Quản lý hoạt động dạy học môn lịch sử theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố bắc ninh, tỉnh bắc ninh

ĐAI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÁI NGUYÊN

NGUYỄN THU TRANG

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ
THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
Ở CÁC TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ BẮC NINH,
TỈNH BẮC NINH
Ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 8140114

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Vũ Thị Thúy Hằng

THÁI NGUYÊN - 2020


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả
nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.
Thái Ngun, tháng 8 năm 2020
Tác giả luận văn

Nguyễn Thu Trang

i


LỜI CẢM ƠN

Với tình cảm chân thành, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn tới Hội đồng
khoa học của trường Đại học sư phạm Thái Nguyên, các thầy giáo, cơ giáo đã tận tình
giảng dạy, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên
cứu và hoàn thành luận văn.
Tác giả xin chân thành cảm ơn các đồng chí trong Ban giám hiệu, các thầy
giáo, cô giáo trường Trung học phổ thông trong thành phố Bắc Ninh đã tham gia đóng
góp ý kiến, cung cấp thông tin giúp đỡ tác giả trong quá trình điều tra, nghiên cứu.
Xin trân trọng cảm ơn gia đình và bạn bè đã động viên, giúp đỡ tác giả trong
q trình học tập, nghiên cứu và hồn thành luận văn. Đặc biệt, tác giả xin được bày
tỏ lịng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới TS. Vũ Thị Thúy Hằng - Người Thầy đã
tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, chỉ bảo ân cần cho tác giả trong q trình nghiên cứu,
hồn thành luận văn.
Do thời gian và khả năng có hạn, luận văn khó tránh khỏi những thiếu sót.
Kính mong được sự đóng góp, chỉ bảo của các thầy, cô trong Hội đồng khoa học, bạn
bè và đồng nghiệp.
Một lần nữa tác giả xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020
Tác giả

Nguyễn Thu Trang

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii
MỤC LỤC ................................................................................................................... iii
DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT.................................................................... vii
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ ...................................................................... viii

MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 2
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 2
4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................................ 2
6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu............................................................................... 3
7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 3
8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 4
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN
LỊCH SỬ THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ...................................................... 5
1.1.

Tổng quan nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 5

1.1.1. Nghiên cứu về dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển năng lực học sinh
........ 5
1.1.2. Nghiên cứu về quản lý dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử
theo hướng phát triển năng lực HS .................................................................. 10
1.2.

Mơn Lịch sử và u cầu năng lực cần hình thành cho học sinh trong dạy
học môn Lịch sử ở trường THPT..................................................................... 12

1.2.1. Môn Lịch sử ở trường trung học phổ thông ..................................................... 12
1.2.2. Năng lực và yêu cầu phát triển năng lực học sinh của môn Lịch sử ở
trường
THPT................................................................................................................ 15
1.3.

Hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển năng lực học sinh ở
trường THPT.................................................................................................... 17

1.3.1. Khái niệm hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh ..........
18
1.3.2. Yêu cầu đối với hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển
năng
3


lực học sinh ở trường THPT ............................................................................ 20

4


1.4.

Quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo định hướng phát triển năng
lực học sinh ở trường THPT ............................................................................ 24

1.4.1. Khái niệm quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh
..... 24
1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển
NLHS ở trường THPT ..................................................................................... 26
1.5.

Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển
năng lực người học ở trường THPT................................................................. 33

1.5.1. Nhận thức và năng lực quản lý dạy học theo hướng phát triển NLHS của CBQL..
33
1.5.2. Nhận thức và năng lực dạy học theo hướng phát triển NLHS của giáo viên
Lịch sử ............................................................................................................. 33
1.5.3. Chất lượng tuyển sinh đầu vào và đặc điểm học sinh THPT ........................... 34
1.5.4. Điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị phục vụ dạy học Lịch sử .............................. 35
1.5.5. Nhận thức và sự tham gia giáo dục Lịch sử cho học sinh của các lực lượng
giáo dục khác trong nhà trường ....................................................................... 35
1.5.6. Hệ thống văn bản quản lý giáo dục liên quan đến dạy học Lịch sử ở trường THPT
. 36
1.5.7. Điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội ở địa phương ....................................................
37
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN LỊCH
SỬ THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ BẮC NINH,
TỈNH BẮC NINH .......................................................................................... 39
2.1.
39

Giới thiệu về giáo dục trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh..

2.1.1. Khái quát về tình hình phát triển GD TP Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh ................. 39
2.1.2. Thực trạng giáo dục cấp THPT......................................................................... 40
2.2.

Giới thiệu về tổ chức khảo sát ......................................................................... 43

2.2.1. Mục đích khảo sát ............................................................................................. 43
2.2.2. Đối tượng khảo sát............................................................................................ 44
2.2.3. Nội dung khảo sát ............................................................................................. 44

2.2.4. Phương pháp khảo sát ....................................................................................... 44
2.2.5. Xử lý kết quả khảo sát ...................................................................................... 45
2.3.1. Thực trạng hoạt động giảng dạy môn Lịch sử của giáo viên............................ 45
2.3.2. Thực trạng hoạt động học môn Lịch sử của học sinh....................................... 54
5


2.4.

Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển
năng lực học sinh ở các trường THPT TP Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh .............. 57

6


2.4.1. Thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy của GV ............................................. 57
2.4.2. Quản lý hoạt động học của học sinh ................................................................. 62
2.4.3. Thực trạng xây dựng môi trường, đảm bảo điều kiện phục vụ dạy học môn
Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh..................................... 65
2.5.

Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Lịch
sử theo định hướng phát triển năng lực HS ở các trường THPT thành phố
Bắc Ninh .......................................................................................................... 70

2.6.

Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo
hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT TP Bắc Ninh, tỉnh
Bắc Ninh .......................................................................................................... 71

2.6.1. Ưu điểm ............................................................................................................ 71
2.6.2.Một số hạn chế ................................................................................................... 72
Kết luận chương 2....................................................................................................... 74
Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ
THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC Ở CÁC
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ BẮC NINH,
TỈNH BẮC NINH .......................................................................................... 75
3.1.

Nguyên tắc đề xuất biện pháp.......................................................................... 75

3.1.1. Đảm bảo tính mục tiêu...................................................................................... 75
3.1.2. Đảm bảo tính kế thừa........................................................................................ 75
3.1.3. Đảm bảo tính hệ thống...................................................................................... 75
3.1.4. Đảm bảo tính hiệu quả ...................................................................................... 75
3.2.

Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển
năng lực ở các trường THPT trên địa bàn thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh
.... 76

3.2.1. Biện pháp1:Xây dựng chương trình mơn Lịch sử của nhà trường theo hướng
phát triển năng lực học sinh. ............................................................................ 76
3.2.2. Biện pháp2: Chỉ đạo GV thiết kế và thi công bài học Lịch sử theo hướng
phát triển năng lực học sinh ............................................................................. 79
3.2.3. Biện pháp 3: Bồi dưỡng năng lực dạy học theo hướng phát triển năng lực
học sinh cho GV môn Lịch sử ......................................................................... 81
3.2.4. Biện pháp 4: Chỉ đạo GV tiếp tục đổi mới PPDH, kiểm tra đánh giá môn
Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực ................................................... 83

7


3.2.5. Biện pháp5: Xây dựng kế hoạch đầu tư và khai thác hiệu quả cơ sở vật chất,
trang thiết bị phục vụ dạy học Lịch sử theo hướng phát triển năng lực HS .........
85
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .......................................................................... 87
3.4.1. Giới thiệu về khảo nghiệm................................................................................ 87
3.4.2. Tính cần thiết của các biện pháp đề xuất .......................................................... 88
3.4.3. Về tính khả thi của các biện pháp đề xuất ........................................................ 89
Kết luận chương 3....................................................................................................... 92
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 93
1. Kết luận................................................................................................................... 93
2. Khuyến nghị............................................................................................................ 94
TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................ 96
PHẦN PHỤ LỤC .................................................................................................... 100

8


DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT

BGH

: Ban giám hiệu

CBQL

: Cán bộ quản lý

CĐ
CNH - HĐH

: Cao đẳng
: Công nghiệp hố –Hiện đại hố

CNTT

: Cơng nghệ thơng tin

CNXH

: Chủ nghĩa xã hội

CSVC

: Cơ sở vật chất

DH

: Dạy học

ĐH

: Đại học

GD-ĐT
GV

: Giáo dục và Đào tạo

: Giáo viên

GVBM

: Giáo viên bộ môn

GVCN

: Giáo viên chủ nhiệm

HĐDH

: Hoạt động dạy học

HĐH

: Hiện đại hoá

HS

: Học sinh

PP

: Phương pháp

PPDH
QL
QLGD

: Phương pháp dạy học
: Quản lý
: Quản lý giáo dục

SGK

: Sách giáo khoa

TBDH

: Thiết bị dạy học

THPT

: Trung học phổ thông

TNCS

: Thanh niên cộng sản

TP
UBND

: Thành phố
: Ủy ban nhân dân

vii


DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ

Bảng:

8


Bảng 2.1.
42

Quy mô giáo dục cấp THPT thành phố Bắc Ninh năm học 2018-2019 ....

Bảng 2.2.

Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng chuẩn bị dạy học môn Lịch
sử theo hướng phát triển năng lực HS ở các trường THPT thành phố
Bắc Ninh ............................................................................................... 46

Bảng 2.3.

Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học
môn Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các
trường THPT thành phố Bắc Ninh........................................................ 48

Bảng 2.4.

Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng thực hiện nội dung dạy học
môn Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh ................. 49

Bảng 2.5.

Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng vận dụng phương pháp dạy

học môn Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh........... 50

Bảng 2.6.

Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng sử dụng các phương tiện dạy
học môn Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh........... 51

Bảng 2.7.

Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng hình thức dạy học môn Lịch
sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh .................................. 52

Bảng 2.8.

Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả
học tập môn Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh..... 53

Bảng 2.9.
54

Nhận thức của HS về vai trị của mơn Lịch sử trong trường phổ thông...

Bảng 2.10.

Đánh giá của học sinh về lý do thúc đẩy học sinh học môn Lịch sử.... 55

Bảng 2.11.

Tự đánh giá của học sinh về thực trạng hoạt động học tập môn Lịch
sử của bản thân...................................................................................... 56

Bảng 2.12.

Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng về xây dựng kế hoạch dạy
học môn Lịch sử theo hướng phát triển năng lực học sinh................... 57

Bảng 2.13.

Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng chỉ đạo GV thiết kế bài học và
thực thi các yếu tố giảng dạy theo hướng phát triển năng lực học sinh......
59

Bảng 2.14.

Thực trạng giám sát, đánh giá hoạt động giảng dạy của giáo viên môn
Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh.......................... 61

Bảng 2.15.

Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng chỉ đạo tổ chức giáo dục động
cơ học tập tích cực cho HS ................................................................... 62

9


Bảng 2.16.

Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng quản lý hoạt động học môn
Lịch sử của HS trong và ngoài giờ lên lớp ........................................... 63

Bảng 2.17.

Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng xây dựng mơi trường khuyến
khích và hỗ trợ giáo viên dạy học Lịch sử theo hướng phát triển năng
lực.......................................................................................................... 65

Bảng 2.18.

Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng xây dựng mơi trường
khuyến khích và hỗ trợ học sinh học Lịch sử ở các trường THPT
thành phố
Bắc Ninh ............................................................................................... 66

Bảng 2.19.

Thực trạng đảm bảo điều kiện cơ sở vật chất, phương tiện phục vụ
dạy học môn Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh.... 67

Bảng 2.20.

Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến
quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo định hướng phát triển
năng lực HS........................................................................................... 70

Bảng 3.1.

Đánh giá của CBQL và GV về tính cần thiết của các biện pháp quản lý
dạy học môn Lịch sử theo định hướng phát triển NLHS ở các trường
THPT thành phố Bắc Ninh........................................................ 88

Bảng 3.2.

Đánh giá của CBQL, GV về tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt
động dạy học môn Lịch sử ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh,
tỉnh Bắc Ninh .............................................................................. 89

Biểu đồ:
Biểu đồ 3.1. So sánh mức độ đánh giá về tính cấp thiết và tính khả thi của các biện
pháp được đề xuất ................................................................................... 91

10


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trước yêu cầu hội nhập quốc tế và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, trong
những năm qua, Việt Nam đã thực hiện đổi mới mạnh mẽ giáo dục và đào tạo. Trong
Nghị quyết số 29- NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đã khẳng định giáo
dục Việt Nam phải “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo
dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học” [3].
Thực hiện quan điểm chỉ đạo của Đảng, giáo dục phổ thông đang đổi mới giáo dục
theo hướng chuyển từ phương thức tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực người
học. Yêu cầu đổi mới dạy học các môn học trong nhà trường theo hướng phát triển
năng lực học sinh đặt ra như là yêu cầu tất yếu ở tất cả các mơn học.
Là mơn học có ý nghĩa quan trọng trong giáo dục lòng yêu quê hương, yêu đất
nước, niềm tự hào với sự phát triển của Lịch sử dân tộc, môn Lịch sử ở trường THPT
cũng đang trong quá trình thực hiện đổi mới. Nếu dạy học môn Lịch sử trong nhà
trường được thực hiện theo tiếp cận năng lực thì sẽ góp phần quan trọng để phát triển
ở học sinh hệ thống các năng lực chung và năng lực đặc thù môn học - năng lực Lịch
sử với các năng lực như tìm hiểu Lịch sử, năng lực trình bày và phân tích Lịch sử,

năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo ở học sinh, góp phần thực hiện mục tiêu phát
triển tồn diện phẩm chất và năng lực cho học sinh ở trường phổ thông.
Trong những năm qua, thực hiện đổi mới giáo dục theo sự lãnh đạo của Đảng,
của ngành Giáo dục, dạy học môn Lịch sử trong trường trung học phổ thông đã có
nhiều đổi mới. Tuy vậy, việc phát triển năng lực Lịch sử, năng lực tự học Lịch sử cho
học sinh cịn nhiều hạn chế. Bên cạnh đó, chương trình SGK cịn mang nặng tính hàn
lâm, PPDH cịn chưa phát huy được tính tích cực học tập của HS, sức ỳ trong học tập
của HS là rất lớn. Một bộ phận học sinh nhận thức chưa đúng về vị trí, vai trị của
mơn Lịch sử, chưa coi trọng việc học môn Lịch sử. Thực trạng này làm ảnh hưởng
đến chất lượng dạy học Lịch sử trong nhà trường, ảnh hưởng đến việc thực hiện mục
tiêu đổi mới và tiếp tục phát triển các yếu tố giáo dục theo hướng coi trọng phát triển
phẩm chất và năng lực người học, ảnh hưởng đến việc việc hoàn thành mục tiêu giáo
dục ở trường
THPT.
Hiện nay, công tác QL HĐDH môn Lịch sử ở các trường THPT TP Bắc Ninh,
tỉnh Bắc Ninh đã đạt được kết quả rất đáng trân trọng như kỷ cương nề nếp dạy học
1


được tăng cường, chất lượng DH có sự chuyển biến. Tuy nhiên, công tác QL HĐDH
môn Lịch sử ở các trường THPT TP Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh còn nhiều hạn chế cần
được khắc phục như chất lượng chưa cao, tăng trưởng không ổn định, tác động chưa
đủ lớn để HĐDH môn Lịch sử đi theo hướng phát triển năng lực người học, vẫn theo
hướng tiếp cận nội dung, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện
GD như Nghị quyết 29-NQ/TW của Trung ương Đảng.
Xuất phát từ thực trạng trên, tác giả lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Quản lý hoạt
động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường
THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh” hy vọng đề tài sẽ góp phần nâng cao
hiệu quả QL HĐDH môn Lịch sử ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc
Ninh đáp ứng công cuộc đổi mới GD hiện nay.

2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn đề xuất các biện pháp quản
lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển năng lực người học ở các
trường trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh nhằm nâng cao chất
lượng dạy học môn Lịch sử, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: hoạt động dạy học môn Lịch sử ở trường THPT.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát
triển năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông TP Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.
4. Giả thuyết khoa học
Quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển năng lực học sinh
ở các trường trung học phổ thông thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh hiện nay còn
nhiều hạn chế. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý phù hợp, tập trung vào quản lý
hoạt động giảng dạy của giáo viên, quản lý hoạt động học tập của học sinh và xây
dựng môi trường, đảm bảo các điều kiện thuận lợi cho dạy và học Lịch sử trong nhà
trường sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử theo hướng phát triển năng
lực học sinh ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh hiện nay.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo
hướng phát triển năng lực HS ở trường THPT.
5.2. Đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng
phát triển NLHS ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.

2


5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng
phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.
6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu
6.1. Phạm vi nội dung

Đề tài tập trung nghiên cứu, đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học
môn Lịch sử ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh của Hiệu trưởng nhà trường.
6.2.Phạm vi đối tượng khảo sát
Cán bộ quản lý, GV Lịch sử, GVCN và học sinh các trường THPT thành phố
Bắc Ninh.
6.3. Phạm vi thời gian
Đề tài nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử ở các
trường
THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh từ tháng 9/2019 đến tháng 6/2020.
7. Phương pháp nghiên cứu
Để triển khai luận văn, tác giả đã sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu
sau:
7.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận
Mục đích: phân tích, tổng hợp lý thuyết để xây dựng cơ sở lý luận quản lý hoạt
động dạy học môn Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường
THPT.
Nội dung: tiến hành tra cứu, phân tích, khái qt hóa, tổng hợp các tài liệu khoa
học liên quan đến HĐDH và QL HĐDH môn Lịch sử ở trường THPT để làm rõ các
khái niệm công cụ và xây dựng khung lý thuyết của vấn đề nghiên cứu.
7.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Mục đích: thu thập thơng tin về thực trạng hoạt động dạy học môn Lịch sử theo
hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh.
Nội dung:
- Phương pháp quan sát: Tiến hành dự giờ, quan sát hoạt động giảng dạy của
GV và học tập của học sinh trong giờ học Lịch sử ở các trường THPT TP Bắc Ninh,
tỉnh Bắc Ninh để thu thông tin, đánh giá sự thể hiện của các yếu tố dạy học phát triển
năng lực học sinh. Bên cạnh đó, dự một số cuộc họp chuyên môn liên quan đến môn
học của một số trường trên địa bàn thành phố.
- Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Thu thập ý kiến đánh giá thông qua
phiếu hỏi đối với học sinh; Thực trạng dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn

3


Lịch sử theo định hướng phát triển năng lực dạy học đối với GV và CBQL các trường
THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.

4


- Phương pháp phân tích sản phẩm hoạt động: Nghiên cứu hồ sơ DH của GV,
hồ sơ của TCM và của BGH, báo cáo sơ kết học kỳ và tổng kết năm học các nhà
trường từ năm học 2018 - 2019 đến năm học 2019 - 2020, sản phẩm học tập là bài
kiểm tra, bài tập của học sinh để tác giả phân tích, nhận định, đánh giá thực trạng
HĐDH và QL HĐDH môn Lịch sử của các trường THPT TP Bắc Ninh, tỉnh Bắc
Ninh.
- Phương pháp phỏng vấn sâu: Trao đổi trực tiếp với một số CBQL, GV và HS
các nhà trường nhằm thu thơng tin định tính về thực trạng và đánh giá nguyên nhân
thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử trong các trường THPT thành phố
Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.
7.3. Nhóm các phương pháp khác
- Mục đích: Xử lý thơng tin thu được từ các phương pháp nghiên cứu thực tiễn.
- Cách thức và cơng cụ tiến hành: Thống kê tốn học
+ Phân tích thống kê mơ tả: Sử dụng các chỉ số sau trong phân tích thống kê mơ
tả:điểm trung bình cộng, tỉ lệ phần trăm,...
+ Phân tích sử dụng thống kê suy luận: Phần phân tích thống kê suy luận sử
dụng các phép thống kê: so sánh giá trị trung bình, so sánh mức độ, tỉ lệ của các dữ
liệu thành phần,…
- Ngồi ra, chúng tơi sử dụng phương pháp xử lý thơng tin định tính để phân tích
(giải thích, chứng minh,…) nội dung nghiên cứu (thông tin thu được từ phương pháp
phỏng vấn, phương pháp quan sát,…) để khẳng định thông tin về thực trạng quản lý

hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường
THPT thành phố Bắc Ninh, khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của một số biện
pháp được đề xuất đổi mới quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát
triển năng lực học sinh ở trường THPT thành phố Bắc Ninh.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và các
phụ lục, phần nội dung chính của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận về quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng
phát triển năng lực học sinh ở trường THPT.
Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát
triển năng lực học sinh ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.
Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử theo hướng phát
triển năng lực người học ở các trường THPT thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh.
5


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ
THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Nghiên cứu về dạy học môn Lịch sử theo hướng phát triển năng lực học
sinh
Nghiên cứu về dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh đã được các
nhà khoa học giáo dục thế giới nghiên cứu ở nhiều góc độ khác khau. Ở Việt Nam,
xu hướng nghiên cứu về dạy học phát triển năng lực bắt đầu hình thành đầu thế kỷ
XXI. Hiện nay, các nghiên cứu theo hướng nghiên cứu này khá đa dạng, có thể kể đến
như: Bài báo “Năng lực và giáo dục theo tiếp cận năng lực” (2012) của tác giả Đặng
Thành Hưng [23], đề tài “Tổng quan về các khung năng lực ở HS trong mục tiêu GD
phổ thông” (2007)Tác giả Nguyễn Thị Minh Phương [38],… đi sâu phân tích vai trò,

ý nghĩa của giáo dục theo tiếp cận năng lực. Cấu trúc và nhận diện năng lực cần phát
triển cho học sinh thông qua dạy học, giáo dục trong nhà trường. Theo đó, năng lực
của HS được xem xét ở hai thành phần năng lực chung và năng lực đặc thù. Năng lực
được thể hiện ở khả năng thực hiện hành động cá nhân trong giải quyết các nhiệm vụ
học tập hoặc năng lực tiến hành hoạt động học tập của cá nhân người học. Năng lực
nói chung ln được xem xét trong mối quan hệ với dạng hoạt động hoặc quan hệ nào
đó.
Cuốn sách “Dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực người
học ở trường phổ thơng” (2016) của tác giả Lê Đình Trung, Phan Thị Thanh Hội [48],
Cuốn Phương pháp dạy học phát triển năng lực học sinh phổ thông của tác giả Huỳnh
Văn Sơn (2017) [41]; Cuốn “Dạy học phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh phổ
thông: lý thuyết và thực hành” của các tác giả Trần Thị Bích Liễu (chủ biên) [30],...
đã cung cấp những vấn đề khá toàn diện về dạy học theo định hướng phát triển năng
lực người học ở trường phổ thông. Những vấn đề hệ thống năng lực chung và năng
lực chuyên biệt cần phát triển ở người học, những đặc điểm và yếu tố dạy học (mục
tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức) theo định hướng phát triển năng lực
người học,các phương hướng phát triển năng lực người học trong dạy học được trình
bày chi tiết và tường minh.
6


Dạy học Lịch sử theo hướng phát triển năng lực học sinh được nghiên cứu ở
các
góc độ khác nhau:
Tác giả Nguyễn Thị Côi trong cuốn “Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu
quả dạy học LS ở trường phổ thông” cho rằng con đường cơ bản để nâng cao hiệu
quả dạy học LS là tổ chức hoạt động học và tự học hiệu quả cho học sinh. Quản lý
dạy học môn Lịch sử phải chú ý đến tạo môi trường, điều kiện thuận lợi cho tự học
Lịch sử của mỗi học sinh. Vấn đề bồi dưỡng hứng thú học Lịch sử, kỹ năng tự học
Lịch sử là vấn đề cần quan tâm để quản lý hoạt động học tập hiệu quả [12].

Tác giả Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Mạnh Hưởng trong bài “Xác định hệ thống
năng lực cần hình thành phát triển cho HS trong DH môn Lịch sử ở trường phổ
thơng” trình bày và đề xuất hệ thống năng lực cần phát triển cho HS trong dạy học
môn Lịch sử ở trường PT gồm những năng lực chung và những năng lực đặc thù của
môn học như: 1. Năng lực thu thập và xử lý thông tin về các sự kiện, hiện tượng LS;
2. Năng lực tái hiện quá khứ LS; 3. Năng lực xác định mối liên hệ logic của các sự
kiện, hiện tượng LS; 4. Đánh giá, giải thích các sự kiện hiện tượng theo quan điểm
LS; 5. NL vận dụng kiến thức để tìm hiểu, giải quyết các vấn đề đang diễn ra; 6. NL
trình bày các sự kiện, hiện tượng LS. Các năng lực trên được tác giả mô tả thành các
thang bậc (4-10 thang bậc), Việc phân định các NL sẽ là cơ sở quan trọng cho việc
dạy học và đánh giá kết quả học tập của người học. Tác giả khuyến nghị các nhà
trường muốn phát triển DH Lịch sử theo hướng phát triển NLHS cần tổ chức xác định
hệ thống năng lực cần hình thành và phát triển cho HS [49].
Tác giả Nguyễn Mạnh Hưởng “Thiết kế hoạt động dạy-học lịch sử ở trường
phổ thông theo hướng phát triển NLHS” cho rằng: thiết kế hoạt động dạy-học môn
Lịch sử ở trường phổ thông theo hướng phát triển năng lực học sinh là cơ sở để triển
khai hoạt động dạy học theo hướng phát triển NLHS. Bài viết chỉ ra các tiêu chí đánh
giá cho mỗi hoạt động dạy - học và tổ chức hoạt động dạy - học trong môn Lịch sử ở
trường phổ thông theo hướng đã nêu.Theo tác giả, một hoạt động dạy học hướng vào
phát triển NLHS cần được đánh giá trên 5 tiêu chí dựa theo bộ cơng cụ LAR
(Learning activity Rubrics), gồm: Xây dựng kiến thức, hợp tác, ứng dụng CNTT, tự
điều chỉnh, giải quyết vấn đề thực tế. Từ đó, tác giả đề xuất quy trình thiết kế hoạt
động DH trong môn LS ở trường PT theo hướng phát triển NLHS với các công đoạn:
Đặt tên hoạt động và hình thức HĐ; Dự kiến thời gian và địa điểm thực hiện HĐ; Xác

7


định mục tiêu và sản phẩm hoạt động cho mỗi hoạt động dạy học; Phương pháp, kỹ
thuật tổ chức hoạt động dạy

8


học; Bảng mơ tả hoạt động của GV, HS; Hình thức đánh giá và các kênh đánh giá sản
phẩm của hoạt động dạy học [25].
Tác giả Nguyễn Thị Thùy Mỵ trong bài: “Xây dựng cấu trúc bài học trên lớp
nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong DH môn Lịch sử ở trường
THPT” chỉ ra vị trí, vai trị của cấu trúc bài học và đề xuất một số biện pháp xây dựng
cấu trúc bài học Lịch sử trên lớp theo hướng đổi mới nhằm phát huy tính tích cực, chủ
động, độc lập trong nhận thức của học sinh. Các yếu tố tương tác giữa GV-HS, giữa
HS-TLHT, vận dụng bài học vào thực tiễn lý giải, đối chiếu, so sánh,… là những yếu
tố cần quan tâm để hình thành và phát triển năng lực cho HS [31].
Các nghiên cứu đổi mới phương pháp dạy học môn LS để phát triển năng lực
người học được quan tâm ở nhiều khía cạnh: Tác giả Nguyễn Mạnh Hưởng với
bài“Đơi nét về đổi mới phương pháp dạy học môn Lịch sử ở trường THPT hiện nay”
[26]; Tác giả Phạm Thị Ái Vân với bài “Trò chơi lịch sử và vai trò của chúng trong
dạy học lịch sử ở trường THPT”[51]; Tác giả Nguyễn Văn Ninh với bài “Vận dụng
phương pháp thảo luận, tranh luận để phát triển tư duy phản biện cho học sinh trong
dạy học Lịch sử Việt Nam (giai đoạn 1802-1884) ở trường THPT”[35]; Tác giả
Nguyễn Thị Thế Bình, Trương Trung Phương với bài “Sự cần thiết của phương pháp
tích hợp trong dạy học lịch sử ở trường THPT hiện nay” [8],… Các nghiên cứu này
tập trung làm rõ vai trò và phương hướng vận dụng phương pháp dạy học nhằm tăng
cường sự hợp tác, nâng cao năng lực tư duy phản biện, giải quyết vấn đề cho HS. Từ
đó, đề xuất biện pháp vận dụng các phương pháp trong thực tiễn dạy học cụ thể. Các
nghiên cứu theo hướng này đưa đến thông điệp là yếu tố phương pháp dạy học phù
hợp cho dạy học phát triển năng lực là phải tích cực hóa hoạt động người học, tạo ra
nhiều dạng thức hoạt động để HS tham gia, khám phá và phát triển những năng lực
tương ứng.
Tác giả Nguyễn Văn Quyết, Bùi Huy Nam với bài “Tích hợp kiến thức Văn,

Địa lý trong dạy học Lịch sử lớp 12 THPT” giới thiệu về ý nghĩa của tích hợp kiến
thức trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng, trên cơ sở đó đưa ra một số
biện pháp tích hợp kiến thức văn học, kiến thức địa lí trong dạy học Lịch sử lớp 12
đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay. Tích hợp kiến thức địa lý, văn
học để luận giải nội dung LS; Tích hợp kiến thức Văn học, địa lý để khắc sâu kiến
thức bài học; Tích hợp kiến thức địa lý, văn hóa để cụ thể hóa địa điểm xảy ra sự kiện
LS. Ý nghĩa cơ bản của vấn đề là bồi dưỡng tư duy sáng tạo, phát triển hứng thú, thực

9


tiễn của DHLS; Phát triển những phẩm chất và năng lực giải quyết vấn đề cho HS
[42].

10


Nghiên cứu về học liệu, phương tiện dạy học Lịch sử cũng được quan tâm. Tác
giả Lê Thị Dung, Đinh Ngọc Ruẩn trong bài “Sử dụng tư liệu gốc trong kiểm tra,
đánh giá nhằm phát triển năng lực học sinh trong dạy học Lịch sử ở trường THPT”
cho rằng tư liệu gốc giúp người học cảm nhận sự vật, hiện tượng cụ thể nhất, sinh
động nhất, tạo ra các biểu tượng sâu sắc về các nội dung, minh chứng Lịch sử. Sử
dụng tư liệu gốc trong DH và đánh giá năng lực đạt được ở HS là phù hợp với dạy
học phát triển năng lực, giúp phát triển năng lực tư duy, năng lực đối chiếu, so sánh,
phân tích, tìm mối liên hệ bản chất giữa các sự kiện Lịch sử. Bài viết đề xuất giáo
viên quan tâm, phát triển việc sử dụng tư liệu gốc trong DH và làm phong phú thêm
các biểu đạt, loại hình tư liệu cho dạy và học Lịch sử [13]. Tác giả Nguyễn Hà Giang
trong bài “Sử dụng các loại tài liệu tham khảo để tạo hung thú học tập cho HS cho
học sinh trong dạy học lịch sử 10”cho rằng các loại tài liệu tham khảo là một nguồn tỉ
thức LS làm phong phú thêm kiến thức cho HS, tăng cường khả năng làm việc của

các em khi được GV hướng dẫn phương pháp tiếp cận và khai thác các loại tài liệu
trong và ngồi giờ lên lớp. Từ đó đề xuất các biện pháp sử dụng TLTK tạo hứng thú
học tập cho HS trong dạy học lịch sử
10 [15].
Về việc bồi dưỡng năng lực học tập Lịch sử và phát huy vai trị tích cực, chủ
động, khám phá tri thức của học sinh có thể kể đến: “Phát triển năng lực thực hành
cho học sinh trường THCS trong dạy học Lịch sử” của tác giả Dương Đình Thắng;
phát triển NL thực hành cho học sinh trong DH Lịch sử là giải pháp quan trọng để
tăng cường hứng thú học tập và nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn. Đề xuất các biện
pháp phát triển NL thực hành cho HS là: Sử dụng các phương tiện và phương thức
dạy học để cụ thể hóa sự kiện LS; Hướng dẫn HS sưu tầm và tham gia làm đồ dùng
trực quan, sử dụng các loại đó trong q trình DH; Tổ chức các hoạt động ngoại khóa
gắn với những nội dung LS; Tham gia các cơng việc xã hội có liên quan đến nội dung
LS; Liên hệ, đối chiếu các tài liệu LS đang học với hiện tại.
Tác giả Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu trong bài “Hướng dẫn học
sinh đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông theo hướng phát triển
năng lực” đã phân tích vai trị của việc hướng dẫn HS đánh giá sự kiện trong dạy học
Lịch sử ở trường THPT. Đánh giá là một giai đoạn, một năng lực thành phần trong
phát triển NL Lịch sử cho học sinh. Tác giả đề xuất quy trình hướng dẫn HS đánh giá
sự kiện LS ở trường THPT gồm: 1. GV giới thiệu khái quát về năng lực đánh giá SK

11


cho HS; 2. GV hướng dẫn HS trải nghiệm việc đánh giá một sự kiện; 3. HS rút ra quy
trình đánh

12