SKKN Ngữ văn 9 ( Tham khảo)

TÌM HIỂU NGHỆ THUẬT MIÊU TẢ TÂM TRẠNG
NHÂN VẬT THÚY KIỀU CỦA NGUYỄN DU QUA
HAI ĐOẠN TRÍCH:
1. Mã Giám Sinh mua Kiều
2. Kiều ở lầu Ngưng Bích
A. Đặt vấn đề:
I.Cở sở lí luận:
Một tác phẩm văn học sống mãi với thời gian và hấp dẫn với người đọc
qua nhiều thế hệ là một tác phẩm có giá trị về nội dung và nghệ thuật. Xét về
giá trị nội dung tư tưởng của một tác phẩm phải đáp ứng được yêu cầu của
thời đại, con người, tác phẩm thể hiện được những ước mơ, nguyện vọng
chính đáng và trong sáng của con người, thông qua đó người đọc nhìn thấy
tác phẩm những giá trị tinh thần mà văn chương đưa lại, chính nhờ chức
năng nhận thức của giáo dục, thẩm mĩ, giao tiếp. Song song với giá trị nội
dung thì hình thức nghệ thuật đã đóng góp rất lớn trong việc thể hiện được
nội dung sáng tác, tư tưởng, chủ đề của tác phẩm, khắc họa sinh động hình
tượng nghệ thuật và góp phần thể hiện tình cảm khát vọng của người sáng
tạo tác phẩm. Vì vậy vấn đề hình thức tác phẩm dừng lại yếu tố ngôn ngữ,
kết cấu và hình tượng cũng như bút pháp của tác giả. Hình thức tác phẩm
độc đáo hay không ngoải yêu cầu chung của vấn đề xây dựng tác phăm, thì
tài năng, phong cách nhà văn quyết định. Xây dựng tác phẩm văn học ở góc
độ hình thức thì yêu cầu rất cao ở các tính sáng tạo chủ quan. Trong các yếu
tố của các hình thức nghệ thuật tác phẩm thì hình thức nghệ thuật và thế giới
nghệ thuật là yếu tố quyết định sự thành công hay thất bại của tác phẩm.
Hình thức nghệ thuật là sáng tạo bộc lộ tài năng của nhà văn đồng thời thể
hiện rõ sâu sắc nhất tư tưởng, chủ đề của tác phẩm. Sự cảm nhận của phiến
diện hay toàn diện, sâu sắc hay hời hợt của nhà vănvới hiện thực khách
quan.
Như vậy tác phẩm văn học bao giờ cũng có hai giá trị ( giá trị nội dung tư
tưởng và giá trị hình thức). Hình thức nghệ thuật chuyển tải những giá trị nội
dung tác phẩm. Hình thức nghệ thuật càng sinh động, độc đáo, hấp dẫn càng

làm tăng giá trị nội dung.
Hiểu và nắm được những yêu cầu trên đây thì việc thực hiện tìm hiểu
khám phá tác phẩm mới đầy đủ, sâu sắc và toàn diện.
II. Thực tiễn bài dạy:
Trong chương trình môn học THCS, SGK ( sách giáo khoa ) đã chọn giảng
về tác phẩm kiệt tác truyện Kiều và Nguyễn Du. Vì đây là tác giả lớn nhất,
nổi tiếng của văn học Việt Nam. Thông qua Truyện Kiều đã góp phần cho
nền văn học nước nhà lên đỉnh cao nghệ thuật của văn học Việt Nam nói
chung, đặc biệt là văn học Trung Đại nói riêng. Bởi vì nó là đỉnh cao của
tinh thần nhân đạo trong xu hướng văn học mang tư tưởng nhân đạo. Như
vậy với Truyện Kiều của Nguyễn Du đã trở nên một thiien tài văn chương,
có nhiều đóng góp cho nền văn học nước nhà.
Mặc dù Truyện Kiều của Nguyễn Du có yếu tố vay mượn, vay mượn từ
đề tài, cốt truyện, hình tượng nhân vật, Kim Vân Kiều truyện của Thanh
Tâm Tài Nhân- Trung Quốc. Song sự sáng tạo của Nguyễn Du là rất lớn.
Ông đã biết sáng tạo những yếu tố ngôn ngữ, sáng tạo ở việc xây dựng hình
tượng nhân vật sao cho phù hợp với tinh thần thời đại mà tác giả đã và đang
sống, phù hợp với tâm lí của con người Việt Nam đón nhận tác phẩm.
Về ngôn ngữ và thể loại thì Nguyễn Du viết Truyện Kiều bằng thể loại
thơ truyền thống, thuần nôm, để giải quyết một số vấn đề lớn của thời đại
đầy biến cố. Nghệ thuật kể chuyện linh hoạt, tự nhiên, theo diễn biến của sự
việc con người. Song tài năng của Nguyễn Du được khẳng định ở bút pháp
tả cảnh, tả người. Những cảnh và người được miêu tả trong tác phẩm có một
không hai trong lịch sử văn học dân tộc. Đặc biệt khi khai thác đặc điểm bản
chất của sự việc – nhân vật thì cũng là người hơn ai hết khám phá diễn tả rất
hợp lí, sâu sắc và tinh tế đời sống nội tâm của hình tượng nhân vật. Bởi vì
Nguyễn Du biết khám phá mọi tình huống, mọi nhân vật tâm lí, theo cách
diễn biến riêng biệt, không có lần nào giống lần nào. Nói tóm lại chương
trình đưa vào giảng các đoạn trích của Truyện Kiều - Nguyễn Du ở trường
THCS là phù hợp.

B.Giải quyết vấn đề:
1.Những vấn đề cần khám phá và chú ý:
Truyện Kiều là đỉnh cao cùa ngôn ngữ văn học dân tộc. Nguyễn Du là
nhà nghệ sĩ ngôn ngữ bậc thấy. Phong cách ngôn ngữ trong truyện Kiều rất
đa dạng, điều này cũng được bộc lộ phần nào trong các đoạn trích ở SGK.
Khi hướng dẫn học sinh tìm hiểu các đoận thơ, cần hết sức chú ý đến các
sắc thái riêng của ngôn ngữ nghệ thuật ở mỗi đoạn và cả sự biến đổi về
ngôn từ, giọng điệu trong một đoạn. Nhiều nhà nghiên cứu, nhà thơ đã bình
giảng rất kĩ về nhiều chữ nghĩa đặc sắc trong truyện Kiều. Một số chữ từng
là đề tài tranh luận, và đến nay vẫn còn là những cách hiểu khác nhau.
Không cần đi quá sâu vào những điểm tranh luận về chữ nghĩa, nhưng giáo
viên cũng cần biết các ý kiến ấy trong khi đưa ra cách hiểu của SGK. Một
trong những đặc điểm của ngôn ngữ Truyện Kiều là sử dụng rộng rãi cách
nói ước lệ, sử dụng nhiều ẩn dụ, tượng trưng, nhiều điển cố, điển tích. Trong
quan niệm của thơif Trung đại thì đĩều đó chứng tỏ sự uyên bác, điêu luyện
của tác giả. Nhưng với người đọc ngày nay thì đây là một khó khăn, thậm
chí là một rào cản khi tiếp nhận tác phẩm cổ điển - sự ngăn cách không chỉ ở
phạm vi ngôn từ mà còn là cơ tầng văn hóa. Để khắc phục phần nào khó
khăn này của học sinh, nhất thiết phải lưu ý các em đọc kĩ các chú thích và
đọc nhiều lần đoạn thơ được học.
Giảng dạy tác giả Nguyễn Du - Truyện Kiềulà yêu cầu cho học sinh cảm
thụ sâu sắc về con người - cuộc đời- sự nghiệp của Nguyễn Du, những sáng
tác của ông mà đỉnh cao là Truyện Kiều.
Khi giảng đến phần này thì như chúng ta biết con người và sự nghiệp
sáng tác của ônng không đứng trên lập trường, quan điểm của giai cấp mình,
mà đứng trên quan điểm của nhân dân để sáng tác. Để rồi gửi gắm và tâm sự
vào tác phẩm văn chương. Giáo viên cần lí giải cho học sinh hbiểu hiện
tượng văn học này cũng phức tạp. Cho nên học sinh cần phải tiếp cận với tác
phẩm nhiều hơn, bởi vì tác phẩm Truyện Kiều có giá trị hiện thực lớn, giá trị
nhân đạo sâu sắc.

Đó là: giúp cho học sinh nắm được: Xã hội trong Truyện Kiều là một xã
hội Trung Quốc ( Triều Minh ). Xã hội ấy có nét tương đồng với thực tại xã
hội Việt Nam thời Nguyễn Du sống. Vì thế bộ mặt quan lại, tay sai, sai
nha…, buôn bán thịt người, …tất cả vì thế lực đồng tiền đã làm đảo điên cả
xã hội – con người. Đó cũng chính là hình ảnh thực của xã hội Việt Nam ở
thế kỉ XVIII. Thân phận con người lương thiện, người vô tội bị vùi dập và
chà đạp. Cho nên giá trị nhân đạo là linh hồn của tác phẩm.. Nó tạo nên tác
phẩm trường tồn với thời gian. Giá trị nhân đạo của tác phẩm chính là lòng
yêu thương, tôn trọng của con người, đề cao khát vọng sống công lý và tình
yêu. Làm nên giá trị này thì Nguyễn Du có sự đồng cảm sâu sắc với hình
tượng của nàng kiều. Sức sống của tác phẩm là yếu tố nghệ thuật. Vũ lực
khó hơn là khám phá thiên tài trong việc diễn tả những nét tâm trạng, tâm lý
của nhân vật trung tâm. Nàng Kiều ở các đoạn để học rất phong phú, phức
tạp….
Từ những băn khoăn trên người dạy phải gợi tìm phương pháp tốt nhất,
sát với đối tượng để học sinh nắm được nội dung bài chính xác, tinh tế ở hai
đoạn trích: Mã Giám Sinh mua Kiều - Kiều ở lầu Ngưng Bích.
Đối với đoạn trích đã được học ở trong nhà trường THCS yêu cầu
phảitìm hiểu những nét tâm trạng, tâm lý của nhân vật Kiều trước những
hoàn cảnh khác nhau. Từ đó đánh giá đúng tài năng của Nguyễn Du trong
viẹc thể hiện đời sống nội tâm cùa nhân vật và sự thông cảm, đồng cảm của
Nguyễn Du đối với hình tượng Kiều. Vì thế giáo viên cần xác định những
nội dung cụ thể để hướng cho học sinh cảm thụ được nhân vật trong tác
phẩm.
1. Đặt nó trong mối quan hệ nội dung: Đồng thời hoàn cảnh, tình thế chi
phối, ảnh hưởng đến nội tâm của nhân vật.
2. Khi tìm hiểu nhân vật, phân tích làm sao cho vẽ đẹp hình thức bừng
sáng ẩn ý bên trong. Đó là những yếu tố nghệ thuật mà nhà văn miêu
tả nhân vật.
3. Làm sống dậy hình tượng nghệ thuật, giúp học sin như chứng kiến,

thâm nhập trong đó, có thể cảm nhận và hiểu dược con người ,cảnh vật
trong tác phẩm.
4. Cho thấy được nổi lòng, thái độ của tác giả đặt sau cách dùng từ, miêu
tả và các biện pháp nghệ thuật khác.
5. Cái nhìn của nhà văn đã phát hiện và diễn tả đời sống nội tâm, tâm lý
của nhan vật.
Đối với Truyện Kiều dạy cho học sinh : Truyện Kiều đã khắc họa thành
công hình tượng Kiều người con gái có tài, có sắc nhưng số phận đầy bi
thảm. Trong đoạn trường 15 năm lưu lạc, Kiều từ bất hạnh này đến bất hạnh
khác. Qua hai đoạn trích ( Mã Giám Sinh mua Kiều - Kiều ở làu Ngưng
Bích ) dẫ thể hiện thành công vềthủ pháp nghệ thuật miêu tả tâm trạng của
Nguyễn Du. Ông để cho nhân vật tự bộc lộ cản xúc của mình. Ta cũng biết
rằng mỗi tình huống khác nhau thì sắc thái cám xúc những nết tâm trạng
cũng khác nhau: Ví du Kiềi trong đoạn “ Mã Giám Sinh mua kiều’’đau đớn
tột độ cho nên tác giả để cho nàng là hiện thân của nổi khổ đau câm lặng.
Hoặc “ Kiều ở lầu Ngưng Bích “ lại diễn đạt khác, khác ở ý tưởng. Kiều đau
đớn xót xa với cảnh buồn đau. Vì vậy, Nguyễn Du mượn bút pháp cảnh ngụ
tình, để miêu tả. Mỗi cảnh vật hiện lênlà nổi buồn đau của Kiều.
Từ đó khi dạy hai đoạn trích “ Mã Giám Sinh mua Kiều” và “ Kiều ở lầu
Ngưng Bích “giáo viên hướng dẫn cho học sinh hiểu khái quát yếu tố nghệ
thuật khi nhà văn miêu tả về nhân vật. Trước hết là ngoại hình của nhan vật (
dáng vẽ, y phục, đi đứng, lời ăn tiếng nói…). Khi nói đến điểm này thì thiên
tài Nguyền Du thể hiện rõ trong việc khắc họa nhân vật phẩn diện ( Mã
Giám Sinh ).
Vì ngôn ngữ nhân vật góp phần khắc họa được tính cách nhân vật. Đó là
ngôn ngữ đối thoại hay độc thoại. Đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích””
Nguyễn Du để cho Kiều trực diện với thiên nhiên, đối diện với lòng mình.
Cảnh vật được miêu tả rộng lớn, bát ngát. Nó góp phần bọc lộ tâm trạng cô
đơn , buồn tủi biết bao, ngổn ngang tơ lòng của Kiều. Tiếp đó là đời sống
nội tâm- Những điều con người không nhìn thấy dược. Nó được diễn tả qua

suy nghĩ, qua ngôn ngữ nhân vật. Đời sống nội tâm được thể hiện là những
uẫn khúc trong người không nói ra. Ví dụ “ Mã Giám Sinh mua Kiều”.
Nỗi mình thêm tức nỗi nhà
Thềm hoa một bước lệ hoa mấy hàng
Thể hiện tâm trạng Kiều đau đớn,xót xa. Nhờ các yếu tố đó mà tìm hiểu,
đánh giá được sâu sắc và toàn diện. Ngoài ra giáo viên cần chỉ rõ cho học
sinh thấy không phải nhân vật văn học nào cũng xây dựng trên những yếu tố
đó, mà chỉ sử dụng một số hình thức cơ bản để làm cho nhân vật sinh động.
Vjf thế khi tìm hiểu nhân vật không nhất thiết theo lý thuyết được chỉ ra, mà
cần phân tích được yếu tố nghệ thuật của nhà văn khi miêu tả nhân vật.
Điều quang trọng và khó nhất khi phân tích là phân tích đời sống nội
tâm,những điều mà con người không nhận thấy được. Những rung động,
cảm xúc tâm trạng trước hoàn cảnh được thể hiện bằng suy nghĩ, vui, buồn
thông quaủa nhà văn đối với nhân vậtgôn ngữ,cách miêu tả người, cảnh
được thể hiển trong đoạn trích nhằm thể hiện nội tâm nhân vật. Cái nhìn của
nhà văn để phát hiện, diễn tả cảm xúc tâm trạng nhân vật.
Muốn hiểu nhà văn khai thác, diễn tả những sắc thái , cảm xúc phong
phú, tinh tế hay không thì phải chú ý vào tầm nhìn của nhà văn đối với nhân
vật. tức là nhận thức, tư tưởng, là thái độ, tình cảm của nhà văn với nhân vật.
Phải chỉ cho học sinh thấy rằng tác phẩm là con đẻ tinh thần của nha văn,
yêu tố hình tượng nghệ thuật là yếu tố quan trọng nhất của tác phẩm. Nhờ
hình tượng mà nhà văn gởi gắm nhận thức tư tưởng ,tình cảm, khát vọng và
ước mơ, nhữnh quan điểm vềthaamr mỹ đối với xã hội nhất định. Nguyễn
Du với tác phẩm Truyện Kiều cũng vậy- ngoài giá trị hiện thực sâu sắc thì
tác phẩm còn mang giá trị nhân văn cao cả. Tác phẩm là lời tố cáo đanh thép
về vã hội phong kiến Việt Nam ở thế kỷ XVIII. Thời đại Nguyễn Du giống
như tia nắng cuối chiều. Đây là thời đại suy tàn. một xã hội mà quan lại, tay
sai buôn thịt bán người, thế lực của đồng tiền….đã trói buộc con người
lương thiện.
II Biện pháp thực hiện:

Từ những căn cứ trên giáo viên hướnh dẫn cho học sinh tìm hiểu hình
tượng Kiều qua hai đoạn trích : Mã Giám Sinh mua Kiều”, “ kiều ở lầu
Ngưng Bích” Ngữ Văn 9- tập 1. Có nhiều biện pháp để thực hiện tìm hiểu
miêu tả tâm trạng Kiều. Những biện pháp này được cần phối hợp, hợp lý,
linh hoạt. Cụ thể;
1. Củng cố ôn tập kiến thức đâ học vạ kiền thức trước đó qua các đoạn
trích; Chị em Thúy Kiều…. ôn lại tóm tắt tác phẩm…. Kiều trải qua nhiều
đoạn trường, tình huống éo le, Kiều có tâm trạng khác biệt.
2. Tìm hiểu xuất xứ đoạn trích đã học. Chủ yếu tìm hiểu đoạn đời và
tâm trạng trước đó.Trước khi phân tích mỗi đoạn cần giúp cho học sinh nắm
được vị trí đoạn thơ trích trong tác phẩm. Việc này chẳng những cần thiết
cho sự tìm hiểu đoạn trích mà còn giúp cho học sinh nắm vững cốt truyện.
Các đoạn giảng dược sắp xếp theo trình tự trước sau trong tác phẩm, riêng
đoạn “ Mã Giám Sinh mua Kiều” trước đây xếp vào loại bài độc thêm nên
có sự đảo , có liên quan trực tiếp đến đoạn trích, cũng cần nhắc lại để học
sinh nắm được,từ đó mới có thể hiểu đúng các chi tiết của đoạn trích ( ví dụ: