Các nhân tố ảnh hưởng đến lợi ích kế toán trong giai đoạn sau triển khai hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp (ERP) tại các doanh nghiệp Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

ĐÀO NHẬT MINH

CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN LỢI ÍCH KẾ TỐN
TRONG GIAI ĐOẠN SAU TRIỂN KHAI HỆ THỐNG
HOẠCH ĐỊNH NGUỒN LỰC DOANH NGHIỆP (ERP) TẠI
CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Tp. Hồ Chí Minh - 2020


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

ĐÀO NHẬT MINH
CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN LỢI ÍCH KẾ TỐN
TRONG GIAI ĐOẠN SAU TRIỂN KHAI HỆ THỐNG
HOẠCH ĐỊNH NGUỒN LỰC DOANH NGHIỆP (ERP) TẠI
CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM
Chuyên ngành: Kế toán
Mã số: 9340310

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS. TS. Võ Văn Nhị
2. PGS. TS. Trần Thị Cẩm Thanh

Tp. Hồ Chí Minh - 2020


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận án tiến sĩ kinh tế “Các nhân tố ảnh hưởng đến lợi ích
kế toán trong giai đoạn sau triển khai hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp
(ERP) tại các doanh nghiệp Việt Nam” là nghiên cứu riêng của tôi.
Các kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được cơng
bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.
Nghiên cứu sinh

Đào Nhật Minh


MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các hình vẽ, đồ thị
Tóm tắt/ Abstrac
PHẦN MỞ ĐẦU..........................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài.....................................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu..........................................................3
3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu......................................................4
3.1 Đối tượng nghiên cứu............................................................................................4
3.2 Phạm vi nghiên cứu...............................................................................................4
4. Phương pháp nghiên cứu........................................................................................4

5. Đóng góp mới của luận án......................................................................................6
6. Kết cấu luận án........................................................................................................7
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU............................................................8
1.1 Giới thiệu...............................................................................................................8
1.2 Các nghiên cứu nước ngoài................................................................................10
1.2.1 Các nghiên cứu nước ngoài về những lợi ích mà hệ thống ERP đem lại cho
doanh nghiệp và cho kế toán trong doanh nghiệp...................................................10
1.2.2 Các nghiên cứu nước ngoài về các nhân tố tác động đến các lợi ích kế tốn
mà hệ thống ERP đem lại cho doanh nghiệp...........................................................15
1.2.2.1 Những nghiên cứu về nhân tố chất lượng ERP.......................................16
1.2.2.2 Những nghiên cứu về nhân tố chất lượng dịch vụ của doanh nghiệp
cung cấp giải pháp ERP.....................................................................................18
1.2.2.3 Những nghiên cứu về nhân tố tổ chức.....................................................19
1.2.2.4 Những nghiên cứu về nhân tố sự hài lòng của người dùng.....................20


1.3 Các nghiên cứu trong nước................................................................................22
1.3.1 Các nghiên cứu chung về ERP.......................................................................22
1.3.2 Các nghiên cứu về ERP theo hướng chuyên ngành kế toán............................23
1.4 Khe hổng nghiên cứu và định hướng nghiên cứu.............................................25
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1..........................................................................................29
CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT.........................................................................30
2.1 Giới thiệu.............................................................................................................30
2.2 Tổng quan về Hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp (ERP Enterprise Resource Planning)................................................................................30
2.2.1 Quá trình hình thành và phát triển của ERP...................................................30
2.2.2 Khái niệm ERP...............................................................................................32
2.2.3 Các đặc điểm của ERP...................................................................................33
2.2.4 Lợi ích của ERP.............................................................................................34
2.2.5 Hạn chế của ERP............................................................................................38
2.2.6 Các giai đoạn của vòng đời hệ thống ERP.....................................................39

2.3 AIS trong hệ thống ERP.....................................................................................42
2.4 Lợi ích kế tốn trong hệ thống ERP..................................................................43
2.5 Các lý thuyết nền cho việc xây dựng mơ hình nghiên cứu...............................45
2.5.1 Mơ hình sự thành công của hệ thống thông tin của DeLone and McLean......45
2.5.2 Lý thuyết mạng lưới nhân tố của Bruno Latour, Michel Callon và John Law
................................................................................................................................ 49
2.5.3 Lý thuyết những khả năng phát triển của Jay Barney, Kathleen Eisenhardt,
và David Teece........................................................................................................51
2.6 Khái niệm các nhân tố........................................................................................52
2.6.1 Chất lượng ERP.............................................................................................52
2.6.1.1 Chất lượng hệ thống ERP........................................................................53
2.6.1.2 Chất lượng thơng tin kế tốn...................................................................53
2.6.2 Chất lượng dịch vụ của doanh nghiệp cung cấp giải pháp ERP.....................53
2.6.3 Tổ chức..........................................................................................................55
2.6.3.1 Sự hồn thiện quy trình kinh doanh........................................................55


2.6.3.2 Sự hỗ trợ của lãnh đạo cấp cao..............................................................56
2.6.4 Sự hài lòng của người dùng ERP trong doanh nghiệp....................................57
2.7 Tổng hợp các nhân tố tác động được dùng để xem xét trong luận án.............57
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2..........................................................................................60
CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.....................................................61
3.1 Giới thiệu.............................................................................................................61
3.2 Khung nghiên cứu và quy trình nghiên cứu......................................................62
3.2.1 Khung nghiên cứu..........................................................................................62
3.2.2 Quy trình nghiên cứu......................................................................................64
3.3 Thiết kế nghiên cứu sơ bộ...................................................................................68
3.3.1 Phương pháp nghiên cứu................................................................................68
3.3.2 Nghiên cứu sơ bộ định tính............................................................................68
3.3.2.1 Mẫu nghiên cứu......................................................................................69

3.3.2.2 Cơng cụ xử lý dữ liệu..............................................................................70
3.3.3 Nghiên cứu sơ bộ định lượng.........................................................................71
3.3.3.1Mẫu nghiên cứu.......................................................................................71
3.3.3.2 Công cụ xử lý dữ liệu..............................................................................72
3.4 Thiết kế nghiên cứu chính thức..........................................................................78
3.4.1 Phương pháp nghiên cứu................................................................................78
3.4.2 Mẫu nghiên cứu..............................................................................................78
3.4.3 Công cụ xử lý dữ liệu.....................................................................................79
3.5 Giả thuyết nghiên cứu và mơ hình nghiên cứu.................................................81
3.5.1 Giả thuyết nghiên cứu....................................................................................81
3.5.1.1 Tác động của Chất lượng thơng tin kế tốn đến sự hài lòng của người
dùng hệ thống ERP.............................................................................................81
3.5.1.2 Tác động của Chất lượng hệ thống ERP đến sự hài lòng của người
dùng hệ thống ERP.............................................................................................82
3.5.1.3 Tác động của Chất lượng dịch vụ của doanh nghiệp cung cấp giải
pháp ERP đến sự hài lòng của người dùng hệ thống ERP..................................83


3.5.1.4 Tác động của sự hài lòng của người dùng hệ thống ERP đến các lợi ích
kế tốn trong hệ thống ERP................................................................................83
3.5.1.5 Tác động của Chất lượng thông tin kế tốn đến các lợi ích kế tốn
trong hệ thống ERP.............................................................................................85
3.5.1.6 Tác động của chất lượng hệ thống ERP đến các lợi ích kế tốn trong hệ
thống ERP...........................................................................................................86
3.5.1.7 Tác động của chất lượng dịch vụ của doanh nghiệp cung cấp giải pháp
ERP đến các lợi ích kế tốn trong hệ thống ERP................................................86
3.5.1.8 Tác động của sự tiếp tục hỗ trợ của lãnh đạo cấp cao đến các lợi ích kế
tốn trong hệ thống ERP.....................................................................................86
3.5.1.9 Tác động của Sự hoàn thiện quy trình kinh doanh tại doanh nghiệp đến
các lợi ích kế toán trong hệ thống ERP...............................................................87

3.5.1.10 Các yếu tố kiểm soát liên quan đến các lợi ích kế tốn trong hệ thống
ERP..................................................................................................................... 88
3.5.2 Mơ hình nghiên cứu.......................................................................................90
3.6 Thang đo các nhân tố nghiên cứu......................................................................92
3.6.1 Thang đo lợi ích kế tốn trong hệ thống ERP.................................................93
3.6.2 Thang đo chất lượng thông tin kế toán...........................................................95
3.6.3 Thang đo Chất lượng hệ thống ERP...............................................................96
3.6.4 Thang đo Chất lượng dịch vụ của doanh nghiệp cung cấp giải pháp ERP......96
3.6.5 Thang đo Sự tiếp tục hỗ trợ của lãnh đạo cấp cao..........................................97
3.6.6 Thang đo Sự hoàn thiện quy trình kinh doanh tại doanh nghiệp....................97
3.6.7 Thang đo Sự hài lòng của người dùng hệ thống ERP.....................................98
3.6.8 Thang đo nhân tố kiểm sốt Những tiến bộ cơng nghệ thơng tin doanh
nghiệp áp dụng........................................................................................................99
3.6.9 Tổng hợp thang đo các nhân tố nghiên cứu....................................................99
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3........................................................................................100
CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN..................................101
4.1 Giới thiệu...........................................................................................................101
4.2 Kết quả nghiên cứu sơ bộ.................................................................................101
4.2.1 Kết quả nghiên cứu định tính.......................................................................101


4.2.1.1 Đánh giá về mơ hình và giả thuyết nghiên cứu.....................................101
4.2.1.2 Đánh giá về thang đo các nhân tố nghiên cứu......................................102
4.2.2 Kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ...........................................................103
4.2.2.1 Kết quả kiểm định Cronbach Alpha......................................................104
4.2.2.2 Kết quả kiểm định EFA..........................................................................106
4.3 Mơ hình nghiên cứu và thang đo các nhân tố nghiên cứu chính thức...........107
4.3.1 Mơ hình nghiên cứu chính thức....................................................................107
4.3.2 Thang đo các nhân tố nghiên cứu chính thức...............................................107
4.4 Kết quả nghiên cứu định lượng chính thức.....................................................111

4.4.1 Thống kê mơ tả.............................................................................................112
4.4.2 Kiểm định thang đo......................................................................................113
4.4.2.1 Kết quả kiểm định Cronbach Alpha.......................................................113
4.4.2.2 Kết quả kiểm định EFA..........................................................................115
4.4.2.3 Kết quả kiểm định CFA..........................................................................118
4.4.3 Tổng kết về thang đo các nhân tố nghiên cứu...............................................119
4.3.3.1 Tổng kết về thang đo nhân tố phụ thuộc lợi ích kế tốn trong hệ thống
ERP................................................................................................................... 119
4.4.3.2 Tổng kết về thang đo nhân tố độc lập chất lượng thông tin kế toán......120
4.4.3.3 Tổng kết về thang đo nhân tố độc lập Chất lượng hệ thống ERP..........121
4.4.3.4 Tổng kết về thang đo nhân tố độc lập Chất lượng dịch vụ của doanh
nghiệp cung cấp giải pháp ERP........................................................................121
4.4.3.5 Tổng kết về thang đo nhân tố độc lập Sự tiếp tục hỗ trợ của lãnh đạo
cấp cao..............................................................................................................121
4.4.3.6 Tổng kết về thang đo nhân tố độc lập Sự hồn thiện quy trình kinh
doanh tại doanh nghiệp....................................................................................121
4.4.3.7 Tổng kết về thang đo nhân tố trung gian Sự hài lòng của người dùng
trong hệ thống ERP...........................................................................................122
4.4.3.8 Tổng kết về thang đo cho nhân tố kiểm sốt những tiến bộ cơng nghệ
thơng tin doanh nghiệp áp dụng........................................................................122
4.4.4 Kiểm định mơ hình nghiên cứu....................................................................122
4.4.4.1 Kiểm định phù hợp mơ hình tích hợp....................................................122


4.4.4.2 Kiểm định quan hệ tương tác của các nhân tố......................................123
4.4.4.3 Kiểm tra vai trò của nhân tố trung gian................................................125
4.5 Bàn luận về kết quả nghiên cứu.......................................................................127
4.5.1 Bàn luận về các giả thuyết nghiên cứu được chấp nhận...............................127
4.5.2 Bàn luận về các giả thuyết nghiên cứu bị bác bỏ..........................................133
4.5.3 Bàn luận về kết quả kiểm tra các nhân tố kiểm soát.....................................134

KẾT LUẬN CHƯƠNG 4........................................................................................137
CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý..................................................................138
5.1 Giới thiệu...........................................................................................................138
5.2 Kết luận.............................................................................................................. 138
5.3 Hàm ý.................................................................................................................140
5.3.1 Hàm ý quản trị..............................................................................................140
5.3.2 Hàm ý lý thuyết............................................................................................143
5.4 Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo..........................................................144
KẾT LUẬN CHƯƠNG 5........................................................................................146
Danh mục cơng trình của tác giả
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt
AIS
ANT
CFA
CLDV
CNTT
CobiT
DN
EFA
ERP
HT
HTTT
LI
NC
PP

SEM
TT

Chữ viết đầy đủ
Accounting Information System
Actor network theory
Confirmatory Factor Analysis
Chất lượng dịch vụ
Công nghệ thông tin
Control Objectives for Information and
related Technology
Doanh nghiệp
Exploratory Factor Analysis
Enterprise Resource Planning
Hệ thống
Hệ thống thơng tin
Lợi ích
Nghiên cứu
Phương pháp
Structural Equation Modelling
Thơng tin

Phần dịch (nếu có)
Hệ thống thơng tin kế tốn
Lý thuyết mạng lưới nhân tố
Phân tích nhân tố khẳng định
Các mục tiêu kiểm sốt trong
cơng nghệ thơng tin và các lĩnh
vực liên quan
Phân tích nhân tố khám phá

Hoạch định nguồn lực DN

Mơ hình cấu trúc tuyến tính


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1 Tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng đến các LI kế toán trong HT ERP..........58
Bảng 3.1 Tổng hợp các giả thuyết nghiên cứu của luận án........................................89
Bảng 4.1 Kết quả tổng hợp thang đo sau khi thảo luận nhóm chuyên gia................102
Bảng 4.2 Thang đo các nhân tố nghiên cứu chính thức............................................107
Bảng 4.3 Kết quả Cronbach Alpha...........................................................................113
Bảng 4.4 Đánh giá mức độ phù hợp mơ hình...........................................................118
Bảng 4.5 Đánh giá mức độ phù hợp mơ hình tích hợp.............................................122
Bảng 4.6 Kết quả ước lượng hồi quy.......................................................................123
Bảng 4.7 Mức độ tác động trực tiếp của các yếu tố đến LI kế toán..........................124
Bảng 4.8 Mức độ tác động của các yếu tố đến sự hài lòng của người dùng trong hệ
thống ERP................................................................................................................124
Bảng 4.9 Tác động trực tiếp và gián tiếp của các nhân tố........................................125
Bảng 4.10 Mức độ tác động tổng cộng của các yếu tố đến LI kế toán.....................131
Bảng 4.11 Kết quả phân tích nhân tố kiểm sốt.......................................................135
Bảng 4.12 Bảng tổng hợp kết quả nghiên cứu.........................................................136


DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ
Hình 2.1 Sự tiến hóa của ERP....................................................................................32
Hình 2.2 Các giai đoạn vịng đời hệ thống ERP.........................................................41
Sơ đồ 3.1 Khung nghiên cứu......................................................................................63
Sơ đồ 3.2 Quy trình nghiên cứu.................................................................................67
Sơ đồ 3.3 Mơ hình nghiên cứu đề xuất

91


TĨM TẮT
Các nhân tố ảnh hưởng đến lợi ích kế toán trong giai đoạn sau triển khai
Hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp (ERP)
tại các doanh nghiệp Việt Nam
Trong nhiều năm qua, có rất nhiều sự quan tâm về ERP ở cả NC và thực
hành tại nước ta. Mặc dù HT ERP đã được áp dụng rộng rãi, nhưng các DN vẫn
không nhận được LI mong đợi từ ERP. Luận án này tập trung vào khoảng thời gian
hậu triển khai HT ERP bởi vì trong nhiều trường hợp các DN đã dùng ERP một thời
gian, và thành công trong khoảng thời gian ban đầu (việc triển khai thành công)
không đảm bảo LI của giai đoạn hậu triển khai. PP NC luận án lựa chọn là sự pha
trộn giữa PP NC định tính và PP NC định lượng. Trên cơ sở những gì tìm được,
luận án đã chỉ ra các nhân tố tác động tới LI kế toán trong HT ERP của các DN Việt
Nam trong khoảng thời gian hậu triển khai và mức độ tác động của các nhân tố này.
NC này sẽ góp phần làm rõ những khoảng trống trong NC về ERP, cũng như giúp
các DN nhận ra những nhân tố nào họ cần chú ý trong khoảng thời gian hậu triển
khai ERP để duy trì, nâng cao những LI, trong đó có các LI kế tốn, nhận được từ
HT này.
Từ khóa: ERP, giai đoạn sau triển khai, các lợi ích kế tốn


ABSTRACT
The Factors Impact On Accounting Benefits In The Post – Implementation
Phase In Enterprise Resource Planning (ERP) System In Viet Nam Firms
Over the past several years, the concerns about Enterprise Resource Planning
(ERP) is huge in terms of both academic and practicality in Viet Nam. Despite the
widespread adoption of ERP systems, many companies can not achieve the
expected benefits from ERP. This study focuses on the post-implementation phase

of ERP because many firms have used ERP for several years and the success of the
initial stage (the ERP implementation phase) does not necessarily lead to the
benefits for the post-implementation phase. The thesis’s research methodology is the
mix of the qualitative research method and the quantitative research method.
According to this study results, this thesis indicated which factors in the postimplementation phase affecting accounting benefits in the ERP system in Viet Nam
firms and the impact level of these factors. This result implemented the gaps in the
literature about ERP, it also helped firms to realize which factors they must notice in
the post-implementation phase of ERP to maintain and advance the benefits,
including accounting benefits, they have had from this system.
Keywords: ERP, post-implementation phase, accounting benefits


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
HT ERP (Enterprise Resource Planning) xuất hiện lần đầu tiên vào cuối những
năm 1980 và đầu những năm 1990 với sức mạnh của sự phối hợp và tích hợp liên
chức năng trên tồn DN. Dựa trên nền tảng công nghệ của MRP và MRP II, các HT
ERP có khả năng tích hợp các quy trình kinh doanh bao gồm sản xuất, phân phối, kế
tốn, tài chính, nhân sự, quản lý dự án, kiểm sốt hàng tồn kho, dịch vụ và bảo trì;
và cung cấp khả năng tiếp cận, khả năng hiển thị và nhất quán trong toàn DN.
Khi triển khai HT ERP, mục đích của các DN là thu được nhiều LI từ HT này,
trong đó có các LI kế tốn, nhằm chiếm ưu thế trong môi trường kinh doanh đầy
biến động. Trong đó, LI kế tốn là vấn đề khơng thể bỏ qua, vì trái tim của ERP
chính là AIS. Các DN có thể triển khai HT ERP tích hợp tồn bộ các hoạt động kinh
doanh của mình hoặc chỉ tích hợp vài module, tùy vào điều kiện tài chính và mức
độ ứng dụng CNTT tại DN. Nhưng dù triển khai HT ERP ở mức độ nào, thì phân hệ
kế tốn là một phân hệ bắt buộc phải tích hợp trong HT ERP của DN. Do đó, NC về
LI kế tốn trong HT ERP sẽ giúp ích rất nhiều cho các DN trong việc triển khai và

sử dụng HT ERP.
Tại Việt Nam, nhiều cơng ty, tập đồn lớn đã thực hiện HT ERP từ lâu như:
MWG (Mobile World Corporation - Công ty cổ phần thế giới di động), Vinamilk
hay Công ty Cổ phần Cảng Đồng Nai... Ngoại trừ một số DN lớn, hầu hết các DN
nước ta đều là những DN vừa và nhỏ, giai đoạn 2012 -2017 trong tổng số các DN
Việt Nam thì các DN nhỏ và vừa chiếm 98,1% (Nguồn: Tổng cục thống kê). Mặc dù
nguồn lực hạn chế, các DN quy mô vừa tại Việt Nam hiện cũng đang tập trung vào
khả năng triển khai các giải pháp như ERP vì HT ERP được đánh giá là sẽ tăng khả
năng quản lý, ra quyết định cho DN dù ở quy mô nào, giúp DN tồn tại và phát triển.
Các giải pháp ERP được các DN này lựa chọn phần nhiều là những giải pháp ERP
đến từ các DN cung cấp Việt Nam, các DN có quy mơ vừa thường dùng HT ERP
đóng gói, vì lợi thế chi phí và triển khai. Dựa trên báo cáo được công bố bởi Bộ
Công Thương, tỷ lệ các DN sử dụng ERP tại Việt Nam là 17% năm 2014. Khi so


2

sánh với các nước phát triển, tỷ lệ này còn thấp và mức độ ứng dụng ERP tại Việt
Nam mới chỉ ở mức cơ bản (Le M.D, 2017).
Hiện nay, đa số các DN chú trọng vào khoảng thời gian triển khai ERP, khoảng
thời gian sau đó thường ít được đề cập tới. Trong khi đó, khoảng thời gian hậu triển
khai HT ERP lại là khoảng thời gian có thể nâng cao hoặc làm giảm những LI tổng
thể hay LI kế tốn mà DN có được từ HT ERP bất kể khoảng thời gian triển khai đã
thành công như thế nào. Tại nhiều DN có HT ERP đã vận hành được vài năm, việc
thành công khi triển khai ban đầu đã khơng giúp duy trì được các LI mà DN cần ở
HT ERP khoảng thời gian hậu triển khai (Shih-Wei Chou và Yu-Chieh Chang,
2008). Do đó, về mặt thực tiễn, luận án cần tìm hiểu các nhân tố ở khoảng thời gian
hậu triển khai ảnh hưởng tới các LI HT ERP mang đến cho DN (tác giả muốn
hướng tới các LI kế tốn) nhằm duy trì, nâng cao các LI này.
Lĩnh vực NC về ERP là lĩnh vực đã được nhiều nhà NC trên thế giới tìm hiểu

trong nhiều năm qua. Cịn tại Việt Nam, các NC về ERP cịn ít, đa phần trong đó là
các NC tổng thể về ERP. Trong thời gian 5 năm trở lại đây tại nước ta, số lượng NC
về lĩnh vực ERP theo hướng kế toán đã tăng lên, chiếm chủ yếu là các luận án tiến
sỹ và luận văn thạc sỹ.
Dựa vào việc tổng quan tài liệu, các NC trên thế giới thường trình bày chung LI
kế toán trong các LI tổng thể mà DN nhận được từ HT ERP, số lượng tác giả tập
trung vào LI kế tốn rất ít. Các NC về LI kế toán trên thế giới cũng chỉ mới xem xét
nhân tố LI kế toán ở khoảng thời gian triển khai HT hay tìm kiếm cách thức để đo
lường LI kế toán trong HT ERP tại DN, hay xem xét nó trong việc tác động đến
nhân tố phụ thuộc khác. Cịn tại Việt Nam thì cũng đã xuất hiện một số NC có đề
cập LI kế tốn trong HT ERP. Tuy nhiên, các NC tại nước ta cũng tương tự các NC
trên thế giới đó là khơng tập trung tìm hiểu nhân tố LI kế tốn mà xem nó như là
nhân tố độc lập tác động đến một số nhân tố phụ thuộc khác như: kết quả làm việc
trong HT ERP của nhân viên (Phạm Trà Lam, 2018); hay năng lực phản ứng của
DN, hiệu quả hoạt động của DN (Bùi Quang Hùng, 2019).... và các NC tại Việt


3

Nam thường chưa chú trọng đến các giai đoạn trong vòng đời của ERP khi NC
những vấn đề của HT này.
Liên quan trực tiếp tới hướng NC của luận án, trên Tạp chí quốc tế về các AIS
vào năm 2013 có một NC “Những lợi ích kế tốn và sự hài lòng trong hệ thống
ERP” của hai tác giả Kanellou và Spathis. Tuy nhiên, những phát hiện của NC này
chỉ mới là chỉ ra LI kế toán mà DN nhận được khi thực hiện ERP, phân loại những
LI kế toán này, tìm hiểu trong HT ERP sự ảnh hưởng của LI kế tốn tới sự hài lịng
của người dùng là như thế nào, chứ chưa tìm hiểu chiều ngược lại. Đồng thời, đơn
vị phân tích của NC này là đơn vị cá nhân, chưa tìm hiểu đơn vị tổ chức. Một bài
báo khác được trình bày trên Tạp chí quản lý TT DN vào năm 2006, với tựa đề
“Việc thực hiện hệ thống ERP và các lợi ích kế tốn” của Spathis đã tìm ra các nhân

tố ảnh hưởng tới những LI kế tốn khi triển khai ERP đó là: nguyên nhân việc triển
khai, tổng số các module ERP, chi phí của việc thực hiện HT theo phần trăm doanh
thu và tổng tài sản của công ty. Nhưng ở khoảng thời gian hậu triển khai HT, khi HT
ERP đã đi vào hoạt động, thì các LI kế tốn sẽ bị điều chỉnh bởi cái gì? Đây là vấn
đề rất đáng quan tâm.
Một vấn đề khác cần xem xét, đó là trong bối cảnh CNTT đang thay đổi liên tục
như hiện nay, liệu rằng nếu DN ứng dụng các tiến bộ cơng nghệ mới nhất như: cơng
nghệ điện tốn đám mây, trí tuệ nhân tạo, Blockchain...vào HT ERP trong giai đoạn
sau triển khai thì những tiến bộ này có giúp DN nâng cao LI kế toán mà HT ERP
đem lại cho DN hay khơng? Hay chỉ cần duy trì HT ERP vốn có là đủ?
Từ những phân tích ở trên về sự cần thiết của hướng NC này trong thực tiễn; nó
là điểm mới trong NC về ERP trên thế giới và tại Việt Nam, luận án sẽ tìm hiểu đề
tài “Các nhân tố ảnh hưởng đến lợi ích kế tốn trong giai đoạn sau triển khai
hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp (ERP) tại các doanh nghiệp Việt
Nam” làm hướng NC luận án.
2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu
Mục tiêu tổng quát


4

Tìm ra các nhân tố ở khoảng thời gian sau triển khai và mức độ ảnh hưởng
của chúng đến LI kế tốn các DN Việt Nam có được từ HT ERP.
Mục tiêu cụ thể
Để đạt được mục tiêu tổng quát, có hai mục tiêu cụ thể cần được thực hiện
trong luận án:
- Xác định các nhân tố ảnh hưởng tới LI kế tốn các DN Việt Nam có được
từ HT ERP trong khoảng thời gian sau triển khai HT này.
- Đánh giá mức độ của các nhân tố ảnh hưởng tới LI kế tốn các DN Việt
Nam có được từ HT ERP trong khoảng thời gian sau triển khai HT này.

Câu hỏi nghiên cứu
Trên cơ sở các mục tiêu NC, những câu hỏi NC cần được trả lời trong NC
này đó là:
1. Các nhân tố nào sẽ tác động đến LI kế tốn các DN Việt Nam có được từ
HT ERP trong khoảng thời gian sau triển khai HT này?
2. Mức độ tác động của các nhân tố đến LI kế tốn các DN Việt Nam có
được từ HT ERP trong khoảng thời gian sau triển khai HT này như thế nào?
3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
3.1 Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng NC của luận án là các LI kế tốn các DN Việt Nam có được từ HT
ERP.
3.2 Phạm vi nghiên cứu
Luận án có đối tượng khảo sát là các DN đã vận hành HT ERP từ 1 đến 3
năm. Mỗi DN 1 bảng khảo sát, Giám đốc hoặc kế toán trưởng của các DN được lựa
chọn sẽ cho ý kiến về các nội dung trong bảng khảo sát.
Phạm vi NC là các DN Việt Nam, tập trung ở Thành phố Hồ Chí Minh, Đà
Nẵng, Đồng Nai, Bình Dương, và Bình Định, thuộc mọi ngành nghề, đã vận hành
HT ERP từ 1 đến 3 năm.
4. Phương pháp nghiên cứu


5

PP NC tác giả thực hiện là sự kết hợp giữa PP NC định tính và PP NC định
lượng. “Định tính là PP nhà NC sử dụng để khám phá hiện tượng khoa học cần NC.
Tiếp theo dùng định lượng để khẳng định kết quả định tính. Ví dụ chúng ta dùng
phương pháp định tính để xây dựng các giả thuyết (lý thuyết). Sau đó, dùng phương
pháp định lượng để kiểm định chúng” (Nguyễn Đình Thọ, 2014, trang 185).
Quy trình NC cụ thể được thực hiện trong hai bước NC của đề tài: (1) NC sơ
bộ và (2) NC chính thức như sau

(1) Ở bước NC sơ bộ, PP định tính tổng quan các NC về HT ERP trong nước
và quốc tế, cùng với các lý thuyết nền để hình thành nên mơ hình NC các nhân tố
ảnh hưởng tới LI kế toán HT ERP mang đến cho DN Việt Nam trong khoảng thời
gian hậu triển khai và thang đo các nhân tố NC; Sau đó điều chỉnh và bổ sung
chúng thơng qua kỹ thuật thảo luận nhóm với các chuyên gia. Số lượng tham gia là
9 người, bao gồm các chuyên gia (1) các giảng viên giảng dạy về ERP, (2) các
chuyên gia trong DN cung cấp HT ERP, (3) kế toán trưởng hoặc giám đốc tại DN
đang vận hành HT ERP. Đây đều là những người có chuyên mơn vững chắc về ERP
hay có nhiều kinh nghiệm sử dụng ERP trong thực tế. Từ đây, tác giả có thang đo
nháp đầu. Tiếp theo, tác giả sẽ thực hiện phỏng vấn tay đơi với kế tốn trưởng
khoảng 10 DN đã vận hành HT ERP từ 1 đến 3 năm để hoàn thiện thang đo nháp
cuối.
Bước tiếp theo trong NC sơ bộ, tác giả dùng PP định lượng để điều tra sơ bộ,
đánh giá thang đo nhằm đảm bảo độ tin cậy, giá trị thang đo trước khi tiến hành NC
chính thức. PP định lượng được áp dụng trong bước này, thông qua 2 bước kiểm
định là Cronbach Alpha và EFA bằng phần mềm SPSS. Về cỡ mẫu, NC sơ bộ định
lượng dùng cỡ mẫu khoảng 100 DN Việt Nam đã vận hành HT ERP từ 1 đến 3 năm
theo PP lấy mẫu không theo xác suất là PP phát triển mầm.
(2) Cuối cùng là bước NC chính thức, PP định lượng được thực hiện với cỡ
mẫu khoảng 300 các DN Việt Nam đã vận hành HT ERP từ 1 đến 3 năm theo PP lấy
mẫu không theo xác suất là PP phát triển mầm (Nguyễn Đình Thọ và Nguyễn Thị
Mai Trang, 2011), nhằm đánh giá lại mơ hình đo lường, mơ hình cấu trúc, các giả


6

thuyết đã đưa ra thông qua thực hiện các phép kiểm định CFA và (SEM) bằng phần
mềm AMOS.
Cỡ mẫu được chọn trong NC sơ bộ định lượng và NC chính thức là 100 và
300 là thỏa mãn những điều kiện về mẫu để thực hiện các phép kiểm định (Xem tại

chương 3). Vì khó xác định chính xác các DN sử dụng ERP tại Việt Nam, nên tác
giả áp dụng PP lấy mẫu không theo xác suất là PP phát triển mầm. “PP định lượng
thường địi hỏi mẫu có kích thước lớn và thường được chọn theo phương pháp xác
suất để có thể đại diện được cho đám đơng cần nghiên cứu. Tuy nhiên, chọn mẫu
không theo phương pháp xác suất cũng được sử dụng phổ biến trong NC định
lượng….Một lý thuyết được kiểm định với một mẫu không theo xác suất và không
bị dữ liệu của mẫu này từ chối. Lần kiểm định này vẫn góp phần đánh giá lý thuyết
đó (nghĩa là kết quả NC này vẫn có giá trị, dĩ nhiên khơng có giá trị bằng nếu mẫu
được chọn ngẫu nhiên)” (Nguyễn Đình Thọ, 2014, trang 150).
5. Đóng góp mới của luận án
- Trên phương diện lý thuyết, hướng đi của luận án trong NC về HT ERP là
mới. Tập trung vào khoảng thời gian hậu triển khai HT ERP với mục tiêu là tìm ra
các nhân tố và mức độ ảnh hưởng của các nhân tố này đến các LI kế toán mà HT
ERP mang đến cho DN, kết quả luận án đã xác nhận các nhân tố nào ở khoảng thời
gian hậu triển khai sẽ tác động đến các LI kế toán trong HT ERP và mức độ tác
động của các nhân tố này, từ đó góp phần bổ sung vào khoảng trống trong NC về
ERP, khi các NC trước đây thường chỉ tập trung vào khoảng thời gian triển khai HT.
Bên cạnh đó, nhân tố kiểm soát Những tiến bộ CNTT DN áp dụng theo như hiểu
biết của tác giả thì chưa được tìm hiểu trong các NC trước đây. CNTT hiện nay
đang thay đổi liên tục và có tác động rất lớn đến xã hội con người trong rất nhiều
mặt, các hoạt động kinh doanh là một trong số đó, nên đây là nhân tố rất quan trọng
cần chú ý NC. Đồng thời, dựa trên tình hình cụ thể của các DN ở nước ta, tác giả đã
hoàn thiện thang đo các nhân tố NC mà luận án đề xuất.
- Trên phương diện thực tiễn, kết quả NC luận án sẽ giúp các DN nước ta xác
định được đâu là vấn đề cần tập trung để có thể duy trì, nâng cao các LI kế toán HT


7

ERP đem lại cho DN trong khoảng thời gian hậu triển khai. Điều này giúp đảm bảo

DN khơng lãng phí khoản tiền đầu tư vào HT ERP, tận dụng tối đa các LI kế tốn có
được từ HT ERP, qua đó DN sẽ sản xuất kinh doanh tốt hơn.
Ngồi ra, nhiều đối tượng khác như các DN cung cấp HT ERP, nhà nghiên cứu,
giảng dạy về ERP…. Cũng có thể tham khảo luận án để có thể xây dựng kế hoạch
cung cấp HT hay xây dựng các nội dung dạy học liên quan đến ERP hiệu quả và
chính xác hơn.
6. Kết cấu luận án
Luận án có kết cấu như sau:
- Chương 1. Tổng quan nghiên cứu. Chương này trình bày sơ lược các NC thế giới
và trong nước có mối liên hệ đến hướng NC của đề tài. Trong đó, các NC nước
ngồi gồm hai dịng NC: (1) Các NC nước ngoài về những LI mà HT ERP đem lại
cho DN và cho kế toán trong DN, và (2) các NC nước ngoài về các nhân tố tác động
đến các LI kế toán mà HT ERP đem lại cho DN. Các NC trong nước được trình bày
gồm những NC về ERP tổng thể và NC về ERP theo hướng kế tốn. Qua đó, luận
án sẽ chỉ ra nhận xét, chỉ ra khe hổng NC. Từ đó đưa ra hướng thực hiện luận án.
- Chương 2. Cơ sở lý thuyết. Chương này trình bày các khái niệm, cũng như các lý
thuyết làm cơ sở cho những nội dung NC trong đề tài.
- Chương 3. Phương pháp nghiên cứu. Trong chương này, các PP NC tác giả dùng
trong luận án sẽ được giải thích rõ ràng. Cùng với đó, giả thuyết NC, mơ hình NC
đề xuất và thang đo các nhân tố NC cũng được giới thiệu trong chương này.
- Chương 4. Kết quả nghiên cứu và bàn luận. Các kết quả NC trong hai giai đoạn
NC sơ bộ và NC chính thức sẽ được trình bày ở chương này. Trên cơ sở đó, các kết
quả NC sẽ được thảo luận và nêu lên nguyên nhân có các kết quả này.
- Chương 5. Kết luận và hàm ý. Chương này các câu hỏi NC sẽ được luận án trả lời
đầy đủ, chỉ ra các kết quả tìm được. Qua đó, nêu lên những kiến nghị phù hợp để
các LI kế toán từ HT ERP mang đến cho các DN Việt Nam sẽ đạt mức cao nhất ở
khoảng thời gian hậu triển khai ERP.


8

9

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
1.1 Giới thiệu
Tổng quan NC liên quan trong bất kỳ lĩnh vực học thuật nào cũng được coi
là hữu ích để cho thấy một cái nhìn tồn cảnh trong tồn bộ lĩnh vực NC, qua đó
làm nổi bật các NC quan trọng, xác định cơ hội tiềm năng cho NC trong tương lai.
Hart (1998) đã đưa ra một định nghĩa tổng quan tài liệu là “Việc sử dụng các ý
tưởng trong tổng quan để điều chỉnh cho cách tiếp cận cụ thể đối với chủ đề, lựa
chọn PP, và chứng minh rằng NC đóng góp một điều gì đó mới” (Tingting Huang và
Kazuhiko Yasuda, 2016, trang 3). Tương tự, Tingting Huang và Kazuhiko Yasuda
(2016, trang 3) theo kết quả NC của Webster và Watson (2002) cũng nhấn mạnh
rằng “Một sự tổng quan hiệu quả tạo ra một nền tảng vững chắc để nâng cao hiểu
biết về vấn đề NC. Nó tạo điều kiện phát triển lý thuyết NC, cho thấy các lĩnh vực
đã có rất nhiều NC tồn tại và từ đó giúp nhà NC nhận ra những lĩnh vực mà NC là
cần thiết”. Trong NC của mình, Webster và Watson (2002) cũng chỉ ra có ít NC
được thực hiện trong lĩnh vực HTTT, ngun nhân việc này có thể là bởi vì lĩnh vực
này cịn mới và nó là sự giao thoa của nhiều ngành. NC về ERP thuộc về những
hướng NC được nhiều tác giả thực hiện khi NC về HTTT, đã có rất nhiều NC tìm
hiểu về vấn đề này tại nước ta và trên quốc tế. NC của Moon (2007); Tingting
Huang và Kazuhiko Yasuda (2016) sử dụng PP meta - analysis để thống kê hướng
NC trong ERP từ trước tới nay. Trên cơ sở xem xét 2 NC này, luận án sẽ chỉ ra tình
hình NC về ERP hiện nay và các xu hướng nên được thực hiện trong tương lai.
Vòng đời của HT ERP gồm 3 giai đoạn: khoảng thời gian trước khi triển khai
HT đề cập đến hoạt động quyết định chấp nhận HT và mua sắm; Khoảng thời gian
triển khai HT bao gồm việc tùy biến, điều chỉnh HT để giúp HT ERP mua về phù
hợp với yêu cầu của DN và đưa HT vào hoạt động; Và cuối cùng là khoảng thời
gian hậu triển khai đề cập đến hoạt động sử dụng và bảo trì HT, hoạt động đổi mới

và kết thúc cũng thuộc khoảng thời gian này (Esteves và Pastor, 1999). Trong luận
án, khi đề cập đến giai đoạn sau triển khai HT ERP, tác giả muốn nói tới hoạt động
sử dụng và bảo trì trong giai đoạn này. Cụ thể hơn, luận án muốn tìm hiểu về
khoảng thời gian ban đầu của hoạt động sử dụng và bảo trì, khi HT ERP vừa đi vào


10

Go-Live. Theo Nolan và Norton (2000), Các DN đã vận hành HT ERP được 1 đến 3
năm thuộc khoảng thời gian này.
Trong NC của Moon (2007) về “HT hoạch định nguồn lực DN: Một sự nhìn
lại về tổng quan tài liệu” đã chỉ ra rằng tất cả các bài báo về ERP được khảo sát trên
79 tạp chí trong thời gian từ 2000 đến 2006, đa số tìm hiểu những nội dung trong
khoảng thời gian triển khai HT hoặc trong các vấn đề cụ thể của việc dùng HT ERP.
Những NC tương tự trong khoảng thời gian hậu triển khai HT ERP thì cịn rất ít.
Tingting Huang và Kazuhiko Yasuda (2016) trong NC “Tổng quan về các bài
báo NC trong lĩnh vực ERP” đã thực hiện một cuộc tổng quan NC tồn diện về tất
cả các NC có liên quan đến HT ERP. Nhóm tác giả đã sử dụng Google Scholar là
cơng cụ tìm kiếm chính cùng 4 cơ sở dữ liệu trực tuyến: Science Direct, ACM,
IEEE Xplore, và JSTOR để có thể tập hợp các bài báo cho NC. Tổng cộng có 86 bài
báo về ERP đã được tổng quan. Trong số 86 bài báo, 14 NC thuộc về nhóm tổng thể
(viết về tồn bộ các lĩnh vực trong ERP, có PP luận cụ thể), 10 NC thuộc về nhóm
hỗn hợp (có phạm vi NC tương đối hẹp trong lĩnh vực NC ERP, khơng có PP NC rõ
ràng), và nhóm chuyên ngành (chỉ tập trung vào một chủ đề duy nhất) gồm 62 bài.
“Trong số 62 NC chuyên ngành, 22 NC tìm hiểu các nhân tố tác động, 9 NC về DN
nhỏ và vừa (DNNVV), 4 bài báo về lĩnh vực NC, 24 NC tìm hiểu chủ đề hoạt động,
và 3 NC về loại HT ERP” (Tingting Huang và Kazuhiko Yasuda, 2016, trang 20).
Kết quả NC đã cho thấy khi NC về ERP, khoảng thời gian hậu triển khai ERP dù đã
nhận được sự quan tâm nhưng vẫn chưa có nhiều NC được thực hiện. Số lượng các
nhà NC xem giai đoạn này là phạm vi họ tập trung NC còn hạn chế. NC này đã cho

ý kiến rằng các NC trong tương lai cần chú ý đến những vấn đề trong khoảng thời
gian hậu triển khai ERP, đây là hướng NC vẫn còn bỏ ngõ.
Trong NC này, hướng NC ERP sau triển khai sẽ là hướng đi của tác giả, đây
là hướng NC vẫn còn bỏ ngõ, cụ thể là xem xét LI kế toán HT ERP đem lại cho DN
giai đoạn sau triển khai sẽ bị các nhân tố nào điều chỉnh. Một số tác giả trước đây
đã tìm hiểu về LI kế tốn trong ERP. Nhưng các tác giả này mới chỉ xem xét tìm
hiểu vấn đề này ở khoảng thời gian triển khai HT ERP hay chưa đi sâu tìm hiểu LI
kế tốn sẽ bị điều chỉnh bởi các nhân tố nào. Do đó, luận án thực sự có ý nghĩa


11

trong lý thuyết và thực hành. Kết quả NC sẽ giúp giải quyết nhiều vướng mắc về LI
kế toán trong khoảng thời gian hậu triển khai HT ERP về mặt lý thuyết. Về mặt thực
tế, luận án giúp các DN thấy được những vấn đề cần chú ý để có thể duy trì LI kế
tốn trong suốt vịng đời HT ERP tại DN.
Nội dung tiếp theo trong chương này sẽ tóm tắt Các NC liên quan trong và
ngồi nước theo các dịng NC, qua đó phân tích, đề xuất hướng NC của luận án.
Trong nước, các NC chưa chuyên sâu chỉ mới đề cập về ERP nói chung và một số
vấn đề kế tốn trong ERP. Các NC nước ngồi được tổng quan bao gồm: (1) các NC
nước ngoài về những LI mà HT ERP mang đến cho DN, cho kế tốn trong DN và
(2) các NC nước ngồi về các nhân tố tác động đến các LI kế toán mà HT ERP
mang đến cho DN. Cần lưu ý, khi nói tới thuật ngữ LI DN hay LI kế tốn trong
ERP, tác giả muốn nói tới LI HT ERP đem lại cho DN hay cho kế toán trong DN.
1.2 Các nghiên cứu nước ngoài
1.2.1 Các nghiên cứu nước ngoài về những lợi ích mà hệ thống ERP đem lại
cho doanh nghiệp và cho kế toán trong doanh nghiệp
Nhiều NC bằng các cách tiếp cận định tính và định lượng đã cố gắng chỉ ra
các LI mà DN có được từ HT ERP, gồm cả LI hữu hình và vơ hình. Ở góc độ kế
tốn, những LI kế tốn là hướng NC chưa được quan tâm nhiều, hầu hết các NC

được hướng tới việc làm rõ liệu các HT ERP có mang lại những thay đổi tích cực
cho thực tiễn kế tốn hay vai trị người kế tốn có gì khác biệt hay khơng? Về cơ
bản, các NC nước ngồi về những LI mà HT ERP mang đến cho DN và cho kế tốn
trong DN gồm 2 nhóm NC chính (1) Các NC về LI mà HT ERP mang đến cho DN
và (2) Các NC về LI HT ERP mang lại cho kế tốn trong DN. Vì hướng NC của
luận án là LI kế tốn trong HT ERP nên nhóm NC số 2 sẽ là nhóm NC mà tác giả
tập trung tổng quan các NC liên quan.
(1) Các NC về LI mà HT ERP đem lại cho DN
Các NC về những LI mà HT ERP mang đến cho DN được tổng hợp trong
phụ lục 1. Bắt nguồn từ NC của Shang & Seddon (2002), sử dụng cách tiếp cận
định tính, một thang đo LI DN nhận được từ HT DN (ES - Enterprise System) được
tìm ra gồm 5 khía cạnh: hoạt động, quản lý, chiến lược, cơ sở hạ tầng CNTT và tổ