khung th i gian
c a h c ph n, m c
v n
c n gi i quy t
(n u s d ng trong các h c ph n th có th 3-5
ngày và n n giao các v n
m c
ph c t p
và
khó v a ph i, n u là k th c t p s ph m
có th là 1-2 tu n v i m c
cao h n .
3 Th c hi n bài gi ng l n 1:
i di n
các nhóm s th c hi n bài gi ng tr n l p h c
sinh th t (trong k th c t p ho c gi
nh
t i tr ng S ph m mà h c sinh là thành vi n
c ng l p (ho c th c hi n tr n các l p tr nh
th p h n c ng chuy n ngành . Ti t gi ng
s có gi ng vi n và các thành vi n trong nhóm
quan sát và ánh giá (có th s d ng máy nh,

máy quay phim . T p trung quan sát ho t ng
c a ng i d y và ng i h c tr n l p, ghi chép
t m c n th n t t c ho t ng di n ra trong gi
h c, c bi t quan t m n các ho t ng li n
quan n v n
y u c u c n gi i quy t.
4 ánh giá bài h c và ph n ánh hi u qu
bài h c
th c hi n l n 1.
Tr c ti n gi ng vi n n n nh c l i ho c
y u c u các nhóm nh c l i các nguy n t c c a
NCBH. Ti p n y u c u ng i th c hi n
a
ra các nh n xét tr c, nh ng i u
th c
hi n
c, nh ng h n ch , nh ng n y sinh
g p ph i. Ti p n các thành vi n ánh giá bài
h c d a tr n s
áp ng m c ti u gi i quy t
v n
ch n. Ph n ánh giá ph i
c ti n
hành ngay sau ph n th c hi n bài gi ng d có
b mu n.
5 Ch nh s a bài gi ng l n 1: Các nhóm
s ch nh s a l i bài gi ng sau góp , các thay
i th ng d a tr n nh ng v n
c a ng i
h c g p ph i tr n l p VD: Kh ng hi u bài,

kh ng h ng thú, kh ng tr l i
c c u h i
c a giáo vi n
6 D y bài
ch nh s a: Ch n m t thành
vi n khác trong nhóm
d y bài h c
c
ch nh s a (khuy n khích các nhóm t luy n


NGHI N C U TRAO
t p sao cho m i thành vi n s th c hi n bài
gi ng m t l n . Có th m i th m các gi ng vi n
khác có chuy n m n v l nh v c s ph m ho c
chuy n gia v ph ng pháp gi ng d y chuy n
ngành tham d .
7 ánh giá ph n ánh l n 2 cho bài gi ng
ch nh s a và nghi nh n các thành qu :
C ng nh b c 4, i di n th c hi n bài gi ng
s phát bi u tr c, bàn v nh ng g mà nhóm
c g ng h t s c c i thi n, nh ng v n
c n xem xét
ti p t c hoàn thi n. Sau ó các
thành vi n, các chuy n gia nh n xét, cho phép
m r ng m i khía c nh c u bài gi ng t thi t
k , ph ng pháp, ph ng ti n, h nh th c t
ch c, ngh thu t d y h c, x lí t nh hu ng
8 Chia s thành qu :
M i nhóm s ph i vi t m t báo cáo v

nh ng thành qu và nh ng v n
c n hoàn
thi n sau khi hoàn thành bài gi ng. Các nhóm
trong l p b t bu c ph i chia s các thành qu
và các khó kh n g p ph i v i nhóm khác.
y
th c s là c h i qu báu
các giáo vi n
k thu t t ng lai tích l y các kinhnghi m cho
gi ng d y, chu n b s n sàng cho ho t
ng
ngh nghi p trong th c ti n tr ng d y ngh .
K t lu n.
- NCBH
c t ch c bài b n h p lí s
góp ph n phát tri n n ng l c s ph m cho
sinh vi n s ph m k thu t. H nh thành cho h
m t nét v n hóa sinh ho t chuy n m n, nghi p
v c a ngh giáo vi n k thu t. Giúp sinh vi n
nh n ra c i ti n gi ng d y là m t ho t
ng
l u dài, li n t c, trách nhi m tr c ti p thu c v
giáo vi n.
- NCBH s giúp sinh vi n s ph m k
thu t h nh dung
c
c i ti n d y h c th
tr c h t ph i t p trung vào vi c c i ti n vi c
h c c a ng i h c. D y ch có hi u qu khi
ng i h c t

c m c ti u h c t p c th .

I

- NCBH mang tinh th n h p tác, sinh vi n
c trao
i v i nhau nh ng v n
c ng
quan t m gi i quy t,
c h c h i l n nhau.
Th ng qua NCBH còn h nh thành sinh vi n
k n ng t duy ph n bi n, k n ng giao ti p, k
n ng làm vi c nhóm, các k n ng x h i khác.
- NCBH là c h i c th nh t
sinh vi n
SPKT
c tr i nghi m, t
ó tích l y
c
kinh nghi m gi ng d y ngay khi ng i tr n gh
nhà tr ng,
c tr c ti p v n d ng ki n th c
s ph m, ki n th c chuy n ngành k thu t
trong các tr ng h p c th p
Tà l u tham kh o
1 . Tr n Khánh
thu t, NXBDG, Hà N i

c (2002 , S ph m k

2 . Nguy n V n H nh, Nguy n H u
H p, Phan Th Thanh C nh (2015 , M h nh
ào t o nghi p v s ph m cho giáo vi n k
thu t theo ti p c n n ng l c, T p chí qu n l
giáo d c, H c vi n Qu n l giáo d c, Hà N i.
3 . Nguy n H u H p, Nguy n V n
H nh (2015 , Các chi n l c d y h c nghi p
v s ph m theo ti p c n n ng l c, T p chí
giáo d c và x h i, Hi p h i các tr ng H,
C Vi t Nam, Hà N i.
4.
ng Thành H ng (2016 , “N ng l c
c b n c a giáo vi n d y ngh , T p chí Khoa
h c d y ngh , s 28-29, tháng 1+2, tr. 36-39
5.
ng Thành H ng (2012 . N ng l c
và giáo d c theo ti p c n n ng l c, T p chí
Qu n lí giáo d c, s 43 tháng 12/2012, Hà N i.
6 . James W.Stigler & James Hiebert
(1999 , L h ng trong gi ng d y, NXB tr 2012.
7 . Dewey, J. (1916 , D n ch và giáo
d c, b n d ch c a Ph m Anh Tu n, Nhà xu t
b n Tri th c n m 2014, Hà N i.


NGHI N C U TRAO

I

DEVELOPING THE TEACHING COMPETENCES FOR

STUDENTS IN THE TECHNICALTEACHERS UNIVERSITY
THROUGH LESSONS INRESEARCHMETHODS
gu en Huu Hop
ma l

Abstract
Competencies of Teaching is considered as the most important factor creating pedagogical
competencies of techniques teacher. Understanding and applying the Lesson Study as a pathway
for the development of pedagogical competencies in general and the teaching competency in
particular for technical pedagogical students are essential and practical. The paper referring to the
nature, principles and the steps to apply lessons study on development teaching competencies for
student at the University of Technology and education, aimed at improve the quality of Technical
teacher training in Vietnam.
words Lesson study, lesson
competencies, Technical teacher.

* guyen Huu Hop -

research

Pedagogy

competencies, teaching