Đánh giá khả năng sinh trưởng và ảnh hưởng của cây ngô ủ chua đến năng suất chất lượng sữa của đàn bò sữa nuôi tại huyện đồng triều tỉnh quảng n

1
..

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

NGUYỄN THU PHƯƠNG

ĐÁNH GIÁ KH Ả NĂNG SINH TRƯỞNG
VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA CÂY NGÔ Ủ CHUA ĐẾN NĂNG SUẤT,
CHẤT LƯỢNG SỮA CỦA ĐÀN BỊ SỮA NI TẠI HUYỆN
ĐƠNG TRI ỀU TỈNH QUẢNG NINH

Chun ngành : CHĂN NUÔI ĐỘNG VẬT
Mã số
: 60.62.40

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NƠNG NGHIỆP

THÁI NGUN - 2009
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


2

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng, đây là công trình nghiên cứu của riêng tơi. Các
số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung th
ực và

chưa từng được ai công bố trong bất kỳ cơng trình nghiên cứu nào khác.
Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn đều đã được cảm ơn. Các
thơng tin, tài liệu trình bày trong luận văn này đã được ghi rõ nguồn gốc.
Tác giả

Nguyễn Thu Phương

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


3

LỜI CẢM ƠN
Trong thời gian học tập, nghiên cứu và hồn thành luận văn thạc sĩ
khoa học nơng nghiệp, tơi đã nhận được sự giúp đỡ quý báu của Nhà trường
và địa phương. Qua đây tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn chân thành và
sâu sắc nhất tới:
Đảng uỷ, Ban giám hi
ệu Tr ường Đại học Nông lâm Thái Nguyên,
Khoa Sau Đại học, phòng Đào tạo - Khoa học và Hợp tác quốc tế và các thầy
cô giáo khoa Chăn nuôi - Thú y Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên.
Đặc biệt, tôi xin trân trọng cảm ơn sự quan tâm, giúp đỡ của thầy giáo
hướng dẫn PGS.TS. Trần Huê Viên và các thầy giáo: PGS.TS Trần Văn
Tường, PGS.TS Nguyễn Văn Bình...
Tơi xin bày ỏt lịng biết ơn chân thành ới
t Công ty CPĐT & XNK
Quảng Ninh, Ban Quản lý dự án ch ăn ni bị sữa tỉnh Quảng Ninh, Phịng
Nơng nghiệp, phịng Thống kê huyện Đơng Triều.

Nhân dịp này tơi cũng xin được bày tỏ lịng biết ơn chân thành nhất tới
gia đình, bạn bè đồng nghiệp đã động viên, khuyến khích tơi trong q trình
học tập và nghiên cứu.
Tơi xin bày t ỏ lịng cảm ơn chân thành trước mọi sự giúp đỡ q báu đó.
Tơi xin trân trọng gửi tới các thầy cô giáo, các quý vị trong Hội đồng
chấm luận văn lời cảm ơn chân thành và lời chúc tốt đẹp nhất.
Thái Nguyên, ngày.... tháng…. năm 2009
Tác giả

Nguyễn Thu Phương

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


4

MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................... 1
1. Đặt vấn đề ................................................................................................. 1
2. Mục đích và yêu cầu của đề tài ................................................................... 2
2.1. Mục đích của đề tài ............................................................................. 2
2.2. Yêu cầu của đề tài ............................................................................... 2
Chương 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU................................... 3
1.1. Cơ sở khoa học của đề tài ....................................................................... 3

1.1.1. Đặc điểm sinh trưởng và sinh sản của bò ......................................... 3
1.1.1.1. Khái niệm về sinh trưởng ......................................................... 3
1.1.1.2. Các quy luật sinh trưởng ........................................................... 3
1.1.1.3. Phương pháp xác định khả năng sinh trưởng của
bò...............6
1.1.1.4. Khả năng sinh sản, sức sản xuất và các nhân tố ảnh hưởng
tới sản lượng sữa của bò ............................................................ 7
1.1.2. Thức ăn ủ chua ............................................................................... 14
1.1.2.1. Tác dụng của thức ăn ủ chua ................................................... 14
1.1.2.2. Nguyên lý ủ chua ................................................................... 15
1.1.2.3. Kỹ thuật ủ chua cây ngô làm thức ăn gia súc .......................... 18
1.1.2.4. Đánh giá phẩm chất thức ăn ủ chua ........................................ 21
1.1.2.5. Lượng thức ăn ủ chua cần thiết.................................................21
1.2. Tình hình nghiên cứu ở trong và ngồi nước ......................................... 22
1.2.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài ............................................... 22
1.2.1.1. Sinh trưởng và các yếu tố ảnh hưởng đến sinh trưởng của bị .... 22

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


5
1.2.1.2. Đặc điểm về khả năng sinh sản của bò .................................... 24
1.2.1.3. Ảnh hưởng của thức ăn ủ chua đến năng suất và chất lượng
sữa bị ....................................................................................... 27
1.2.2. Tình hình nghiên c ứu và phát triển chăn ni bị ở trong nước .......... 28
1.2.2.1. Một số kết quả nghiên cứu ...................................................... 28
1.2.2.2.Tình hình phát triển chăn ni bị sữa ở Việt Nam ................... 32
1.3. Một số thơng tin chính về tỉnh Quảng Ninh và huyện Đông Triều ......... 35

1.3.1. Một số thơng tin chính về tỉnh Quảng Ninh .................................. 35
1.3.2. Một số thơng tin chính về huyện Đơng Triều ................................ 39
Chương 2. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU...................................................... 41
2.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................ 41
2.2. Địa điểm, thời gian nghiên cứu .............................................................. 41
2.2.1. Địa điểm nghiên cứu ...................................................................... 41
2.2.2. Thời gian nghiên cứu ..................................................................... 41
2.3. Nội dung nghiên cứu ............................................................................ 41
2.3.1. Thực trạng đàn bò sữa ở huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ....... 41
2.3.2. Nghiên cứu một số chỉ tiêu về sinh trưởng và cấu tạo thể hình
của đàn bê cái hậu bị và đàn bị tơ hướng sữa nuôi tại huyện
Đông Triều tỉnh Quảng Ninh .......................................................... 41
2.3.3. Nghiên cứu các chỉ tiêu sinh lý sinh dục và khả năng sản xuất
sữa của đàn bị sữa ni tại huyện Đông Triều ................................ 42
2.3.4. Nghiên cứ u ảnh hưởng của cây ngô ủ chua đến khả năng sản
xuất sữa của bò sữa ......................................................................... 42
2.4. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 42
2.4.1. Điều tra tình hình phát triển chăn ni bị tại huyện Đơng Triều
tỉnh Quảng Ninh ............................................................................. 42
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


6
2.4.2. Theo dõi một số chỉ tiêu về sinh trưởng của bê và đàn bị sữa
của huyện Đơng Triều tỉnh Quảng Ninh ở các lứa tuổi từ sơ sinh
đến 36 tháng tuổi, gồm các chỉ tiêu ................................................. 42
2.4.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của việc sử dụng cây ngô ủ chua đến

khả năng sản xuất của bị sữa .......................................................... 44
2.5. Ph­¬ng ph¸p xư lý sè liƯu ...................................................................... 46
Chương 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN .................................................. 47
3.1. Tình hình phát triển chăn ni bị của huyện Đ ơng Triều ...................... 47
3.1.1. Số lượng và phân bố đàn bị của huyện Đơng Triều ....................... 47
3.1.2. S ốlượng và phân b ố đàn bò sữa tại một số xã của huyệnĐông Triều.... 48
3.1.3. Cơ cấu đàn bò sữa theo hiện trạng tại một số xã của huyện
Đơng Triều ..................................................................................... 49
3.1.4. Cơ cấu đàn bị sữa theo phẩm chất giống tại một số xã của
huyện Đông Triều ........................................................................... 50
3.2. Khả năng sinh trưởng của đàn bê sữa huyện Đông Triều ....................... 51
3.2.1. Khối lượng của bê sữa ở các tháng tuổi .......................................... 51
3.2.2. Sinh trưởng tuyệt đối và sinh trưởng tương đối của bê sữa ở các
giai đoạn ......................................................................................... 54
3.2.3. Kích thước một số chiều đo cơ thể của bê sữa ở các tháng tuổi ....... 56
3.2.4. Một số chỉ số cấu tạo thể hình của bê ................................................. 58
3.3. Đặc điểm sinh trưởng của đàn bị sữa ni tại huyện Đơng Triều .......... 59
3.3.1. Khối lượng tích luỹ ........................................................................ 59
3.3.2. Sinh trưởng tuyệt đối và s inh trưởng tương đối của bị sữa ni
tại huyện Đơng Triều ...................................................................... 61
3.3.3. Kích thư ớc một số chiều đo cơ thể của bị sữa ni tại huyện Đơng
Triều ....................................................................................................... 63
3.3.4. Một số chỉ số cấu tạo thể hình của bị sữa ni tại huyện Đơng
Triều ............................................................................................... 64
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


7

3.4. Một số chỉ tiêu sinh lý sinh sản và đặc điểm sản xuất sữa của bị
sữa ni tại huyện Đông Triều ........................................................ 65
3.4.1. Một số chỉ tiêu sinh lý sinh sản của bò sữa .................................... 65
3.4.2. Khả năng sản xuất và chất lượng sữa của bị F2 ni tại huyện Đông
Triều Quảng Ninh .................................................................................. 67
3.5. Kết quả nghiên cứu sự ảnh hưởng của việc sử dụng thức ăn ủ chua
đến khả năng sản xuất của bò sữa ........................................................ 68
3.5.1. Kết quả phân tích thành ph
ần hố học của c ây ngô tươi và
cây ngô ủ chua .......................................................................... 68
3.5.2. Ảnh hưởng của khẩu phần ăn có cây ngơ ủ chua đến năng suất
sữa của đàn bị thí nghiệm............................................................... 71
3.5.3. Ảnh hưởng của khẩu phần ăn có cây ngơ ủ chua đến chất lượng
sữa của đàn bị thí nghiệm............................................................... 73
3.6. Chi phí thức ăn ...................................................................................... 77
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ........................................................................ 79
I. Kết luận .................................................................................................... 79
II. Đề nghị .................................................................................................... 80
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 81
PHỤ LỤC.................................................................................................... 87

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


8

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CPĐT & XNK

: Cổ phần đầu tư và xuất nhập khẩu

CS

: Cộng sự

CSDT

: Chỉ số dài thân

CSKL

: Chỉ số khối lượng

CSTM

: Chỉ số trịn mình

CSTX

: Chỉ số to xương

CTV

: Cộng tác viên

CV

: Cao vây

DTC

: Dài thân chéo

ĐC

: Đặc cấp

ĐCKL

: Đặc cấp khối lượng

ĐVT

: Đơn vị tính

HF

: Holstein Friesian

HSSS

: Hệ số sinh sữa

NN & PTNN

: Nơng nghiệp và Phát triển nông thôn

QĐ - CP

: Quyết định - Chính phủ

QĐ - UB

: Quyết định - Ủy Ban

SS

: Sơ sinh

TB

: Trung bình

TCVN

: Tiêu chuẩn Việt Nam

TN

: Thí nghiệm

TTg

: Thủ Tướng

TTNT

: Thụ tinh nhân tạo

UBND

: Ủy Ban nhân dân

VCK

: Vật chất khơ

VN

: Vịng ngực

VO

: Vịng ống

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


9

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Sơ đồ bố trí thí nghiệm ................................................................. 45
Bảng 3.1. Số lượng bị ni tại huyện Đông Triều qua các năm ................... 47
Bảng 3.2. Số lượng và phân bố đàn bò sữa tại một số xã của huyện
Đông Triều từ năm 2006-2008 ............................................... 48
Bảng 3.3. Cơ cấu đàn bị sữa theo hiện trạng tại huyện Đơng Triều năm

2008 ............................................................................................. 50
Bảng 3.4. Cơ cấu đàn bò sữa theo phẩm giống của huyện Đông Triều từ năm
2006 đến năm 2008 ............................................................................. 51
Bảng 3.5. Khối lượng của bê sữa ở các tháng tuổi ........................................ 52
Bảng 3.6. Sinh trưởng tuyệt đối và sinh trưởng tương đối của bê sữa ở các
giai đoạn ...................................................................................... 54
Bảng 3.7. Kích thước một số chiều đo của bê (cm) ............................................. 57
Bảng 3.8. Một số chỉ số cấu tạo thể hình của bê (%) ............................................ 58
Bảng 3.9. Khối lượng của bò sữa ở các tháng tuổi (kg) ................................ 59
Bảng 3.10. Sinh trưởng tuyệt đối và sinh trưởng tương đối của bò sữa giai
đoạn 24 - 36 tháng tuổi ................................................................ 61
Bảng 3.11. Kích thước một số chiều đo của bị sữa ni tại huyện Đơng
Triều (cm) ............................................................................ 64
Bảng 3.12. Một số chỉ số cấu tạo thể hình của bò sữa ở các lứa tuổi (%) ...... 65
Bảng 3.13. Các chỉ tiêu sinh lý sinh sản của bò sữa nuôi tại huyện Đông
Triều ............................................................................................ 66
Bảng 3.14. Khả năng sản xuất và chất lượng sữa của bị F2 ni tại huyện
Đơng Triều .................................................................................. 67
Bảng 3.15. Thành phần hóa học của cây ngô tươi và cây ngô ủ chua ............ 69
Bảng 3.16. Ảnh hưởng của khẩu phần ăn có cây ngơ ủ chua đến năng suất
sữa của bị .................................................................................... 71
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


10
Bảng 3.17.a. Thành phần hóa học của sữa trước bổ sung thức ăn ủ chua ...... 74
Bảng 3.17.b. Thành phần hóa học của sữa sau bổ sung thức ăn ủ chua 30
ngày ............................................................................................. 75

Bảng 3.17.c. Thành phần hóa học của sữa sau kết thúc bổ sung thức ăn ủ
chua 30 ngày ................................................................................ 77
Bảng 3.18. Chi phí thức ăn trong thời gian thí nghiệm ................................. 78

DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ
Đồ thị 3.1: Sinh trưởng tích luỹ của bê sữa F 2, F3 ........................................ 53
Đồ thị 3.2: Sinh trưởng tương đối của bê sữa ở các giai đoạn ....................... 56
Đồ thị 3.3: Sinh trưởng tích lũy của bị sữa F2, F3 giai đoạn 24 - 36 tháng tuổi
nuôi tại huyện Đông Triều ................................................................................... 60
Đồ thị 3.4: Sinh trưởng tương đối của bò F2, F3 giai đoạn 24 - 36 tháng tuổi
nuôi tại huyện Đông Triều ............................................................................ 63
Đồ thị 3.5: Năng suất sữa của bị thí nghiệm ............................................... 73

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ VÀ ẢNH
Biểu đồ 3.1: Sinh trưởng tuyệt đối của bê sữa ở các giai đoạn ...................... 55
Biểu đồ 3.2. Sinh trưởng tuyệt đối của bò F2, F3 giai đoạn 24 - 36 tháng tuỏi
nuôi tại huyện Đông Triều ............................................................................ 62
Phụ lục: Một số ảnh minh họa của đề tài ...................................................... 87

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


11

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề
Trong những năm qua, nhất là giai đoạn 2001 - 2005, Chính phủ đã
ban hành nhiều chính sách khuyến khích phát triển chăn ni bị sữa. Đặc

biệt, Quyết định số 167/2001/QĐ - TTg ngày 26/10/2001 về một số biện
pháp và chính sách phát tri
ển chăn ni bị sữa ở Việt Nam thời kỳ 2001 2010 được xem như một định hướng chiến lược, là một cơ hội mới tạo điều
kiện thuận lợi cho sự phát triển chăn ni bị sữa ở nước ta. Kể từ sau khi có
Quyết định 167, chăn ni bị sữa tại Việt Nam đã phát triển nhanh chóng.
Đàn bị sữa của nước ta đã tăng nhanh về số lượng và chất lượng, tốc độ tăng
đàn trong giai đoạn 2001 - 2005 đạt bình quân 26,05%/năm; Sản lượng sữa
tươi năm 2005 đạt 198 ngàn tấn, tốc độ tăng trưởng bình quân 32,21%/năm.
Trong chiến lược phát triển chăn nuôi bò sữa đến năm 2020, Bộ
NN&PTNT đà đề ra mục tiêu tăng đàn bò sữa từ 104,12 ngàn con năm 2005
lên 200 ngàn con vào năm 2010, 350 ngn con vo năm 2015 v t khong
500 ngn con vo nm 2020. Đưa sản lượng sữa từ 198 ngàn tấn năm 2005
lên 380 ngàn tấn vào năm 2010 và 700 ngàn tấn vào năm 2015. Phấn đấu đưa
số lượng sữa bình quân/người từ 9 - 10 lít/người năm 2005 lên 13 - 15
lít/người năm 2010 và 17 - 20 lít/người năm 2015. Đưa tỷ lệ sữa sản xuất
trong nước so với tổng lượng sữa tiêu dùng từ 20 - 22% năm 2005 lên 40%
năm 2010.
Trờn cơ sở QĐ 167/2001/QĐ-CP, tỉnh Quảng Ninh là một trong 30 tỉnh
trong cả nước xây dựng Dự án phát triển chăn ni bị sữa và đã được UBND
tỉnh phê duyệt Dự án này tại QĐ số 3211/QĐ-UB ngày 16 tháng 9 năm 2003.
Dự án phát triển chăn ni bị sữa đã được triển khai tại huyện Đông
Triều từ cuối năm 2003, nhưng cho đến nay khó khăn lớn nhất của người dân
chăn ni bị sữa là và thiếu thức ăn xanh dùng cho bị trong mùa đơng. Đặc
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


12
biệt quan trọng hơn nữa là người dân không chú trọng đến việc dự trữ thức ăn

xanh cho bò sữa vào những mùa khan hiếm thức ăn. Đó là một trong những
vấn đề lớn mà người dân nơi đây cần phải khắc phục để đảm bảo cung cấp đủ
nguồn thức ăn xanh dùng cho bị sữa vào mùa này.
Chính vì vậy, để giải quyết những vấn đề nêu trên và giúp người dân
trong Huyện biết cách dự trữ thức ăn xanh cho bị trong mùa đơng, chúng tơi
tiến hành nghiên cứu đề tài:
"Đánh giá kh
ả n ăng sinh trưởng và ảnh hưởng của cây ngô ủ
chua đến năng suất, chất l ượng sữa của đàn bị ữ
s a ni tại huyện
Đơng Triều , tỉnh Quảng Ninh."
2. Mục đích và u cầu của đề tài
2.1. Mục đích của đề tài
- Đánh giá được thực trạng về số lượng cũng như chất lượng đàn bị
sữa của huyện Đơng Triều tỉnh Quảng Ninh.
- Xác định được hiệu quả của việc thay thế thức ăn xanh bằng thức ăn
ủ chua trong khẩu phần thức ăn của b ị sữa, trên c ơ sở đó khuyến cáo cho
người chăn nuôi ủ chua thức ăn để dự trữ thức ăn cho bị trong vụ đơng.
2.2. u cầu của đề tài
Các số liệu thu được phải trung thực, khách quan và có ý nghĩa thực
tiễn, chúng có thể làm tài liệu tham khảo trong công tác nghiên cứu khoa học
và thực tiễn sản xuất.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


13

Chương 1

TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Cơ sở khoa học của đề tài
1.1.1. Đặc điểm sinh trưởng và sinh sản của bò
1.1.1.1. Khái niệm về sinh trưởng
Sinh trưởng là một q trình tích luỹ các chất do đồng hố và dị hoá, là
sự tăng về chiều cao, chiều dài, bề ngang, khối l ượng của cơ thể và các bộ
phận trong cơ thể.
Trần Đình Miên, Nguyễn Kim Đường, Nguyễn Tiến Văn, 1992 [20]:
Theo Gartner - 1992, quá trình sinh trưởng được xem trước tiên như là kết quả
phân chia tế bào, tăng thể tích tế bào để tạo nên sự sống.
Như vậy, sinh trưởng là sự tăng về kích thước, khối lượng tế bào, mô
hay bộ phận cơ quan trong cơ thể. Đó là q trình tích lũy các chất hữu cơ do
q trình đồng hóa và dị hóa của gia súc. Sự sinh trưởng (biến đổi về số
lượng) và sự phân hóa (biến đổi về chất lượng) tạo nên sự phát triển của cơ
thể từ bào thai đến lúc già chết.
1.1.1.2. Các quy luật sinh trưởng
Quá trình sinh trưởng và phát dục của gia súc tuân theo những quy luật
nhất định. Trong chăn nuôi, muốn đánh giá đúng sự phát triển của vật nuôi,
cần nắm được các quy luật chung về sinh trưởng, phát dục cũng như nhu cầu
cần cho sự phát triển cơ thể và ảnh hưởng của các yếu tố ngoại cảnh đến quá
trình này.
Thực chất của quá trìn h sin h trưởn g là biết điều kh iển sự phát triển
của cá thể sẽ tạo ra nhiều sản phẩm của gia súc. Quá trình sinh trưởng tuân

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn

14
theo những quy luật nhất định, phổ biến là quy luật phát triển theo giai đoạn,
quy luật phát triển không đồng đều và quy luật phát triển theo chu kỳ.
* Quy luật phát triển theo giai đoạn
Sự sinh trưởng theo giai đoạn được biểu hiện dưới nhiều hình thức
khác nhau. Theo tác giả Đặng Vũ Bình (2002 ) [1]: Thời gian của giai đoạn
dài hay ngắn, số giai đoạn ít hay nhiều, sự đột biến trong sinh trưởng của
từng giống, từng cá thể trong phạm vi giống đó. Hơn nữa, tính giai đoạn
khơng phải là đặc trưng của cả cơ thể nói chung mà là của từng bộ phận trong
cơ thể. Theo quy luật này, sinh trưởng của gia súc được chia thành hai giai
đoạn rõ rệt đó là: Giai đoạn trong cơ thể mẹ và giai đoạn ngoài cơ thể mẹ.
Giai đoạn trong cơ thể mẹ: Giai đoạn này được xác định từ khi trứng
được thụ tinh (tạo hợp tử) cho đến khi con vật được sinh ra ngoài. Trong giai
đoạn này cả hai quá trình sinh trưởng và phát dục đều rất mãnh liệt. Bào thai
được nuôi bằng dưỡng chất của mẹ thông qua hệ thống nhau thai. Thời kỳ
này thai phát triển mạnh, bình quân tăng từ 220 - 230g/ngày (thai trâu, bị).
Đối với các lồi động vật khác nhau, giai đoạn trong bào thai cũng dài
ngắn khác nhau, nhưng quá trình sinh trưởng, phát dục của tất cả các gia súc
đều phải trải qua ba thời kỳ: Thời kỳ phôi, thời kỳ tiền phôi và thời kỳ thai
nhi. Giai đoạn trong thai giữ một vị trí quan trọng trong sự phát triển của cơ
thể vì chính giai đoạn này hình thành các cơ quan, hệ thống, xác định cơ chế
thích ứng của cơ thể với điều kiện ở giai đoạn sau. Vì vậy, việc chăm sóc,
ni dưỡng tốt gia súc mẹ trong giai đoạn này là cần thiết. Nó sẽ đem lại hiệu
quả cao cho sức sinh sản sau này.
Giai đoạn ngoài cơ thể mẹ : Bắt đầu từ lúc con vật được sinh ra cho
đến lúc con vật già và chết hay bị giết thịt. Ở giai đoạn này cơ thể vẫn tiếp
tục quá trình sinh trưởng phát dục của nó. Người ta chia giai đoạn này thành
các thời kỳ sau: Thời kỳ bú sữa, thời kỳ thành thục, thời kỳ trưởng thành và
thời kỳ già cỗi.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


15
Giai đoạn ngoài cơ thể mẹ, tốc độ sinh trưởng phát dục của cơ thể vẫn
rất mạnh, nhưng trong mỗi thời kỳ có những đặc thù riêng, chẳng hạn trong
thời kỳ mới đẻ và bú sữa các loại xương ngoại vi phát triển mạnh, do đó con
vật tăng về chiều cao. Nếu trong thời kỳ đầu khối lượng cơ thể tăng lên do sự
phát triển c ủa mô, cơ và xương thì ở kỳ sau khi con vật trưởng thành cơ thể
bắt đầu tích lũy mỡ.
Ngồi ra, sự sinh trưởng của gia súc cịn tn theo quy luật phát triển
khơng đồng đều và quy luật phát triển theo chu kỳ.
* Quy luật phát triển không đồng đều
Cơ thể gia súc không phải bất cứ lúc nào, hay lứa tuổi nào cũng phát
triển theo một quy luật, một sự cân đối từ đầu đến cuối. Sự sinh trưởng phát
dục của gia súc trên toàn bộ cơ thể hay ở từng cơ quan, bộ phận cịn có sự
thay đổi theo tuổi. Sự thay đổi này cũng khác nhau về cường độ, tốc độ ở các
lứa tuổi khác nhau. Tính biệt trong sự phát triển đó cũng chính là quy luật
phát triển khơng đồng đều của gia súc và được biểu hiện ở nhiều mặt như: Sự
không đồng đều về tăng trọng, lúc gia súc cịn nhỏ, khả năng tăng trọng ít
nhưng sau đó tăng trọng nhanh hơn, đến thời kỳ trưởng thành tăng trọng lại
giảm đi, rồi ổn định. Cuối cùng nếu được ni dưỡng tốt gia súc sẽ tích lũy
mỡ (giai đoạn ni vỗ béo).
So sánh trong cùng lồi ớ
v i nhau, thì ở bất kỳ lồi gia súc nào, hệ số
tăng trọng ở trong thời kỳ trong thai đều vượt xa thời kỳ ngồi thai (trích
Nguyễn Đức Chun, 2004) [5].
Tính khơng đồng đều cịn thể hiện ở sự phát triển ở hệ thống xương

qua các lứa tuổi khác nhau, qua sự phát triển cá thể, khi ra khỏi cơ thể mẹ
nhìn chung gia súc phát triển mạnh chiều dài tiếp theo là chiều sâu, rộng. Sự
phát triển tuần tự chiều dài, sâu, rộng cũng tuân theo quy luật nhất định và ở
từng giai đoạn cũng có khác nhau.
Các bộ phận, tổ chức trong cơ thể cũng phát triển không đều. Sự hình
thành và phát triển của từng bộ phận cịn phụ thuộc vào vị trí, chức năng và
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


16
vai trị của nó. Sự phát triển khơng đồng đều của các bộ phận cuối cùng dẫn
đến sự phát triển cân đối của cơ thể. Vì thế, nó khẳng định: Sự cân đối của cơ
thể thay đổi theo sự phát triển.
* Quy luật phát triển theo chu kỳ
Tính chu kỳ trong q trình sinh trưởng khơng phải là một hiện tượng
lạ. Qua nghiên cứu người ta thấy rằng, tính chu kỳ có ngay trong sự tăng sinh
của tế bào: Có thời kỳ phát triển mạnh, có thời kỳ yếu đi, sau đó có thời kỳ
phát triển mạnh lại. Sự lặp đi lặp lại đó một cách nhịp nhàng tạo nên một sự
phát triển có tính chu kỳ và có thể chu kỳ nối tiếp chu kỳ.
Trong chăn nuôi việc hiểu rõ chu kỳ rất quan trọng, đặc biệt việc hiểu
biết về chu kỳ tính giúp nhà chăn ni lên kế hoạch thụ tinh cho gia súc, điều
khiển được thời gian đẻ, tránh hiện tượng vô sinh cho gia súc...
1.1.1.3. Phương pháp xác định khả năng sinh trưởng của bò
Để biết được khả năng sinh trưởng của vật nuôi người ta thường dùng
phương pháp cân và đo các chiều đo trên cơ thể vật nuôi. Thông qua các số
liệu cân, đo người ta xác định được tốc độ sinh trưởng của vật nuôi.
Để đánh giá khả năng sinh trưởng của vật nuôi người ta căn cứ vào các
chỉ tiêu sau:

Sinh trưởng tích luỹ: Là khối lượng, kích thước của trâu bị ở các thời
điểm nhất định, đó là: Sơ sinh, 6, 12, 18, 24, 36 tháng tuổi. Đồ thị biểu diễn
là đường cong có hướng đi lên (tăng dần)
Sinh trưởng tuyệt đối: Là khối lượng, kích thước của con vật tăng lên
trong một đơn vị thời gian, với khối lượng thường xác định là khối lượng cơ
thể tăng lên/ngày (g/con/ngày). Sinh trưởng tuyệt đối thường được biểu diễn
bằng biểu đồ hình cột.
Sinh trưởng tương đối: Là tỉ lệ phần trăm tăng lên về khối lượng, kích
thước của con vật trong một khoảng thời gian nào đó. Sinh trưởng tương đối
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


17
được biểu diễn bằng đồ thị, đường cong có hướng đi xuống (giảm dần). (trích
Nguyễn Văn Bình, Trần Văn Tường, 2007) [2].
Việc đánh giá sự phát triển của vật nuôi qua xác định kích thước các
chiều đo cũng là một nội dung quan trọng, đặc biệt trong việc đánh giá con
giống theo hướng sản xuất của chúng.
1.1.1.4. Khả năng sinh sản, sức sản xuất và các nhân tố ảnh hưởng tới sản
lượng sữa của bò
* Sinh sản và sức sản xuất
Sinh sản là mộ t quá trìn h sin h lý ph ức tạp , ch ịu tác đ ộ n gcủa tín h di
truyền và mơi trường xung quanh. Hoạt động sinh dục do tuyến yên (vùng
dưới đồi Hypothalamus) điều khiển, thơng qua hệ thần kinh - thể dịch.

• Sự thành thục về tính
Tuổi thành thục về tính là tuổi mà cơ quan sinh dục của bò cái đã phát
dục hồn thiện, buồng trứng có nỗn bào chín và có khả năng thụ thai. Tuổi

thành thục về tính đến sớm hơn tuổi thành thục về thể vóc. Tuổi thành thục
về tính của bị Hà Lan là 401 ngày; bị Jersey là 359,6 ngày. (Nguyễn Văn
Bình, Trần Văn Tường, 2007) [2].
Tuổi thành thục về tính phụ thuộc vào đặc tính di truyền của từng
giống, từng loài. Ngoài ra, tuổi thành thục về tính cịn phụ thuộc vào các yếu
tố: Điều kiện chăm sóc, ni dưỡng và khí hậu.

• Chu kỳ tính và hiện tượng động dục.
Khi đã thành thục về tính cứ sau một khoảng thời gian nhất địn h trong
cơ thể q trình trao đổi chất có nhiều thay đổi, trong cơ quan sinh dục con cái
cũng có sự thay đổi như: Niêm mạc tử cung, âm đạo xung huyết, buồng trứng
phát triển về khối lượng, chất lượng, trứng chín và rụng, con cái có biểu hiện
bên ngồi bất thường về trạng thái thần kinh. Hiện tượng đó gọi là động dục.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


18
Sự động dục này mang tính chu kỳ. Thời gian từ lần động dục trước
đến lần động dục sau gọi là chu kỳ tính. Ở các lồi vật ni khác nhau thì chu
kỳ tính là khác nhau, ví dụ như bị là 21 ± 3 ngày.

• Sự rụng trứng
Q trình rụng trứng chịu sự điều khiển của hệ thần kinh và thể dịch,
thông qua sự ho ạt đ ộn g của các tu yến nội tiết. Ở mỗi ch u kỳ đ ộn g dục ch ỉ
rụng 1 trứng và thay đổi giữa hai buồng trứng.
Sau khi trứng rụng chỗ bao nỗn vỡ sẽ hình thàn h thể vàng. Thể vàng
tồn tại lâu hay ngắn phụ thuộc vào trứng có được thụ tinh hay chưa. Thời

gian rụng trứng của các lồi vật ni là khơng giống nhau. Trong cùng một
lồi gia súc nó cũng thay đổi phụ thuộc vào điều kiện ni dưỡng, quản lý,
nhiệt độ, khí hậu hay đặc tính cá thể. Nếu điều kiện về dinh dưỡng, mơi
trường sống phù hợp thì sự rụng trứng xảy ra đều đặn theo chu kỳ và đúng
thời gian.
Trong trường hợp con vật bị suy dinh dưỡng, đường sinh dục bị viêm
nhiễm, hay điều kiện khí hậu của mơi trường sống có nhiều trở ngại, dẫn đến
rối loạn nội tiết thì trong chu kỳ có thể có trứng rụng hoặc khơng rụng.

• Sự thụ tinh
Trong tự nhiên, k hi trứng và tinh trùng gặp nhau ở 1/3 phía trên của
ống dẫn trứng và có sự hợp đồng hố của hai giao tử để hình thành hợp tử,
tức là quá trình thụ tinh đã xảy ra (trích Trần Huê Viên, 2001) [38]. Quá trình
này xảy ra qua 4 giai đoạn:
- Phá màng phóng xạ của tế bào trứng
- Phá màng trong suốt
- Phá màng nhân
- Đồng hóa

• Q trình chửa:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


19
Q trình chửa của g ia súc được tín h từ kh i trứ ng được thụ tinh cho
đến khi đẻ. Quá trình chửa được chia làm hai thời kỳ.
- Thời kỳ phôi: Từ lúc thụ thai đến 1/3 thời gian đầu của toàn bộ thời
gian chửa.

- Thời kỳ thai: Là 2/3 thời gian chửa còn lại. Thời kỳ này chia làm
hai giai đoạn là: Giai đoạn phá t triể n và phân hóa mơ, phủ tạng và giai
đoạn làm tăng nhanh khối lượng tuyệt đối của thai. Thời gian chửa của bị
kéo dài 280 - 285 ngày.

• Sức sản xuất sữa:
Dưới tác động của hormone, nhũ tuyến phát triển và hoạt động sinh
sữa, thải sữa. Sữa được tạo thành trong các nang nh
ũ tuyến từ chất dinh
dưỡng của thức ăn. Để tăng lượng sữa, từ lúc còn nhỏ phải thường xun xoa
bóp bầu vú, đầu vú để kích thích nhũ tuyến phát triển. Ngay lúc gia súc có
mang và lúc vắt sữa cũng phải th ường xuyên xoa bóp vú.
Ở những năm đầu sản lượng sữa bò tăng dần lên: Sản l ượng sữa lứa
thứ nhất bằng 75 - 80% lứa 3, lứa 2 bằng 85 - 90% lứa 3 . (D ương Mạnh
Hùng, 2004) [15].
* Các chỉ tiêu đánh giá khả năng sinh sản của bò
Để kiểm tra và đánh giá khả năng sinh sản của bò cái người ta thường
dựa trên một số chỉ tiêu cơ bản sau:

• Tuổi động dục lần đầu
Khi gia súc thành thục về tính sẽ có biểu hiện động dục. Tuổi động dục
lần đầu là một chỉ tiêu quan trọng. Nó phản ánh tính dục và khả năng sinh
sản sớm hay muộn, có liên quan chặt chẽ với số lứa đẻ của một đời con vật.
Tuổi động dục của các loài gia súc khác nhau thì khác nhau. Nó ụph
thuộc vào giống, trong cùng một giống thì các cá thể khác nhau có tuổi động
dục cũng khác nhau. Ngồi ra, các điều kiện về ni dưỡng, chăm sóc và mơi
trường cũng ảnh hưởng đến tuổi động dục lần đầu.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn

20
Bê cái hậu bị nuôi để sinh sản và lấ y sữa nếu được ni dưỡng tốt sẽ
có tuổi động dục lần đầu vào 14 - 16 tháng tuổi. Tuy nhiên chưa nên phối
giống cho chúng ngay lần động dục đầu vì chúng chưa đủ thành thục về thể
vóc để bắt đầu cho q trình sinh sản.

• Tuổi phối giống lần đầu
Mặc dù có thể bê hậu bị có tuổi thành thục về tính sớm nhưng khơng
nên phối giống cho chúng quá sớm hoặc quá muộn. Chỉ nên phối giống khi
khối lượng cơ thể của chúng đạt 70% khối lượng trưởng thành. Trong thực
tế, nên phối giống cho bê hậu bị ni dưỡng tốt vào 18 tháng tuổi.

• Tuổi đẻ lứa đầu
Đây là một chỉ tiêu kinh tế - kỹ thuật quan trọng, phản ánh thời gian
bắt đầu đưa con vật vào khai thác sớm hay muộn. Thông thường tuổi đẻ lứa
đầu của bò lai hướng sữa Hà - Ấn F1, F2, F3 vào 27 - 28 tháng tuổi. Tuổi đẻ
lứa đầu chủ yếu phụ thuộc vào tuổi thành thục (về tính và thể vóc), phụ thuộc
vào việc phát hiện động dục và kỹ thuật phối giống. (Nguyễn Văn Bình, Trần
Văn Tường, 2007) [2].

• Khoảng cách lứa đẻ
Là khoảng thời gian giữa lần đẻ trước và lần đẻ tiếp theo. Khoảng cách
này chủ yếu là do thời gian có chửa lại sau khi đẻ quyết định, bởi vì thời gian
mang thai là một hằng số sinh lý không thể thay đổi và rút ngắn lại được. Đối
với bị sữa, thơng thườn g thời g ian khai thác sữa là 1 0 thán g, sau đ ó là 2
tháng cạn sữa, do đó khoảng cách giữa 2 lứa đẻ là 12 tháng. (Nguyễn Văn
Bình, Trần Văn Tường, 2007) [2].
Khoảng cách giữa 2 lứa đẻ chịu ảnh hưởng của các yếu tố như: Giống,

thức ăn dinh dưỡng, chăm sóc, quản lý.

• Tỷ lệ sống của bê

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


21
Nâng cao tỷ lệ sống của bê sẽ nâng cao hiệu quả kinh tế của chăn ni
trâu bị sinh sản, tỷ lệ nuôi sống của bê phụ thuộc vào nhiều yếu tố: Điều kiện
ni dưỡng, chăm sóc quản lý, tình hình bệnh tật và tác động của ngoại cảnh.
* Các chỉ tiêu đánh giá sức sản xuất và các nhân tố ảnh hưởng tới sản lượng
sữa của bò
Sản lượng sữa: Là tồn bộ lượng sữa mà cơ thể bị mẹ tiết ra trong một
chu kỳ khai thác sữa
Sức sản xuất sữa: Người ta quy về sữa tiêu chuẩn để đánh giá khả năng
sản xuất sữa của bò. Sữa tiêu chuẩn là sữa có tỷ lệ mỡ sữa 4% và sữa tiêu
chuẩn = 0,4S + 15F (Dương Mạnh Hùng, 2004) [15].
Trong đó: S: sản lượng sữa thường (kg)
F: sản lượng mỡ của sữa thường (kg)

• Các nhân tố ảnh hưởng đến sản lượng sữa:
Nhân tố giống:
Các giống khác nhau cho sức sản xuất sữa khác nhau. Các giống
chuyên dụng hướng sữa cho sức sản xuất cao nhất. Bò Hà Lan cho sản lượng
sữa trung bình từ 4000 - 5000kg/chu kỳ, tỷ lệ mỡ sữa: 3,2 - 3,8%; Các giống
kiêm dụng có sức s ản xuất sữa thấp hơn: Sản lượng sữa trung bình của bị
Kostrom từ 3500 - 4500kg/chu kỳ, tỷ lệ mỡ sữa: 4 ,5 - 4,7%; Các giống bò

chuyên thịt, lao tác, khả năng sản xuất sữa thấp, chỉ đủ ni con. (Nguyễ n
Văn Bình, Trần Văn Tường, 2007) [2].
Yếu tố di truyền
Qua nghiên cứu cho thấy các tính trạng chất lượng như: Tỷ lệ mỡ sữa,
protein sữa… có hệ số di truyền cao, trong khi đó các tính ạng
tr số lượng
như: Sản lượng sữa, khối lượng cơ thể… có hệ số di truyền thấp hơn. Theo
Nguyễn Văn Bình, Trần Văn Tường, 2007 [2], hệ số di tru y ền của mộ t số
tính trạng ở bị sữa như sau:
Các tính trạng

Hệ số di truyền (h2)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


22
Sản lượng sữa

0,32 - 0,44

Tỷ lệ mỡ sữa

0,60 - 0,78

Tỷ lệ protein trong sữa

0.50 - 0,70

Tỷ lệ đường sữa

0,36

Khối lượng bị cái

0,37

Chi phí thức ăn

0,2 - 0,48

Tuổi có thai lần đầu: Tuổi thành thục về tính thường đến sớm hơn tuổi
thành thục về thể vó c, do đó trong trường hợp phối giống quá sớm sẽ kìm
hãm sự sinh trưởng của cơ thể và sự phát dục của tuyến sữa, các tuyến bào
phát triển kém, sức sản xuất thấp. Vì vậy, nên phối giống lần đầu cho trâu, bò
vào 16 - 18 tháng tuổi khi khối lượng cơ thể đạt 65 - 70% khối lượng trưởng
thành.
Tuổi của trâu bò cái: Trâu bò cái hướng sữa cho sản lượng sữa cao nhất
ở lứa đ ẻ 4 - 5 và ổn định trong 2 - 3 năm, sau đó ạil giảm. Những bò cái
thành thục sớm, sản lượng cao nhất vào 6 năm tuổi (chu kỳ sữa thứ 4), trong
khi đó ở những bị cái thành thục muộn thì sản lượng sữa cao nhất vào 8 - 9
năm tuổi (chu kỳ sữa thứ 5 - 6) (Nguyễn Văn Bình, Trần V ăn Tường, 2007)
[2].
Dinh dưỡng: Các nguyên liệu để hình thành sữa có nguồn gốc từ các chất
dinh dưỡng trong thức ăn, do đó mức độ dinh dưỡng có ảnh hưởng rõ rệt tới sản
lượng sữa. Theo thí nghiệ m của M akengli: Khi giảm thấp tỷ lệ pro tein tiêu
hóa từ 15 - 20% so với tiêu chuẩn thì chưa có ảnh hưởng tới khả năng sản
xuất sữa, nhưng khi giảm thấp hơn nữa hoặc bằng 34% (75 - 77g/1ĐVTA)

thì dẫn tới làm giảm sức sản xuất sữa đến 251,3 kg/chu kỳ, ngược lại khi
nâng cao mức prơ têin tiêu hóa lên quá cao ến
đ 1 2 2% so với tiêu ch uẩn thì
sản lượng sữa cũng bị giảm tới 9%. Theo Nguyễn Văn Bình, Trần Văn
Tường, 2007 [2].
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


23
Khối lượng cơ thể: Trong cùng một giống , những con có khối lượng
cao hơn thì năng suất sữa sẽ cao hơn. Có thể tính hệ số sinh sữa (HSSS), hệ
số này thể hiện năng suất sữa/100kg khối lượng. Các giống bị sữa thường có
HSSS = 8 - 10. Ví dụ: Bị Hà Lan có khối lượng cơ thể trung bình là 500 600kg sẽ đạt sản lượng sữa trung bình 4500 - 5000kg/chu kỳ. (Nguyễ n Văn
Bình, Trần Văn Tường, 2007) [2].
Ảnh hưởng của môi trường: Sức sản xuất của vật nuôi chịu ảnh hưởng
trực tiếp và gián tiếp của điều kiện môi trường như: Nhiệt độ, ẩm độ, gió, bức
xạ mặt trời, lượng mưa... Những nhân tố này ảnh hưởng thông qua năng suất
và phẩm chất cây thức ăn và ảnh hưởng trực tiếp qua sự kích thích hệ thống
thần kinh - thể dịch và hệ thống enzym. Đối với sản lượng sữa, sự tổng hợp
phụ thuộc vào vào sự cung cấp liên tục các hormone và sản phẩm trao đổi
chất vào tuyến sữa. Sản lượng sữa ở các lồi có vú phụ thuộc vào thời vụ: Ở
nhiệt độ từ 5 - 210C thì sản lượng sữa của bị khơng bị ảnh hưởng, nhưng
nhiệt độ thấp hơn 5 0C hoặc lớn hơn 21 0C thì sản lượng sữa giảm từ từ, và khi
nhiệt độ lớn hơn 27 0C thì sản lượng sữa giảm rõ rệt. (Nguyễn Văn Bình, Trần
Văn Tường, 2007) [2].
Thời gian từ khi đẻ đến khi phối lại: Khi có thai sản lượng sữa của bị
giảm 15 - 20% và giảm nhiều hơn khi chửa trên 5 tháng. Do đó, cần xác định
thời gian của một chu kỳ sữa, thời điểm phối giống lại cho trâu bò hợp lý để

đạt được chỉ số ổn định về năng suất sữa. Qua nghiên cứu, các nhà chăn nuôi
đã thống nhất thời gian thích hợp cho một chu kỳ tiết sữa là 270 - 300 ngày,
bò cái cần được phối lại sau khi đẻ từ 60 - 80 ngày.
Kỹ thuật vắt sữa: Vắt sữa bằng máy tốt hơn vắt sữa bằng tay vì vắt sữa
bằng máy là vắt đồng thời bốn vú một lúc là phù hợp với phản xạ thải sữa
của bị, vì sự điều hịa thần kinh thể dịch với phản xạ thải sữa là đồng thời
cho tồn bộ bầu vú. Nếu vắt bằng tay thì áp dụng phương thức vắt luân phiên
đôi vú trước rồi đến đôi vú sau hoặc trước sau vắt chéo không nên áp dụng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


24
phương thức vắt luân phiên phải trái cùng một bên. Phải vắt kiệt sữa để kích
thích tiếp phản xạ tiết sữa vào bể sữa, nếu vắt không kiệt sẽ làm giảm phản
xạ tiết sữa, tăn g tỷ lệ sót sữa ở bị. Ngồi ra số lần vắt sữa/ngày cũng ảnh
hưởng nhiều tới năng suất sữa, ở bò sữa người ta thường áp dụng vắt sữa 2
lần/ngày là hợp lý.
Bệnh tật: Những trâu bò mắc bệnh thường kém ăn, thể trạng yếu dẫn
đến khả năng tạo sữa kém. Đối với bò sữa thường bị mắc bệnh sản khoa (60 70%), nhất là bệnh viêm vú, do đó chúng ta cần phải quan tâm thường xuyên,
phòng và điều trị kịp thời. (Nguyễn Văn Bình, Trần Văn Tường, 2007 ) [2].
1.1.2. Thức ăn ủ chua
Thức ăn ủ chua là loại thức ăn được tạo ra thơng qua qúa trình dự trữ
các loại thức ăn thơ xanh dưới hình thức ủ chua. Nhờ ủ chua, người ta có thể
bảo quản thức ăn trong một thời gian dài.
Theo Vũ Duy Giảng, 1997 [10 ]: Ủ xanh là một q trình lên me n,
thơng qua đó để bảo quản thức ăn xanh trong thời gian dài mà giá trị dinh
dưỡng của thức ăn xanh này thay đổi ít. Ủ xanh là một qúa trình đấu tranh
sinh tồn giữa vi sinh vật có lợi và vi sinh vật có hại.

1.1.2.1. Tác dụng của thức ăn ủ chua
Thức ăn ủ chua, các chất dinh dưỡng ít bị tổn thất hơn các phương
pháp chế biến khác, th í dụ các lo ại cỏ đ em phơi khô tron g điều kiện bình
thường, chất dinh dưỡng bị tổn thất trên dưới 30%, nếu phơi trong điều kiện
thời tiết xấu thì tổn thất có thể lên tới 40 - 50%. Nhưng nếu đem ủ chua đúng
phương pháp th
ì chất din h dưỡn g ch ỉ tổn th ất không quá 10%, trong đó
prơtêin hầu như khơng bị hao hụt, các loại vitamin cũng giữ được nhiều hơn
so với phương pháp phơi khơ.
Thức ăn đem ủ chua có tỷ lệ tiêu hóa tương đối cao. Sau khi ủ, tuy một
số chất dễ hịa tan bị hao hụt nhưng những chất khó tiêu (như chất xơ), sau quá
trình lên men lại mềm ra hoặc chuyển sang trạng thái khác mà gia súc dễ tiêu
hóa hơn.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn


25
Thức ăn ủ chua có thể dự trữ được trong một thời gian tương đối dài
mà không sợ bị biến chất, ủ chua còn là phương pháp chủ yếu để dự trữ thức
ăn trong suốt mùa đông.
Chế biến, dự trữ bằng phương pháp ủ chua rất ít bị phụ thuộc vào điều
kiện khí hậu nên có thể làm vào bất cứ mùa nào cũng được và tránh được
những tổn thất (có khi rất lớn) do điều kiện khí hậu gây ra. Phơi khô nếu bị
mưa không những chất dinh dưỡng bị mất nhiều mà cịn có thể bị mốc hoặc
lên men, thối, hỏng.
- Thức ăn ủ chua có thể diệt trừ được sâu bệnh và nấm mốc.
- Về mặt kinh tế thì làm hố ủ chua chi phí thấp hơn làm nhà kho. Dung
tích chứa thức ăn ủ chua nhỏ hơn dung tích chứa thức ăn phơi khơ rất nhiều

(2 - 2,5 lần): Phơi khơ 1m 3 có khoảng 60kg vật chất khơ, ủ chua 1m 3 có
khoảng 150 kg vật chất khô.
1.1.2.2. Nguyên lý ủ chua
Thực chất của việc ủ chua là xếp chặt thức ăn tươi vào hố ủ kín khơng
có khơng khí. Nhờ kết quả của tác dụng lên men vi sinh vật sản sinh các loại
axit hữu cơ chủ yếu là axit lactic. Chính những axit hữu cơ này là "thuốc bảo
tồn" thức ăn, vì với nồng độ nhất định nó có thể ngăn ngừa sự phân giải của
thực vật do tác dụng của vi sinh vật. (Nguyễn Thị Liên, Nguyễn Quang
Tuyên, 2000) [18].
Trong quá trìnhủ chua , các vi khuẩn phân giải đường dễ tan như:
glucoza, sacaroza, fructoza … thành axit lactic và các axitữu
h c ơ khác, axit
được tạo ra trong quá trình nàyđã nhanh chóng làm ảgi

m pH của khối ủ

xuống 3,8 - 4,5. Ở độ pH này hầu hết các loài vi khuẩn và enzym của thực
vật đều bị ức chế. Do vậy, thức ăn ủ chua có thể bảo quản được trong thời
gian dài, khi ủ chua thức ăn diễn ra các quá trình sau :
* Hai quá trình xảy ra trong ủ xanh:
- Q trình sinh lý thực vật:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

http:// www.lrc-tnu.edu.vn