Phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.16 MB, 396 trang )
BỘ GIÁO DỤCVÀ ĐÀOTẠO
VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤCVIỆT NAM
------------------
LÊ THỊ DUYÊN
PHÁTTRIỂN NĂNGLỰC ĐỊNH HƯỚNGNGHỀ
NGHIỆP CHO HỌC SINH TRUNGHỌC PHỔ THÔNG
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Hà Nội, 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN KHOAHỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM
------------------
LÊ THỊ DUYÊN
PHÁTTRIỂN NĂNGLỰC ĐỊNH HƯỚNGNGHỀ
NGHIỆP CHO HỌC SINH TRUNGHỌC PHỔ THÔNG
Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử giáo dục
Mã số: 914.01.02
LUẬN ÁNTIẾN SĨ KHOAHỌC GIÁO DỤC
Giáo viên hướng dẫn:
1.
PGS.TS Nguyễn Dục Quang
2.
PGS.TS Nguyễn Hồng Thuận
Hà Nội, 2020
i
LỜI CAM ĐOAN
Tác giả xin cam đoan luận án “Phát triển năng lực định hướng nghề
nghiệp cho học sinh trung học phổ thông” là công trình nghiên cứu của riêng
tác giả. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là mới, trung thực và chưa
từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác trước đó.
Hà Nội, ngày …… tháng ….. năm 2020
Tác giả luận án
Lê Thị Duyên
ii
LỜI CẢM ƠN
Trong thời gian thực hiện luận án, tác giả đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ,
động viên, hỗ trợ từ thầy cô, đồng nghiệp, bạn bè và gia đình. Đây là nguồn động
lực to lớn giúp tác giả trong quá trình nghiên cứu luận án.
Tác giả xin chân thành cảm ơn đến lãnh đạo Viện Khoa học Giáo dục Việt
Nam, Trung tâm đào tạo và bồi dưỡng cùng các phòng ban chức năng đã hỗ trợ,
giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi trong thời gian tác giả nghiên cứu.
Tác giả xin gửi lời cảm ơn các thầy cô thuộc chuyên ngành Lý luận và lịch
sử giáo dục, thầy cô ở hội đồng các cấp đã tận tình dạy dỗ, giúp đỡ tác giả hoàn
thành luận án.
Tác giả xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến thầy PGS.TS Nguyễn Dục Quang và
cô PGS.TS. Nguyễn Hồng Thuận - hai người thầy cô hướng dẫn đã tận tâm chỉ
bảo, hỗ trợ tác giả trong quá trình học tập và thực hiện luận án.
Tác giả xin cảm ơn Ban lãnh đạo trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà
Nẵng và các đồng nghiệp Khoa Tâm lý – giáo dục nơi tác giả công tác đã ủng hộ,
giúp đỡ để hoàn thành nhiệm vụ học tập.
Tác giả chân thành cảm ơn các thầy cô là cán bộ quản lý, giáo viên và học
sinh các trường trung học phổ thông đã giúp đỡ, hỗ trợ tôi trong quá trình thực
hiện luận án.
Xin cảm ơn gia đình, người thân đã luôn cảm thông, chia sẻ, động viên để tác
giả có thể yên tâm hoàn thành quá trình học tập.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày …… tháng ….. năm 2020
Tác giả luận án
Lê Thị Duyên
iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
C
Đ
H
HĐ
G
T
iv
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN .........................
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU LUẬN ÁN ......................................................
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ & BẢNG BIỂU .......................................................
MỞ ĐẦU ................................................................................................................
1.Lý do chọn đề tài ......................................................................
2.Mục đích nghiên cứu của luận án............................................
3.Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................
3.1.
Khách thể nghiên cứu ..........
3.2.
Đối tượng nghiên cứu ..........
4.Giả thuyết khoa học .................................................................
5.Nhiệm vụ nghiên cứu luận án .................................................
5.1.
Nghiên cứu cơ sở lý luận về p
5.2.
Nghiên cứu thực trạng phát tr
5.3.
Xây dựng quy trình tổ chức c
của HS THPT ............................................................................
5.4.
Thực nghiệm sư phạm nhằm
trình tổ chức các hoạt động phát triển NL ĐHNN cho HS TH
6.Giới hạn nội dung và phạm vi nghiên cứu ..............................
6.1.
Giới hạn phạm vi nội dung n
6.2.
Giới hạn phạm vi về khách th
7.Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ............................
7.1.
Các tiếp cận nghiên cứu ......
7.1.1. Tiếp cận hệ thống - cấu trúc: ...........................................
7.1.2. Tiếp cận hoạt động: .........................................................
7.1.3. Tiếp cận năng lực: ............................................................
7.1.4. Tiếp cận phát triển ...........................................................
7.2.
Các phương pháp nghiên cứu
7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết ........................
7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn ........................
7.2.3. Nhóm phương pháp bổ trợ ...............................................
8.Các luận điểm bảo vệ ...............................................................
9.Đóng góp mới của luận án .......................................................
10. Cấu trúc của luận án ....................................................................................
v
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐỊNH
HƯỚNG NGHỀ NGHIỆP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG......9
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề......................................................................9
1.1.1. Những nghiên cứu về năng lực định hướng nghề nghiệp.....................9
1.1.1.1. Nghiên cứu khẳng định vai trò của năng lực định hướng nghề nghiệp
đối với học sinh..............................................................................................9
1.1.1.2. Nghiên cứu các yếu tố cấu trúc của năng lực định hướng nghề
nghiệp........................................................................................................... 10
1.1.2. Những nghiên cứu về phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp
cho học sinh..................................................................................................... 13
1.1.2.1. Nghiên cứu xác định quá trình hình thành và phát triển năng lực
định hướng nghề nghiệp của học sinh.......................................................... 13
1.1.2.2. Nghiên cứu về các công cụ đánh giá năng lực định hướng nghề
nghiệp của học sinh...................................................................................... 14
1.1.2.3. Nghiên cứu về các con đường phát triển năng lực định hướng nghề
nghiệp của học sinh...................................................................................... 16
1.1.3. Nhận định chung về kết quả nghiên cứu tổng quan............................21
1.1.3.1. Nhận định chung các kết quả nghiên cứu........................................21
1.1.3.2. Những vấn đề mới cơ bản luận án cần tập trung giải quyết............22
1.2. Những khái niệm cơ bản của luận án........................................................ 23
1.2.1. Năng lực................................................................................................ 23
1.2.2. Năng lực định hướng nghề nghiệp....................................................... 25
1.2.3. Phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT.....26
1.3. Năng lực định hướng nghề nghiệp của học sinh trung học phổ thông....28
1.3.1. Đặc điểm tâm lý của học sinh trung học phổ thông trong hoạt động
định hướng nghề nghiệp................................................................................. 28
1.3.2. Cấu trúc năng lực định hướng nghề nghiệp của học sinh trung học
phổ thông......................................................................................................... 29
1.3.2.1. Năng lực nhận thức đặc điểm bản thân trong định hướng nghề
nghiệp........................................................................................................... 29
1.3.2.2. Năng lực nhận thức đặc điểm, yêu cầu nghề và nhu cầu thị trường
nghề.............................................................................................................. 31
1.3.2.3. Năng lực lập kế hoạch định hướng nghề nghiệp.............................. 32
vi
1.3.2.4. Năng lực giải quyết mâu thuẫn trong quá trình định hướng nghề
nghiệp........................................................................................................... 33
1.3.2.5. Năng lực ra quyết định định hướng nghề nghiệp............................. 34
1.3.3. Sự hình thành, phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp của học
sinh trung học phổ thông................................................................................ 41
1.4. Phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ
thông................................................................................................................... 42
1.4.1. Quá trình phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh
trung học phổ thông........................................................................................ 42
1.4.1.1. Mục tiêu của phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học
sinh trung học phổ thông.............................................................................. 42
1.4.1.2. Nội dung phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh
trung học phổ thông...................................................................................... 43
1.4.1.3. Hình thức, phương pháp, phương tiện phát triển năng lực định
hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.................................44
1.4.1.4. Đánh giá sự phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học
sinh trung học phổ thông.............................................................................. 45
1.4.2. Các con đường phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học
sinh trung học phổ thông................................................................................ 48
1.4.2.1. Phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học
phổ thông qua hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp................................... 49
1.4.2.2. Phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học
phổ thông qua tư vấn hướng nghiệp trong nhà trường................................. 50
1.4.2.3. Phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học
phổ thông qua tích hợp trong dạy học các môn học ở nhà trường................50
1.4.2.4. Phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học
phổ thông qua dạy học môn công nghệ......................................................... 51
1.4.2.5. Phát triển năng năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh
trung học phổ thông qua tổ chức trải nghiệm nghề nghiệp tại các cơ sở sản
xuất............................................................................................................... 52
1.4.3. Quy trình phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh
trung học phổ thông........................................................................................ 52
1.4.4. Yêu cầu đối với người giáo viên trong phát triển năng lực định hướng
nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông............................................. 55
vii
1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc phát triển năng lực định hướng nghề
nghiệp cho học sinh trung học phổ thông......................................................... 57
1.5.1. Ảnh hưởng của yếu tố thuộc về học sinh trung học phổ thông...........57
1.5.2. Ảnh hưởng của yếu tố thuộc về năng lực tổ chức hoạt động giáo dục
hướng nghiệp của giáo viên trung học phổ thông......................................... 59
1.5.3. Ảnh hưởng của yếu tố thuộc về nhà trường trung học phổ thông......60
1.5.4. Ảnh hưởng của yếu tố thuộc về gia đình, bạn bè và xã hội trong phát
triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông 61
Kết luận chương 1................................................................................................. 64
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐỊNH HƯỚNG
NGHỀ NGHIỆP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG....................65
2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng phát triển năng lực định hướng nghề
nghiệp cho học sinh trung học phổ thông......................................................... 65
2.1.1. Mục tiêu khảo sát.................................................................................. 65
2.1.2. Đối tượng nghiên cứu khảo sát của đề tài:.......................................... 65
2.1.3. Nội dung khảo sát.................................................................................. 67
2.1.4. Phương pháp khảo sát thực trạng........................................................ 68
2.1.4.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi.............................................. 68
2.1.4.2. Phương pháp phỏng vấn.................................................................. 69
2.1.4.3. Phương pháp phân tích sản phẩm hoạt động giáo dục....................69
2.1.4.4. Phương pháp thống kê toán học...................................................... 69
2.1.5. Quy trình tiến hành khảo sát thực trạng.............................................. 70
2.1.6. Tiêu chí đánh giá và thang đánh giá.................................................... 70
2.1.6.1. Tiêu chí đánh giá............................................................................. 70
2.1.6.2. Thang đánh giá kết quả khảo sát..................................................... 70
2.1.6.3. Cách đánh giá và phân loại............................................................. 71
2.2. Kết quả khảo sát thực trạng phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp
cho học sinh trung học phổ thông..................................................................... 72
2.2.1. Thực trạng năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học
phổ thông......................................................................................................... 72
2.2.1.1. Thực trạng năng lực nhận biết các căn cứ trong định hướng nghề
nghiệp của học sinh trung học phổ thông..................................................... 72
2.2.1.2. Thực trạng mức độ biểu hiện các năng lực thành phần trong năng
lực định hướng nghề nghiệp của học sinh trung học phổ thông...................73
viii
2.2.1.3. Mong muốn của học sinh trung học phổ thông về các hoạt động phát
triển năng lực định hướng nghề nghiệp tại các trường trung học phổ thông83
2.2.2. Thực trạng năng lực tổ chức hoạt động phát triển năng lực định
hướng nghề nghiệp cho học sinh của giáo viên các trường trung học phổ
thông................................................................................................................ 83
2.2.2.1. Năng lực hỗ trợ học sinh trong hoạt động định hướng nghề nghiệp
của giáo viên trung học phổ thông............................................................... 83
2.2.2.2. Thực trạng kỹ năng của giáo viên trong tổ chức các hoạt động phát
triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông .. 86
2.2.3. Thực trạng tổ chức các hoạt động phát triển năng lực định hướng
nghề nghiệp cho học sinh ở các trường trung học phổ thông hiện nay........91
2.2.3.1. Nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động phát triển năng lực định
hướng nghề nghiệp của học sinh và giáo viên các trường trung học phổ
thông............................................................................................................. 91
2.2.3.2. Thực trạng mức độ tích cực trong tham gia các hoạt động phát triển
năng lực định hướng nghề nghiệp của học sinh và giáo viên các trường
trung học phổ thông...................................................................................... 93
2.2.3.3. Thực trạng mức độ thực hiện nội dung tổ chức các hoạt động phát
triển năng lực định hướng nghề nghiệp ở các trường trung học phổ thông . 94
2.2.3.4. Thực trạng hình thức, phương pháp tổ chức hoạt động phát triển
năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh tại các trường trung học phổ
thông............................................................................................................. 95
2.2.3.5. Thực trạng các con đường tổ chức hoạt động phát triển năng lực
định hướng nghề nghiệp ở các trường trung học phổ thông hiện nay..........96
2.2.3.6. Thực trạng đánh giá kết quả phát triển năng lực định hướng nghề
nghiệp của học sinh ở các trường trung học phổ thông hiện nay.................99
2.2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức hoạt động các hoạt động
phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp ở trường trung học phổ thông
100
2.2.4.1. Thực trạng những khó khăn của giáo viên trong tổ chức các hoạt
động phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp ở trường trung học phổ
thông hiện nay............................................................................................100
ix
2.2.4.2. Thực trạng của các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức các hoạt động
phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp ở trường trung học phổ thông
hiện nay......................................................................................................101
2.2.4.3. Đề xuất của giáo viên trung học phổ thông về các hoạt động phát
triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh.................................104
Kết luận chương 2...............................................................................................105
CHƯƠNG 3: TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐỊNH
HƯỚNG NGHỀ NGHIỆP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG . 107
3.1. Tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp đáp ứng yêu cầu chương
trình giáo dục phổ thông 2018 nhằm phát triển năng lực định hướng nghề
nghiệp cho học sinh trung học phổ thông......................................................107
3.1.1. Ý nghĩa của tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong phát
triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông
107
3.1.2. Nguyên tắc tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong phát
triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông
107
3.1.3. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong phát
triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông
108
3.1.3.1. Giai đoạn 1: Xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động trải nghiệm,
hướng nghiệp nhằm phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp.............110
3.1.3.2. Giai đoạn 2: Tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm
phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh.........................121
3.1.3.3. Giai đoạn 3: Đánh giá kết quả tổ chức hoạt động trải nghiệm,
hướng
nghiệp nhằm phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh. . .122
3.1.4. Điều kiện tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp nhằm phát
triển năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ
thông
123
3.2. Tổ chức hoạt động tư vấn hướng nghiệp nhằm phát triển năng lực định
hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.................................124
3.2.1. Ý nghĩa của tổ chức hoạt động tư vấn hướng nghiệp nhằm phát triển
năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.......124
x
3.2.2. Nguyên tắc tổ chức hoạt động tư vấn hướng nghiệp nhằm phát triển
năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.......124
3.2.3. Quy trình tổ chức hoạt động tư vấn hướng nghiệp cho học sinh trung
học phổ thông................................................................................................125
3.2.3.1. Giai đoạn 1: Xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động tư vấn hướng
nghiệp cho học sinh trung học phổ thông...................................................126
3.2.3.2. Giai đoạn 2: Tổ chức hoạt động tư vấn hướng nghiệp nhằm hình
thành năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông
130
3.2.3.3. Giai đoạn 3: Đánh giá kết quả tổ chức hoạt động tư vấn hướng
nghiệp cho học sinh trung học phổ thông...................................................134
3.2.4. Điều kiện khi tổ chức hoạt động tư vấn hướng nghiệp nhằm phát triển
năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.......134
3.3. Tổ chức dạy học tích hợp nội dung hướng nghiệp trong chương trình các
môn học ở nhà trường nhằm phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp
cho học sinh trung học phổ thông...................................................................136
3.3.1. Ý nghĩa của tổ chức dạy học tích hợp nội dung hướng nghiệp trong
chương trình các môn học ở nhà trường nhằm phát triển năng lực định
hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông...............................136
3.3.2. Nguyên tắc tổ chức dạy học tích hợp nội dung hướng nghiệp trong
chương trình các môn học ở nhà trường nhằm phát triển năng lực định
hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông...............................137
3.3.3. Quy trình tổ chức dạy học tích hợp nội dung hướng nghiệp trong
chương trình các môn học ở nhà trường nhằm phát triển năng lực định
hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông...............................137
3.3.3.1. Giai đoạn 1. Thiết kế kế hoạch dạy học tích hợp nội dung hướng
nghiệp trong chương trình môn học...........................................................139
3.3.3.2. Giai đoạn 2: Tổ chức dạy học tích hợp nội dung hướng nghiệp trong
chương trình môn học.................................................................................143
3.3.3.3. Giai đoạn 3: Đánh giá kết quả dạy học tích hợp nội dung hướng
nghiệp trong chương trình môn học...........................................................144
3.3.4. Điều kiện khi tổ chức dạy học tích hợp nội dung hướng nghiệp trong
chương trình môn học..................................................................................145
xi
3.4. Thực nghiệm sư phạm tổ chức các hoạt động phát triển năng lực định
hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.................................145
3.4.1. Ý kiến chuyên gia về tổ chức các hoạt động phát triển năng lực định
hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông và tài liệu tập huấn
cho giáo viên..................................................................................................145
3.4.1.1. Mục đích xin ý kiến chuyên gia......................................................145
3.4.1.2. Đối tượng xin ý kiến chuyên gia....................................................145
3.4.1.3. Nội dung xin ý kiến chuyên gia......................................................145
3.4.1.4. Tiêu chí và thang đánh giá kết quả xin ý kiến chuyên gia..............146
3.4.1.5. Quy trình xin ý kiến chuyên gia.....................................................146
3.4.2. Thực nghiệm sư phạm tổ chức các hoạt động nhằm phát triển năng
lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông................147
3.4.2.1. Mục đích thực nghiệm...................................................................147
3.4.2.2. Khách thể thực nghiêm..................................................................148
3.4.2.3. Thời gian thực nghiệm:..................................................................148
3.4.2.5. Nội dung thực nghiệm....................................................................148
3.4.2.6. Quy trình thực nghiệm...................................................................148
3.4.2.7. Tiêu chí, thang đo và công cụ đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm
154
3.4.2.8. Kết quả thực nghiệm sư phạm tổ chức các hoạt động phát triển năng
lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.................155
Kết luận chương 3...............................................................................................164
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................166
1. Kết luận........................................................................................................166
2. Kiến nghị......................................................................................................167
2.1. Đối với học sinh THPT..........................................................................167
2.2. Đối với giáo viên và nhà trường............................................................168
2.3. Đối với các trường Đại học sư phạm (hoặc cơ sở đào tạo sư phạm)....168
TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................1
TIẾNG VIỆT........................................................................................................1
TIẾNG ANH.........................................................................................................5
xii
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU LUẬN ÁN
TT
Bảng 1.1
Bảng cấu
THPT
Bảng 1.2
Các mức đ
Bảng 2.1
Phân bố c
Bảng 2.2
Bảng mức
Bảng 2.3
Bảng mức
Bảng 2.4
Bảng 2.5
Tự đánh g
ĐHNN củ
Mức độ th
ĐHNN
Bảng 2.6
Định hướn
Bảng 2.7
Nhận thức
Bảng 2.8
Mức độ th
ĐHNN củ
Bảng 2.9
Năng lực
Bảng 2.10
So sánh N
Tự đánh g
Bảng 2.11
trong NL
Mức độ th
Bảng 2.12
thực hiện
cho HS TH
Bảng 2.13
So sánh N
HS của GV
Bảng 2.14
Nội dung
xiii
hướng ngh
Bảng 2.15
Thực trạng
triển NL Đ
Mức độ tổ
Bảng 2.16
đường phá
THPT
Thực trạng
Bảng 2.17
THPT ở c
Khó khăn
Bảng 2.18
lực định h
Yếu tố ảnh
Bảng 2.19
Bảng: 3.1
triển năng
nay
Mạch nội
định ở trên
Các chủ đ
Bảng 3.2
Bảng 3.3
Bảng 3.4
Bảng 3.5
Bảng 3.6
THPT tron
Các động
Xác định h
động trải n
Tiến trình
Công cụ đ
THPT
Bảng 3.7
Khung kế
Bảng 3.8
Bảng phân
Bảng 3.9
Bảng 3.10
Xác định b
NL ĐHNN
Mục tiêu c
xiv
HS THPT
Cấu trúc k
Bảng 3.11
ĐHNN tro
Ý kiến đán
Bảng 3.12
ĐHNN
Bảng 3.13
Ý kiến đán
TVHN và
Bảng 3.14
Bảng kế h
Bảng 3.15
Bảng kế h
Bảng 3.16
Kết quả th
Bảng 3.17
Kết quả th
HS
Bảng kết q
Bảng 3.18
TN
Bảng 3.19
Bảng kết q
So sánh m
Bảng 3.20
TN
Đánh giá m
Bảng 3.21
HS đối vớ
Bảng 3.22
Tìm hiểu n
xv
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ & BẢNG BIỂU
TT
Biểu đồ 2.1
Biểu đồ 2.2
Biểu đồ 2.3
Biểu đồ 2.4
Biểu đồ 3.1
Hình 3.1.
Hình 3.2.
Hình 3.3
1
MỞ ĐẦU
1.
Lý do chọn đề tài
GDHN và phát triển NL ĐHNN cho HS là một trong những nhiệm vụ quan
trọng ở trường phổ thông. Mục đích chủ yếu là phát hiện, bồi dưỡng khả năng của
cá nhân người học; giúp họ hiểu mình và hiểu yêu cầu của nghề; định hướng việc
lựa chọn và chuẩn bị sự sẵn sàng tâm lý đi vào những nghề đang cần nhân lực; trên
cơ sở đó đảm bảo sự phù hợp nghề cho mỗi cá nhân. Nhiệm vụ của GDHN cho HS
phổ thông là GD thái độ lao động và ý thức đúng đắn với nghề nghiệp; cho HS làm
quen với một số nghề phổ biến trong xã hội và các nghề truyền thống của địa
phương; tìm hiểu năng khiếu, khuynh hướng nghề nghiệp của từng HS để khuyến
khích, hướng dẫn và bồi dưỡng khả năng nghề nghiệp thích hợp nhất; động viên HS
đi vào những nghề, những nơi đang cần.
Tuy nhiên thực trạng nghề nghiệp hiện nay cho thấy nhiều sinh viên ra trường
không có việc làm, nhiều người có việc làm cũng phải đào tạo lại; hay vấn đề đi học
“ngược” – nghĩa là tốt nghiệp đại học nhưng lại quay về học trung cấp đang diễn ra
phổ biến. Theo công bố của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, quý IV/2017, số
lao động thất nghiệp ở trình độ Đại học, Cao đẳng là 215.300 người. Báo cáo cũng
đã chỉ rõ các nguyên nhân dẫn đến thực trạng này, trong đó có nguyên nhân về: (1)
Chất lượng tư vấn, GDHN còn hạn chế; (2) HS, sinh viên thiếu các kỹ năng, NL về
ĐHNN, kỹ năng tìm kiếm việc làm. Điều này đặt ra vấn đề cần quan tâm là GDHN
của chúng ta đã hiệu quả chưa? Và đặt ra nhu cầu cần hình thành và phát triển NL
ĐHNN cho HS phổ thông là cần thiết.
Trước thực trạng đó, Bộ Giáo dục đào tạo đã có văn bản yêu cầu và hướng dẫn
thực hiện GDHN ở phổ thông đáp ứng yêu cầu đổi mới. Cụ thể như Nghị quyết
Trung ương 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 về đổi mới căn bản toàn diện
giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế đã nêu rõ “Đẩy
mạnh phân luồng sau trung học cơ sở; định hướng nghề nghiệp ở trung học phổ
thông”. Hay Thông tư 32/2018TT-BGDĐT ban hành chương trình GD phổ thông
2018 ngày 26 tháng 12 năm 2018 đã xác định mục tiêu GD bậc THPT là “ Chương
trình giáo dục THPT giúp HS tiếp tục phát triển những phẩm chất, NL cần thiết đối
với người lao động, ý thức và nhân cách công dân, khả năng tự học và ý thức học
2
tập suốt đời, khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với NL và sở thích, điều kiện
và hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc
sống lao động, khả năng thích ứng với những đổi thay trong bối cảnh toàn cầu hoá
và cách mạng công nghiệp mới”. Đặc biệt chương trình phổ thông được chia làm
hai giai đoạn: Giai đoạn GD cơ bản và giai đoạn GD ĐHNN; trong đó giai đoạn
ĐHNN tiếp tục phát triển những NL và phẩm chất đã hình thành từ giai đoạn GD cơ
bản thông qua hoạt động phát triển cá nhân, hoạt động lao động, hoạt động xã hội
và phục vụ cộng đồng, nhưng tập trung cao hơn vào việc phát triển NL ĐHNN.
Thông qua các chủ đề sinh hoạt tập thể, hoạt động lao động sản xuất, câu lạc bộ
hướng nghiệp và các hoạt động ĐHNN khác, HS được đánh giá và tự đánh giá về
NL, sở trường, hứng thú liên quan đến nghề nghiệp; được rèn luyện phẩm chất và
NL để thích ứng với nghề nghiệp mai sau. Nói cách khác, NL ĐHNN chủ yếu được
hình thành và thể hiện trong HĐTN, HN được tổ chức trong trường học. Như vậy
việc hình thành NL ĐHNN là yêu cầu quan trọng trong đổi mới GD hiện nay.
Hiện nay, quá trình phát triển NL ĐHNN cho HS đang được triển khai thực
hiện ở các trường phổ thông bằng nhiều hình thức khác nhau như: TVHN, tích hợp
vào hoạt động dạy học và hoạt động GD ở nhà trường. Tuy nhiên thực tế cho thấy
HS còn lúng túng trong ĐHNN bản thân, nhận thức không đầy đủ về giá trị nghề
nghiệp, thiếu sự tâm huyết đối với nghề và chọn nghề chưa phù hợp. Nguyên nhân
của thực trạng này có thể do nội dung GDHN còn lạc hậu, các hoạt động được tổ
chức chưa phù hợp, chưa hiệu quả; GV - những người cố vấn hướng nghiệp còn hạn
chế về NL GDHN. Điều này đặt ra yêu cầu cần có những biện pháp phù hợp, hiệu
quả để khắc phục tình trạng trên, cũng như hình thành và nâng cao NL ĐHNN cho
HS THPT.
Thực tế hiện nay có rất nhiều tác giả nghiên cứu về GDHN trong nhà trường.
Các nghiên cứu này chủ yếu tìm hiểu những hình thức, con đường cụ thể để phát
triển khả năng hướng nghiệp cho HS như: nghiên cứu về TVHN, nghiên cứu về tích
hợp GDHN trong các môn học ở phổ thông, nghiên cứu về GDHN qua dạy học môn
công nghệ… mà chưa có tác giả nào ở Việt Nam nghiên cứu toàn diện về NL
ĐHNN của HS và quá trình phát triển NL ĐHNN cho HS. Vì vậy, kết quả nghiên
cứu luận án sẽ giúp bổ sung thêm lý luận về NL ĐHNN và lý luận về phát triển NL
ĐHNN cho HS THPT.
3
Với những ý nghĩa lý luận và thực tiễn trên, tác giả chọn luận án “Phát triển
năng lực định hướng nghề nghiệp cho học sinh Trung học Phổ thông” để thực
hiện.
2. Mục đích nghiên cứu của luận án
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về phát triển NL ĐHNN cho HS
THPT, luận án đề xuất quy trình tổ chức các hoạt động nhằm phát triển NL ĐHNN
cho HS, góp phần nâng cao chất lượng GDHN của nhà trường.
3.
3.
Khách thể và đối tượng nghiên cứu
1. Khách thể nghiên cứu
Quá trình phát triển NL ĐHNN cho HS ở các trường THPT
3.
2. Đối tượng nghiên cứu
Tổ chức hoạt động phát triển NL ĐHNN cho HS ở các trường THPT
4.
Giả thuyết khoa học
NL ĐHNN của HS THPT hiện nay còn nhiều hạn chế, đồng thời hoạt động
phát triển NL ĐHNN cho HS ở các trường THPT hiện nay chưa thực sự hiệu quả,
còn nhiều bất cập. Nếu tổ chức đa dạng các hoạt động GD như: HĐTN, HN; hoạt
động TVHN; hoạt động dạy học tích hợp nội dung GDHN trong các môn học theo
quy trình khoa học thì sẽ phát triển được NL ĐHNN cho HS THPT; từ đó góp phần
nâng cao chất lượng GDHN ở nhà trường.
5.
Nhiệm vụ nghiên cứu luận án
-
Nghiên cứu cơ sở lý luận về phát triển NL ĐHNN cho HS THPT.
-
Nghiên cứu thực trạng phát triển NL ĐHNN cho HS THPT hiện nay.
Xây dựng quy trình tổ chức các hoạt động nhằm phát triển NL
ĐHNN cho
HS THPT.
-
Thực nghiệm sư phạm nhằm xác định tính hiệu quả và khả thi của quy trình
tổ chức các hoạt động phát triển NL ĐHNN cho HS THPT đã đề xuất.
6.
Giới hạn nội dung và phạm vi nghiên cứu
6.1. Giới hạn phạm vi nội dung nghiên cứu:
Đề tài tập trung nghiên cứu phát triển NL ĐHNN cho HS THPT thông qua các
con đường:
- Tổ chức HĐTN, HN trong trường THPT.
4
- Tổ chức dạy học tích hợp GDHN trong dạy học các môn học ở trường
THPT.
- Tổ chức TVHN cho HS ở trường THPT.
6.2. Giới hạn phạm vi về khách thể khảo sát và thực nghiệm sư phạm
-
Đề tài tiến hành khảo sát trên các đối tượng sau: HS, GV và CBQL tại 5
trường THPT đại diện cho 5 khu vực trên cả nước gồm: Trường THPT Tân Trào
(Tỉnh Tuyên Quang - Khu vực miền núi Trung Du phía Bắc); trường THPT Nam
Trực (Tỉnh Nam Định - Đồng bằng Sông Hồng); Trường THPT Nguyễn Thượng
Hiền (TP Đà Nẵng - Miền Trung); Trường THPT Nguyễn Thị Minh Khai ( TP Hồ
Chí Minh – Nam Bộ); trường THPT Nguyễn Trãi (Tỉnh KonTum – Tây Nguyên), cụ
thể:
+ 663 HS THPT 3 khối lớp 10, lớp 11, lớp 12
+ 287 giáo viên tại 5 trường THPT
+ 10 cán bộ quản lý các trường THPT
-
Đề tài tiến hành thực nghiệm trên đối tượng là học sinh trường Trung học
phổ thông Nguyễn Thượng Hiền tại Thành phố Đà Nẵng.
7.
Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
7.1. Các tiếp cận nghiên cứu
7.1.1. Tiếp cận hệ thống - cấu trúc:
Tiếp cận hệ thống - cấu trúc yêu cầu khi xem xét vấn đề cần nhìn nhận một
cách toàn diện, hệ thống và được cấu thành từ nhiều bộ phận, cấu trúc nhất định. Từ
đó giúp nhìn nhận vấn đề và sự vật hiện tượng một cách chính xác, đa chiều.
Vận dụng tiếp cận hệ thống – cấu trúc trong nghiên cứu luận án yêu cầu cần:
- Xác định đầy đủ hệ thống các yếu tố, các thành phần của NL ĐHNN cho
HS
THPT
-
Nghiên cứu mối quan hệ giữa các thành tố cấu thành NL ĐHNN nói riêng và
mối quan hệ giữa các quá trình GDHN ở nhà trường.
-
Khi tổ chức các hoạt động phát triển NL ĐHNN cho HS THPT cần thực hiện
trong quá trình toàn vẹn hệ thống và trong mối quan hệ với các hoạt động GD khác
ở
nhà trường.
5
7.1.2. Tiếp cận hoạt động:
Lý thuyết hoạt động đã khẳng định: Nhân cách con người chỉ được hình thành
trong hoạt động và được thể hiện thông qua hoạt động của chính họ. Điều này có
nghĩa là: Chỉ khi cá nhân được tham gia vào các hoạt động khác nhau mới có cơ hội
để rèn luyện và hình thành cho mình những phẩm chất, NL nhất định. Đồng thời,
chỉ thông qua biểu hiện và kết quả sản phẩm hoạt động của chính họ thì nhân cách,
NL cá nhân mới được biểu hiện ra ngoài và được nhận biết. Do đó lý thuyết yêu cầu
cần tích cực tổ chức các hoạt động cho cá nhân tham gia vào để hình thành và phát
triển nhân cách.
Vận dụng cách tiếp cận hoạt động, luận án yêu cầu:
- Trong quá trình nghiên cứu, khi xem xét các hoạt động phát triển NL
ĐHNN
ở trường THPT cần xem xét mức độ tổ chức hoạt động và hiệu quả của các hoạt
động này. Từ đó mới đưa ra những nhận định phù hợp và tổ chức được các hoạt
động phát triển NL ĐHNN một cách hiệu quả cho HS.
-
Các biện pháp phát triển NL ĐHNN cho HS THPT đều phải căn cứ vào việc
tổ chức các hoạt động để HS tham gia vào. Các hoạt động được tổ chức thường
xuyên, tích cực có ý nghĩa quyết định đến hiệu quả các biện pháp đề xuất.
-
Các hoạt động tổ chức cần phù hợp với đặc điểm, trình độ của HS cũng như
yêu cầu, đặc điểm, tình hình của nhà trường.
7.1.3. Tiếp cận năng lực:
Tiếp cận NL yêu cầu quá trình GD cần phải hình thành cho người học những
NL nhất định, nghĩa là HS có khả năng áp dụng những kiến thức, kỹ năng và thái độ
cần thiết vào giải quyết các tình huống thực tiễn của cuộc sống. Vận dụng cách tiếp
cận NL, luận án yêu cầu:
- Nhận thức được bản chất của NL và quá trình GD hình thành, phát triển NL
ĐHNN của HS THPT.
-
Xác định được những NL thành phần trong NL ĐHNN của HS THPT, đặc
biệt là mỗi NL thành phần cần xác định được các tiêu chí và yêu cầu cần đạt của
tiêu chí đó.
-
Việc thiết kế, tổ chức các hoạt động, đánh giá hoạt động cần thực hiện đúng
theo các yêu cầu cần đạt và theo đúng quy trình hình thành và phát triển NL ĐHNN.
6
7.1.4. Tiếp cận phát triển
Tiếp cận phát triển yêu cầu xem xét sự vật hiện tượng theo chiều hướng đi lên
và biến đổi. Theo quan điểm này, mọi sự vật hiện tượng luôn vận động, phát triển và
biến đổi không ngừng.
Vận dụng cách tiếp cận phát triển, luận án yêu cầu:
- Nhìn nhận HS và NL ĐHNN của HS theo xu hướng vận động, biến đổi.
-
Việc tổ chức hiệu quả các hoạt động nhằm phát triển NL ĐHNN cho HS
THPT sẽ giúp HS từ việc có NL ở mức độ thấp sẽ phát triển lên mức độ NL cao
hơn.
7.2. Các phương pháp nghiên cứu
7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Đề tài sử dụng các phương pháp: Phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, hệ thống
hóa lý thuyết từ các tài liệu trong và ngoài nước về phát triển NL ĐHNN cho HS
THPT.
7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
-
Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Dựa trên kết quả nghiên cứu lý luận,
luận án xác định những thông tin cần thu thập và xây dựng bảng hỏi dành cho GV
và HS:
+ Bảng hỏi dành cho HS: Nhằm thu thập thông tin về thực trạng NL ĐHNN
của HS và thực trạng phát triển NL ĐHNN ở các trường THPT.
+ Bảng hỏi dành cho GV: Nhằm thu thập thông tin về thực trạng NL tổ chức
hoạt động phát triển NL ĐHNN của GV và thực trạng phát triển NL ĐHNN ở các
trường THPT.
-
Phương pháp phỏng vấn sâu: Nhằm thu thập thông tin, bổ sung và làm sáng
tỏ hơn những thông tin sâu mang tính chất định tính về thực trạng phát triển NL
ĐHNN của HS THPT. Luận án phỏng vấn các đối tượng: HS THPT, GV các trường
THPT và CBQL các trường THPT.
-
Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Thu thập, phân tích các sản
phẩm hoạt động rèn luyện NL ĐHNN của HS góp phần làm rõ thực trạng.
-
Phương pháp chuyên gia: Nhằm thu thập ý kiến của những người có kinh
nghiệm, có kiến thức chuyên sâu trong lĩnh vực nghiên cứu GDHN cho HS và về các
