Khảo sát tình hình sử dụng thuốc hướng thần ở bệnh nhân dưới 18 tuổi điều trị nội trú tại viện sức khỏe tâm thần - Bệnh viện Bạch Mai năm 2017

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.99 MB, 75 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA Y DƯỢC

NGUYỄN THỊ HÀ

KHẢO SÁT TÌNH HÌNH SỬ DỤNG

THUỐC HƯỚNG THẦN Ở BỆNH NHÂN

DƯỚI 18 TUỔI ĐIỀU TRỊ NỘI TRÚ

TẠI

VIỆN SỨC KHỎE TÂM THẦN

– BỆNH VIỆN BẠCH MAI NĂM 2017

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH DƯỢC HỌC

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA Y DƯỢC

Người thực hiện: NGUYỄN THỊ HÀ

KHẢO SÁT TÌNH HÌNH SỬ DỤNG

THUỐC HƯỚNG THẦN Ở BỆNH NHÂN

DƯỚI 18 TUỔI ĐIỀU TRỊ NỘI TRÚ

TẠI

VIỆN SỨC KHỎE TÂM THẦN

– BỆNH VIỆN BẠCH MAI NĂM 2017

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH DƯỢC HỌC

Khóa: QH2014.Y

Người hướng dẫn: 1. ThS. NGUYỄN XUÂN BÁCH 
 2. ThS. BS LÊ CÔNG THIỆN

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

LỜI CẢM ƠN

Với niềm đam mê trong lĩnh vực Dược lâm sàng, tơi cảm thấy bản thân
mình rất may mắn khi được lựa chọn đề tài: “Khảo sát tình hình sử dụng 
thuốc hướng thần ở bệnh nhân dưới 18 tuổi điều trị nội trú tại Viện Sức 
khỏe Tâm thần – Bệnh viện Bạch Mai năm 2017” làm đề tài khóa luận tốt 
nghiệp. Để có thể hồn thành nghiên cứu này, ngồi sự nỗ lực của bản thân, tôi
đã nhận được sự hướng dẫn, hỗ trợ rất lớn từ các thầy/cô, gia đình và bạn bè –
những người đã đặt kỳ vọng và niềm tin ở tôi. Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn
chân thành và sâu sắc tới:

ThS. Nguyễn Xuân Bách – giảng viên Bộ môn Y dược học cơ sở - Khoa 
Y Dược, Đại học Quốc gia Hà Nội, người Thầy đã luôn sát sao, chỉ dẫn tận tình
từng bước trong nghiên cứu và cho tôi những lời khuyên cụ thể trong từng
trường hợp.

ThS. BS Lê Công Thiện – Phó trưởng bộ mơn Tâm thần – Trường Đại 
học Y Hà Nội, Trưởng phòng trẻ em và vị thành niên - Viện Sức khỏe Tâm
thần, Bệnh viện Bạch Mai, người Thầy đã tạo điều kiện giúp tơi trong q trình
thu thập dữ liệu cũng như cung cấp cho tôi những kiến thức chuyên môn liên
quan tới Sức khỏe Tâm thần.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới Phòng Kế hoạch – Tổng hợp, Bệnh 
viện Bạch Mai đã giúp đỡ tận tình, cho tơi những lời khun bổ ích, tạo điều 
kiện cho tơi thực hiện đề tài này.

Bên cạnh đó, tơi cũng xin gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu, cùng các 
Thầy/Cô giáo Khoa Y Dược – Đại học Quốc Gia Hà Nội đã luôn tâm huyết, 
truyền đạt cho tôi không chỉ kiến thức chun ngành mà cịn có những bài học
quý giá về cuộc sống, giúp tôi trưởng thành.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, bạn bè - những người đã 
ln bên cạnh động viên tôi trong suốt thời gian thực hiện đề tài này.
 Hà Nội, ngày 21 tháng 04 năm 2019

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

ADR Tác dụng không mong muốn của thuốc (Adverse Drug
Reaction)

ATK Thuốc an thần kinh
BT Thuốc bình thần

CTC Thuốc chống trầm cảm

DSM-IV-TR

Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn Tâm thần lần thứ IV

FGA Thuốc an thần kinh thế hệ thứ nhất
(First Generation Antipsychotics)
ICD-10 Phân loại bệnh Quốc tế lần thứ 10
IMAO Thuốc ức chế monoamin oxidase

(Inhibitors of Monoamine Oxidase)
KS Thuốc chỉnh khí sắc

OCD Rối loạn nghi thức ám ảnh (Obsessive Compulsive Disorder)
PTSD Rối loạn stress sau sang chấn (Posttraumatic Stress Disorder)
RLHV Rối loạn hành vi

SGA Thuốc an thần kinh thế hệ thứ hai
(Second Generation Antipsychotics)

SNRI Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin – norepinephrin
(Serotonin norepinephrine Reuptake Inhibitors)
SSRI Thuốc ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin

(Selective Serotonin Reuptake Inhibitors)

TCA Thuốc chống trầm cảm ba vòng (Tricyclic antidepressant)
VSKTT Viện Sức khỏe Tâm thần

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

DANH MỤC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ

Bảng 3.1: Tiền sử gia đình của đối tượng nghiên cứu mắc bệnh tâm thần .. 22

Bảng 3.2: Các loại rối loạn tâm thần ở đối tượng nghiên cứu ... 23

Bảng 3.3: Các loại rối loạn tâm thần thực tổn và rối loạn tâm thần, hành vi do
sử dụng chất tác động tâm thần ... 23

Bảng 3.4: Tâm thần phân liệt, rối loạn loại phân liệt và các rối loạn hoang tưởng
... 24

Bảng 3.5: Các rối loạn cảm xúc ... 24

Bảng 3.6: Rối loạn liên quan đến stress ... 25

Bảng 3.7: Các rối loạn hành vi và cảm xúc thường khởi phát ở tuổi trẻ em và
thanh thiếu niên ... 25

Bảng 3.8: Các bệnh lý mắc kèm ở đối tượng nghiên cứu ... 26

Bảng 3.9: Thời gian nằm viện của đối tượng nghiên cứu ... 26

Bảng 3.10: Các nhóm hướng thần được chỉ định ... 27

Bảng 3.11: Phác đồ đầu tiên được lựa chọn lúc bệnh nhân nhập viện đối với rối
loạn tâm thần thực tổn và rối loạn tâm thần và hành vi do sử dụng chất tác động
tâm thần ... 28

Bảng 3.12: Phác đồ đầu tiên được lựa chọn lúc bệnh nhân nhập viện đối với
tâm tần phân liệt, rối loạn phân liệt và với rối loạn hoang tưởng ... 28

Bảng 3.13: Phác đồ đầu tiên được lựa chọn lúc bệnh nhân nhập viện đối với rối
loạn cảm xúc ... 29

Bảng 3.14: Phác đồ đầu tiên được lựa chọn lúc bệnh nhân nhập viện đối với các
rối loạn liên quan đến stress ... 30

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Bảng 3.16: Thay thuốc cùng nhóm trong q trình điều trị ... 31

Bảng 3.17: Tính hợp lý về liều dùng trong sử dụng thuốc hướng thần ... 32

Bảng 3.18: Tương tác thuốc trong quá trình điều trị ... 34

Bảng 3.19: ADR của thuốc hướng thần trong quá trình điều trị ... 35

Bảng 3.20: Hiệu quả của thuốc hướng thần trên đối tượng nghiên cứu ... 37

Biểu đồ 3.1: Tuổi và giới của đối tượng nghiên cứu ... 22

Biểu đồ 3.2: Thời điểm thay đổi thuốc trong cùng nhóm điều trị ... 31

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ ... 1

Chương 1 – TỔNG QUAN ... 2

1.1. Các rối loạn tâm thần hay gặp ở đối tượng dưới 18 tuổi ... 2

1.1.1. Rối loạn lo âu ... 2

1.1.2. Rối loạn cảm xúc ... 3

1.1.3. Rối loạn hành vi tuổi thanh thiếu niên ... 4

1.1.4. Tâm thần phân liệt ... 5

1.2. Đại cương về thuốc hướng thần ... 6

1.2.1. Khái niệm ... 6

1.2.2. Phân loại ... 6

1.2.3. Các thuốc hướng thần ... 6

1.2.3.1. Thuốc an thần kinh ... 6

1.2.3.2. Thuốc bình thần ... 9

1.2.3.3. Thuốc chống trầm cảm ... 10

1.2.3.4. Thuốc chỉnh khí sắc ... 12

1.2.4. Những lưu ý trong sử dụng thuốc cho đối tượng nhỏ hơn 18 tuổi ... 14

1.3. Các nghiên cứu về tình hình sử dụng thuốc hướng thần ở bệnh nhân 
dưới 18 tuổi ... 17

1.3.1. Ở nước ngoài ... 17

1.3.2. Ở Việt Nam ... 18

Chương 2 - ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ... 20

2.1.Đối tượng nghiên cứu ... 20

2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ... 20

2.3. Phương pháp nghiên cứu ... 20

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

2.3.2. Phương pháp thu thập số liệu ... 20

2.4. Xử lý số liệu... 21

2.5. Đạo đức trong nghiên cứu ... 21

Chương 3 – KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ... 22

3.1. Đặc điểm của bệnh nhân dưới 18 tuổi mắc rối loạn tâm thần điều trị 
nội trú tại VSKTT– Bệnh viện Bạch Mai ... 22

3.2. Tình hình sử dụng thuốc hướng thần ở bệnh nhân dưới 18 tuổi mắc 
rối loạn tâm thần điều trị nội trú tại VSKTT – Bệnh viện Bạch Mai ... 27

Chương 4 – BÀN LUẬN ... 39

KẾT LUẬN ... 45

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

ĐẶT VẤN ĐỀ

Rối loạn tâm thần là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra
những bất thường về sức khỏe. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)
năm 2002, ước tính tỉ lệ dân số mắc các rối loạn tâm thần là 12%, xếp thứ 5
trong 10 nguyên nhân gây gánh nặng bệnh tật toàn cầu [42].

Các nghiên cứu đều chỉ ra rằng hầu hết các rối loạn tâm thần ở độ tuổi
trưởng thành bắt đầu từ thời thơ ấu và tuổi vị thành niên [31, 41, 52]. Tại Việt
Nam, một nghiên cứu kết hợp giữa Unicef và Bộ Lao động – Thương binh và
Xã hội năm 2018 trên đối tượng từ 11 đến 24 tuổi đã thông báo: 8 - 29% trẻ em
và trẻ vị thành niên Việt Nam mắc các vấn đề về sức khỏe tâm thần và tỉ lệ trẻ
tự tử là 2,3% [8].

Các rối loạn về tâm thần có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng tới sự
phát triển của trẻ cũng như kinh tế [42]. Do đó, việc nghiên cứu về rối loạn tâm
thần trên nhóm đối tượng dưới 18 tuổi rất quan trọng. Việc can thiệp trị liệu
sớm ở trẻ em có thể hỗ trợ tích cực tới kết quả điều trị sau này [31].

Viện Sức khỏe tâm thần (VSKTT) - Bệnh viện Bạch Mai là cơ sở hàng
đầu trong điều trị các bệnh lý rối loạn tâm thần, với số lượng bệnh nhân dưới
18 tuổi tăng lên theo năm (từ năm 2015 đến năm 2017 tăng 24,48%). Tuy nhiên,
các nghiên cứu về rối loạn tâm thần ở đối tượng dưới 18 tuổi và việc lựa chọn
thuốc hướng thần ở đối tượng này vẫn còn là một thách thức trong thực hành
lâm sàng do ADR đáng kể của thuốc và sự khác biệt về dược động học [25, 52].
Đặc biệt tại Việt Nam, cho tới hiện nay, vẫn chưa có nhiều nghiên cứu đánh giá
về việc sử dụng thuốc hướng thần ở đối tượng dưới 18 tuổi.

Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi tiến hành đề tài “Khảo sát tình
hình sử dụng thuốc hướng thần ở bệnh nhân dưới 18 tuổi điều trị nội trú tại

Viện Sức khỏe Tâm thần – Bệnh viện Bạch Mai năm 2017” với mục tiêu:

1. Khảo sát đặc điểm của bệnh nhân dưới 18 tuổi mắc rối loạn tâm thần 
điều trị nội trú tại VSKTT– Bệnh viện Bạch Mai.

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Chương 1 – TỔNG QUAN

1.1. Một số rối loạn tâm thần thường gặp ở đối tượng dưới 18 tuổi 
1.1.1. Rối loạn lo âu

Khái niệm: Lo lắng là một phản ứng bình thường của tâm lý con người

đối với một mối đe dọa. Tuy nhiên, nếu sự lo lắng là vô cớ hoặc kéo dài mà
khơng có sự hiện diện của mối đe dọa, gây suy giảm chức năng sống thông
thường (học tập và công việc, giao tiếp xã hội, chăm sóc cá nhân), khi đó được
xác định là rối loạn lo âu [30].

Dịch tễ: Rối loạn lo âu là rối loạn tâm thần phổ biến nhất ở trẻ em và vị

thành niên. Ước tính trên tồn thế giới có khoảng 8,3 - 27% trẻ em từ 6 đến 18
tuổi bị ít nhất một rối loạn lo âu [11], trong đó biểu hiện mắc rối loạn lo âu lan
tỏa chiếm tỉ lệ lớn nhất (6,5%) [9], làm tăng nguy cơ tự tử và có mối liên quan
đáng kể tới tỉ lệ bệnh và tỉ lệ tử vong ở trẻ, các rối loạn lo âu ở trẻ có thể dẫn
tới một loạt các rối loạn tâm thần khác về sau này [59].

Phân loại: Theo phân loại bệnh Quốc tế lần thứ 10 (ICD-10), rối loạn lo

âu được xếp loại như sau [3]:

F40 : Các rối loạn lo âu ám ảnh sợ
F41 : Các rối loạn lo âu khác
F41.0 : Rối loạn hoảng sợ
F41.1 : Rối loạn lo âu lan tỏa

F41.2 : Rối loạn hỗn hợp lo âu và trầm cảm
F41.3 : Các rối loạn hỗn hợp lo âu khác
F41.8 : Các rối loạn lo âu biệt định khác
F41.9 : Rối loạn lo âu, khơng biệt định

Tiêu chuẩn chẩn đốn rối loạn lo âu lan toả (theo ICD-10) [3]:

Biểu hiện lo âu: Sợ hãi, căng thẳng vận động, hoạt động quá mức thần
kinh tự trị.

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

ứng sợ hãi quá mức.

Bệnh thường kéo dài nhiều ngày, nhiều tuần, nhiều tháng.

Điều trị rối loạn lo âu: Nhóm benzodiazepin và nhóm chống trầm cảm

thường được sử dụng trong điều trị lo âu lan tỏa. Trong nhiều nghiên cứu cũng
chỉ ra rằng các thuốc an thần kinh mới liều thấp có tác dụng trong điều trị lo âu
và trầm cảm. Một số thuốc hỗ trợ triệu chứng như propranolol, Magnesi B6 [3].
1.1.2. Rối loạn cảm xúc

Khái niệm: Rối loạn cảm xúc là những rối loạn đặc trưng bởi sự xáo trộn

cảm xúc, bao gồm trầm cảm và hưng cảm, một mình hoặc kết hợp [9].

Dịch tễ: Các rối loạn cảm xúc ở trẻ trước tuổi đi học thường ít gặp, tỉ lệ

trầm cảm điển hình ở trẻ trước tuổi đi học được ước tính là 0,3% ở cộng đồng
và 0,9% ở các cơ sở lâm sàng. Trong quần thể dân số chung, tỉ lệ trầm cảm gặp
từ 1% đến 6% ở trẻ vị thành niên, trẻ gái cao gấp hai lần trẻ trai. Tỉ lệ mắc
chung rối loạn lưỡng cực khởi phát sớm hiếm gặp, tỉ lệ mắc cả đời rối loạn
lưỡng cực I và II khoảng 1% [9].

Phân loại: Theo ICD-10, rối loạn cảm xúc bao gồm giai đoạn hưng cảm,

giai đoạn trầm cảm, rối loạn cảm xúc lưỡng cực, rối loạn trầm cảm tái diễn, rối
loạn cảm xúc dai dẳng, rối loạn cảm xúc biệt định và rối loạn cảm xúc khác.

Tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn trầm cảm điển hình: Theo Chẩn đốn

và Thống kê các Rối loạn Tâm thần lần thứ IV (DSM-IV-TR), rối loạn trầm
cảm điển hình phải có ít nhất năm triệu chứng kéo dài trong hai tuần và có sự
thay đổi chức năng tâm thần so với trước đó. Các triệu chứng chủ yếu là khí
sắc giảm, cảm xúc khơng ổn định hoặc mất mối quan tâm thích thú trong các
hoạt động. Các triệu chứng khác bao gồm trẻ không đạt được cân nặng theo
tiêu chuẩn, mất ngủ hoặc ngủ nhiều, bất an hoặc chậm chạp tâm lý vận động,
mệt mỏi hàng ngày hoặc mất năng lượng, cảm giác vô dụng hoặc tội lỗi không
phù hợp, giảm khả năng tuy duy và tập trung, ý nghĩ về cái chết tái diễn. Các
triệu chứng này không gắn với việc sử dụng chất tác động tâm thần hoặc bệnh
lý nội khoa chung [9].

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

(Serotonin norepinephrine Reuptake Inhibitors - SNRI) và thuốc ức chế tái hấp
thu chọn lọc serotonin (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors – SSRI) được

chấp nhận rộng rãi như can thiệp hàng đầu cho rối loạn trầm cảm mức độ vừa
đến nặng ở trẻ em và thanh thiếu niên [9]. Các thuốc ức chế monoamin oxidase
(Inhibitors of Monoamine Oxidase– IMAO) hiện nay ít dùng vì có nhiều tương
tác thuốc. Trong trường hợp trầbảngm cảm có loạn thần, thường phối hợp với
các thuốc an thần kinh. Có thể sử dụng các thuốc chỉnh khí sắc để đề phòng tái
phát, tái diễn trầm cảm [3].

1.1.3. Rối loạn hành vi tuổi thanh thiếu niên

Khái niệm: Rối loạn hành vi (RLHV) là kiểu hành vi lặp đi lặp lại và

kéo dài, trong đó các quyền cơ bản của người khác hay chuẩn mực xã hội bị vi
phạm.

Dịch tễ: Theo DSM-IV-TR đối với nam dưới 18 tuổi, tỷ lệ từ 6% đến

16%, với nữ tỉ lệ từ 2 đến 9%. Nam giới RLHV thường có hành vi hung hãn,
nữ giới thường có hành vi không đối mặt [3].

Phân loại: Dựa trên tuổi khởi phát, RLHV được chia thành thể khởi phát

tuổi trẻ em (trước 10 tuổi) và thể khởi phát tuổi thanh thiếu niên. Dựa theo mức
độ, RLHV được chia ra làm ba nhóm: nhẹ, trung bình, nặng [3].

Tiêu chuẩn chẩn đốn (theo ICD-10):

Có mơ hình lặp đi lặp lại và dai dẳng, trong đó hoặc là các quyền cơ bản
của những người khác hoặc những chuẩn mực hay luật lệ chính của xã hội phù
hợp với lứa tuổi bị vi phạm, kéo dài ít nhất 6 tháng, trong thời gian đó một trong
số các triệu chứng sau xuất hiện: Cơn cáu giận trầm trọng, cãi lời người lớn, đổ

lỗi cho người khác, dễ bị làm khó chịu, có thái độ ác ý hoặc hận thù, gây sự
đánh nhau, dùng vũ khí gây tổn thương, biểu hiện sự tàn bạo, phá hủy tài sản
của người khác thường bằng cách đốt cháy, bỏ nhà đi hoặc trốn học, phạm tội
có sự đối mặt với người bị hại, cưỡng ép người khác hoạt động tình dục.

</div>
(13)<div class='page_container' data-page=13>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Điều trị rối loạn hành vi tuổi thanh thiếu niên: Chủ yếu là liệu pháp

gia đình và liệu pháp hành vi, liệu pháp hóa dược ít có ý nghĩa trong điều trị
RLHV [3].

1.1.4. Tâm thần phân liệt

Khái niệm: Tâm thần phân liệt là một rối loạn tâm thần mạn tính, tiến

triển từ từ, ngày càng nặng dần, dẫn đến suy giảm về mặt cảm xúc, tư duy và
hành vi, ảnh hưởng lâu dài đến cuộc sống của bệnh nhân [30].

Dịch tễ: Liên quan đến tuổi khởi phát, rối loạn tâm thần phân liệt ở trẻ

em và thanh thiếu niên được chia thành:

Tâm thần phân liệt khởi phát sớm (khởi phát trước 16 tuổi hoặc 17 tuổi):
Một số bằng chứng cho thấy tỷ lệ tâm thần phân liệt xảy ra nhiều gấp 50 lần ở
độ tuổi trên 15 [30]. Tỷ lệ nam/nữ chiếm ưu thế ở phần nam giới, 4% biểu hiện
bệnh trước 15 tuổi [9].

Tâm thần phân liệt khởi phát rất sớm (khởi phát trước 13 tuổi): rất hiếm,
tỉ lệ mắc là 2/1000000, tỉ lệ nam/nữ là 2/1 [30], tỉ lệ biểu hiện bệnh trước 10

tuổi là 0,1 – 1%, rất hiếm khi phát hiện ở trẻ dưới 5 tuổi [9].

Phân loại: Theo ICD-10, tâm thần phân liệt được xếp loại như sau [3]:

F20.0 : Tâm thần phân liệt thể paranoid
F20.1 : Tâm thần phân liệt thể thanh xuân

F20.2 : Tâm thần phân liệt thể thể căng trương lực
F20.3 : Tâm thần phân liệt thể không biệt định

F20.4 : Tâm thần phân liệt thể trầm cảm sau phân liệt
F20.5 : Tâm thần phân liệt thể di chứng

F20.6 : Tâm thần phân liệt thể đơn thuần
F20.8 : Các thể tâm thần phân liệt khác

F20.9 : Tâm thần phân liệt thể không đặc hiệu

Tiêu chuẩn chẩn đoán (theo ICD-10):

</div>
(14)<div class='page_container' data-page=14>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

chứng: tư duy vang thành tiếng, hoang tưởng, ảo thanh bình luận, hoặc ít nhất
phải có hai triệu chứng là ảo giác gián đoạn kèm hoang tưởng, tư duy gián đoạn.
Các triệu chứng trên phải tồn tại rõ ràng trong phần lớn khoảng thời gian
một tháng hay lâu hơn.

Khơng được chẩn đốn là tâm thần phân liệt nếu có các triệu chứng trầm
cảm hay hưng cảm mở rộng.

Khơng được chẩn đốn là tâm thần phân liệt khi có bệnh não rõ rệt hoặc

bệnh nhân đang ở trạng thái nhiễm độc ma túy [3].

Điều trị tâm thần phân liệt: Thuốc chống loạn thần không điển hình là

lựa chọn hàng đầu trong điều trị tâm thần phân liệt ở người lớn và trẻ em do có
hiệu quả hơn trong việc làm giảm các triệu chứng âm tính và dương tính, ít
nguy cơ gây ra các tác dụng ngoại tháp [3, 9, 27].

1.2. Đại cương về thuốc hướng thần 
1.2.1. Khái niệm

Thuốc hướng thần là các thuốc có tác dụng làm dịu hoặc kích thích tâm
thần, dẫn đến sự điều chỉnh lại một số tổn thương về hành vi, về tâm trạng, khí
sắc, hoặc tư duy, suy nghĩ trong các trạng thái trầm cảm, hưng phấn, lo âu mất
thăng bằng cảm xúc [2].

1.2.2. Phân loại

Theo Delay và Deniker (1957), thuốc hướng thần được chia làm 4 nhóm:
Thuốc an thần kinh, thuốc bình thần, thuốc chống trầm cảm và thuốc chỉnh khí
sắc [2].

1.2.3. Các thuốc hướng thần 
1.2.3.1. Thuốc an thần kinh

Khái niệm

Thuốc an thần kinh là thuốc an thần mạnh, chống rối loạn tâm thần thể

</div>
(15)<div class='page_container' data-page=15>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Phân loại

Thuốc an thần kinh được chia thành hai loại là thuốc an thần kinh thế hệ
thứ nhất (FGA) và thuốc an thần kinh thế hệ thứ hai (SGA) [46].

Nhóm FGA (hoặc thuốc an thần kinh điển hình hay thuốc đối kháng thụ
thể dopamin, đặc biệt là thụ thể D2) bao gồm haloperidol, fluphenazin,

thiothixen, chlorpromazin, thioridazin, droperidol, loxapin, perphenazin,
pimozid, prochlorperazin và trifluoperazin [30].

Nhóm SGA (hoặc thuốc an thần kinh khơng điển hình hay thuốc đối
kháng serotonin – dopamin) bao gồm clozapin, risperidon, olanzapin,
quetiapin, ziprasidon, aripiprazol, paliperidon, iloperidon, asenapin và lurasido
[30].

Cơ chế và tác dụng dược lý

Mặc dù cơ chế hoạt động cụ thể của thuốc an thần kinh chưa được làm
sáng tỏ, thuốc an thần kinh đã được chứng minh là gây phong tỏa sau synap tại
thụ thể dopamin D2 và serotonin 5-HT2A [52].

Các thuốc phong toả thụ thể dopamin D2 làm giảm các biểu hiện của

bệnh tâm thần. Các nơron của hệ tiết dopamin đều xuất phát từ não giữa [30],
tạo thành các đường dẫn truyền: não giữa – thể vân, não giữa – hệ viền, não
giữa – vỏ não, ụ phễu - tuyến yên [2].

Các thuốc phong tỏa thụ thể serotonin 5-HT2A làm tăng hoạt hệ tiết

dopamin não giữa - vỏ não, làm giảm các triệu chứng âm tính [2].

Các thuốc an thần kinh thế hệ một ức chế mạnh D2 hơn 5HT nhiều nên

tác dụng trên triệu chứng dương tính mạnh, ít tác dụng trên triệu chứng âm tính,
mặt khác gây tác dụng ngoại tháp. Các thuốc an thần kinh thế hệ hai đều có cả
hai tác dụng phong tỏa D2 và 5-HT2A và ức chế 5-HT2A mạnh hơn D2 do đó

cải thiện được cả triệu chứng âm tính và ít gây hội chứng ngoại tháp, cịn với
triệu chứng dương tính thì tác dụng như thuốc thế hệ một [2].

Thuốc an thần kinh cũng ảnh hưởng đến các thụ thể khác: Phong tỏa
histamin-1 (H1) có tác dụng an thần và có thể tăng cân. Phong tỏa α1 -

</div>
(16)<div class='page_container' data-page=16>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Phong tỏa thụ thể muscarinic gây ra các tác dụng kháng acetylcholin như khô
miệng, mờ mắt, táo bón và bí tiểu [30].

Chỉ định, chống chỉ định

Chỉ định: Điều trị tất cả các trạng thái loạn thần, các SGA được dùng để
điều trị các triệu chứng âm tính của bệnh tâm thần phân liệt, một số rối loạn
cảm xúc (olanzapin, quetiapin,…), một số rối loạn dạng cơ thể (sulpirid).

Chống chỉ định: Cân nhắc chỉ định và lưu ý liều lượng, thời gian sử dụng
trong các trường hợp có bệnh cơ thể nặng, cấp tính, cơ địa dị ứng thuốc, bệnh
tăng nhãn áp, hôn mê do ngộ độc, suy chức năng gan, thận,…[3].

Tác dụng không mong muốn

Một yếu tố quan trọng trong việc lựa chọn thuốc an thần kinh là nguy cơ
tiềm ẩn các ADR như hội chứng ngoại tháp, kháng acetylcholin, tim mạch, rối
loạn chuyển hóa và tăng prolactin máu, cụ thể:

Hội chứng ngoại tháp: Tỷ lệ hội chứng ngoại tháp do sử dụng thuốc an

thần kinh dường như cao hơn ở những bệnh nhân nhỏ tuổi [13]. Việc điều trị
an thần kinh lâu dài ở trẻ em cùng với hội chứng ngoại tháp làm tăng mối quan
ngại liên quan đến nguy cơ loạn vận động muộn, tiểu tiện không tự chủ [21].

Tăng prolactin máu: Thường được quan sát thấy trong quá trình điều trị

với các thuốc an thần kinh có cơ chế tác dụng trên receptor D2 hệ ụ phễu - tuyến

yên (vấn đề này không liên quan đến tuổi) [33]. Các FGA, sulpirid, amilsulpirid
và risperidon thường gây ra ADR này hơn so với các SGA [16, 47] trong khi
aripiprazol, một chất chủ vận một phần D2 thì lại ít xảy ra [33]. Tăng prolactin

máu có khả năng dẫn đến bệnh lý về sinh sản và sinh dục, bất thường về vú,
loãng xương và thay đổi tình cảm. Tuy nhiên, tương quan giữa nồng độ
prolactin cao và ADR của thuốc an thần kinh là thấp [54].

Tăng cân: Tăng cân và rối loạn chuyển hóa là hai ADR được báo cáo

</div>
(17)<div class='page_container' data-page=17>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Nguy cơ tim mạch: Kéo dài khoảng QT được nhận thấy với hầu hết các

thuốc an thần kinh, làm tăng nguy cơ loạn nhịp tim [22].
1.2.3.2. Thuốc bình thần

Khái niệm

Thuốc bình thần có nhiều tên gọi như thuốc an thần thứ yếu hay thuốc
giải lo âu, với đặc điểm chung là ức chế đặc biệt trên hệ thống lưới hoạt hóa
đồi thị hệ viền và các nơron kết hợp của tủy sống [2].

Phân loại

Nhóm thuốc quan trọng hàng đầu là benzodiazepin với tác dụng giảm
triệu chứng nhanh chóng cùng lợi thế lâm sàng khác biệt so với nhóm thuốc cũ
như barbiturat [30].

Các nhóm khác bao gồm: Buspiron, zolpidem (nhóm imidazopyridin),
thuốc an thần kháng histamin (hydroxyzin), thuốc phong tỏa β giao cảm
(propranolol), thuốc hạ huyết áp loại cường α2 giao cảm (clonidin) [2].

Cơ chế và tác dụng dược lý

Benzodiazepin có bốn tác dụng riêng biệt: giải lo âu, chống co giật, giãn
cơ và gây ngủ. Benzodiazepin đạt tác dụng nhanh, thường được sử dụng để
giảm lo âu cũng như gây tiền mê trước khi phẫu thuật và các thủ thuật y tế khác
[30].

Benzodiazepin gắn trên các receptor đặc hiệu với nó trên thần kinh trung
ương. Bình thường, khi khơng có benzodiazepin, các receptor của
benzodiazepin bị một protein nội sinh chiếm giữ, làm cho GABA (axit
gamma-aminobutyric - trung gian hóa học có tác dụng ức chế trên thần trên thần kinh
trung ương) không gắn vào được các receptor của hệ GABA-ergic, vì vậy làm
cho kênh Cl- của nơron khép lại. Khi có mặt benzodiazepin, do có ái lực mạnh

hơn protein nội sinh, benzodiazepin đẩy protein nội sinh và chiếm lại receptor
của nó và làm mở kênh Cl-, Cl- đi từ ngoài vào trong tế bào gây hiện tượng ưu

cực hóa [2]. Các receptor của benzodiazepin có liên quan về giải phẫu và chức
phận với receptor của GABA, bao gồm BZ1 (còn gọi là omega1) và BZ2 (còn

</div>
(18)<div class='page_container' data-page=18>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

benzodiazepin dùng ở lâm sàng đều tác dụng trên cả BZ1 và BZ2 [31]. Tác dụng

trên receptor BZ1, gây ra hiệu ứng an thần và các rối loạn quên, trong khi tác

dụng trên receptor BZ2 mang lại tác dụng giảm lo âu [30].

Riêng nhóm imidazopyridin thì chọn lọc trên BZ1, nên tác dụng giãn cơ

và chống co giật rất yếu và khơng gây quen thuốc, nghiện thuốc. Nhóm thuốc
an thần kháng histamin ức chế một số vùng trọng yếu dưới vỏ não gây tác dụng
an thần [2].

Thuốc phong tỏa β giao cảm: được dùng làm thuốc an thần do có tác
dụng ức chế các triệu chứng vận động và các cảm giác lo âu, bồn chồn. Thuốc
hạ huyết áp loại cường α2 giao cảm làm giảm giải phóng noradrenalin tại thần

kinh trung ương, gây an thần [2].

Chỉ định, chống chỉ định

Chỉ định: Tất cả các rối loạn có kèm theo lo âu (bệnh tâm căn, bệnh cơ
thể tâm sinh và nhiều bệnh nội, ngoại khoa khác nhau). Ngồi ra cịn dùng điều

trị động kinh.

Chống chỉ định: Làm giảm sự tập trung chú ý nên không dùng cho người
điều khiển phương tiện. Làm giãn cơ nên không dùng cho người bệnh nhược
cơ [3].

Tác dụng không mong muốn

Đối với benzodiazepin: Khi nồng độ trong máu cao hơn liều an thần, đạt
tới liều gây ngủ, có thể gặp uể oải, động tác khơng chính xác, lú lẫn, miệng khơ
đắng, giảm trí nhớ. Độc tính thần kinh tăng theo tuổi.

Về tâm thần, có thể có: ác mộng, bồn chồn, lo lắng, tim nhanh, vã mồ
hơi, sảng khối, hoang tưởng, muốn tự tử. Benzodiazepin ít gây phụ thuộc và
lạm dụng thuốc, nhưng sau một đợt dùng kéo dài, có thể gây mất ngủ trở lại, lo
lắng, bồn chồn, hoặc co giật. Mặc dù vậy, benzodiazepin vẫn là một thuốc an
thần tương đối an toàn [2], tuy nhiên chúng được sử dụng hạn chế và cần có
kiểm soát ở trẻ em và thanh thiếu niên [60].

1.2.3.3. Thuốc chống trầm cảm

</div>
(19)<div class='page_container' data-page=19>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Thuốc chống trầm cảm là những thuốc làm giảm/mất tình trạng ức chế,
làm hưng phấn cảm xúc. Các giả thuyết về cơ chế bệnh sinh của trầm cảm dựa
trên các trung gian hóa học bao gồm: Thiếu hụt norepinephrin tại các synap của
hệ thần kinh trung ương, giảm serotonin, thiếu hụt dopamin, giảm
phenyletylamin (chất tiền thân của catecholamin) [2].

Phân loại

Thuốc chống trầm cảm được chia làm các nhóm chính [2, 30]:
Thuốc chống trầm cảm ba vịng

Thuốc ức chế monoamin oxidase

Thuốc ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin (SSRI)

Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin – norepinephrin (SNRI)

Cơ chế và tác dụng dược lý [2]

Thuốc chống trầm cảm có tác dụng chống trầm cảm là do:

Ức chế sự thu hồi serotonin ở nơron trung ương, do đó làm tăng serotonin
tự do ở hạnh nhân não và hạ khâu não, chống tâm trạng buồn rầu, thất vọng,
muốn tự sát.

Ức chế sự thu hồi norepinephrin, làm tăng năng tính hoạt động.

Mức độ tác dụng trên các amin này không giống nhau giữa các dẫn xuất.
Tác dụng dược lý của thuốc chống trầm cảm:

Thuốc chống trầm cảm ba vòng (Tricyclic antidepressant - TCA) tác
dụng trên hệ thần kinh trung ương, tác dụng trên hệ thần kinh thực vật, làm tăng
tác dụng của adrenalin và noradrenalin do ức chế sự thu hồi catecholamin của
các nơron hệ adrenergic.

IMAO ngoài tác dụng chống trầm cảm trên thần kinh trung ương, cịn có
nhiều tác dụng dược lý khác như ức chế hoạt tính của tyrosin hydroxylase, làm
tăng tổng hợp norepinephrin, tác dụng chống đau thắt ngực,…

SSRI và SNRI: Tác dụng chống trầm cảm do ức chế thu hồi serotonin,
ngoài ra cịn có tác dụng đối kháng nhẹ trên hệ muscarin và histamin.

</div>
(20)<div class='page_container' data-page=20>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Chỉ định: Chỉ định trong các rối loạn trầm cảm (rối loạn hoảng sợ, ám
ảnh xã hội, ám ảnh sợ khoảng trống và rối loạn stress sau sang chấn - PTSD),
rối loạn ám ảnh nghi thức, rối loạn khí sắc chu kì, rối loạn nhân cách gianh giới
và rối loạn hoảng sợ.

Chống chỉ định: Chống trầm cảm ba vịng khơng chỉ định cho bệnh nhân
glocom góc đóng, viêm/u xơ tuyến tiền liệt, rối loạn nhịp tim, động kinh [3].

Tác dụng không mong muốn

Thuốc chống trầm cảm ba vòng gây rối loạn thần kinh, mất thăng bằng,
run đầu chi, co giật, hạ huyết áp tư thế đứng, táo bón, khơ miệng, loạn thích
nghi thị lực, vã mồ hôi – liên quan tới tác dụng hủy phó giao cảm, rối loạn
chuyển hóa, rối loạn nội tiết và tình dục [2].

Các ADR của IMAO thường nặng: Run, mất ngủ, vã mồ hôi, kích thích,
thao cuồng, lú lẫn, ảo giác, tăng phản xạ, co giật, hạ huyết áp tư thế đứng, viêm
gan nhiễm độc, tổn thương tế bào gan, thường không liên quan đến liều lượng
và thời gian sử dụng [2].

Các SSRI và SNRI có độ an tồn và khả năng dung nạp tốt hơn so với
thuốc chống trầm cảm cũ, nhưng việc sử dụng rộng rãi SSRI đã cho thấy tần
suất và loại ADR tăng lên so với dữ liệu thử nghiệm lâm sàng [19]. Các SNRI
có các ADR phổ biến như bồn chồn, mất ngủ, buồn nôn, tiêu chảy, rối loạn
chức năng sinh dục,…[30].

1.2.3.4. Thuốc chỉnh khí sắc

Khái niệm

Thuốc chỉnh khí sắc có tác dụng điều trị trên các giai đoạn của rối loạn
lưỡng cực an thần trong trạng thái kích thích, hoặc dự phịng các rối loạn khí
sắc trong hưng trầm cảm [2].

Phân loại

Thuốc chỉnh khí sắc bao gồm các muối lithium, natri valproat và các dẫn
xuất, carbamazepin, oxcarbazepin và lamotrigin [63].

</div>
(21)<div class='page_container' data-page=21>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Li+ ức chế sự nhập Ca2+ vào trong tế bào thần kinh. Chuyển vận Na+ bị
rối loạn trong hưng cảm và trầm cảm, thể hiện trước tiên là ứ động Na+ trong tế

bào (và cả Ca2+ tự do). Li+ có thể điều chỉnh đặc hiệu sự bất thường này. Trong

hưng trầm cảm, có sự mất thăng bằng giữa các hệ adrenergic và serotoninergic
gây hội chứng cường adrenergic và nhược serotoninergic. Li+ làm giảm giải

phóng và giảm hoạt tính của catecholamin, đồng thời tăng cường hệ
serotoninergic. Li+ ngăn cản Ca2+ vào tế bào, chủ yếu là chẹn kênh trao đổi Na+
- Ca2+ có nhiều tại nơron, vì vậy có tác dụng điều trị bệnh tâm thần mà khơng
có tác dụng trên tim mạch. Các muối lithium có tác dụng an thần, thuốc khơng
có tác dụng trên người bình thường. Điều trị các tình trạng kích thích, đặc biệt
là kích thích trong hưng trầm cảm [2].

Natri valproat và các dẫn xuất: Natri valproat phân ly thành ion valproat
có tác dụng ức chế enzyme dị hóa GABA, làm tăng nồng độ GABA. Ngồi ra,
natri valproat cũng ức chế các kênh natri nhạy cảm với điện áp nên có đặc tính
chống co giật và được sử dụng trong điều trị động kinh [50].

Carbamazepin ức chế các kênh natri, ngăn cản sự vận chuyển qua lại.
Carbamazepin cũng có tác dụng kháng cholinergic, chống nôn trung ương,
chống loạn nhịp, giãn cơ, chống trầm cảm (có thể thơng qua cơ chế phong tỏa
giải phóng norepinephrin), thuốc an thần và ức chế thần kinh cơ [32].

Cơ chế chính xác mà oxcarbazepin phát huy tác dụng chống co giật vẫn
chưa được biết rõ. Các nghiên cứu invitro đã cho thấy sự phong tỏa các kênh 
natri nhạy cảm với điện áp gây ra bởi 10-monohydroxy (MHD), dẫn đến ổn
định màng tế bào và làm giảm sự lan truyền của các xung động [39].

</div>
(22)<div class='page_container' data-page=22>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Chỉ định

Hưng cảm cấp diễn, cơn cấp diễn rối loạn cảm xúc lưỡng cực, điều trị
duy trì rối loạn cảm xúc, thuốc chỉnh khí sắc cịn được sử dụng phối hợp liều
thấp với các thuốc an thần kinh hay chống trầm cảm trong các trường hợp kháng
điều trị [3].

Tác dụng khơng mong muốn

Lithium có khoảng trị liệu hẹp (nồng độ trong máu khoảng 0,6 và 1,2
mEq/l trong điều trị cơn hưng cảm ở thanh thiếu niên [12]), gây khó khăn trong
việc tiến hành điều trị. Các tác dụng không mong muốn (ADR – Adverse Drug
Reaction) rất khác nhau giữa các bệnh nhân và thường phụ thuộc vào liều. Đái

tháo đường và rối loạn vị giác được tìm thấy trong 25% trường hợp, ngoài ra
tăng cân cũng là một ADR phổ biến [63]. Trẻ em sẽ dễ bị ADR về thần kinh
hơn người lớn [24].

ADR của natri valproat và các dẫn xuất thường liên quan đến hội chứng
buồng trứng đa nang, rối loạn thần kinh, nhận thức, đường tiêu hóa, tăng cân
và độc tính gan (có khả năng gây tử vong) [63].

Carbamazepin là một chất cảm ứng enzyme chuyển hóa ở gan. Ngồi ra,
ở trẻ em và thanh thiếu niên, carbamazepin gây ra ADR thần kinh thứ phát và
buồn ngủ [63].

Oxcarbazepin có ADR tương tự carbamazepin nhưng không gây cảm
ứng enzyme gan [63].

Lamotrigin có nguy cơ gây tăng cân và an thần tương đối thấp nhưng đòi
hỏi hết sức thận trọng khi tăng liều vì nguy cơ gây dị ứng. Gián đoạn điều trị
ngay lập tức trong trường hợp phát ban [63].

Sự kết hợp của một thuốc chỉnh khí sắc với một thuốc an thần kinh làm
trầm trọng thêm ADR tăng cân [14]. Cuối cùng, ý tưởng hoặc hành vi tự tử
cũng được báo báo về ADR của nhóm thuốc này [56].

</div>
(23)<div class='page_container' data-page=23>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Trọng lượng, cấu tạo và sự hoàn thiện các cơ quan trong cơ thể có ảnh
hưởng lớn đến quá trình dược động học của trẻ em. Việc dự đốn ảnh hưởng
của q trình phát triển và hoàn thiện của trẻ đến dược lực học của thuốc gặp
nhiều khó khăn do những dữ liệu về thay đổi liên quan giữa độ tuổi và thụ thể
của thuốc hiện còn rất hạn chế [18].

Dược động học của thuốc trên trẻ em

Hấp thu thuốc: pH dạ dày của trẻ cao do lượng acid clohydric chưa
được bài tiết đầy đủ [20]. Chỉ sau 1 tuổi, lượng acid dạ dày mới tăng lên và dần
đạt mức tương đương người lớn [55]. Thời gian tháo rỗng dạ dày của trẻ kéo
dài hơn nên các thuốc hấp thu chủ yếu ở dạ dày có thể có mức độ hấp thu lớn
hơn so với dự đoán và các thuốc hấp thu ở ruột non có thể không đạt được hiệu
quả điều trị [18]. Sau từ 6-8 tháng, thời gian tháo rỗng dạ dày của trẻ đạt mức
gần giống với người lớn [37]. Nhu động ruột của trẻ nhỏ mạnh hơn nên làm
giảm thời gian lưu thuốc tại ruột và ảnh hưởng đến khả năng hấp thu các thuốc
tác dụng kéo dài [7]. Đối với đường tiêm bắp, trẻ nhỏ có khối lượng cơ bắp
thấp nên hấp thu thuốc có nhiều bất thường và khó dự đốn [18].

Phân bố thuốc: Tổng lượng nước trong cơ thể và tỷ lệ dịch ngoại bào so 
với trọng lượng cơ thể giảm dần theo độ tuổi. Các thuốc có hệ số lipid/nước lớn
có thể tích phân bố ít khác biệt giữa trẻ nhỏ và người lớn trong khi các thuốc
tan nhiều trong nước có sự khác biệt rõ rệt [7]. Một yếu tố khác ảnh hưởng đến
phân bố thuốc là liên kết thuốc-protein huyết tương. Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có
nồng độ albumin và axit α1 glycoprotein thấp hơn so với người lớn nên làm

giảm liên kết protein huyết tương và thuốc. Nồng độ thuốc tự do tăng có thể
làm tăng tác dụng cũng như tăng độc tính của thuốc [18]. Đến sau 1 tuổi, nồng
độ protein huyết tương của trẻ đạt mức của người lớn. Sự liên kết của thuốc với
các mô khác nhau của cơ thể thay đổi theo độ tuổi [20].

</div>
(24)<div class='page_container' data-page=24>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Thải trừ thuốc qua thận: Thông thường, sau 8 tháng tuổi, chức năng bài 
tiết của thận của trẻ sẽ đạt được mức của người lớn [7].

Dược lực học của thuốc trên trẻ em

Những dữ liệu về thay đổi dược lực học của thuốc trên trẻ em trong quá
trình phát triển hiện cịn rất hạn chế [61]. Dược động học và dược lực học có
mối liên quan lẫn nhau như sự thay đổi về liên kết protein huyết tương hay khả
năng thâm nhập mơ có thể dẫn đến sự thay đổi nồng độ thuốc dẫn đến thay đổi
đáp ứng của cơ thể với thuốc [37]. Sự phát triển và hoàn thiện các cơ quan trong
cơ thể và số lượng receptor có sự thay đổi lớn theo độ tuổi và có ảnh hưởng đến
sự đáp ứng của cơ thể với thuốc [7].

1.2.4.2. Những tồn tại trong việc sử dụng thuốc trên trẻ em

Trẻ em thường không được lựa chọn là đối tượng của các thử nghiệm
lâm sàng. Dữ liệu về độ an tồn của thuốc cịn hạn chế, thiếu các nghiên cứu
trên đối tượng này, thiếu dạng thuốc sử dụng chuyên biệt và việc sử dụng thuốc
ngoài chỉ định (off-label) là những vấn đề nổi bật còn tồn tại về vấn đề sử dụng
thuốc trên trẻ em [29, 36].

Vì vậy, khơng phải loại thuốc nào hiện được sử dụng trên trẻ em đều có
đầy đủ thông tin về hiệu quả cũng như độ an toàn của thuốc. Việc dùng thuốc
cho trẻ em trong trường hợp này được gọi là dùng thuốc ngoài chỉ định được
cấp phép và được dùng theo kinh nghiệm của cán bộ y tế, bao gồm việc kê đơn
với liều lượng, cách dùng và chỉ định khác với mô tả trong tờ hướng dẫn sử
dụng [55, 61].

</div>
(25)<div class='page_container' data-page=25>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

1.2.4.3. Tính tốn liều lượng

Liều lượng thuốc dùng cho trẻ em cần phải tính tới tuổi, cân nặng và diện
tích bề mặt cơ thể và khả năng hoàn thiện của chức năng gan thận. Thuốc
thường tính liều cho trẻ theo mg/kg. Với trẻ em béo phì, khơng được sử dụng

số cân thực có ở trẻ mà phải tính theo cân nặng lý tưởng liên quan đến chiều
cao để tránh quá liều [4].

1.2.4.4. Chọn chế phẩm và đường đưa thuốc

Các yếu tố quyết định trong lựa chọn chế phẩm thuốc bao gồm:
Trạng thái bệnh: Bệnh cấp tính, mạn tính, mức độ nặng nhẹ,…
Tuổi: Trẻ càng nhỏ, cho uống thuốc càng khó khăn.

Liệu pháp điều trị đang tiến hành

Khả năng có sẵn của dạng thuốc dự kiến [7].

1.3. Các nghiên cứu về tình hình sử dụng thuốc hướng thần ở bệnh nhân 
dưới 18 tuổi

1.3.1. Ở nước ngoài

Trên thế giới, đã có nhiều nghiên cứu mơ tả, phân tích cũng như các thử
nghiệm lâm sàng được thực hiện với mục đích khảo sát, đánh giá hiệu quả,
ADR của thuốc hướng thần trên bệnh nhân dưới 18 tuổi, trong đó tập trung chủ
yếu vào rối loạn cảm xúc, rối loạn lo âu và rối loạn hành vi.

</div>
(26)<div class='page_container' data-page=26>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

cho thấy hiệu quả trong một số thử nghiệm lâm sàng thực hiện trên đối tượng
trẻ em với rối loạn lo âu, đặc biệt là clomipramin [34]. Tuy nhiên, TCA ít khi
được chỉ định vì nhiều tác dụng phụ nguy hiểm [9]. Các thử nghiệm đối chứng
không hỗ trợ việc sử dụng các benzodiazepin ở trẻ em nhưng các nghiên cứu
nhãn mở cho thấy lợi ích về triệu chứng trên trẻ rối loạn lo âu [34].

Đối với rối loạn hành vi, các thuốc chống loạn thần khơng điển hình như
risperidon, olanzapin, quetiapin,… có thể giúp cải thiện các rối loạn này mà ít
gây ra các ADR lâu dài. Lithium cũng đã được chứng minh trong nhiều nghiên
cứu là làm giảm tính xung động ở những bệnh nhân có rối loạn hành vi.
Propranolol được chọn trong một nghiên cứu nhãn mở để giúp kiểm soát tính
xung động, mặc dù khơng có bằng chứng ủng hộ việc sử dụng thuốc này trên
trẻ em và vị thành niên. Carbamazepin chưa được chứng minh hiệu quả trong
việc kiểm sốt tính xung động ở trẻm em và vị thành niên có rối loạn hành vi
[5].

Đối với rối loạn cảm xúc, theo nghiên cứu của Oberlander và cộng sự
năm 2011, thuốc chống trầm cảm được kê đơn phổ biến nhất là SSRI. Bằng
chứng về hiệu quả của thuốc chống trầm cảm ở trẻ em và thanh thiếu niên là có
hạn và có phần không nhất quán. Cho đến nay, trong các SSRI, fluoxetin được
chứng minh hiệu quả phù hợp, mặc dù có một số bằng chứng về hiệu quả của
sertralin và citalopram. Tại Canada, chưa có SSRI nào được chấp thuận cho đối
tượng dưới 18 tuổi [45].

1.3.2. Ở Việt Nam

Năm 2016, nghiên cứu của Nguyễn Lan Anh về tình hình sử dụng thuốc
hướng thần trên bệnh nhân rối loạn lưỡng cực cho thấy thuốc an thần kinh
khơng điển hình và benzodiazepin là hai nhóm thuốc được sử dụng nhiều nhất,
trong đó 40,72% tương tác thuốc xảy ra ở mức độ nghiêm trọng. Tuy nhiên,
tương tác thuốc là một vấn đề chưa được thông tin đầy đủ tới các bác sĩ [1].

</div>
(27)<div class='page_container' data-page=27>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Năm 2018, Nguyễn Thành Hải và cộng sự đánh giá tình hình sử dụng
thuốc chống trầm cảm tại VSKTT – Bệnh viện Bạch Mai đã cho thấy sertralin
là thuốc được sử dụng nhiều nhất và có hiệu quả, tuy nhiên cần chú ý đến biến

cố bất lợi của thuốc như tác dụng trên cholinergic và trên cân nặng [5].

Về thuốc bình thần và thuốc chỉnh khí sắc, khơng tìm thấy các nghiên
cứu riêng biệt khảo sát về tình hình sử dụng thuốc trên bệnh nhân rối loạn tâm
thần tại Việt Nam.

</div>
(28)<div class='page_container' data-page=28>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Chương 2 - ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 
2.1.Đối tượng nghiên cứu

Bệnh án của bệnh nhân điều trị nội trú tại VKSTT - Bệnh viện Bạch Mai
trong thời gian từ 01/01/2017 đến 31/12/2017 thỏa mãn các tiêu chuẩn sau:

Tiêu chuẩn lựa chọn: Tất cả các bệnh án của bệnh nhân ≤ 18 tuổi có sử
dụng ít nhất một thuốc hướng thần.

Tiêu chuẩn loại trừ: Bệnh nhân chuyển khoa khác trong quá trình điều
trị.

Cỡ mẫu: lựa chọn được 257 bệnh án của bệnh nhân theo tiêu chuẩn trên.
2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu

Thời gian nghiên cứu: Tháng 8/2018 đến tháng 4/2019.

Địa điểm nghiên cứu: Phòng kế hoạch Tổng hợp và VSKTT - Bệnh viện
Bạch Mai.

2.3. Phương pháp nghiên cứu 
2.3.1. Thiết kế nghiên cứu

Thiết kế nghiên cứu: mô tả cắt ngang.
2.3.2. Phương pháp thu thập số liệu

Hồi cứu số liệu, dựa trên bệnh án điều trị nội trú tại các khoa của Viện
Sức khỏe tâm thần Bệnh viện Bạch Mai có sử dụng thuốc hướng tâm thần trong
thời gian từ tháng 1 đến tháng 12 năm 2017. Sau đó, tiến hành thu thập thơng
tin bệnh nhân và thông tin về sử dụng thuốc vào Phiếu thu thập thông tin bệnh
nhân (Phụ lục 2).

2.2.3. Chỉ tiêu nghiên cứu 
Đặc điểm của bệnh nhân:

Tuổi và giới tính của đối tượng nghiên cứu
Tiền sử gia đình mắc bệnh tâm thần

</div>
(29)<div class='page_container' data-page=29>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Tình hình sử dụng thuốc hướng thần trên đối tượng nghiên cứu:

Các nhóm hướng thần được chỉ định
Đường dùng thuốc

Phác đồ đầu tiên được lựa chọn lúc bệnh nhân nhập viện
Thay thuốc trong cùng một nhóm trong quá trình điều trị
Thời điểm thay đổi thuốc trong q trình điều trị

Tính hợp lý về liều dùng trong sử dụng thuốc hướng thần
Tương tác thuốc trong quá trình điều trị

ADR của thuốc hướng thần trong quá trình điều trị

Hiệu quả của thuốc hướng thần trên đối tượng nghiên cứu.
2.4. Xử lý số liệu

Số liệu được thu thập bằng phần mềm Epidata 3.0 và phân tích bằng phần
mềm SPSS 20.0.

Các biến số định tính được trình bày theo tỷ lệ phần trăm (%). Số liệu
được trình bày bằng bảng và vẽ biểu đồ minh họa, số liệu được biểu diễn ở
dạng X ± SD (X: giá trị trung bình và SD: độ lệch chuẩn).

Tiến hành đánh giá tương tác giữa hai thuốc hướng thần và giữa thuốc
hướng thần với các thuốc dùng kèm trong quá trình điều trị. Xác định nguy cơ
và mức độ tương tác thuốc dựa vào phần mềm trực tuyến tại địa chỉ
www.medscape.com.

2.5. Đạo đức trong nghiên cứu

</div>
(30)<div class='page_container' data-page=30>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Chương 3 – KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

3.1. Đặc điểm của bệnh nhân dưới 18 tuổi mắc rối loạn tâm thần điều trị 
nội trú tại VSKTT– Bệnh viện Bạch Mai

3.1.1. Đặc điểm về tuổi và giới của đối tượng nghiên cứu

Biểu đồ 3.1. Tuổi và giới của đối tượng nghiên cứu

Nhận xét: Rối loạn tâm thần ở bệnh nhân dưới 18 tuổi gặp chủ yếu ở độ
tuổi 13-18 (219/257 bệnh nhân chiếm 85,27%), nữ gặp nhiều hơn nam. Tuổi
trung bình là 15,18 ± 2,86 tuổi.

3.1.2. Tiền sử gia đình của đối tượng nghiên cứu mắc bệnh tâm thần 
Bảng 3.1. Tiền sử gia đình của đối tượng nghiên cứu mắc bệnh tâm thần 
Tiền sử gia đình mắc bệnh tâm thần Số bệnh nhân Tỉ lệ %

Có 8 3,11

Khơng 249 96,89

Tổng 257 100,00

Nhận xét: 96,89% bệnh nhân khơng có tiền sử gia đình mắc bệnh tâm
thần.

138

0
20
40
60

80
100
120
140
160

<6 tuổi 6 - 12 tuổi 13-18 tuổi

Số

ện

ân

Nhóm tuổi

</div>
(31)<div class='page_container' data-page=31>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

3.1.3. Các loại rối loạn tâm thần (theo ICD-10) ở đối tượng nghiên cứu

Bảng 3.2. Các loại rối loạn tâm thần ở đối tượng nghiên cứu

Thể lâm sàng Số bệnh nhân Tỉ lệ %

Rối loạn tâm thần thực tổn bao gồm rối loạn

tâm thần triệu chứng

6 2,33

Rối loạn tâm thần và hành vi do sử dụng chất
tác động tâm thần

4 1,56

Tâm thần phân liệt, rối loạn loại phân liệt và các
rối loạn hoang tưởng

84 32,69

Rối loạn cảm xúc 18 7,01

Các rối loạn có liên quan đến stress và rối loạn
dạng cơ thể

57 23,55

Các rối loạn hành vi và cảm xúc thường khởi phát
ở tuổi trẻ em và thanh thiếu niên

88 32,86

Tổng 257 100,00

Nhận xét: Các rối loạn hành vi và cảm xúc thường khởi phát ở tuổi trẻ 
em và thanh thiếu niên chiếm tỉ lệ cao nhất là 32,86%. Rối loạn tâm thần và

hành vi do sử dụng chất tác động tâm thần chiếm tỉ lệ thấp nhất là 1,56%.

Bảng 3.3. Các loại rối loạn tâm thần thực tổn và rối loạn tâm thần và hành vi 
do sử dụng chất tác động tâm thần

Các thể lâm sàng Mã số Số bệnh nhân Tỉ lệ % 
Rối loạn tâm thần thực tổn bao gồm rối loạn tâm thần triệu chứng 
Rối loạn khí sắc (cảm xúc) thực tổn F06.3 6 60,00
Rối loạn tâm thần và hành vi do sử dụng chất tác động tâm thần 
Rối loạn tâm thần và hành vi do sử

</div>
(32)<div class='page_container' data-page=32>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

F16.0 4 40,00

Tổng 10 3,89

Nhận xét: 10/257 (chiếm 3,89%) bệnh nhân mắc rối loạn tâm thần thực
tổn và rối loạn tâm thần, hành vi do sử dụng chất tác động tâm thần.

Bảng 3.4. Tâm thần phân liệt, rối loạn loại phân liệt và các rối loạn hoang tưởng 
Các thể lâm sàng Mã số Số bệnh nhân Tỉ lệ % 
Tâm thần phân liệt thể paranoid F20.0 16 19,05

Rối loạn loại phân liệt F21.0 3 3,57

Rối loạn hoang tưởng F22.0 3 3,57

Rối loạn loạn thần cấp đa dạng
khơng có các triệu chứng của bệnh

tâm thần phân liệt F23.0

42 50,00

Rối loạn loạn thần cấp đa dạng với
triệu chứng của bệnh tâm thần phân

liệt F23.1 13

15,48

Rối loạn phân liệt cảm xúc, loại

hưng cảm F25.0 7 8,33

Tổng 84 100,00

Nhận xét: 84/257 (chiếm 32,69%) bệnh nhân mắc tâm thần phân liệt, rối
loạn loại phân liệt và các rối loạn hoang tưởng. Trong đó, rối loạn loạn thần
khơng có các triệu chứng của tâm thần phân liệt có tỉ lệ mắc cao thứ hai trong
các rối loạn tâm thần (chiếm 16,34%).

Bảng 3.5. Các rối loạn cảm xúc

Các thể lâm sàng Mã số Số bệnh nhân Tỉ lệ % 
Rối loạn cảm xúc lưỡng cực, hiện

</div>
(33)<div class='page_container' data-page=33>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Giai đoạn trầm cảm nhẹ F32.0 13 72,22

Rối loạn trầm cảm tái diễn, hiện tại

giai đoạn nhẹ F33.0 2 11,11

Tổng 18 100,00

Nhận xét: 18/257 bệnh nhân (chiếm 7,01%) mắc các rối loạn cảm xúc.
Bảng 3.6. Rối loạn liên quan đến stress

Các thể lâm sàng Mã số Số bệnh nhân Tỉ lệ %

Rối loạn hoảng sợ F41.0 8 14,04

Phản ứng stress cấp F43.0 3 5,26

Quên phân ly F44.0 44 77,19

Rối loạn cơ thể hóa F45.0 2 3,51

Tổng 57 100,00

Nhận xét: 57/257 bệnh nhân (chiếm 23,55%) mắc các rối loạn liên quan
đến stress như rối loạn hoảng sợ, phản ứng stress cấp, quên phân lý và rối loạn
cơ thể hóa.

Bảng 3.7. Các rối loạn hành vi và cảm xúc thường khởi phát ở tuổi trẻ em và 
thanh thiếu niên

Các thể lâm sàng Mã số Số bệnh nhân Tỉ lệ % 
Rối loạn của hoạt động và chú ý F90.0 2 2,27

Rối loạn hành vi trầm cảm F92.0 86 97,73

Tổng 88 100,00

</div>
(34)<div class='page_container' data-page=34>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

3.1.4. Các bệnh lý mắc kèm ở đối tượng nghiên cứu

Bảng 3.8. Các bệnh lý mắc kèm ở đối tượng nghiên cứu

Bệnh lý mắc kèm Số bệnh nhân (n=28) Tỉ lệ %

Đái tháo đường týp 2 1 0,39

Viêm mũi họng cấp 16 6,23

Sốt xuất huyết 1 0,39

Suy tuyến thượng thận 2 0,78

Tăng huyết áp 1 0,39

Viêm đa cơ 1 0,39

Viêm dạ dày, tá tràng 1 0,39

Viêm gan B 2 0,78

Viêm màng hoạt dịch khớp 2 0,78

Viêm màng não 1 0,39

Nhận xét: Tỉ lệ bệnh nhân mắc các bệnh lý khác ngoài rối loạn tâm thần
là 28/257 (chiếm 10,89%), trong đó viêm mũi họng cấp chiếm tỉ lệ cao nhất
(chiếm 6,23%).

3.1.5. Thời gian nằm viện của đối tượng nghiên cứu

Bảng 3.9. Thời gian nằm viện của đối tương nghiên cứu 
Thời gian nằm viện Số bệnh nhân Tỉ lệ %

≤ 1 tuần 49 19,07

Từ 1 đến 2 tuần 77 29,96

2-4 tuần 95 36,96

>4 tuần 36 14,01

𝐗 ± SD 17,04 ± 11,27

</div>
(35)<div class='page_container' data-page=35>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

3.2. Tình hình sử dụng thuốc hướng thần ở bệnh nhân dưới 18 tuổi mắc 
rối loạn tâm thần điều trị nội trú tại VSKTT – Bệnh viện Bạch Mai

3.2.1. Thuốc hỗ trợ điều trị các triệu chứng tâm thần

Bảng 3.10. Các nhóm thuốc hướng thần được chỉ định

Nhóm thuốc

hướng thần Hoạt chất Hàm lượng Số lượt dùng Tỷ lệ %

An thần kinh

Haloperidol 5mg/ống 104 40,47

Olanzapin 10mg/viên 90 35,02

Risperidon 2mg/viên 78 30,35

Quetiapin 50/150/200mg

/viên 98 38,13

Chlorpromazin 25mg/ống 4 1,56

Clozapin 100mg/viên 18 7,00

Chống trầm
cảm

Sertralin 50mg/viên 95 36,96

Levopromazin 25mg/viên 2 0,78

Mirtazapin 30mg/viên 6 2,33

Fluvoxamin 100mg/viên 12 4,67

Paroxetin 20mg/viên 1 0,39

Fluoxetin 20mg/viên 1 0,39

Bình thần

Diazepam

10mg/ống 102 39,69

5mg/viên 127 49,42

Phenobarbital 100mg/ống 4 1,56

Etifoxin 50mg/viên 3 1,17

Propranolol 40mg/viên 4 1,56

</div>
(36)<div class='page_container' data-page=36>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

và dẫn suất 500mg/viên 49

Oxcarbazepin

150/300mg/

viên 3 1,17

Carbamazepin 200mg/viên 1 0,39

Nhận xét: Thuốc an thần kinh là thuốc hướng thần có tỉ lệ sử dụng cao
nhất, trong đó haloperidol chiếm tỉ lệ cao nhất (104/257 bệnh nhân, chiếm
40,47%). Thuốc chỉnh khí sắc chiếm tỉ lệ sử dụng thấp nhất, trong đó axit
valproic và dẫn suất được sử dụng nhiều nhất (49/257 bệnh nhân, chiếm
19,07%). Đa số các thuốc hướng thần được sử dụng đường uống (214/802,
chiếm 73,32%). Một số thuốc dùng đường tiêm như haloperidol, diazepam,…
chiếm 26,68%.

Bảng 3.11. Phác đồ đầu tiên được lựa chọn lúc bệnh nhân nhập viện đối với 
rối loạn tâm thần thực tổn và rối loạn tâm thần và hành vi do sử dụng chất tác

động tâm thần

Thể lâm sàng Phác đồ Số bệnh

nhân

Tỉ lệ 
% 
Rối loạn tâm thần thực tổn bao gồm rối loạn tâm thần triệu chứng 
Rối loạn khí sắc (cảm xúc)

thực tổn

ATK+BT 3 50,00

ATK+BT+KS 3 50,00

Rối loạn tâm thần và hành vi do sử dụng chất tác động tâm thần 
Rối loạn tâm thần và hành vi

do sử dụng các chất gây ảo
giác (Nhiễm độc cấp)

CTC+ATK 2 50,00

CTC+BT 2

</div>
(37)<div class='page_container' data-page=37>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Bảng 3.12. Phác đồ đầu tiên được lựa chọn lúc bệnh nhân nhập viện đối với

tâm tần phân liệt, rối loạn phân liệt và với rối loạn hoang tưởng

Thể lâm sàng Phác đồ Số bệnh

nhân

Tỉ lệ 
%

Tâm thần phân liệt thể
paranoid

ATK+BT 13 81,25

ATK 1 6.25

ATK+KS 2 12,50

Rối loạn loại phân liệt ATK+BT 2 66,67

ATK 1 33,33

Rối loạn hoang tưởng ATK+BT 3 100,00

Rối loạn loạn thần cấp đa dạng
có hoặc khơng có các triệu
chứng của bệnh tâm thần phân
liệt

ATK+BT 42 76,36

CTC+BT 9 16,36

BT 4

7,28
Rối loạn phân liệt cảm xúc,

loại hưng cảm

ATK+BT 4 57,14

ATK+KS+BT 1 14,29

ATK 2 28,57

Nhận xét: Phác đồ đầu tiên được lựa chọn nhiều nhất lúc bệnh nhân nhập
viện đối với tâm tần phân liệt, rối loạn phân liệt và với rối loạn hoang tưởng là
phác đồ phối hợp hai thuốc an thần kinh và bình thần (chiếm 76,16%).

Bảng 3.13. Phác đồ đầu tiên được lựa chọn lúc bệnh nhân nhập viện đối với 
rối loạn cảm xúc

Thể lâm sàng Phác đồ Số bệnh

nhân

Tỉ lệ 
% 
Rối loạn cảm xúc lưỡng cực,

hiện tại giai đoạn hưng cảm
nhẹ

ATK+BT+KS 2 66,67

ATK+CTC 1

</div>
(38)<div class='page_container' data-page=38>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Giai đoạn trầm cảm nhẹ

CTC+ATK 6 46,15

CTC+ATK+BT 4 30,77

ATK+BT 3 23,08

Rối loạn trầm cảm tái diễn,
hiện tại giai đoạn nhẹ

CTC+ATK 1 50,00

CTC+ATK+BT 1 50,00

Nhận xét: Phác đồ đầu tiên được lựa chọn nhiều nhất lúc bệnh nhân nhập
viện đối với rối loạn cảm xúc là phác đồ phối hợp thuốc chống trầm cảm và an
thần kinh (chiếm 44,44%).

Bảng 3.14. Phác đồ đầu tiên được lựa chọn lúc bệnh nhân nhập viện đối với 
các rối loạn liên quan đến stress

Thể lâm sàng Phác đồ Số bệnh

nhân

Tỉ lệ 
%

Rối loạn hoảng sợ CTC+BT 2 25,00

CTC+ATK 2 25,00

CTC 1 12,50

KS+ATK 2 25,00

KS+ATK+BT 1 12,50

Phản ứng stress cấp CTC+ATK+BT 1 33,33

CTC+ATK 1 33,33

BT 1 33,33

Quên phân ly BT 26 59,08

BT+CTC+ATK 5 11,36

CTC 6 13,64

CTC+ATK 2 4,55

</div>
(39)<div class='page_container' data-page=39>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

CTC+BT 2 4,55

Rối loạn cơ thể hóa CTC+BT 1 50,00

CTC 1 50,00

Nhận xét: Phác đồ đầu tiên được lựa chọn nhiều nhất lúc bệnh nhân nhập 
viện đối với các rối loạn liên quan đến stress là phác đồ một thuốc bình thần
(chiếm 45,61%).

Bảng 3.15. Phác đồ đầu tiên được lựa chọn lúc bệnh nhân nhập viện đối với 
rối loạn hành vi trầm cảm

Thể lâm sàng Phác đồ Số bệnh

nhân

Tỉ lệ 
% 
Rối loạn hành vi trầm cảm CTC+ATK+BT 15 17,44

CTC+ATK 7 8,14

ATK+BT 33 37,50

ATK 10 38,37

CTC 2 2,33

BT 4 4,66

ATK+KS+BT 6 6,98

CTC+BT 8 9,09

ATK+CTC+BT+KS 1 1,14

</div>
(40)<div class='page_container' data-page=40>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Bảng 3.16. Thay thuốc cùng nhóm trong q trình điều trị

Nhóm thuốc 
hướng thần

Số 
lượt

Thuốc ban 
đầu

Thuốc thay 
thế

Tỷ lệ 
%

Tổng

An thần kinh

28 Haloperidol Olanzapin 24,35 105
lượt
(91,30

41 Risperidon 35,64

18 Quetiapin 15,65

1 Chlorpromazin 0,87

6 Risperidon Haloperidol 5,22

5 Olanzapin 4,35

1 Quetiapin 0,87

4 Olanzapin Haloperidol 3,48
1 Risperidon Quetiapin 0,87

Chống trầm cảm

3 Sertralin Fluvoxamin 1,74 5 lượt
(4,35%

)
2 Fluvoxamin Sertralin

2.61

Bình thần 5

Diazepam Etifoxin

4,35

5 lượt
(4,35%

)

Tổng 100,00 115

</div>
(41)<div class='page_container' data-page=41>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Biểu đồ 3.2. Thời điểm thay đổi thuốc trong cùng nhóm trong q trình điều trị

Nhận xét: Hơn một nửa (chiếm 54,29%) thuốc an thần kinh bị thay thế
vào tuần đầu tiên. Nhóm bình thần và chống trầm cảm đều có sự thay thế thuốc
sau 4 tuần sử dụng.

1 0 0

1 2 0

2 1

0
11

1 2 0

0
10
20
30
40
50
60

Thuốc an thần kinh Thuốc bình thần Thuốc chống trầm cảm Thuốc điều chỉnh khí sắc

Số

lư

ợt

Nhóm thuốc

</div>
(42)<div class='page_container' data-page=42>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Bảng 3.17. Tính hợp lý về liều dùng trong sử dụng thuốc hướng thần

Nhóm 
thuốc 
hướng 
thần

Hoạt chất Số 
lượt

sử 
dụng

Số lần sử 
dụng phù 
hợp với 
khuyến 
cáo 
Tỷ lệ

%

Liều khuyến cáo 
trên đối tượng trẻ

em và vị thành 
niên (mg/ngày)

[4, 9, 23]

An
thần
kinh

Haloperidol

104 98 94,23

Trẻ em:
0,5-0,6mg/ngày
Vị thành niên:

0,5-16mg/ngày 
Olanzapin 90 86 95,56 2,5mg-10mg/ngày
Risperidon 78 71 91,03 1-3mg/ngày

Quetiapin 98 97 98,98 25-500mg/ngày
Chlorpromazin 4 4 100,00 50-200mg/ngày

Clozapin

18 17 94,44

Không chỉ định
cho trẻ em.
Với trẻ vị thành
niên<600mg/ngày

Chống
trầm
cảm

Sertralin 95 95 100,00 25-200mg/ngày

Levopromazin

2 2 100,00

Liều thơng thường
có thể từ 50 -
300mg/ngày. Trẻ

em dưới 12 tuổi
không được vượt
quá 40 mg/ngày.
Mirtazapin 6 6 100,00 15-45mg/ngày
Fluvoxamin

</div>
(43)<div class='page_container' data-page=43>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

300mg/ngày)

Paroxetin 2 2 100,00 10-60mg/ngày
Fluoxetin

1 1 100,00

5-12 tuổi: <10mg
13-18 tuổi: <20mg

Bình
thần

Diazepam 229 229 100,00 4-40mg/ngày
Phenobarbital

4 4 100,00

Thấp hơn liều
người lớn, liều

1-4mg/kg/ngày
Etifoxin 3 3 100,00 50-150mg/ngày

Propranolol

4 3 75,00

Bắt đầu với liều
20-30mg/ngày và

chỉnh liều

Chỉnh
khí sắc

Axit valproic

và dẫn suất 49 42 85,71

500-1500mg/ngày
(10-60mg/kg/ngày)
Oxcarbazepin

3 2 66,67

Thấp hơn liều
người lớn,
6-71mg/kg/ngày

Carbamazepin 1 0 0,00 400-1600mg

</div>
(44)<div class='page_container' data-page=44>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

3.2.2. Đánh giá tính an tồn và hiệu quả trong q trình điều trị

Bảng 3.18. Tương tác thuốc trong quá trình điều trị 
Thuốc 1 Thuốc 2 Mức độ Tương tác Số

bệnh 
nhân

Tỷ lệ

%

Diazepam Olanzapin Sử dụng
thận trọng,
cần theo dõi

Tăng cường
tác dụng an
thần

33 12,84

Diazepam Clozapin Sử dụng
thận trọng,
cần theo dõi

Rối loạn hô
hấp và chức
năng tim
mạch

4 1,56

Diazepam Fluvoxamin Sử dụng
thận trọng,
cần theo dõi

Tăng cường
tác dụng
thơng qua ức

chế enzyme
chuyển hóa
thuốc

4 1,56

Haloperidol Sertralin Sử dụng
thận trọng,
cần theo dõi

Tăng cường
tác dụng
thông qua ức
chế enzyme
chuyển hóa
thuốc

10 3,89

Haloperidol Mirtazapin Sử dụng
thận trọng,
cần theo dõi

Tăng cường
tác dụng an
thần

2 0,78

Tổng 53 20,62

</div>
(45)<div class='page_container' data-page=45>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

được theo dõi, trong đó tương tác giữa diazepam và olanzapin có tỉ lệ lớn nhất
(chiếm 12,84%).

Bảng 3.19. Các ADR của thuốc hướng thần trong q trình điều trị 
Thuốc nghi

ngờ

Nhóm 
thuốc

Các ADR Số lượt 
ADR

Tỷ lệ % Tổng

Olanzapin,
risperdion,
quetiapin,
chlorpromazin
An thần
kinh

Êm dịu, ngủ
nhiều

6 5,04

63
(chiếm
24,51%)
Haloperidol,
clozapin
Co giật

2 1,68

Chlorpromazin Hạ huyết áp tư

thế đứng 1 0,84

Olanzapin Kháng

cholinergic 1 0,84

Haloperidol Ngoại tháp 53 46,22

Sertralin,
levopromazin

Chống

trầm cảm Bồn chồn/ khó ngủ 19 15,97

20
(7,78%)

Kháng

cholinergic 0 0

Fluoxetin Buồn nôn/tiêu

chảy 1 0,84

Êm dịu, ngủ

nhiều 0 0

Diazepam Bình thần Lo lắng, bồn
chồn, kích
động

33 27,73

</div>
(46)<div class='page_container' data-page=46>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Nhận xét: ADR của thuốc hướng thần được phát hiện thấy trên 119/257
bệnh nhân (chiếm 46,30%). Trong bốn nhóm, tỉ lệ gây ra ADR của thuốc an
thần kinh là cao nhất (chiếm 24,51%), điển hình là hội chứng ngoại tháp với
các triệu chứng cứng hàm, chảy dãi và rối loạn trương lực cơ cấp. Có 33/119
(chiếm 12,84%) bệnh nhân gặp ADR khi sử dụng thuốc bình thần và 20/119
(chiếm 7,78%) gặp ADR khi sử dụng thuốc chống trầm cảm. Tỉ lệ gây ra ADR
của thuốc chỉnh khí sắc là thấp nhất (chiếm 1,17%).

Bảng 3.20. Hiệu quả điều trị trên đối tượng nghiên cứu

Khỏi Đỡ (giảm) Không đổi Nặng hơn Tử vong

Số bệnh nhân 0 256 1 0 0

Tỉ lệ % 0 99,61 0,39 0 0

Nhận xét: Tỉ lệ bệnh nhân thuyên giảm trước khi ra viện là 99,61%,
khơng có trường hợp nào khỏi, nặng hơn hoặc tử vong.

Axit valproic Chỉnh khí
sắc

Chóng mặt,

suy nhược 1 0,84

3
(1,17%)
Rối loạn tiêu

hóa 2 1,68

</div>
(47)<div class='page_container' data-page=47>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Chương 4 – BÀN LUẬN

4.1. Đặc điểm của bệnh nhân dưới 18 tuổi mắc rối loạn tâm thần điều trị 
nội trú tại VSKTT - Bệnh viện Bạch Mai

Nhóm tuổi từ 13-18 (trẻ vị thành niên) có tỉ lệ mắc rối loạn tâm thần cao
nhất (chiếm 85,27%), trong khi trẻ dưới 5 tuổi (trẻ trước tuổi đi học) chiếm tỉ
lệ thấp nhất là 0,78%. Theo WHO, trẻ trong độ tuổi từ 10-19 có tỉ lệ mắc rối
loạn tâm thần là 16% [62]. Tỉ lệ này ở trẻ em là từ 1-5 tuổi là 16-18% [57]. Như

vậy, kết quả nghiên cứu chênh lệch so với thống kê sẵn có. Điều này có thể
được giải thích bởi một số yếu tố như di truyền, vị trí địa lý, thu nhập bố mẹ,
giáo dục từ gia đình [36]. Ở khoảng tuổi từ 2-5 tuổi, khơng có trẻ nữ mắc rối
loạn tâm thần, trong khi có 2 trẻ nam mắc rối loạn tăng động giảm chú ý. Kết
quả phù hợp với thống kê dịch tễ, đối với loại rối loạn này tỉ lệ nam/nữ dao
động từ 2/1 đến 9/1 [3].

Đa số bệnh nhân không có tiền sử gia đình mắc bệnh tâm thần
(96,90%). Một số các rối loạn tâm thần có liên quan đến yếu tố di truyền như
rối loạn tăng động giảm chú ý, tâm thần phân liệt, rối loạn học tập,…[9].
Rối loạn hành vi trầm cảm (33,46%) chiếm tỉ lệ cao nhất trong các rối
loạn tâm thần trên đối tượng ≤ 18 tuổi tại VSKTT – Bệnh viện Bạch Mai. Tỉ lệ
này trong các nghiên cứu cộng đồng trên trẻ em là 23,2% đến 33,5% ở New
Zealand, 19% đến 43,3% ở Oregon [41]. Xếp thứ 2 trong các rối loạn tâm thần
gặp trên đối tượng nghiên cứu là rối loạn loạn thần khơng có các triệu chứng
của tâm thần phân liệt (16,34%). Rối loạn tâm thần chiếm tỉ lệ thấp nhất là rối
loạn cơ thể hóa, rối loạn của hoạt động và chú ý, rối loạn trầm cảm tái diễn gia
đoạn nhẹ ( chiếm 0,78%).

</div>
(48)<div class='page_container' data-page=48>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

4.2. Tình hình sử dụng thuốc hướng thần ở bệnh nhân rối loạn tâm thần 
dưới 18 tuổi tại VSKTT – Bệnh viện Bạch Mai

</div>
(49)<div class='page_container' data-page=49>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

an thần kinh thế hệ thứ hai, chênh lệch là 2,34%). Xét về tổng số, thuốc an thần
kinh thế hệ hai được chỉ định nhiều hơn thế hệ thứ nhất. Tuy nhiên, tại VSKTT
– Bệnh viện Bạch Mai, haloperidol vẫn thường là lựa chọn đầu trong phác đồ
điều trị có sử dụng thuốc an thần kinh (66,36%), mặc dù tỉ lệ bị thay thế trong
tuần đầu tiên là lớn nhất do ADR. Axit valproic thuộc nhóm chỉnh khí sắc, chỉ
định trong các trường hợp hưng cảm cấp diễn, điều trị duy trì các rối loạn cảm

xúc [3]. Các thử nghiệm mở và tổng quan hồi cứu những thay đổi trong từng
thời kì ở trẻ rối loạn lưỡng cực khởi phát sớm gợi ý rằng axit valproic hiệu quả
trong điều trị hưng cảm trẻ em [9], tuy nhiên, tỉ lệ đáp ứng giả dược cũng ở
mức cao, đòi hỏi sự thận trọng khi diễn giải kết quả của các thử nghiệm nhãn
mở. Hiện tại, dữ liệu hỗ trợ về hiệu quả và tính an toàn của thuốc trong điều trị
rối loạn lưỡng cực ở trẻ em và thanh thiếu niên còn hạn chế, cần phải tiến hành
thêm những nghiên cứu lâm sàng, mù đơi, có đối chứng [10].

Đa số các thuốc hướng thần được sử dụng đường uống (chiếm 73,32%).
Tỉ lệ sử dụng đường tiêm là 26,68%. Các yếu tố quyết định trong lựa chọn chế
phẩm thuốc bao gồm trạng thái bệnh, tuổi, liệu pháp điều trị đang tiến hành và
khả năng có sẵn của dạng thuốc dự kiến [4]. Theo kết quả nghiên cứu, tuổi
trung bình của đối tượng nghiên cứu là 15,18 ± 2,86, vì vậy các chức năng ảnh
hưởng đến dược động học và dược lực học của thuốc đã gần như hoàn thiện so
với người lớn. Sử dụng theo đường uống với ưu điểm dễ thực hiện với hầu hết
các đối tượng, tuy nhiên khó phân liều chính xác theo lứa tuổi. Đường tiêm với
ưu điểm phân liều chính xác, ưu tiên trong các trường hợp bệnh nặng, cấp tính
và khơng uống được thuốc [4]. Trong các rối loạn tâm thần, bệnh nhân thường
có hành vi chống đối, không hợp tác, vứt thuốc, nên sử dụng đường tiêm trong
một số trường hợp là cần thiết.

</div>
(50)<div class='page_container' data-page=50>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

ích điều trị sớm của việc sử dụng cả hai loại thuốc trong giai đoạn có loạn thần
[40]. Vì vậy, cần cân nhắc giữa lợi ích và nguy cơ thực tế trên lâm sàng để đưa
ra quyết định chỉ định.

Về tỉ lệ thay thuốc, thuốc an thần kinh có tỉ lệ lớn nhất (91,30%), trong
đó hầu hết là chuyển từ một FGA sang một SGA. Các lý do thay thuốc an thần
kinh chủ yếu là do ADR hoặc không đạt được hiệu quả điều trị. Các chiến lược
thay thuốc được áp dụng bao gồm: Dừng đột ngột và thay thuốc khác; dần dần

chuyển đổi (điều chỉnh chậm liều lượng của thuốc hiện tại, với việc điều chỉnh
chậm liều lượng của loại thuốc mới); hoặc sử dụng đồng thời thuốc mới và
thuốc cũ, tiếp theo là điều chỉnh giảm liều lượng của thuốc. Tuy nhiên, không
có chiến lược nào trong số này được chứng minh vượt trội hơn về mặt hiệu quả
hoặc sự an tồn và chiến lược chuyển đổi phụ thuộc vào tình trạng lâm sàng
[30]. Bên cạnh đó, thuốc chống trầm cảm và bình thần đều có tỉ lệ thay thế là
4,35%. Trong khi thuốc chỉnh khí sắc khơng bị thay thế bởi một thuốc cùng
nhóm trong q trình điều trị. Việc thay đổi thuốc cần được thận trọng vì lợi
ích và rủi ro của một thay đổi điều trị là khơng thể đốn trước. Khi gặp ADR
của thuốc, trước khi có quyết định thay đổi cần cân nhắc giữa lợi ích của thuốc
trong việc kiểm soát các triệu chứng và nguy cơ về mức độ nghiêm trọng của
ADR [30].

Về tính hợp lý của liều dùng, tỉ lệ bệnh nhân được chỉ định liều phù hợp
với hướng dẫn cũng như một số các thử nghiệm lâm sàng [4, 9, 23] về liều dùng
cho đối tượng trẻ em và vị thành niên cao. Tuy nhiên, một số trường hợp xảy
ra tình trạng liều dùng cao hơn hoặc thấp hơn so với khuyến cáo. Liều cao hơn
có thể đạt đến liều gây độc, liều thấp hơn sẽ không đạt tác dụng điều trị. Trẻ
em không phải là người lớn thu nhỏ, việc áp dụng liều dùng còn phụ thuộc vào
cá thể hóa điều trị trong việc đáp ứng thuốc và thể trạng của người Việt Nam
so với các nghiên cứu nước ngoài.

</div>
(51)<div class='page_container' data-page=51>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

quả đối với rối loạn trầm cảm cũng như trầm cảm kháng trị [49, 58]. Vì vậy,
trong từng trường hợp, cần đánh giá lợi ích và nguy cơ của can thiệp.

Về ADR của thuốc hướng thần, tỉ lệ phát hiện là 119/257 bệnh nhân
(chiếm 46,30%). Theo kết quả của dự án theo dõi ADR trên đối tượng dưới 15
tuổi năm 2001 tại 63 bệnh viện Hoa Kỳ, tỉ lệ trẻ gặp ADR trong quá trình sử
dụng thuốc là 0,2% [43]. Như vậy có thể thấy, tỉ lệ gây ra ADR của thuốc hướng

thần nói chung rất cao.Trong các ADR xảy ra trên đối tượng nghiên cứu, tỉ lệ
gây ra ADR của thuốc an thần kinh là cao nhất (chiếm 24,51%), tiếp đến là
thuốc bình thần chiếm 12,84%, thuốc chống trầm cảm chiếm 7,78%. Tỉ lệ gây
ra ADR của thuốc chỉnh khí sắc là thấp nhất (chiếm 1,17%). Nhận thấy ADR
của thuốc an thần kinh là rất cao so với các nhóm cịn lại, địi hỏi phải có những
những hướng dẫn cụ thể về biện pháp phịng ngừa cũng như xử trí khi gặp ADR
do nhóm thuốc này gây ra. Tuy nhiên, trong vài năm gần đây, thuốc an thần
kinh ngày càng trở nên phổ biến trong điều trị nhiều rối loạn sức khỏe tâm thần
ở trẻ em và thanh thiếu niên, mà không được hỗ trợ bởi dữ liệu khoa học nghiêm
ngặt [52]. Số lượng thuốc an thần kinh được chỉ định tăng lên trong khi độ tuổi
mắc bệnh giảm xuống [25]. Đối với thuốc an thần kinh, rủi ro và lợi ích có thể
khá khác nhau giữa trẻ em và người lớn [48]. Vấn đề về tính an toàn phần lớn
chưa được giải quyết mặc dù đã có bằng chứng từ các thử nghiệm lâm sàng cấp
tính về việc tăng nhạy cảm với ADR ở trẻ em [15]. Về mức độ nghiêm trọng
của của ADR, 55/119 bệnh nhân (chiếm 46,22%) có mức độ ADR nặng như
tăng trương lực cơ cấp, co giật, kích động, trong đó 100% gây ra bởi thuốc an
thần kinh. Điều này có thể ảnh hưởng tới tính mạng của người bệnh. Nếu có
kèm theo sốt cao và rối loạn thần kinh thực vật, tỉ lệ tử vong có thể lên đến 20%
tổng số trường hợp [4]. Biện pháp xử trí các ADR nặng bao gồm ngừng/thay
thuốc an thần kinh và sử dụng thuốc điều trị triệu chứng. Điều này, một lần nữa
nhấn mạnh việc chỉ định hợp lý và sử dụng an toàn các thuốc an thần kinh, ln
cảnh giác đề phịng và kịp thời phát hiện xử trí ADR là rất quan trọng.

</div>
(52)<div class='page_container' data-page=52>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

nhóm đối tượng nghiên cứu là 21,40%. Tuy nhiên, tỉ lệ khỏi bệnh khi xuất viện
là 0,00%. Theo hướng dẫn điều trị về các rối loạn tâm thần, ngồi các biện pháp
hóa dược, cần phải kết hợp với các liệu pháp tâm lý [9]. Tuy nhiên, liệu pháp
chỉ dùng thuốc hướng thần đang tăng lên (44,1% tới 57,4%) trong khi liệu pháp
kết hợp tâm lý và thuốc hướng thần lại giảm xuống (40,0% còn 32,1%) [26],
mặc dù hiệu quả của liệu pháp tâm lý đã được chỉ ra trong nhiều nghiên cứu.

Như vậy, với tỉ lệ 99,61% bệnh nhân thuyên giảm trước khi xuất viện, chứng
tỏ các phác đồ sử dụng tại VSKTT – Bệnh viện Bạch Mai là có hiệu quả. Tuy
nhiên, ngồi liệu pháp hóa dược, liệu pháp kết hợp với liệu pháp tâm lý nên là
mục tiêu nghiên cứu tiếp theo để đánh giá tính hiệu quả, mức độ áp dụng và
phổ biến tại cộng đồng.

</div>
(53)<div class='page_container' data-page=53>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

KẾT LUẬN

1. Đặc điểm của bệnh nhân dưới 18 tuổi mắc rối loạn tâm thần điều trị 
nội trú tại VSKTT - Bệnh viện Bạch Mai

- Độ tuổi có tỉ lệ mắc rối loạn tâm thần lớn nhất là 13-18 tuổi, tỉ lệ nữ
mắc nhiều hơn nam.

- Trung bình số ngày nằm viện là 17,04 ± 11,27 ngày.

- Đa số bệnh nhân khơng có tiền sử gia đình mắc bệnh tâm thần.

- Rối loạn hành vi trầm cảm chiếm tỉ lệ cao nhất ở trẻ em và trẻ vị thành
niên.

- Tỉ lệ bệnh nhân mắc các bệnh lý khác ngoài rối loạn tâm thần là
28/257, đa số là các bệnh lý cấp mức độ nhẹ, điển hình là viêm mũi họng cấp.
2. Về tình hình sử dụng thuốc hướng thần ở bệnh nhân dưới 18 tuổi mắc 
rối loạn tâm thần điều trị nội trú tại VSKTT – Bệnh viện Bạch Mai

- Thuốc an thần kinh có tỉ lệ chỉ định cao nhất, trong khi thuốc chỉnh
khí sắc chiếm tỉ lệ sử dụng thấp nhất.

- Phác đồ phối hợp 2 thuốc được dùng phổ biến nhất lúc bệnh nhân nhập
viện. Hai thuốc hay được kết hợp nhất là thuốc an thần kinh và thuốc bình thần.

- Số lượt xuất hiện tương tác thuốc là 53/257 bệnh nhân, chiếm 20,62%.
Trên lý thuyết, các tương tác đều ở mức độ sử dụng thận trọng và cần được theo
dõi, trong đó tương tác giữa diazepam và olanzapin có tỉ lệ lớn nhất (12,84%).
- Về tỉ lệ thay thuốc cùng nhóm, thuốc an thần kinh chiếm tỉ lệ lớn nhất,
trong đó hầu hết là chuyển từ một FGA sang một SGA trong tuần đầu tiên với
nguyên nhân chủ yếu là ADR.

- 46,30% bệnh nhân gặp phải ADR khi sử dụng thuốc hướng thần. Tỉ lệ
ADR của thuốc an thần kinh là cao nhất, điển hình là hội chứng ngoại tháp với
các triệu chứng cứng hàm, chảy dãi và rối loạn trương lực cơ cấp.

- Tỉ lệ số bệnh nhân được chỉ định liều phù hợp với khuyến cáo lớn hơn
85,71%.

</div>
(54)<div class='page_container' data-page=54>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

ĐỀ XUẤT

</div>
(55)<div class='page_container' data-page=55>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếng việt

1. Nguyễn Lan Anh(2016), Nghiên cứu về hình sử dụng thuốc hướng thần trên

bệnh nhân rối loạn lưỡng cực tại Bệnh viện tâm thần trung ương 1, Đại

học Dược Hà Nội.

2. Bộ môn Dược lý - Trường Đại học Y Hà Nội(2012), Dược lý học lâm sàng, 
Nhà xuất bản Y học Hà Nội.

3. Bộ môn Tâm thần, Trường Đại học Y Hà Nội(2016), Giáo trình bệnh học

Tâm thần, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.

4. Bộ Y tế(2018), Dược thư Quốc Gia Việt Nam, Hà Nội.

5. Nguyễn Thành Hải và cộng sự(2018), “Thực trạng sử dụng thuốc trên bệnh
nhân trầm cảm tại Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia – Bệnh viện Bạch
Mai ”, Khoa học Đại học Quốc Gia Hà Nội, 31(1), 114-119.

6. Lê Thị Hằng(2008), Đánh giá tác dụng không mong muốn ngoại tháp trên

bệnh nhân sử dụng thuốc an thần kinh tại VSKTT – Bệnh viện Bạch Mai,

Đại học Dược Hà Nội.

7. PGS. TS Mai Tất Tố và TS. Vũ Thị Trâm(2006), Giáo trình Dược lâm sàng

dùng trong đào tạo dược sĩ đại học, Bộ Y tế.

8. Unicef và Bộ Lao động –Thương binh và Xã hội Việt Nam(2018), “Sức khoẻ
tâm thần và tâm lý xã hội của trẻ em và thanh niên tại một số tỉnh và
thành phố ở Việt Nam”.

9. PGS.TS Nguyễn Kim Việt(2013), Tóm lược Tâm thần học trẻ em và thanh

thiếu niên, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.

Tiếng anh

10. Azorin, J. M. and Findling, R. L.(2007), “Valproate use in children and
adolescents with bipolar disorder”, CNS Drugs, 21(12), 1019-33.

11. Bennett, K., Manassis, K., Duda, S. et al.(2016), “Treating child and 
adolescent anxiety effectively: Overview of systematic reviews”, Clin

Psychol Rev, 50), 80-94.

</div>
(56)<div class='page_container' data-page=56>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Child & Adolescent Psychiatry, 56(10), S135.

13. Connor, D. F., Fletcher, K. E., and Wood, J. S.(2001), “Neuroleptic-related
dyskinesias in children and adolescents”, J Clin Psychiatry, 62(12), 
967-74.

14. Correll, C. U.(2007), “Weight gain and metabolic effects of mood
stabilizers and antipsychotics in pediatric bipolar disorder: a systematic
review and pooled analysis of short-term trials”, J Am Acad Child

Adolesc Psychiatry, 46(6), 687-700.

15. Correll, C. U.(2007), “Acute and long-term adverse effects of
antipsychotics”, CNS Spectr, 12(12 Suppl 21), 10-4.

16. De Hert, Marc, Dobbelaere, M, Sheridan, EM et al.(2011), “Metabolic and

endocrine adverse effects of second-generation antipsychotics in
children and adolescents: a systematic review of randomized, placebo
controlled trials and guidelines for clinical practice”, European

Psychiatry, 26(3), 144-158.

17. Dibue, M., Kamp, M. A., Alpdogan, S. et al.(2013), “Cav 2.3 (R-type) 
calcium channels are critical for mediating anticonvulsive and
neuroprotective properties of lamotrigine in vivo”, Epilepsia, 54(9), 
1542-50.

18. Elizabeth F, Frank M.Bali (2007), Chapter 23. Drug therapy in neonates

and pediatric patients, Principles of Clinical Pharmacology, New York.

19. Ferguson, James M.(2001), “SSRI Antidepressant Medications: Adverse
Effects and Tolerability”, Primary care companion to the Journal of

clinical psychiatry, 3(1), 22-27.

20. Gideon, K(2012), Chapter 59. Special Aspects of Perinatal & Pediatric

pharmacology, Basic & Clinical Pharmacology 12th, Mc Graw Hill Medical,

New York.

21. Gilbert, D. L.(2008), “Drug-induced movement disorders in children”, Ann

N Y Acad Sci, 1142), 72-84.

22. Glassman, A. H. và Bigger, J. T., Jr.(2001), “Antipsychotic drugs:
prolonged QTc interval, torsade de pointes, and sudden death”, Am J

</div>
(57)<div class='page_container' data-page=57>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

23. Glenn S. Hirsch, MD và Keith S. Ditkowski, MD(2018), Dosing and

Monitoring: Children and Adolescents, Psychopharmacology, USA.

24. Hagino, O. R., Weller, E. B., Weller, R. A. et al.(1995), “Untoward effects 
of lithium treatment in children aged four through six years”, J Am Acad

Child Adolesc Psychiatry, 34(12), 1584-90.

25. Harrison, Joyce Nolan, Cluxton-Keller, Fallon, and Gross, Deborah(2012),
“Antipsychotic medication prescribing trends in children and
adolescents”, Journal of Pediatric Health Care, 26(2), 139-145.

26. Harvey, Allison G. và Gumport, Nicole B.(2015), “Evidence-based
psychological treatments for mental disorders: modifiable barriers to
access and possible solutions”, Behaviour research and therapy, 68), 
1-12.

27. Hollis, C (2015), “Schizophrenia in children and adolescents”, BJPsych

Advances, 21(5), 333-341.

28. Ipser, J. C., Stein, D. J., Hawkridge, S. et al.(2009), “Pharmacotherapy for 
anxiety disorders in children and adolescents”, Cochrane Database Syst

Rev,(3), Cd005170.

29. Iyasu S., Dianne Murphy M. (2007), Chapter 40: Pharmacovigilance in

Peadiatrics", Pharmacovigilance 2nd, John Wiley & Sons Ltd, England.

30. K., Brian, Alldredge, and C, Robin L.(2013), Applied Therapeutics – The

clinical Use of Drug, Lippincott Williams & Wilkins USA.

31. Kessler, Ronald C, Amminger, G Paul, Aguilar‐Gaxiola, Sergio et

al.(2007), “Age of onset of mental disorders: a review of recent

literature”, Current opinion in psychiatry, 20(4), 359.

32. Ketan Dhansukhlal Vyas, Wajid Sajjad Jafri, Ashok Krishna
Kulkarni(1998), “Process for preparing carbamazepine from
iminostilbene”, U.S. Patent US6245908).

33. Kinon, B. J., Gilmore, J. A., Liu, H. et al.(2003), “Hyperprolactinemia in 
response to antipsychotic drugs: characterization across comparative
clinical trials”, Psychoneuroendocrinology, 28 Suppl 2), 69-82.

34. Kodish, Ian, Rockhill, Carol, and Varley, Chris(2011), “Pharmacotherapy
for anxiety disorders in children and adolescents”, Dialogues in clinical

</div>
(58)<div class='page_container' data-page=58>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

35. Kryzhanovskaya, L., Schulz, S. C., McDougle, C. et al.(2009), “Olanzapine 
versus placebo in adolescents with schizophrenia: a 6-week, randomized,
double-blind, placebo-controlled trial”, J Am Acad Child Adolesc

Psychiatry, 48(1), 60-70.

36. Lawrence, David, Johnson, Sarah, and Hafekost, Jennifer(2015), The

Mental Health of Children and Adolescents, Commonwealth of

Australia, Australia.

37. Luedtke, Sherry A.(2006), Pediatric and Neonatal Therapy, Textbook of

Therapeutics: drug and disease management 8th, Lippincott Wiliams &

Wilkins, New York.

38. March, J. S., Biederman, J., Wolkow, R. et al.(1998), “Sertraline in children 
and adolescents with obsessive-compulsive disorder: a multicenter
randomized controlled trial”, Jama, 280(20), 1752-6.

39. Mazza, M., Della Marca, G., Di Nicola, M. et al.(2007), “Oxcarbazepine 
improves mood in patients with epilepsy”, Epilepsy Behav, 10(3), 
397-401.

40. McLeod, M. C., Sundram, S., and Dean, B.(2008), “Treatment with
haloperidol and diazepam alters GABA(A) receptor density in the rat
brain”, Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry, 32(2), 560-7. 
41. Merikangas, Kathleen Ries, Nakamura, Erin F., and Kessler, Ronald

C.(2009), “Epidemiology of mental disorders in children and
adolescents”, Dialogues in clinical neuroscience, 11(1), 7-20.

42. Murray C., Lopez A(2002), The World Health Report 2002: Reducing

Risks, Promoting Healthy Life, World Health Organization.

43. Napoleone, Ettore(2010), “Children and ADRs (Adverse Drug Reactions)”,

Italian journal of pediatrics, 36..

44. Newcomer, J. W.(2005), “Second-generation (atypical) antipsychotics and
metabolic effects: a comprehensive literature review”, CNS Drugs, 1-93. 
45. Oberlander, Tim F. và Miller, Anton R.(2011), “Antidepressant use in
children and adolescents: Practice touch points to guide paediatricians”,

Paediatrics & child health, 16(9), 549-553.

</div>
(59)<div class='page_container' data-page=59>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Children and Young Adults: Systematic Review Update, Agency for

Healthcare Research and Quality (US), Rockville (MD).

47. Pringsheim, T., Lam, D., Ching, H. et al.(2011), “Metabolic and 
neurological complications of second-generation antipsychotic use in
children: a systematic review and meta-analysis of randomized
controlled trials”, Drug Saf, 34(8), 651-68.

48. Rani, F. A., Byrne, P. J., Murray, M. L. et al.(2009), “Paediatric atypical 
antipsychotic monitoring safety (PAMS) study: pilot study in children
and adolescents in secondary- and tertiary-care settings”, Drug Saf,

32(4), 325-33.

49. Rogoz, Z.(2013), “Combined treatment with atypical antipsychotics and
antidepressants in treatment-resistant depression: preclinical and clinical
efficacy”, Pharmacol Rep, 65(6), 1535-44.

50. Rosenberg, G.(2007), “The mechanisms of action of valproate in
neuropsychiatric disorders: can we see the forest for the trees?”, Cell Mol

Life Sci, 64(16), 2090-103.

51. Rynn, M. A., Siqueland, L., and Rickels, K.(2001), “Placebo-controlled
trial of sertraline in the treatment of children with generalized anxiety
disorder”, Am J Psychiatry, 158(12), 2008-14.

52. Schneider, Carolina, Taylor, David, Zalsman, Gil et al.(2014), 
“Antipsychotics use in children and adolescents: An on-going challenge
in clinical practice”, Journal of psychopharmacology, 28(7), 615-623. 
53. Seida, Jennifer C, Schouten, Janine R, Boylan, Khrista et al.(2012),

“Antipsychotics for children and young adults: a comparative
effectiveness review”, Pediatrics, 129(3), e771-e784.

54. Staller, J.(2006), “The effect of long-term antipsychotic treatment on
prolactin”, J Child Adolesc Psychopharmacol, 16(3), 317-26.

55. Star, K(2013), “Safety of medication in Paediatrics”, Faculty of Medicine 
), 883.

56. Striano, P., Zara, F., and Minetti, C.(2010), “Suicide-related events in

patients treated with antiepileptic drugs”, N Engl J Med, 363(19), 
1873-4; author reply 1874.

</div>
(60)<div class='page_container' data-page=60>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Disorders in Early Childhood”, Deutsches Arzteblatt international, 
112(21-22), 375-386.

58. Wang, Ping and Si, Tianmei(2013), “Use of antipsychotics in the treatment
of depressive disorders”, Shanghai archives of psychiatry, 25(3), 
134-140.

59. Wehry, A. M., Beesdo-Baum, K., Hennelly, M. M. et al.(2015), 
“Assessment and treatment of anxiety disorders in children and
adolescents”, Curr Psychiatry Rep, 17(7), 52.

60. Witek, M. W., Rojas, V., Alonso, C. et al.(2005), “Review of 
benzodiazepine use in children and adolescents”, Psychiatr Q, 76(3), 
283-96.

61. World Health Organization(2007), “Promoting safety of medicines for
children”, 9-19.

62. World Health Organization News(2018), “Child and adolescent mental
health”.

63. Lauth, Bertrand(2018), “Les thymorégulateurs en psychiatrie de l’enfant et
de l’adolescent”, L'information psychiatrique, 94(6), 500-505.

</div>
(61)<div class='page_container' data-page=61>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

PHỤ LỤC 1: DANH SÁCH BỆNH NHÂN NGHIÊN CỨU

TẠI VIỆN SỨC KHỎE TÂM THẦN – BỆNH VIỆN BẠCH MAI

STT Họ và tên Tuổi

Ngày vào 
viện

Ngày ra 
viện

</div>
(62)<div class='page_container' data-page=62></div>
(63)<div class='page_container' data-page=63></div>
(64)<div class='page_container' data-page=64></div>
(65)<div class='page_container' data-page=65></div>
(66)<div class='page_container' data-page=66></div>
(67)<div class='page_container' data-page=67></div>
(68)<div class='page_container' data-page=68></div>
(69)<div class='page_container' data-page=69></div>
(70)<div class='page_container' data-page=70></div>
(71)<div class='page_container' data-page=71>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

238 Viên Thị C T 16 02/07/2017 18/07/2017 F32/333
239 Võ Văn A 18 24/10/2017 27/11/2017 F23/740
240 Vũ Đình D 17 16/02/2017 27/03/2017 F25/58
241 Vũ Đức C 16 06/08/2017 18/08/2017 F23/18
242 Vũ Gia H 13 27/07/2017 18/08/2017 F92/78
243 Vũ Linh C 15 12/02/2017 07/04/2017 F20/83
244 Vũ Minh L 16 31/07/2017 31/08/2017 F23/557
245 Vũ Ngọc K B 8 06/07/2017 17/07/2017 F92/46
246 Vũ Thị K L 18 16/06/2017 19/07/2017 F23/429
247 Vũ Thị K N 18 28/09/2017 17/10/2017 F44/492
248 Xuân Huy H 16 19/12/2017 21/12/2017 F92/116
249 Vũ Nguyễn H Q 13 04/12/2017 21/12/2017 F41/959
250 Vũ Tiến H 15 28/08/2017 27/09/2017 F20/314
251 Trịnh Đình T 9 01/11/2017 03/11/2017 F44/260
252 Lê Thị S 17 15/04/2017 24/04/2017 F20/77
253 Nguyễn Lê H 14 05/07/2017 27/07/2017 F92/69
254 Nguyễn Thu U 15 12/10/2017 03/11/2017 F20/338
255 Tạ Thị T 16 05/08/2017 26/08/2017 F23/196

256 Lê Văn L 15 04/07/2017 19/07/2017 F23/417
257 Phạm Thị T P 17 27/09/2017 18/10/2017 F23/510

</div>
(72)<div class='page_container' data-page=72>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

PHỤ LỤC 2: MẪU THU THẬP THƠNG TIN BỆNH NHÂN

I. Mơ tả lâm sàng

STT Trường Thông tin

1

Thông tin 
chung về 
bệnh 
nhân

- Họ và tên:
- Mã bệnh án:
- Giới tính:
- Tuổi:

- Cân nặng (kg):
- Chiều cao (cm):
- Ngày vào viện:
- Ngày ra viện:

- Tổng số ngày nằm viện:

2

Lý do 
đến 
khám

3

Bệnh sử 
và tiền sử 
dùng 
thuốc

1.Tiền sử bệnh tâm thần: Có ⁯ Không ⁯

Nghiện : Có ⁯ Không ⁯
Chất:

2.Yếu tố tâm lý ảnh hưởng Có ⁯ Không ⁯ 
Yếu tố (cơng việc, gia đình, tình cảm…):

3.Bệnh lý mắc kèm

Nội khoa: Có ⁯ Không ⁯ Năm……
Bệnh:

Điều trị: ………..

Ngoại khoa: Có ⁯ Không ⁯ Năm……
Bệnh:

</div>
(73)<div class='page_container' data-page=73>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

4 Tiền sử

gia đình

Tiền sử gia đình về bệnh tâm thần: Có ⁯ Không 
⁯

Quan hệ với bệnh nhân

………

6 Tiền sử 
dị ứng

⁯ Thuốc ⁯ Thức ăn ⁯ Động vật ⁯ Thực vật
Tác nhân:

Biểu hiện:

7

Tình 
trạng đặc 
biệt

8 
Thăm 
khám 
lâm sàng

Khám tâm thần

Các hội chứng chính:

Có Khơng Ghi
chú
Biểu

hiện
chung

Bệnh nhân tỉnh, tiếp
xúc tốt

Quần áo gọn gàng
Ý thức Rối loạn năng lực

định hướng
Cảm

giác tri
giác

Tư duy

Hình thức
Nội dung

Cảm xúc Khí sắc Hưng

</div>
(74)<div class='page_container' data-page=74>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

*Các cơ quan khác:

Hoạt
động

Ý chí
Bản năng
Chú ý Tập trung chú ý
Trí nhớ Xa, gần
Trí tuệ Duy trì

9

Kết quả 
xét 
nghiệm, 
chẩn 
đốn 
hình ảnh

1
0

Chẩn 
đốn xác 
định

II.Sử dụng thuốc tại ca lâm sàng

Stt

Tên thuốc 
đã sử 
dụng

Ngày

1 
2 
3

*Ghi chú: Thuốc ghi rõ nồng độ/hàm lượng/dạng bào chế và liều dùng tương

</div>
(75)<div class='page_container' data-page=75>

Copyright @ School of Medicine and Pharmacy, VNU

Diễn biến điều chỉnh thuốc (ghi rõ ngày/lý do đổi thuốc - nếu có):

Từ
ngày...ngày...

Lý do đổi thuốc Hiệu quả sau đổi thuốc

*Ghi chú:

Các lý do thay đổi chỉ định có thể bao gồm: Chỉ định thừa, chỉ định
chưa hợp lí, chỉ định thiếu, liều dùng, cách dùng thuốc, ADR, tương tác
thuốc, theo dõi điều trị.

Các ADR và xử trí sau khi có bất thường (nếu có):

ADR Ngày xảy ra Xử trí Sau xử trí

*Ghi chú:

Các phương pháp xử trí có thể là dừng thuốc, thay thuốc, thêm thuốc, tăng liều,
giảm liều, tối ưu hóa cách dùng thuốc và tối ưu hóa quá trình theo dõi người
bệnh.

Hiệu quả điều trị:

Khỏi ⁯ Đỡ (giảm) ⁯ Không đổi ⁯

</div>


khảo sát tình hình sử dụng thuốc và hóa chất trong nuôi tôm sú thâm canh ở thành phố bạc liêu