Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học toán 9

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Nguyễn Kim Ngân

THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG
TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC TOÁN 9

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thành phố Hồ Chí Minh - 2019


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Nguyễn Kim Ngân

THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG
TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC TOÁN 9
Chuyên ngành : Lí luận và phương pháp dạy học bộ mơn Tốn
Mã số

: 8140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. DƯƠNG HỮU TỊNG

Thành phố Hồ Chí Minh - 2019

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này là do q trình bản thân dưới sự đóng góp ý kiến
của giáo viên hướng dẫn khoa học và sự chuyên tâm học hỏi, nghiên cứu để hoàn thành.
Các kết quả trong luận văn là hồn tồn khơng bị trùng lặp với các cơng trình khác và
chưa được cơng bố. Các nguồn trích dẫn đều được chú thích rõ tên tác giả và nhà xuất
bản.


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cám ơn sự ủng hộ và động viên rất lớn từ phía gia đình nhất
là cha và mẹ tôi đã luôn luôn ở bên cạnh tôi giúp đỡ, cho tôi nhiều lời khuyên quý báu
giúp tơi có nhiều động lực nghiên cứu và hồn thành luận văn thành công. Tôi cũng xin
gửi lời cám ơn đến thầy Dương Hữu Tịng đã hướng dẫn tơi thực hiện luận văn này.
Xin gửi đến các thầy cô Khoa Toán - Tin Trường Đại học Sư phạm Thành phố
Hồ Chí Minh lời cám ơn sâu sắc và trân trọng nhất vì đã nhiệt tình giảng dạy cho tơi.
Để tơi có được những tri thức giúp tơi hồn thành luận văn. Tơi cũng gửi lời cám ơn
chân thành vì sự giúp đỡ tận tình của các Thầy/ Cơ phịng Sau Đại học, Ban giám hiệu
và quý Thầy/ Cô Trường THCS Bùi Văn Hòa, Trường THCS Long Định đã tạo điều
kiện thuận lợi để tôi tiến hành thực nghiệm khoa học thành công.
Tp.HCM, tháng 12 năm 2019
Tác giả luận văn
Nguyễn Kim Ngân


MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn

Mục lục
Danh mục các bảng
MỞ ĐẦU

................................................................................................................. 1

Chương 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ THỰC TIỄN DẠY HỌC TRẢI
NGHIỆM .............................................................................................. 10
1.1. Cơ sở lý thuyết ...................................................................................................10
1.1.1. Khái niệm Hoạt động trải nghiệm ..............................................................10
1.1.2. Đặc điểm của Hoạt động trải nghiệm .........................................................10
1.1.3. Vai trò của hoạt động trải nghiệm ..............................................................12
1.1.4. Ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm .............................................................12
1.1.5. Các bước tổ chức một hoạt động trải nghiệm .............................................13
1.1.6. Các hình thức, phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm ......................16
1.1.7. Định hướng đánh giá hoạt động trải nghiệm ..............................................19
1.1.8. Một số mơ hình dạy học trải nghiệm ..........................................................24
1.2. Thực tiễn dạy học ở trường THCS .....................................................................27
Kết luận Chương 1 ...................................................................................................... 32
Chương 2. THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG
DẠY HỌC TOÁN 9 ............................................................................. 33
2.1. Phân tích nội dung chương trình Tốn 9 ............................................................33
2.2. Những yêu cầu khi tổ chức hoạt động trải nghiệm ............................................41
2.3. Thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học Tốn 9 .......................................42
2.3.1. Thiết kế HĐTN “Taxi thơng minh” ............................................................42
2.3.2. Thiết kế HĐTN “Vận dụng kiến thức về hệ phương trình bậc nhất hai
ẩn trong bài tốn cân bằng hệ số ở phương trình hố học”. ......................46


2.3.3. Thiết kế HĐTN “Ứng dụng tỉ số lượng giác của góc nhọn. Thực hành

ngồi trời” ..................................................................................................50
2.3.4. Thiết kế HĐTN “Sử dụng phần mềm Toán học trong thiết kế” .................52
2.3.5. Thiết kế HĐTN “Tính thể tích Hình trụ và Hình lăng trụ” ........................55
2.4. Định hướng đánh giá hoạt động trải nghiệm......................................................57
2.4.1. Nội dung đánh giá .......................................................................................57
2.4.2. Hình thức đánh giá ......................................................................................59
2.4.3. Quy trình đánh giá ......................................................................................59
2.4.4. Tiêu chí đánh giá ........................................................................................60
Kết luận Chương 2 ...................................................................................................... 62
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................ 63
3.1. Mục đích thực nghiệm........................................................................................63
3.2. Nội dung thực nghiệm ........................................................................................63
3.3. Phân tích các tình huống thực nghiệm ...............................................................64
3.3.1. Thực nghiệm thứ nhất .................................................................................64
3.2.2. Thực nghiệm thứ hai ...................................................................................70
3.4. Kết quả thực nghiệm ..........................................................................................74
3.5. Kết luận thực nghiệm sư phạm ..........................................................................80
Kết luận Chương 3 ...................................................................................................... 82
KẾT LUẬN ............................................................................................................... 83
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 85
PHỤ LỤC


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Các kí hiệu viết tắt

Chữ viết đầy đủ

GDPT

Giáo dục phổ thơng

GV

Giáo viên

HĐN

Hoạt động nhóm

HĐTN

Hoạt động trải nghiệm

HS

Học sinh

MTCT

Máy tính cầm tay

NXB

Nhà xuất bản

SGK

Sách giáo khoa

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

TT

Thứ tự

Ghi chú


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1.

Bảng xây dựng kế hoạch thực hiện HĐTN..................................... 15

Bảng 1.2.

Bảng đánh giá kiến thức HS ........................................................... 20

Bảng 1.3.

Bảng đánh giá kỹ năng vận dụng tri thức HS ................................. 20

Bảng 1.4.

Bảng đánh giá thái độ của HS ......................................................... 21

Bảng 1.5.

Bảng đánh giá tinh thần trách nhiệm của HS ................................. 21

Bảng 1.6.

Bảng đánh giá mức độ hợp tác của nhóm ....................................... 22

Bảng 1.7.

Bảng đánh giá hiệu quả làm việc nhóm .......................................... 23

Bảng 1.8.

Bảng đánh giá sản phẩm của nhóm ................................................ 23

Bảng 1.9.

Bảng thống kê GV biết về HĐTN .................................................. 28

Bảng 1.10. Bảng thống kê thực trạng vận dụng HĐTN của GV ...................... 29
Bảng 1.11. Bảng thống kê mức độ và hình thức tham gia HĐTN của HS ....... 29
Bảng 2.1.

Bảng thống kê các dạng bài tập tương ứng với các kiểu
nhiệm vụ.......................................................................................... 39

Bảng 2.2.

Bảng thống kê các tri thức tổ chức HĐTN ..................................... 62

Bảng 3.1.

Thống kê kết quả thực nghiệm Pha 1 ............................................. 74

Bảng 3.2.

Bảng thống kê đánh giá cá nhân ..................................................... 79

Bảng 3.3.

Bảng thống kê đánh giá nhóm ........................................................ 80


DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1.1. Các bước tổ chức HĐTN ................................................................... 14
Sơ đồ 1.2. Mơ hình học tập trải nghiệm của K. Lewin ....................................... 24


1
MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề
1.1. Lí do chọn đề tài và những câu hỏi ban đầu
Kurt Lewin, John Dewey, Jean Piaget, David Kolb,…là những nhà tâm lí học
và giáo dục học nổi tiếng luôn gắn liền tư tưởng giáo dục của mình với phương pháp
dạy học thơng qua trải nghiệm, điều này thể hiện rõ nhất qua các mơ hình dạy học
trải nghiệm của họ. Từ đó cho ta thấy được giáo dục trải nghiệm có vai trị quan trọng
trong dạy học vì vậy đã sớm được đưa vào áp dụng trong hệ thống giáo dục của các

nước trên thế giới ở những năm đầu của thế kỉ 20 như Hàn Quốc, Nhật Bản,
Singapore,…. Chương trình giáo dục phổ thơng tổng thể 2018 nhấn mạnh: HĐTN
giúp học sinh có thể tổng hợp kiến thức và kỹ năng từ nhiều lĩnh vực giáo dục khác
nhau để trải nghiệm thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội, tham gia hoạt
động hướng nghiệp và hoạt động phục vụ cộng đồng dưới sự hướng dẫn và tổ chức
của giáo viên, qua đó giúp học sinh thấy được mối liên hệ mật thiết giữa lý thuyết và
thực tiễn đồng thời hình thành những phẩm chất và năng lực của học sinh như: năng
lực thiết kế và tổ chức hoạt động, năng lực định hướng nghề nghiệp, năng lực giải
quyết vấn đề trong học tập, cuộc sống và các kỹ năng sống khác. Qua phiếu điều tra
12 giáo viên và 82 học sinh ở trường trung học cơ sở Bùi Văn Hịa thì cho thấy các
GV đều quan niệm HĐTN là một hoạt động mang nghĩa giáo dục tương tự như các
môn học xã hội. Đồng thời, chúng tơi thấy được sự khó khăn của giáo viên và học
sinh trong tiếp cận với HĐTN trong dạy và học các môn học đặc biệt là mơn Tốn do
đó chúng tơi tiến hành thực hiện một luận văn về Thiết kế một số HĐTN trong dạy
học.
Vậy hoạt động mang tính trải nghiệm là hoạt động như thế nào? Tại sao phải
tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học? Cách tổ chức và xây dựng hoạt động
trải nghiệm cần tiến hành ra sao?
Trong chương trình dạy học hiện nay để phát huy được năng lực toàn diện của
HS trong thời đại mới thì yêu cầu phải tăng cường các hoạt động trải nghiệm. Mặt
khác, hoạt động trải nghiệm còn là nội dung giáo dục được các nước tiên tiến trên thế


2
giới đặc biệt quan tâm và được đưa vào giảng dạy từ rất sớm. Có thể kể đến các nước
tiên phong như Hàn Quốc, Mỹ, Nhật Bản, Singapore,…..
Hoạt động trải nghiệm được áp dụng rộng rãi trong các môn học và đặc biệt là
mơn Tốn - một mơn học có nhiều ứng dụng trong thực tế và là công cụ hữu ích giúp
học tập các mơn học khác một cách hiệu quả. Hơn nữa, nội dung mơn Tốn thường
mang tính trừu tượng, khái quát cao. Do đó, để việc giảng dạy đạt kết quả cao thì

ngồi việc nắm bắt được những đặc điểm về đối tượng như tâm sinh lý, hồn cảnh
gia đình và đặc biệt là trình độ nhận thức, hiểu biết của các em HS, khả năng vận
dụng kiến thức vào thực tiễn, đòi hỏi một người GV giỏi cần phải có phương pháp
truyền đạt thích hợp giúp HS có thể: nhận biết, thơng hiểu, vận dụng thấp và vận dụng
cao. Ngoài ra, đối với bậc học THPT thì HS phải hiểu và tư duy cao: từ cảm nhận lý
tính đến khám phá ra chân lý, học đi đơi với hành, hiểu. Học được mơn Tốn cần phải
đảm bảo sự cân bằng giữa học lí thuyết và áp dụng vào thực hành giải quyết các vấn
đề cụ thể. Do đó cần nên tổ chức các hoạt động trải nghiệm để giúp các em thấy được
ứng dụng thực tế của Tốn trong đời sống và có niềm u thích, đam mê học tập mơn
Tốn.
Đặc biệt chương trình Tốn lớp 9 - bậc cuối THCS đây được xem là một giai
đoạn quan trọng là nền tảng cho chương trình Tốn THPT với các kiến thức cốt lõi,
cơ bản nhất giúp các em có một tri thức vững chắc để tiếp thu những kiến thức cao
hơn. Vì vậy, chúng tơi tiến hành nghiên cứu và thiết kế một số hoạt động trải nghiệm
trong dạy học mơn Tốn ở lớp 9.
Sở GD-ĐT Thành phố Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh trong Cơng văn
số: 4612/BGDĐT-GDTrH Về việc hướng dẫn thực hiện chương trình giáo dục phổ
thông hiện hành theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh từ năm
học 2017-2018, các trường THCS và THPT có thể đánh giá học sinh bằng nhiều hình
thức khác nhau: đánh giá qua việc quan sát các hoạt động trên lớp; đánh giá qua hồ
sơ học tập, vở hoặc sản phẩm học tập; đánh giá qua việc học sinh báo cáo kết quả
thực hiện một dự án học tập, nghiên cứu khoa học kĩ thuật, báo cáo kết quả thực
hành, thí nghiệm; đánh giá qua bài thuyết trình về kết quả thực hiện nhiệm vụ học


3
tập. Giáo viên có thể sử dụng các hình thức đánh giá nói trên thay cho các bài kiểm
tra hiện hành (đối với cấp trung học cơ sở và cấp trung học phổ thơng).
Qua đó, GV có thể sử dụng đa dạng các hình thức đánh giá nói trên thay cho
các bài kiểm tra. Các tổ chức giáo dục, tổ chuyên môn và GV cần: xây dựng kế hoạch

kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh phù hợp với kế hoạch giáo dục từng
môn học, hoạt động giáo dục của nhà trường theo định hướng phát triển năng lực,
phẩm chất của học sinh. Tuyệt đối không kiểm tra, đánh giá những nội dung, bài tập,
câu hỏi vượt quá mức độ cần đạt về kiến thức, kỹ năng của chương trình giáo dục
phổ thơng hiện hành. Qua thơng tin đổi mới về phương pháp và hình thức đánh giá
HS ta càng thấy được sự quan trọng và ý nghĩa tích cực của HĐTN.
Chúng tơi hy vọng rằng đề tài sẽ giúp hiểu rõ hơn hoạt động trải nghiệm cũng
như ý nghĩa, vai trị của nó trong dạy và học các mơn học khác trong đó có Tốn học.
Do đó, chúng tơi tiến hành nghiên cứu, phân tích các tài liệu, chương trình sách giáo
khoa Tốn hiện hành để trả lời cho các câu hỏi sau:
- Hoạt động trải nghiệm là gì? Hoạt động trải nghiệm có ý nghĩa gì trong dạy
học bộ mơn Tốn?
- Ý kiến, phản hồi của GV và HS như thế nào khi tiếp cận hoạt động trải
nghiệm?
- Các bước để thiết kế một số hoạt động trải nghiệm như thế nào? Tiêu chí
nào để xây dựng một hoạt động trải nghiệm?
1.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Hoạt động trải nghiệm cũng là đề tài được quan tâm bởi các nhà nghiên cứu
khoa học có thể kể tên một số tác giả và tác phẩm như:
David A. Kolb với tác phẩm Experiential Learning (1984) qua đó lý thuyết
học tập qua trải nghiệm của Kolb được thể hiện bởi một chu trình gồm 4 giai đoạn:


4

Concrete
(Hành động/Trải nghiệm)

Active Experimentation
(Lập kế hoạch, thử áp dụng

những điều học được)

Reflective Observation
(Xem xét, phản hồi từ
trải nghiệm)

Abtract Conceptualization
(Học hỏi từ trải nghiệm)

Sơ đồ. Mơ hình học tập của Kolb
Theo tác giả Kolb thì trong một số tình huống ta có thể học tập và nhận biết được
các khái niệm khái quát và trừu tượng. Cũng trong lý thuyết của mình, Kolb đã nhấn
mạnh “Động lực cho sự phát triển các khái niệm mới đó là những kinh nghiệm mới”.
Mơ hình này được sử dụng trong quá trình thiết kế chương trình học, thiết kế bài
giảng, trong các hướng dẫn học tập cho các khóa học sau phổ thơng. Mơ hình của
Kolb thật sự rất tuyệt vời nhưng để phát huy một cách hiệu quả nhất thì địi hỏi người
học cần thực hiện tất cả các giai đoạn của mô hình.
Trong bài báo của (Bùi Ngọc Diệp, 2015) đã nhấn mạnh “Hoạt động trải
nghiệm là các hoạt động giáo dục thực tiễn được tiến hành song song với hoạt động
dạy học trong nhà trường phổ thông. Hoạt động trải nghiệm là một bộ phận của quá
trình giáo dục, được tổ chức ngồi giờ học các mơn văn hố trên lớp và có mối quan
hệ bổ sung, hỗ trợ cho hoạt động dạy học”. Đồng thời, bài viết đã trình bày 10 hình
thức tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong nhà trường phổ thơng.
Chúng tơi cũng tìm thấy trong bài báo của (Phan Thị Hiệp và Trần Lê Nam,
2016) đã xây dựng một số hoạt động trải nghiệm cho HS trong dạy học chủ đề diện
tích – thể tích ở hình học khơng gian ở lớp 12. Thơng qua các hoạt động, HS sẽ vận
dụng các kiến thức và kỹ năng để giải một số bài toán thực tế, từ đó phát triển các


5

năng lực cần thiết cho HS như kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng vận dụng tri thức giải
quyết các vấn đề liên quan thực tế cuộc sống,....
Tác phẩm của tác giả (Phan Thị Hiệp, 2016) trình bày sơ lược về hoạt động
trải nghiệm sáng tạo, nội dung và mục tiêu của việc dạy học các yếu tố hình học ở
Tiểu học. Sau đó, giới thiệu một số tình huống có thể thiết kế hoạt động trải nghiệm
sáng tạo để HS chủ động chiếm lĩnh tri thức, nâng cao năng lực tư duy, sáng tạo.
Các bài báo và bài viết đều nói về ý nghĩa và nêu bậc được tầm quan trọng của
hoạt động trải nghiệm trong dạy học các mơn học khác nói chung và bộ mơn Tốn
nói riêng nhưng chủ yếu tập trung vào chương trình giáo dục phổ thông và ở bậc tiểu
học chưa nghiên cứu sâu về chương trình Tốn bậc trung học cơ sở. Mặt khác, các
bài báo chưa xây dựng một thực nghiệm cho những hoạt động trải nghiệm đã thiết kế
để là cơ sở minh chứng thuyết phục hơn cho các lập luận trong nghiên cứu. Điều này
đã thúc đẩy chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Thiết kế một số hoạt động trải
nghiệm trong dạy học Toán 9”.
1.3. Xác định lại vấn đề nghiên cứu
Từ những vấn đề và đánh giá ban đầu, chúng tôi xác định lại vấn đề nghiên
cứu rõ ràng hơn như sau thông qua hệ thống các câu hỏi:
- Hoạt động trải nghiệm là gì?
- Đặc điểm của hoạt động trải nghiệm?
- Ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán 9?
- Quan niệm của GV về hoạt động trải nghiệm trong dạy học? HS sẽ ứng xử
ra sao khi tiếp xúc với các hoạt động trải nghiệm?
- Nội dung Tốn 9 có tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng một số hoạt
động trải nghiệm trong dạy học?
- Cách thiết kế và tiêu chí để đánh giá một hoạt động trải nghiệm giúp học sinh
tiếp thu kiến thức một cách chủ động và sáng tạo, mang lại hiệu quả?
1.4. Mục đích nghiên cứu
Qua những nhận định như đã trình bày ở trên chúng tơi cụ thể hóa chúng qua
việc làm sáng tỏ mục đích nghiên cứu của đề tài chính là: Thiết kế một số hoạt động
trải nghiệm trong dạy học các chủ đề Toán 9.

6
2. Phạm vi lí thuyết tham chiếu
Khung lí thuyết tham chiếu được chúng tôi lựa chọn là thuyết nhân chủng học
và lí thuyết tình huống.
 Thuyết nhân học
Các tổ chức tốn học
Từ việc nghiên cứu, tìm hiểu tổ chức Tốn học lớp 9 để tìm những tri thức phù
hợp và đây là cơ sở để chúng tôi thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học
Toán Đại số và Hình học lớp 9.
 Lí thuyết tình huống
Vận dụng lí thuyết tình huống xây dựng mơ hình để nghiên cứu ý nghĩa thực
tế của hoạt động trải nghiệm. Tiến hành phân tích tiên nghiệm, điều chỉnh, thay đổi
các biến dạy học thích hợp. Thiết kế các hoạt động trải nghiệm có chủ đích để hướng
học sinh chủ động khám phá tri thức, nâng cao năng lực tư duy, sáng tạo, kĩ năng làm
việc nhóm.
3. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Hoạt động trải nghiệm trong chương trình Tốn 9.
3.2. Khách thể nghiên cứu
Hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán trường THCS.
3.3. Phạm vi nghiên cứu
Trong khuôn khổ nghiên cứu đề tài, chúng tôi giới hạn lại phạm vi nghiên cứu
như sau: “Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học Đại số và Hình học
9”. Giới hạn nội dung, chúng tôi sẽ tiến hành thực nghiệm nội dung “Ứng dụng tỉ số
lượng giác của góc nhọn”.
4. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu
* Mục tiêu nghiên cứu
Trong phạm vi lí thuyết tham chiếu chúng tơi cụ thể hóa mục tiêu nghiên cứu của

mình như sau: Tìm hiểu cơ sở lí thuyết và thiết kế một số hoạt động trải nghiệm trong
dạy học Tốn 9 nhằm giúp HS có những thay đổi tích cực về kiến thức, kĩ năng, thái
độ.


7
* Câu hỏi nghiên cứu
Q1: Hoạt động trải nghiệm là gì? Tiêu chí nào để xây dựng một hoạt động trải
nghiệm? Các quy trình để thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán? Kịch
bản dạy học ra sao?
Q2: Trong dạy học Tốn hiện nay các GV đã có thiết kế quy trình dạy học cho
hoạt động trải nghiệm ở trường THCS chưa?
Q3: Chương trình Tốn 9 có những tri thức nào thuận lợi cho việc xây dựng các
hoạt động trải nghiệm?
5. Phương pháp nghiên cứu
Trong phạm vi lý thuyết của Didactic toán, để trả lời cho câu hỏi nghiên cứu
chúng tôi sử dụng những phương pháp nghiên cứu sau:
+ Phương pháp nghiên cứu lý thuyết:
Phương pháp nghiên cứu lí thuyết là tổ hợp các phương pháp nhận thức khoa
học bằng con đường suy luận (các thao tác tư duy logic) dựa trên các tài liệu lí thuyết
(văn bản, tài liệu) liên quan đến vấn đề nghiên cứu mà ở đây là hoạt động trải nghiệm
đã được thu thập từ các nguồn khác nhau chúng tôi tiến hành phân tích, tổng hợp các
tài liệu khác nhau để xây dựng một cơ sở lí thuyết về hoạt động trải nghiệm.
+ Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: phương pháp điều tra
Điều tra là phương pháp dùng những câu hỏi, bộ câu hỏi (hoặc bài toán) đặt ra
cho một số người nhằm thu được số những ý kiến chủ quan của họ về một vấn đề nào
đó. Chúng tơi sẽ tiến hành một điều tra cho GV và HS liên quan đến hoạt động trải
nghiệm trong dạy và học ở trường THCS. Từ đó, chúng tơi đánh giá và phân tích kết
quả đạt được để tiến hành thiết kế một số hoạt động trải nghiệm phù hợp góp phần
phát huy tính chủ động, sáng tạo của HS trong học tập mơn Tốn.

+ Phương pháp thực nghiệm khoa học:
Phương pháp thực nghiệm khoa học được chúng tôi áp dụng nhằm để kiểm
chứng khả năng vận dụng tri thức Toán vào các hoạt động trải nghiệm của HS vào
giải quyết các tình huống thực tế mà chúng tơi đã thiết kế, từ đó, đưa ra kết luận.


8
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
Trong phạm vi lý thuyết tham chiếu kết hợp với phương pháp nghiên cứu và
để trả lời cho các câu hỏi nghiên cứu đặt ra trong phạm vi lý thuyết tham chiếu, chúng
tôi sẽ thực hiện các nhiệm vụ cụ thể như sau:
Đầu tiên chúng tôi tiến hành xây dựng cơ sở lý thuyết của hoạt động trải
nghiệm và tìm hiểu quy trình cũng như tiêu chí đánh giá về hoạt động trải nghiệm từ
đó tìm được trả lời cho câu hỏi Q1.
Tiếp theo, chúng tôi tiến hành phân tích chương trình SGK hiện hành của Đại
số và Hình học 9 để tìm hiểu những tri thức nào có thể đưa vào thực hiện hoạt động
trải nghiệm. Sau đó, thiết lập lưới điều tra dựa trên phân tích cơ sở lý thuyết và chương
trình SGK Tốn chúng tôi soạn ra bộ câu hỏi điều tra quan niệm của GV về các hoạt
động trải nghiệm trong dạy học Toán cũng như những thuận lợi và thách thức mà GV
gặp phải khi dạy học trải nghiệm thông qua bộ câu hỏi phỏng vấn dành cho GV và
đây là cơ sở để chúng tơi tìm lời giải thích cho câu hỏi Q2 và Q3.
Dựa trên kết quả điều tra GV và HS chúng tôi tổng hợp và lựa chọn những tri
thức phù hợp để thiết kế một số hoạt động trải nghiệm và đưa ra tiêu chí cho các hoạt
động này nhờ đó sẽ có những đánh giá về tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học
sinh trong học tập mơn Tốn.
Chúng tơi sẽ dựa trên những kết quả nghiên cứu về thể chế dạy học Toán 9 và
ứng xử của HS. Sau đó, tiến hành thực nghiệm khoa học để kiểm chứng khả năng vận
dụng các kiến thức đã học vào các bài tốn thực tế.
7. Đóng góp mới của luận văn
+ Về mặt lí luận: Dựa vào q trình phân tích nghiên cứu trong Cơ sở lí thuyết,

đề tài làm nổi bật ý nghĩa của HĐTN trong quá trình dạy và học.
+ Về mặt thực tiễn: Luận văn sẽ giúp HS phát huy được các năng lực tư duy
và các kĩ năng như làm việc nhóm, giao tiếp, thực hành,… đặc biệt là khả năng hiểu,
áp dụng các kiến thức Toán học vào trong các hoạt động thực hành, sáng tạo, làm ra
những sản phẩm theo yêu cầu với tiêu chí đánh giá cụ thể. Qua đó gắn liền Tốn học
với thực tế cuộc sống, tăng niềm đam mê nghiên cứu và ham thích học tập Toán của
HS.


9
8. Cấu trúc của luận văn
Luận văn bao gồm các phần: Mở đầu, Nội dung các chương, Kết luận, Tài liệu
tham khảo và Phụ lục. Nội dung chính của luận văn được trình bày ở 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lí thuyết.
Chương 2: Thiết kế một số Hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán 9.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.


10
Chương 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ THỰC TIỄN DẠY HỌC TRẢI NGHIỆM
Mục tiêu của chương
Trong chương này chúng tôi trình bày một số khái niệm cơ bản về hoạt động
trải nghiệm, các trình tự thiết kế và tiêu chí đánh giá của một hoạt động trải nghiệm.
Đây là tư liệu giúp các GV có thể hiểu rõ về bản chất cũng như ý nghĩa của hoạt động
trải nghiệm trong giảng dạy qua đó GV có thể xây dựng, thiết kế các bài học mang
yếu tố trải nghiệm góp phần làm cho quá trình truyền đạt tri thức được thuận lợi hơn
tạo hứng thú cho HS và phát huy được tính tích cực chủ động của HS.
1.1. Cơ sở lý thuyết
Trong Chương trình giáo dục phổ thơng mơn Tốn ngày 26/12/2018 có đề cập
đến một khái niệm mới là “Hoạt động trải nghiệm”. Vậy hoạt động trải nghiệm là gì

và có ý nghĩa như thế nào trong hoạt động giảng dạy truyền thụ tri thức? Chúng ta
cùng nhau tìm hiểu.
1.1.1. Khái niệm Hoạt động trải nghiệm
Theo Chương trình tổng thể GDPT- Chương trình tổng thể của Bộ Giáo dục
và Đào tạo, 2018 đã đưa ra khái niệm HĐTN như sau: “Hoạt động trải nghiệm là
hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định hướng, thiết kế và hướng dẫn thực hiện, tạo
cơ hội cho HS tiếp cận thực tế, thể hiện các cảm xúc tích cực, khai thác những kinh
nghiệm đã có và huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học khác nhau
để thực hiện những nhiệm vụ được giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn
đời sống nhà trường, gia đình, xã hội phù hợp với lứa tuổi; thơng qua đó, chuyển hóa
những kinh nghiệm đã trải qua thành tri thức mới, kĩ năng mới góp phần phát huy
tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, mơi trường và nghề nghiệp
tương lai”.
1.1.2. Đặc điểm của Hoạt động trải nghiệm
1.1.2.1. HĐTN có nội dung rất đa dạng và mang tính tích hợp, phân hóa cao
Nội dung của HĐTN là tổng hợp kiến thức, kĩ năng của nhiều môn học, nhiều
lĩnh vực học tập và giáo dục như: giáo dục đạo đức, giáo dục trí tuệ, giáo dục kĩ năng
sống…, từ đó góp phần hình thành các năng lực cơ bản cho HS như năng lực tính


11
tốn, năng lực giải quyết tình huống, năng lực giao tiếp … Nội dung giáo dục của
HĐTN thiết thực và gần gũi với cuộc sống thực tế, đáp ứng được nhu cầu hoạt động
của HS, giúp các em vận dụng những hiểu biết của mình vào trong thực tiễn cuộc
sống một cách dễ dàng, thuận lợi.
1.1.2.2. HĐTN có thể thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau
HĐTN có nội dung đa dạng và mang tính phân hóa cao do vậy tùy theo nội
dung yêu cầu của bài học GV sẽ lựa chọn các hình thức thực hiện phù hợp như: thảo
luận nhóm, tổ chức trị chơi, hoạt động thực hành ngồi trời,… để HS phát huy sự
năng động, tích cực của mình và nắm bắt được ý nghĩa, nội dung cốt lõi của bài học.

Hình thức tổ chức HĐTN đa dạng phong phú, mỗi hình thức hoạt động đều có
ưu và nhược điểm khau nhau nên đòi hỏi người GV phải linh hoạt trong cách lựa
chọn. Cần căn cứ vào bản thiết kế và điều kiện thực tế của nhà trường, lớp học, địa
phương….để có thể lựa chọn chính xác hình thức hoạt động.
1.1.2.3. HĐTN có sự tham gia phối hợp của nhiều lực lượng giáo dục
HĐTN có thể được tổ chức dưới một hay nhiều hình thức khác nhau. Ứng với
mỗi hình thức hoạt động thì cần phải có sự kết hợp, tham gia hỗ trợ của các lực lượng
giáo dục như GV chủ nhiệm, GV bộ môn, Phụ trách Đội, Ban Giám hiệu nhà trường,
tổ chức xã hội, địa phương….Thiết nghĩ, với sự hỗ trợ đắc lực từ các lực lượng giáo
dục trong và ngoài nhà trường sẽ góp phần thực hiện thành cơng HĐTN.
1.1.2.4. HĐTN giúp học sinh học tập những kinh nghiệm thông qua trải nghiệm
HĐTN là một “hệ sinh thái” đa dạng, liên hệ thực tế, đòi hỏi HS phải vận dụng,
tổng hợp các kiến thức, kỹ năng đã học được ở tất cả các lĩnh vực khác nhau để thực
hiện. Do đó, sẽ thúc đẩy các em ln ln phải học tập, tích lũy kiến thức, tạo hứng
thứ và niềm say mê trong học tập đối với HS.
Hơn nữa HĐTN giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động chiếm lĩnh tri
thức thơng qua kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng giao tiếp, thuyết phục người khác,
tư duy mở rộng…. tìm ra hướng giải quyết vấn đề. Qua việc tự “khám phá”, tự tìm
tịi HS sẽ học hỏi, đúc kết được những kinh nghiệm quý báu cho bản thân.


12
1.1.3. Vai trị của hoạt động trải nghiệm
Học tập thơng qua hoạt động trải nghiệm đóng vai trị thực sự quan trọng vì
qua những trải nghiệm này, HS được rèn luyện cách đối mặt, giải quyết các vấn đề
trong thực tế đời sống, những điều mà các em không thể được trải nghiệm ở mơ hình
trường lớp truyền thống bởi “Thế giới mà chúng ta được học khi ngồi trong lớp khác
rất nhiều so với thế giới bên ngoài” theo David Wall, Tổng phụ trách các hoạt động
trải nghiệm khám phá, Tổ chức Giáo dục Quốc tế Nord Anglia (NAE).
1.1.4. Ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm

Hoạt động trải nghiệm là các hoạt động giáo dục thực tiễn được tiến hành
song song với hoạt động dạy học trong nhà trường phổ thơng. HĐTN là một bộ phận
của q trình giáo dục, được tổ chức ngồi giờ học các mơn văn hóa ở trên lớp và có
mối quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho hoạt động dạy học. Thông qua các hoạt động thực
hành, những việc làm cụ thể và các hành động của học sinh, HĐTN là các HĐGD có
mục đích, có tổ chức được thực hiện trong hoặc ngồi nhà trường nhằm phát triển,
nâng cao các tố chất và tiềm năng của bản thân HS, nuôi dưỡng ý thức sống tự lập,
đồng thời quan tâm, chia sẻ tới những người xung quanh.
Thông qua việc tham gia vào các HĐTN, HS được phát huy vai trị chủ thể,
tính tích cực, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân. Các em được chủ động
tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động: từ thiết kế hoạt động đến chuẩn
bị, thực hiện và đánh giá kết quả hoạt động phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và khả
năng của bản thân. Các em được trải nghiệm, được bày tỏ quan điểm, ý tưởng, được
đánh giá và lựa chọn ý tưởng hoạt động, được thể hiện, tự khẳng định bản thân, được
tự đánh giá và đánh giá kết quả hoạt động của bản thân, của nhóm mình và của bạn
bè,…Từ đó, hình thành và phát triển cho các em những giá trị sống và các năng lực
cần thiết. HĐTN về cơ bản mang tính chất của hoạt động tập thể trên tinh thần tự
chủ, với sự nỗ lực giáo dục nhằm phát triển khả năng sáng tạo và cá tính riêng của
mỗi cá nhân trong tập thể.
Việc triển khai các hoạt động trải nghiệm trong giảng dạy góp phần phát triển
phẩm chất và năng lực tích cực của học sinh là mang ý nghĩa to lớn. Giúp các em cảm
thấy tự tin hơn, tích cực tham gia vào hoạt động của nhà trường của lớp, được bày tỏ


13
ý kiến, tăng cường vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết các vấn đề trong học tập
và cuộc sống, đưa lý thuyết vào thực tiễn. Qua đó, đã góp phần thúc đẩy mạnh mẽ
phong trào đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện
cho HS.
1.1.5. Các bước tổ chức một hoạt động trải nghiệm

Dựa vào đặc điểm của HĐTN và mơ hình trải nghiệm của các nhà nghiên cứu,
điển hình là Kolb. Nhiều tác giả đã đề xuất các bước tổ chức HĐTN nhằm giúp HS
hứng thú và học tập tốt hơn:
Trong bài viết của các tác giả (Bùi Thị Thanh Thủy và Vũ Quốc Khánh, 2017) đã
trình bày 8 bước thiết kế HĐTN:
Bước 1: Xác định nhu cầu và đối tượng tổ chức HĐTN
Bước 2: Đặt tên cho HĐTN
Bước 3: Xác định mục tiêu của HĐTN
Bước 4: Xác định nội dung và phương pháp, phương tiện, hình thức của HĐTN
Bước 5: Lập kế hoạch
Bước 6: Thiết kế chi tiết hoạt động trên giấy
Bước 7: Kiểm tra, điều chỉnh và hoàn thiện chương trình HĐTN
Bước 8: Đánh giá và lưu trữ kết quả HĐTN
Các bước thiết kế một HĐTN được các tác giả trình bày rất cụ thể và chi tiết .
Tuy nhiên, việc thiết kế chưa nêu bậc được ý nghĩa của các tri thức được sử dụng
trong HĐTN, sự mở rộng, nâng cao kiến thức chưa được đề cập rõ trong các bước.
Do đó, chúng tơi tiến hành nghiên cứu lại 8 bước thiết kế HĐTN của tác giả, kết hợp
cơ sở lý thuyết và thực tiễn dạy học trải nghiệm ở trường THCS từ đó chúng tơi nhận
thấy: HĐTN thường được tổ chức dưới hình thức hoạt động tập thể nhưng mục tiêu
chính là phát triển tư duy, nhận thức theo hướng “cá nhân hóa”: mỗi học sinh sẽ có
tư duy và nhận thức khác nhau về một vấn đề từ đó đưa ra những cách giải quyết khác
nhau, mỗi học sinh tự rút ra nhận xét và tích lũy những kinh nghiệm từ hoạt động mà
mình trải nghiệm. Chúng tơi tiến hành thiết kế quy trình tổ chức dạy và học trải
nghiệm. Qua quy trình này giúp tạo ra những kịch bản dạy học tối ưu nhất về kiến
thức, kĩ năng và thái độ giúp học sinh có thể phát triển được những kỹ năng cần thiết


14
cho bản thân. Cụ thể người tổ chức hoạt động phải đảm bảo theo trình tự các bước
thực hiện sau:

Các bước tổ chức HĐTN
Bước 1
Chọn nội
dung thiết kế
HĐTN

Bước 2

Bước 3

Bước 4

Bước 5

Thiết kế nội
dung HĐTN

Tổ chức
HĐTN

Nhận xét,
đánh giá

Củng cố và
mở rộng

Sơ đồ 1.1. Các bước tổ chức HĐTN
Những bước trong quy trình thiết kế đều liên kết chặt chẽ với nhau đảm bảo cho học
sinh tiếp thu và trải nghiệm hoạt động một cách hiệu quả nhất, hình thành phẩm chất

và năng lực tư duy sáng tạo cho học sinh. Cụ thể từng bước thực hiện như sau:
Bước 1: Chọn nội dung thiết kế HĐTN
Nhà tổ chức giáo dục căn cứ vào nội dung tổng thể của chương trình và cấp
học lựa chọn ra những tri thức phù hợp để có thể thiết kế hoạt động.Tri thức được lựa
chọn thiết kế HĐTN phải giải đáp được các câu hỏi sau: Tri thức có liên hệ và vận
dụng vào thực tiễn được khơng? HS vận dụng tri thức đó vào HĐTN ở mức độ nào?
HS hình thành thái độ và kỹ năng nào khi tham gia hoạt động? Ngoài ra khi tổ chức
HĐTN cần xem xét khả năng của HS, điều kiện lớp học, nhà trường mà thiết kế hoạt
động thích hợp với HS.
Bước 2: Thiết kế nội dung HĐTN
Để có thể thiết kế được một HĐTN mang lại hiệu quả thì cần phải các kế hoạch
cụ thể và sự chuẩn bị chu đáo:
+ Xây dựng kế hoạch thực hiện:
Căn cứ vào nội dung tri thức được lựa chọn GV tiến hành tìm hiểu điều kiện
và thời gian, khơng gian để thực hiện hoạt động. GV cần nắm rõ nội dung cần đạt


15
được của bài học là gì, phát triển, mở rộng được những mặt nào của tri thức từ đó đưa
ra các bước thực hiện. GV cần xác định rõ: Có bao nhiêu nhiệm vụ cần thực hiện và
nội dung, phương pháp cụ thể của từng hoạt động là gì? Những dụng cụ, vật dụng để
thực hiện hoạt động là gì? Tiến trình và thời gian thực hiện ra sao? Nhiệm vụ và yêu
cầu cần đạt của từng nhóm học sinh như thế nào? Những khó khăn nào mà học sinh
có thể gặp phải khi tham gia hoạt động?
Các câu hỏi trên thể hiện chi tiết qua bảng sau:
Bảng 1.1. Bảng xây dựng kế hoạch thực hiện HĐTN
TT

…

Nội dung

……

Đơn vị, tổ

Địa điểm,

Yêu cầu cần

chức tham gia

hình thức

đạt

thực hiện

(sản phẩm)

……..

…….

……..

Ghi chú

…...

+ Chuẩn bị thực hiện.
Dựa vào kế hoạch đã xây dựng GV xác định cụ thể địa điểm thực hiện hoạt
động (trong lớp học, ngồi lớp học), gửi thơng báo đến các nhóm học sinh chuẩn bị
đầy đủ dụng cụ để tham gia hoạt động và nội dung các hoạt động phải thực hiện trong
tiết học trải nghiệm. Qua sự phân công của GV các nhóm học sinh sẽ tiếp nhận thơng
tin, ghi chép lại sau đó tiến hành phân chia nhiệm vụ cho từng bạn trong nhóm chuẩn
bị theo yêu cầu của GV, đảm bảo thực hiện tốt HĐTN.
Bước 3: Tổ chức HĐTN
Ở bước này cần cho học sinh tham gia trực tiếp vào một tình huống cụ thể đã
được lên kế hoạch trước (bước 2) nhằm khai thác tối đa những kiến thức, kinh nghiệm
của học sinh. Những kinh nghiệm này được học sinh tích lũy và sẽ vận dụng nó vào
trong tình huống mới, hoạt động mới (tham quan, dã ngoại, diễn kịch, hoạt động ngoài
trời, nội dung học tập các mơn học,…), những trải nghiệm mới.
GV đóng vai trò là người quan sát, là trọng tài, một nhà điều hành trong hoạt
động, đồng thời GV có thể hỗ trợ khi các em gặp khó khăn. Ghi chép lại q trình
hoạt động nhóm, ý kiến thảo luận của các nhóm học sinh để từ đó làm tư liệu đánh
giá, nhận xét HĐTN.


16
Bước 4: Nhận xét, đánh giá
Đây là bước cần thiết để tổng kết lại những hoạt động mà học sinh đã trải qua
và học sinh đã làm được những yêu cầu mà GV đã mong đợi ở mức độ nào, những
nội dung gì mà học sinh chưa làm tốt hay gặp vướng mắc thì GV sẽ xem xét và điều
chỉnh lại cho hợp lí.
HĐTN mang tính thực tiễn cao nên việc đánh giá cũng phải có tiêu chí riêng
đảm bảo tính khách quan và phù hợp. Việc đánh giá HĐTN dựa trên 3 tiêu chí: năng
lực, trải nghiệm và sáng tạo kết hợp với quá trình quan sát, theo dõi của GV.
Bước 5: Củng cố, mở rộng
GV cần củng cố lại kiến thức mà HS được học thông qua HĐTN. Có thể yêu

cầu, gợi mở để HS có thể miêu tả lại những gì mình đã trải nghiệm, tìm ý nghĩa của
những trải nghiệm đó từ đó khái quát hóa lên thành tri thức của bản thân.
GV có thể mở rộng kiến thức cho HS, cho HS vận dụng kiến thức vào tình
huống học tập hoặc trong thực tế. Đặt ra tình huống mới nâng cao hơn cho HS. Gợi
mở, khuyến khích học sinh chia sẻ nhưng kinh nghiệm mà mình tích lũy được với
người xung quanh hay thảo luận với nhau về những điều bản thân học hỏi được.
1.1.6. Các hình thức, phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm
1.1.6.1. Các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm
HĐTN được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau như câu lạc bộ, tổ chức
trò chơi, diễn đàn, các hội thi, cuộc thi,… Cần phải lựa chọn hình thức hoạt động
phù hợp để học sinh hoàn thành tốt hoạt động. Dưới đây là một số hình thức tổ chức
của HĐTN:
Thảo luận nhóm
Thảo luận nhóm là một hình thức được áp dụng nhiều nhất trong các giờ học ở
trường phổ thông trung học. Thảo luận nhóm được thực hiện trong tiết học trên lớp
dưới sự hướng dẫn, chỉ đạo của GV, học sinh sẽ cùng trao đổi, tranh luận về một câu
hỏi hay chủ đề mà GV yêu cầu để khám phá tri thức. Thơng qua thảo luận nhóm giúp
học sinh phát triển kỹ năng tư duy, lập luận, tương tác, phán đốn tính đúng sai của
vấn đề. Tuy nhiên, trong q trình làm việc nhóm sẽ có những thành viên khơng hợp
tác, lười làm việc, có tính ỷ lại và cần có sự gợi mở, hướng dẫn của GV nếu như các