Phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện hậu lộc, tỉnh thanh hóa

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SỸ
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH

PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN
TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HẬU LỘC - TỈNH THANH HOÁ

LÊ TRUNG KIÊN

HÀ NỘI - 2020


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SỸ
PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN
TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HẬU LỘC - TỈNH THANH HOÁ

LÊ TRUNG KIÊN

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH
MÃ SỐ: 834.0101

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS.TS ĐỖ THỊ HẢI HÀ

HÀ NỘI - 2020

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn “Phát
triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện Hậu Lộc – tỉnh Thanh Hoá”
này là trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tơi xin cam
đoan luận văn này là cơng trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu và
thông tin sử dụng trong luận văn là hoàn toàn trung thực và có nguồn gốc rõ ràng.
Hậu Lộc, ngày

tháng

Học viên

Lê Trung Kiên

i

năm 2020


LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành chương tình cao học và viết luận văn này, tôi đã nhận được sự
hướng dẫn, giúp đỡ và góp ý nhiệt tình của q thầy cô Trường Đại học Mở Hà Nội.
Trước hết tôi xin chân thành cảm ơn đến quý thầy cô Trường Đại học Mở Hà
Nội đã tận tình dạy bảo cho tơi trong suốt thời gian học tập.
Tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Đỗ Thị Hải Hà đã dành rất
nhiều thời gian và tâm huyết hướng dẫn nghiên cứu và giúp tơi hồn thành luận
văn tốt nghiệp.
Đồng thời, tôi cũng xin cảm ơn Bảo hiểm xã hội huyện Hậu Lộc đã tạo điều
kiện cho tôi điều kiện để có dữ liệu viết luận văn.

Mặc dù tơi đã có nhiều cố gắng hoàn thành luận văn bằng tất cả sự nhiệt tình
và năng lực của mình, tuy nhiên khơng thể tránh khỏi những thiếu sót, rất mong
nhận được sự đóng góp q báu của q thầy cơ và các bạn./.
Hậu Lộc, ngày

tháng

Học viên

Lê Trung Kiên

ii

năm 2020


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ...........................................................................................................ii
MỤC LỤC ............................................................................................................... iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................................. vi
DANH MỤC BẢNG BIỂU ....................................................................................vii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ ........................................................................................... ix
PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ............................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn .................................................................. 4
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................. 5
4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 5
5. Kết cấu của luận văn ....................................................................................... 8
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN BẢO

HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN CỦA BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN ................. 9
1.1. Cơ sở lý luận về bảo hiểm xã hội tự nguyện ............................................... 9
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm, tính chất và vai tr của bảo hiểm xã hội tự
nguyện ............................................................................................................. 9
1.1.2. Đối tượng áp dụng ............................................................................... 14
1.1.3. Nguyên tắc của bảo hiểm xã hội tự nguyện ........................................ 15
1.1.4. Mức đóng và phương thức đóng ......................................................... 16
1.1.5. Quyền lợi của người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện ................. 18
1.2. Phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện ........................................................ 21
1.2.1. Khái niệm và mục tiêu phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện của Bảo
hiểm xã hội huyện ......................................................................................... 21
1.2.2. Một số chỉ tiêu phản ánh phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện …….22
1.2.3. Cơ cấu bộ máy của Bảo hiểm xã hội huyện ........................................ 24
1.2.4. Nội dung phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện .................................. 27
1.2.5. Các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện của

iii


Bảo hiểm xã hội huyện .................................................................................. 31
1.3. Kinh nghiệm phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện của một số địa phương
và bài học cho Bảo hiểm xã hội huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hoá .................. 34
1.3.1. Kinh nghiệm phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn thành
phố Thanh Hóa giai đoạn 2017 - 2019 .......................................................... 34
1.3.2. Bài học cho Bảo hiểm xã hội huyện Hậu Lộc tỉnh Thanh Hoá .......... 37
CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ
NGUYỆN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HẬU LỘC TỈNH THANH HOÁ .......... 40
2.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế, văn hoá, xã hội của huyện Hậu Lộc, tỉnh
Thanh Hố có ảnh hưởng tới phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện .............. 40
2.2. T ng quan về Bảo hiểm xã hội huyện Hậu Lộc, Thanh Hoá ................... 42

2.2.1 Sơ lược về quá trình hình thành và phát triển ...................................... 42
2.2.2. Bộ máy t chức ................................................................................... 43
2.2.3. Kết quả hoạt động của bảo hiểm xã hội huyện Hậu Lộc năm 2017 2019 ............................................................................................................... 45
2.3. Thực trạng phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện
Hậu Lộc ............................................................................................. 48
2.3.1. Lập kế hoạch phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện ........................... 48
2.3.2. T chức thực hiện kế hoạch ................................................................ 50
2.3.3 Kiểm tra, giám sát.………………………………………………..57
2.4. Đánh giá chung về phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện ........................ 59
2.4.1. Đánh giá của đại lý thu bảo hiểm xã hội tự nguyện về phát triển bảo
hiểm xã hội tự nguyện ................................................................................... 60
2.4.2. Ý kiến đánh giá của người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện về
những vấn đề liên quan đến dịch vụ bảo hiểm xã hội tự nguyện .................. 67
2.4.3. Các ý kiến của những người chưa tham gia bảo hiểm xã hội tự
nguyện ............................................................................................... 73
2.5. Đánh giá chung về phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn
huyện Hậu Lộc .................................................................................................. 76

iv


2.5.1. Đánh giá theo mục tiêu ....................................................................... 76
2.5.2. Đánh giá theo quá trình quản lý .......................................................... 77
2.5.3. Hạn chế và nguyên nhân ..................................................................... 82
CHƢƠNG 3. PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM
XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HẬU LỘC, TỈNH THANH
HOÁ ......................................................................................................................... 92
3.1. Quan điểm mục tiêu phương hướng phát triển Bảo hiểm xã hội tự
nguyện ............................................................................................... 92
3.1.1. Quan điểm chung về tăng cường bảo hiểm xã hội tự nguyện cho nông

dân và lao động tự do trên địa bàn ................................................................ 92
3.1.2. Mục tiêu phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện .................................. 93
3.1.3. Phương hướng phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện ........................ 94
3.2. Giải pháp phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn Hậu Lộc,
Thanh Hóa đến năm 2022 ................................................................................. 95
3.2.1. Về Mở rộng chế độ .............................................................................. 95
3.2.2. Về Mở rộng đối tượng ......................................................................... 96
3.2.3. Về mở rộng mạng lưới thực hiện ........................................................ 97
3.2.4. Phát triển mối quan hệ giữa các cơ quan, t chức, cấp chính quyền trên
địa bàn huyện Hậu Lộc .................................................................................. 98
3.2.5. Giải pháp kiểm soát, nâng cao chất lượng dịch vụ, đ y mạnh công tác
tuyên truyền ................................................................................................... 99
3.2.2. Các giải pháp khác ............................................................................ 100
KẾT LUẬN ........................................................................................................... 104
1. Kết luận ....................................................................................................... 104
2. Kiến nghị ..................................................................................................... 105
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 108

v


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Nghĩa tiếng Việt

BHXH

Bảo hiểm xã hội

BHXH BB

Bảo hiểm xã hội bắt buộc

BHXH TN

Bảo hiểm xã hội tự nguyện

BHYT

Bảo hiểm y tế

UBND

Ủy ban nhân dân

Xã, thị trấn

Xã

vi


DANH MỤC BẢNG BIỂU
Nội dung
Bảng 2.1 Số thu bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện Hậu Lộc giai
đoạn 2017 – 2019
Bảng 2.2 Chỉ tiêu BHXH tỉnh giao BHXH huyện phát triển đối tượng tham
gia BHXH TN các năm 2017, 2018, 2019
Bảng 2.3 Số người và tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện

trên địa bàn huyện Hậu Lộc giai đoạn 2017-2019
Bảng 2.4 Các hoạt động tuyên truyền của Bảo hiểm xã hội trên địa bàn
huyện Hậu Lộc giai đoạn 2017 - 2019
Bảng 2.5. Số người và tỷ lệ người tham gia BHXH tự nguyện phân theo giới
tính trên địa bàn huyện Hậu Lộc giai đoạn 2017-2019
Bảng 2.6 Mô tả mẫu điều tra về đại lý thu BHXH tự nguyện
Bảng 2.7 Đánh giá mức độ tham gia các khóa đào tạo của đại lý BHXH tự
nguyện được khảo sát tại huyện Hậu Lộc
Bảng 2.8 đánh giá mức độ cần thiết của việc tham gia các khóa đào tạo của
đại lý BHXH tự nguyện tại huyện Hậu Lộc
Bảng 2.9 Phương thức tuyên truyền, ph biến chính sách, pháp luật về
BHXH TN
Bảng 2.10 đánh giá mức độ thường xuyên của công tác tuyên truyền
Bảng 2.11 đánh giá những khó khăn trong q trình làm đại lý thu BHXH tự
nguyện tại huyện Hậu Lộc

Trang
47

49

51

53

55
57
61

62

63
64
65

Bảng 2.12 Mô tả mẫu điều tra về đại lý thu BHXH tự nguyện

66

Bảng 2.13 đánh giá về mức độ đơn giản/phức tạp của Hồ sơ kê khai thông

68

vii


tin, Quy trình các bước thực hiện đăng ký và các giấy tờ kèm theo khi đăng
ký tham gia BHXH tự nguyện
Bảng 2.14 Mức độ hài l ng của người lao động về thái độ phục vụ của viên
chức BHXH huyện Hậu Lộc

72

Bảng 2.15 Hiểu biết về chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện

73

Bảng 2.16 Mức độ hiểu biết về chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện

74

Bảng 2.17 Nguồn tiếp cận thơng tin về chính sách BHXH tự nguyện

74

Bảng 2.18 Công tác kiểm tra đại lý qua các năm 2017, 2018, 2019

75

viii


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Nội dung
Biểu đồ 2.1: Trình độ đội ngũ cán bộ viên chức BHXH huyện Hậu Lộc
Biểu đồ 2.2. Số người tham gia BHXH tự nguyện phân theo độ tu i trên địa
bàn huyện Hậu Lộc giai đoạn 2017-2019
Biểu đồ 2.3 Số người tham gia BHXH tự nguyện phân theo mức đóng trên
địa bàn huyện Hậu Lộc giai đoạn 2017-2019
Biểu đồ 2.4. Cơ cấu người tham gia BHXH phân theo mức đóng trên địa bàn
huyện Hậu Lộc giai đoạn 2017-2019

Trang
43
54

55

56

Biểu đồ 2.5 Ý kiến của khách hàng về mức đóng phí BHXH tự nguyện

70

Biểu đồ 2.6 Ý kiến khách hàng về phương thức đóng phí

71

ix


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
BHXH là một trong những chính sách lớn được Đảng và Nhà nước ta quan
tâm coi trọng, là 1 trụ cột của hệ thống an sinh xã hội, trong đó có BHXH tự
nguyện. Về lịch sử hình thành, BHXH nơng dân ở Nghệ An được thực hiện thí điểm
từ năm 1998, là nơi duy nhất trong cả nước thực hiện thí điểm mơ hình này. Sau 8
năm đi vào hoạt động, BHXH nông dân Nghệ An được đông đảo nông dân đồng
tình hưởng ứng, được nhiều huyện, thành trong nước đến học tập, làm theo. Mãi
đến 1-7-2008, Việt Nam mới ra đời hình thức bảo hiểm tự nguyện, tạo điều kiện
cho tất cả các đối tượng tham gia, trong đó có nơng dân. Bảo hiểm xã hội tự nguyện
là loại hình bảo hiểm do Nhà nước t chức mà người tham gia được lựa chọn mức
đóng, phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình. Người tham gia BHXH tự
nguyện được hưởng các chế độ: Hưu trí, tử tuất, mai táng phí và thẻ BHYT miễn
phí từ khi hưởng lương hưu.
Đối với Việt Nam, từ nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước luôn quan tâm xây
dựng và t chức thực hiện các chính sách an sinh xã hội hướng về con người, coi
đây vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển, thể hiện bản chất tốt đẹp của chế độ,
hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, cơng bằng, văn minh. Trong bối
cảnh tồn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng hiện nay, an sinh xã hội ngày càng

được coi trọng, trở thành một trong những nhân tố hàng đầu bảo đảm sự phát triển
bền vững của đất nước, góp phần bảo vệ t quốc. Ngày 22/11/2012 Bộ chính trị ban
hành Nghị quyết số 21-NQ/TW về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công
tác bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế giai đoạn 2012 – 2020. Luật BHXH Mới đây
nhất tại hội nghị lần thứ VII, Ban chấp hành Trung ương khóa XII ngày 23/5/2018
đã ban hành Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách xã hội. Một lần nữa
khẳng định BHXH là trụ cột của công tác an sinh xã hội góp phần n định đời sống
nhân dân.

1


Tỉ lệ dân số cao tu i ngày càng lớn cộng với gánh nặng bệnh tật và tử vong
đang đặt ra nhiều vấn đề cần phải giải quyết để bảo đảm an sinh xã hội cho người
cao tu i. Tuy nhiên, hệ thống an sinh xã hội hiện nay chưa đáp ứng được nhu cầu
của người cao tu i, khiến cho nhiều người dù ốm đau, bệnh tật vẫn phải chật vật tìm
sinh kế. Có thể nói chính sách BHXH tự nguyện ra đời và áp dụng thưc hiện là 1
chính sách ưu việc và đầy tính nhân văn cho lao động tự do làm việc ở khu vực phi
chính thức có thu nhập thấp, khơng n định như nơng dân hay thợ thủ công... được
tham gia và hưởng chế độ lương hưu khi hết tu i lao động góp phần đảm bảo cuộc
sống khi về già.
Tuy nhiên cho đến nay số lượng người lao động ở khu vực này tham gia vẫn là
1 con số ít ỏi. Vậy, nguyên nhân cần nói đến ở đây là gì? Phải chăng là do thu nhập
của người dân không đủ để trang trải cho cuộc sống mưu sinh trước mắt hay các
quy định về chính sách chưa được ưu việt và linh hoạt để có thể được đơng đảo
người lao động đồng thuận hoặc chính sách này thực sự chưa đến được người dân
để họ tiếp cận, nắm bắt … Việc phát triển loại hình bảo hiểm xã hội này ở Việt Nam
nói chung và trên địa bàn Huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hố nói riêng vẫn c n nhiều
hạn chế, kết quả vẫn chưa đạt như mong đợi. Xuất phát từ ý nghĩa, thực tiễn của
phát triển BHXH tự nguyện hiện nay trên địa bàn nghiên cứu, tôi chọn nghiên cứu

đề tài “Phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn Huyện Hậu Lộc – tỉnh
Thanh Hoá” làm luận văn tốt nghiệp thạc sĩ ngành Quản trị kinh doanh.
2. Tổng quan các cơng trình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Thực hiện chính sách an sinh xã hội đưa chính sách BHXH TN của Đảng và
Nhà nước đến nhân dân, chăm lo cuộc sống khi về già. Đối với BHXH huyện Hậu
Lộc nói chung và cá nhân tơi nói riêng ln xem là nhiệm vụ chính trị quan trọng và
tìm t i các giải pháp, nghiên cứu để khơng chỉ tăng về số lượng mà c n tăng cả về
chất lượng mở rộng quyền lợi, cải thiện chính sách, gia tăng chất lượng dịch vụ của
cơ quan BHXH hướng tới phát triển BHXH TN bền vững. Chính vì vậy trong
những năm qua, đã có nhiều số tác giả quan tâm nghiên cứu các giác độ, lĩnh vực,
khía cạnh nghiên cứu khác nhau nhưng chủ yếu tập trung vào việc phát triển BHXH

2


tự nguyện tại địa phương. Dưới đây là một số cơng trình nghiên cứu về phát triển
BHXH TN:
Luận văn thạc sỹ “Phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện
trên địa bàn tỉnh Nghệ An” của tác giả Nguyễn Văn Thao bảo vệ năm 2014 tại
Trường Đại học Nha Trang. Đề tài đã nêu được giải pháp phát triển đối tượng tham
gia BHXH TN tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Nghệ An, tuy nhiên Đề tài chỉ tập trung vào
phát triển đối tượng chưa đưa sâu vào các giải pháp kiến nghị về việc hoàn thiện các
chế độ BHXH TN tăng tính hấp dẫn chính sách thu hút người tham gia và các giải
pháp nâng cao chất lượng dịch vụ của cơ quan BHXH.
Luận văn thạc sỹ “ Phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện
trên địa bàn thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên” của tác giả Nguyễn Công
Dũng bảo vệ 2018 tại Trường Đại học Thái Nguyên. Đề tài này người viết chỉ tập
trung vào phát triển đối tượng chưa đưa sâu vào các giải pháp kiến nghị về việc
hoàn thiện các chế độ BHXH TN tăng tính hấp dẫn chính sách thu hút người tham
gia và các giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ của cơ quan BHXH.

Luận văn thạc sỹ “ Các giải pháp tăng cường bảo hiểm xã hội tự nguyện cho
nông dân ở tỉnh Quảng Nam” của tác giả Phạm Ngọc Hà bảo vệ 2011 tại Trường
Đại học Đà Nẵng. Đề tài này người viết chỉ tập trung vào đối tượng nông dân không
bao quát các đối tượng khác: kinh doanh tự do, lao động tự do, … từ đó giải pháp
chỉ mang tính chất cục bộ vào một nhóm đối tượng.
Luận văn thạc sỹ “Phát triển dịch vụ bảo hiểm xã hội tự nguyện cho nơng dân
trên địa bàn tỉnh Bình Định” của tác giả Trần Yên Bái bảo vệ 2014 tại Trường Đại
học Đà Nẵng. Đề tài này người viết chỉ tập trung vào đối tượng nông dân không bao
quát các đối tượng khác: kinh doanh tự do, lao động tự do, … từ đó giải pháp chỉ
mang tính chất cục bộ vào một nhóm đối tượng.
Luận văn thạc sỹ “Phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn huyện
Tân Lạc, tỉnh H a Bình” của tác giả Trần Xuân Kiều bảo vệ 2019 tại Trường Đại
học Lâm Nghiệp. Đề tài này tác giả chưa chỉ rõ tầm quan trọng của cấp ủy, chính
quyền địa phương trong việc định hướng, chỉ đạo t chức thực hiện có tác động vơ

3


cùng to lớn trong phát triển BHXH TN: Nghị Quyết về phát triển BHXH tự nguyện
trên địa bàn, Quyết định giao chỉ tiêu của HĐND, UBND huyện; lập ban chỉ đạo
phát triển đối tượng tham gia BHXH TN, văn bản chỉ đạo; sơ kết t ng kết và thi đua
khen thưởng công tác BHXH của các xã thị trấn trên địa bàn về phát triển BHXH
TN, … từ đó giải pháp chưa được đồng bộ, sâu rộng.
Trong các luận văn đã nêu, ở mỗi khía cạnh khác nhau, một mặt nào đó đã
phản ánh cơ bản được lĩnh vực và đơn vị cụ thể mình nghiên cứu. Các luận văn nêu
trên đã khái quát những vấn đề lý thuyết về t chức một khía cạnh về phát triển bảo
hiểm xã hội tự nguyện. Tuy nhiên, chưa có một cơng trình nghiên cứu một cách
chuyện biệt nào về vấn đề hoàn thiện về phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện, đặc
biệt với huyện Hậu Lộc có những điều kiện kinh tế xã hội, tự nhiên đặc thù.
Xuất phát từ tình hình thực tế đó, chủ yếu dựa trên cơ sở pháp lý là các quy

định của Đảng và Nhà nước về t chức Bảo hiểm xã hội tự nguyện và thơng tư
hướng dẫn liên quan,... và các giáo trình, tài liệu nghiên cứu có liên quan, Luận văn
sẽ tập trung nghiên cứu thực trạng tại một đơn vị cụ thể là Bảo hiểm xã hội huyện
Hậu Lộc, từ đó mạnh dạn đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện phát triển bảo
hiểm xã hội tại đơn vị.
3. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn
 Mục tiêu chung:
Trên cơ đánh giá thực trạng phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn
Huyện Hậu Lộc – tỉnh Thanh Hoá, luận văn đề xuất một số giải pháp nhằm phát
triển loại hình bảo hiểm xã hội này trong thời gian tới trên địa bàn nghiên cứu.
 Mục tiêu cụ thể:
- Hệ thống hoá một số vấn đề lý luận cơ bản và thực tiễn về bảo hiểm xã
hội tự nguyện;
- Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển BHXH tự nguyện trên địa bàn
nghiên cứu trong giai đoạn 2017-2019;
- Đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển BHXH tự nguyện trên địa bàn

4


Huyện Hậu Lộc – tỉnh Thanh Hoá giai đoạn 2020-2022.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
 Đối tượng nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề liên quan đến phát triển
BHXH tự nguyện ở huyện Hậu Lộc theo Luật BHXH năm 2014. Nội dung này
bao gồm:
- Lập kế hoạch phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện.
- T chức thực hiện kế hoạch phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện.
- Kiểm soát phát triển Bảo hiểm xã hội tự nguyện.
 Phạm vi nghiên cứu:

+ Nội dung: Công tác phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện của Bảo hiểm xã
hội huyện cho người nông dân và lao động tự do trên địa bàn Huyện Hậu Lộc – tỉnh
Thanh Hố.
+ Khơng gian: Nghiên cứu được thực hiện trên địa bàn Huyện Hậu Lộc – tỉnh
Thanh Hoá.
+ Thời gian: Nghiên cứu thực trạng giai đoạn 2017-2019, đề xuất các giải
pháp và kiến nghị nhằm t chức triển khai phát triển có hiệu quả chính sách BHXH
tự nguyện ở huyện Hậu Lộc đến năm 2022.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
 Thu thập dữ liệu nghiên cứu
+ Dữ liệu thứ cấp:
Thu thập từ các báo cáo t ng kết về công tác phát triển BHXH tự nguyện giai
đoạn 2014-2016 của Bảo hiểm xã hội Tỉnh Thanh Hoá và Huyện Hậu Lộc.
Số liệu điều tra lao động-việc làm của Ph ng Lao động Thương binh và Xã hội
và ph ng Thống kê huyện Hậu Lộc để đánh giá thực trạng người lao động phi chính

5


thức khi tham gia BHXH tự nguyện.
Tham khảo từ Luật Bảo hiểm xã hội, các Nghị định, thông tư, quy định của
Chính phủ, Bộ- Ban- Ngành có liên quan;
Tin bài trên các trang Website của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, Bộ Lao động
Thương binh và Xã hội, T ng cục Thống kê và các giáo trình, bài viết trên tạp chí
liên quan...
+ Dữ liệu sơ cấp
Thơng tin được thu thập thông qua khảo sát ý kiến của người nông dân và lao
động tự do trên địa bàn, cán bộ làm công tác BHXH tự nguyện về các vấn đề liên
quan đến phát triển BHXH tự nguyện bằng phiếu khảo sát.
Thời gian thực hiện khảo sát dự kiến trong khoảng thời gian từ tháng 1-3/2020.

Nội dung của phiếu khảo sát, cách thức chọn mẫu và số lượng mẫu khảo sát sẽ
được xác định khi triển khai thực hiện nghiên cứu.
 Phương pháp nghiên cứu:
Nghiên cứu được thực hiện qua 2 giai đoạn:
1) Nghiên cứu định tính
T chức thảo luận nhóm gồm một số cán bộ, nhân viên BHXH, nhân viên hệ
thống đại lý thu BHXH tự nguyện là những người trực tiếp cung cấp dịch vụ BHXH
tự nguyện. Nội dung thảo luận đối với nhóm này nhằm tìm hiểu tình tình triển khai
dịch vụ BHXH tự nguyện cho người dân trên địa bàn huyện Hậu Lộc như: những
thuận lợi và khó khăn trong q trình triển khai BHXH tự nguyện; đánh giá của họ
về chất lượng dịch vụ BHXH tự nguyện.
Bu i thảo luận được t chức dưới dạng đối thoại, trao đ i trực tiếp bằng những
câu hỏi mở. Thông tin thu thập từ bu i thảo luận được ghi chép và làm cơ sở để thiết
kế bảng câu hỏi trên phiếu điều tra sử dụng trong nghiên cứu định lượng.
2) Nghiên cứu định lượng

6


Dựa trên kết quả nghiên cứu định tính và các tài liệu tham khảo, phiếu khảo
sát được xây dựng và tiến hành thực hiện điều tra khảo sát trực tiếp các đối tượng:
- Cán bộ, nhân viên đại lý thu BHXH tự nguyện.
- Khách hàng đang sử dụng dịch vụ BHXH tự nguyện.
- Đối tượng chưa tham gia BHXH tự nguyện.
Xác định mẫu điều tra
 Nhóm 1: Nhân viên đại lý thu bảo hiểm xã hội tự nguyện
Tại 5 điểm điều tra được chọn để thực hiện khảo sát, để đảm bảo tính khách
quan và kết quả khảo sát phản ánh đúng thực tế nhất, mẫu khảo sát được chọn là 50.
 Nhóm 2: Người đã tham gia và chưa tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện.
Trên cơ sở vị trí địa lý, đặc điểm tự nhiên, điều kiện kinh tế - xã hội, thu nhập

bình quân/người/năm của huyện Hậu Lộc, và để đảm bảo tính khách quan, 340
phiếu khảo sát được gửi tới người dân tại 10 xã, thị trấn. Mỗi xã, thị trấn điều tra 34
phiếu, đối tượng nhận phiếu điều tra là những người dân đã và chưa tham gia
BHXH tự nguyện. T ng số bảng hỏi thu về là 335 trong đó có 330 bảng hỏi hợp lệ
được đưa vào xử lý và phân tích dữ liệu phục vụ cho nghiên cứu, 02 bảng hỏi khơng
hợp lệ do người trả lời bỏ sót các câu hỏi được yêu cầu cung cấp thông tin. Kết quả
khảo sát cho thấy, trong 330 phiếu khảo sát thu về có 180 phiếu khảo sát đối tượng
trả lời là khách hàng đã sử dụng dịch vụ BHXH tự nguyện, và 150 trong số 330
phiếu khảo sát đối tượng là người chưa tham gia BHXH tự nguyện. Chính vì vậy,
luận văn tiến hành phân loại theo đối tượng tham gia/chưa tham gia để tiến hành
phân tích và đánh giá riêng biệt.
 Phương pháp chọn mẫu được áp dụng là phương pháp chọn mẫu xác
suất, và cụ thể là sử dụng phương pháp chọn mẫu thuận tiện, tức là dựa trên sự
thuận lợi hay tính dễ tiếp cận với người được khảo sát.
 Phƣơng pháp xứ lý số liệu:

7


Để đạt được mục tiêu nghiên cứu đặt ra, các phương pháp nghiên cứu chủ yếu
dự kiến được sử dụng là phương pháp thống kê, so sánh, t ng hợp để đánh giá, phân
tích số liệu; phương pháp chuyên gia được sử dụng để thực hiện phỏng vấn cán bộ
lãnh đạo về vấn đề phát triển BHXH tự nguyện nhằm thu thập thêm thông tin làm
cơ đề xuất giải pháp và một số các phương pháp nghiên cứu khác.
6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Đặt vấn đề và Kết luận, Nội dung nghiên cứu của luận văn được
kết cấu thành 3 chương, cụ thể như sau:
Chương 1: Cơ lý luận và thực tiễn về phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện của
Bảo hiểm xã hội huyện.
Chương 2: Phân tích thực trạng phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa

bàn Huyện Hậu Lộc – Tỉnh Thanh Hoá.
Chương 3: Phương hướng, giải pháp phát triển bảo hiểm xã hội tự nguyện trên
địa bàn Huyện Hậu Lộc – tỉnh Thanh Hoá.

8


CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN BẢO HIỂM XÃ HỘI
TỰ NGUYỆN CỦA BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN
1.1. Cơ sở lý luận về bảo hiểm xã hội tự nguyện
1.1.1. Khái niệm, đ c điểm, tính chất và vai trò của bảo hiểm xã hội tự nguyện
1.1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội tự nguyện
Bảo hiểm xã hội có lịch sử hình thành và phát triển từ rất lâu và sự tồn tại của
nó là tất yếu, có nhiều khái niệm về BHXH do có nhiều cách tiếp cận khác nhau.
Theo t chức lao động Thế giới (ILO) thì: “BHXH là sự thay thế hoặc bù đắp một
phần thu nhập đối với người lao động khi họ gặp phải những biến cố rủi ro làm
giảm hoặc làm mất khả năng lao động hoặc mất việc làm, bằng cách hình thành và
sử dụng một quỹ tài chính tập trung do sự đóng góp của người sử dụng lao động,
người lao động và sự hỗ trợ của Nhà nước nhằm đảm bảo an toàn đời sống cho
người lao động và cho gia đình họ, góp phần đảm bảo an sinh xã hội”.
Theo quy định tại điều 3 Luật Bảo hiểm xã hội số 58/2014/QH13: “Bảo hiểm
xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động
khi họ b giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai n n lao động, bệnh
ngh nghiệp, thất nghiệp, hết tu i lao động hoặc chết, tr n c đóng vào quỹ bảo
hiểm xã hội” [10].
Với tác dụng to lớn trong việc giảm gánh nặng ngân sách, cải thiện đời sống
cho người tham gia, bảo đảm an sinh xã hội bền vững, BHXH phát triển rộng rãi
bảo đảm cho mọi người lao động đều được tham gia. Chính vì vậy, trong xã hội đã
xuất hiện hình thức BHXH tự nguyện. Theo đó, BHXH tự nguyện là loại hình bảo

hiểm mà người lao động có quyền tự quyết định tham gia hay khơng tham gia, được
lựa chọn mức đóng, phương thức đóng, hưởng phù hợp, theo các quy định linh hoạt
của pháp luật.

9


Mặc dù mang tính chất BHXH tự nguyện nhưng chính sách BHXH tự nguyện
vẫn là chính sách do Nhà nước ban hành nhằm đảm bảo quyền lợi cho các bên tham
gia. Nhà nước quy định mức đóng để Quỹ BHXH tự nguyện đủ lớn để chi trả chế
độ cho người tham gia BHXH tự nguyện và xây dựng các chế độ mà người tham
gia BHXH tự nguyện được hưởng (bao gồm điều kiện hưởng, mức hưởng) để đảm
bảo bù đắp rủi ro cho người tham gia BHXH tự nguyện. Dưới góc độ tiếp cận đó,
dựa trên các khái niệm được đưa ra thì có thể hiểu về BHXH tự nguyện như sau:
Bảo hiểm xã hội tự nguyện là một lo i hình BHXH do Nhà nước ban hành để
đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ gặp
phải những biến cố rủi ro làm giảm hoặc mất khả năng lao động bằng cách hình
thành quỹ tài chính tập trung do sự tự nguyện đóng góp một phần thu nhập của
người lao động nhằm đảm bảo đời sống cho người lao động và cho gia đình họ,
góp phần đảm bảo an sinh xã hội
Theo Luật BHXH Việt Nam năm 2014: “Bảo hiểm xã hội tự nguyện là lo i
hình BHXH do nhà nước t chức mà người tham gia được lựa chọn mức đóng,
phư ng thức đóng phù hợp với thu nhập của mình và nhà nước có chính sách hỗ trợ
ti n đóng BHXH để người tham gia hưởng chế độ hưu trí và tử tuất”
Như vậy, loại hình BHXH tự nguyện chỉ được hình thành và thực hiện trên cơ sở:
- Có nhiều người lao động tham gia; Có khả năng tài chính để đóng phí
BHXH tự nguyện; Có những thống nhất với những quy định cụ thể (mức đóng, mức
hưởng, quy trình thực hiện, phương pháp quản lý, sử dụng quỹ BHXH tự nguyện…)
của loại hình BHXH tự nguyện.
- Có t chức, cơ quan đứng ra thực hiện BHXH tự nguyện.

- Được Nhà nước bảo hộ và hỗ trợ khi cần thiết.
Ngày 20/11/2014, Quốc hội khố XIII đã thơng qua Luật BHXH số:
58/2014/QH13 sửa đ i, b sung một số điều Luật BHXH năm 2006. Theo đó, đối
tượng áp dụng, mức đóng BHXH tự nguyện, phương thức đóng, quyền lợi của

10


người tham gia đã được sửa đ i, b sung cho phù hợp với nhu cầu thực tiễn và sự
phát triển của xã hội. Ở nước ta loại hình BHXH tự nguyện mới được triển khai chỉ
lựa chọn 2 chế độ là hưu trí và tử tuất [10].
Trong phạm vi luận văn là phân tích tình hình thu BHXH tự nguyện cho lao
động khu vực phi chính thức nên cơ lý luận về BHXH tự nguyện được đưa ra ở đây
dựa trên Luật BHXH năm 2006 và năm 2014.
Thứ nhất, sự phát triển BHXH tự nguyện là sự gia tăng về số lượng người tham
gia bảo hiểm, cơ cấu đối tượng được mở rộng, có thể từ nhóm lao động nông nghiệp,
nông dân, đến lao động tiểu thủ công nghiệp, lao động tự do.
Thứ hai, phát triển BHXH tự nguyện thể hiện ở sự mở rộng các chế độ hưởng,
hiện nay người tham gia BHXH tự nguyện chỉ được hưởng hai chế độ: hưu trí và tử
tuất, cần có giải pháp mở rộng cơ chế, cải thiện chính sách để họ có thể hưởng các
chế độ khác như tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, ốm đau, thai sản.
Thứ ba, phát triển BHXH tự nguyện c n là sự gia tăng chất lượng dịch vụ bảo
hiểm xã hội tự nguyện của cơ quan bảo hiểm xã hội các cấp, hướng tới phát triển
BHXH tự nguyện bền vững.
1.1.1.2. Đặc điểm của bảo hiểm xã hội tự nguyện
Bảo hiểm xã hội tự nguyện là một trong hai loại hình của bảo hiểm xã hội, do
đó về cơ bản nó có những đặc điểm chung của bảo hiểm xã hội. Ngoài ra, bảo hiểm
xã hội tự nguyện c n có những đặc điểm riêng, cụ thể là:
+ Việc tham gia hay không tham gia là hoàn toàn tự nguyện. Người tham gia
được lựa chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với nhu cầu và khả năng tài

chính của mình.
+ Đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện thường không phải là người
có quan hệ lao động, mà chủ yếu là nơng dân, lao động tự do…Những người này
thường có trình độ học vấn và năng lực chuyên môn thấp, việc làm bấp bênh, khơng
n định, thu nhập thấp… Do đó, việc tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện của người

11


lao động tuỳ thuộc vào nhu cầu và khả năng của họ.
+ Nguồn tài chính để hình thành quỹ bảo hiểm xã hội tự nguyện chủ yếu từ
các mức đóng góp của người lao động, với một phần hỗ trợ của nhà nước.
+ Người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện được hưởng hai chế độ: hưu trí, tử
tuất. Chi phí cho các chế độ được chi trả bởi nguồn quỹ BHXH tự nguyện.
1.1.1.3. Tính chất của bảo hiểm xã hội tự nguyện
Bảo hiểm xã hội tự nguyện có những tính chất cơ bản sau đây:
+ Tính tất yếu khách quan: là những đặc điểm bị tác động bởi những yếu tố
bên ngồi và khơng phụ thuộc vào suy nghĩ của con người. dĩ bảo hiểm xã hội tự
nguyện mang tính tất yếu khách quan vì khi nền sản xuất càng phát triển thì những
rủi ro trong lao động càng nhiều và trở nên phức tạp, lúc này người lao động cần
được bảo vệ, tìm kiếm một sự an tồn.
+ Tính ngẫu nhi n, phát sinh khơng đồng đ u theo thời gian và khơng gian:
Tính chất này xuất phát từ những rủi ro mang tính ngẫu nhiên khơng lường trước
được, vì khơng phải tất cả những người lao động đều gặp rủi ro vào cùng một thời
điểm và khó có thể xác định khi nào thì người lao động gặp rủi ro trong lao động.
Tính chất này thể hiện bản chất của BHXH TN là lấy số đông bù số ít.
+ Tính kinh tế: Đối với người lao động định kỳ họ chỉ đóng một khoản phí
nhỏ, xem đó như những khoản tiết kiệm nhưng khi bị mất hoặc giảm thu nhập họ
nhận được các khoản trợ cấp từ bảo hiểm xã hội tự nguyện và không phải bỏ ra một
khoản tiền lớn để trang trải cuộc sống. Đối với nhà nước, BHXH TN góp phần làm

giảm gánh nặng cho ngân sách, đồng thời quỹ bảo hiểm xã hội tự nguyện c n là
kênh tài chính quan trọng để phát triển nền kinh tế quốc dân.
+ Tính xã hội: Các khoản trợ cấp về bảo hiểm xã hội tự nguyện là một khoản
tiền thay thế cho thu nhập bị mất hoặc giảm khi người lao động gặp những rủi ro
như ốm đau, tai nạn lao động, chết … hoặc thai sản, nghỉ hưu. Các khoản trợ cấp
này sẽ giúp cho bản thân người lao động và gia đình của họ giảm bớt gánh nặng, n

12


định đời sống. Khi mỗi người lao động, mỗi gia đình có cuộc sống n định thì cũng
có nghĩa là vấn đề an sinh xã hội được thiết lập.
+ Tính d ch vụ: Đây là tính chất trung gian của BHXH tự nguyện, thể hiện
bằng hình thức phân phối và phân phối lại thu nhập giữa những người tham gia.
1.1.1.4. Vai trò của bảo hiểm xã hội tự nguyện
+ Thứ nhất, n đ nh thu nhập cho người lao động và gia đình
Bản thân người lao động dù làm việc ở những ngành nghề, những lĩnh vực rất
khác nhau, dù họ có quan hệ lao động hay khơng có quan hệ lao động thì khi gặp
những rủi ro hay hết tu i lao động chắc chắn thu nhập của họ sẽ bị giảm sút hoặc
khơng c n nữa. Vì thế, tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện sẽ trực tiếp giúp họ n
định cuộc sống khi gặp rủi ro hay khi về già, giảm nhẹ gánh nặng phụ thuộc vào con
cái hoặc phúc lợi xã hội.
+ Thứ hai, t o tâm lý y n tâm, tin tưởng cho người lao động
Việc tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện được Nhà nước hỗ trợ và bảo trợ,
cho nên người lao động hoàn toàn an tâm và tự tin trong cuộc sống. Đây chính là
chỗ dựa tâm lý vững chắc để họ hăng hái tham gia lao động sản xuất, từ đó góp
phần nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả lao động.
+ Thứ ba, đảm bảo sự bình đẳng xã hội
Trên giác độ xã hội, bảo hiểm xã hội tự nguyện là một công cụ để nâng cao
điều kiện sống cho người lao động, là một công cụ phân phối lại thu nhập giữa các

thành viên trong cộng đồng. Nhờ sự điều tiết này người lao động được thực hiện
bình đẳng khơng phân biệt các tầng lớp trong xã hội
+ Thứ tư, bảo hiểm xã hội tự nguyện trực tiếp góp phần đảm bảo an sinh xã hội
BHXH ln được coi là mắt xích đầu tiên, là trụ cột chính trong hệ thống an
sinh xã hội quốc gia. Cùng với bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm xã hội tự nguyện
đã góp phần mở rộng diện bao phủ của bảo hiểm xã hội, làm giảm đi đáng kể các

13


đối tượng được bảo trợ xã hội, từ đó làm giảm chi tiêu cho ngân sách Nhà nước,
góp phần đảm bảo an sinh xã hội bền vững.
1.1.2. Đối tƣợng áp dụng
Theo Thông tư số 01/2016/TT-BLĐTBXH ngày 18/2/2016 quy định đối tượng
tham gia BHXH tự nguyện như sau [4]:
- Người tham gia BHXH là công dân Việt Nam từ đủ 15 tu i trở lên và không
thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc theo quy định tại Khoản 4 Điều 2 của
Luật BHXH bao gồm:
a) Người lao động làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn dưới 03 tháng
trước ngày 01 tháng 01 năm 2018; người lao động làm việc theo hợp đồng lao động
có thời hạn dưới 01 tháng từ ngày 01 tháng 01 năm 2018 trở đi;
b) Người hoạt động không chuyên trách ở thôn, ấp, bản, sóc, làng, t dân phố,
khu, khu phố;
c) Người lao động giúp việc gia đình;
d) Người tham gia các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ không hưởng
tiền lương;
đ) Xã viên không hưởng tiền lương, tiền công làm việc trong hợp tác xã, liên
hiệp hợp tác xã;
e) Người nông dân, người lao động tự tạo việc làm bao gồm những người tự t
chức hoạt động lao động để có thu nhập cho bản thân và gia đình;

g) Người lao động đã đủ điều kiện về tu i đời nhưng chưa đủ điều kiện về thời
gian đóng để hưởng lương hưu theo quy định của pháp luật về bảo hiểm xã hội;
h) Người tham gia khác.
Các đối tượng quy định trên sau đây gọi chung là người tham gia bảo hiểm xã
hội tự nguyện.
- Cơ quan, t chức và cá nhân có liên quan đến BHXH tự nguyện.

14