Nghiên cứu thực trạng chuyển đổi đất nông nghiệp giai đoạn 2001 2010 và xu hướng đến năm 2020 tại huyện lục nam tỉnh bắc giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO
TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI
----------

----------




TRẦN TRUNG HUYNH





NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG
CHUYỂN ðỔI ðẤT NÔNG NGHIỆP GIAI ðOẠN
2001-2010 VÀ XU HƯỚNG ðẾN NĂM 2020
TẠI HUYỆN LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG



LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ


Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp
Mã số : 60 31 10
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Quyền ðình Hà

HÀ NỘI - 2010
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
i



LỜI CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng ñược ai công bố
trong bất kì công trình nào khác.
Tôi xin cam ñoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn ñều ñã
ñược chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội, ngày 9 tháng 12 năm 2010
Học viên



Trần Trung Huynh
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
ii


LỜI CẢM ƠN
Qua thời gian học tập chương trình cao học tại trường ðại học Nông
nghiệp Hà Nội, tôi ñã nhận ñược sự chỉ dạy nghiêm túc và tận tình của các
thầy cô giáo. Các thầy cô ñã truyền ñạt cho tôi nhiều kiến thức cần thiết về
chuyên môn và xã hội, mà thành quả ngày hôm nay là luận văn thạc sĩ.
Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành tới:
PGSTS. Quyền ðình Hà – Thầy giáo hướng dẫn khoa học, ñã nhiệt tình

hướng dẫn, góp ý, ñộng viên tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn.
Các GS, PGS, TS, các thầy cô giáo ở Viện ñào tạo sau ñại học, Khoa
Kinh tế và Phát triển nông thôn ñã giảng dạy và hướng dẫn tôi hoàn thành
chương trình học tập và thực hiện luận văn.
Các ñồng chí lãnh ñạo, cán bộ ở UBND huyện Lục Nam, Sở Tài nguyên
và Môi trường tỉnh Bắc Giang, Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Lục
Nam ñã giúp ñỡ tôi trong quá trình ñiều tra, thu thập tài liệu cho luận văn.
Lãnh ñạo Tổng cục Quản lý ñất ñai - nơi tôi ñang công tác ñã tạo ñiều
kiện thuận lợi và giúp ñỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn.
Những người thân trong gia ñình ñã ñộng viên, khuyến khích và tạo
mọi ñiều kiện thuận lợi nhất ñể tôi thực hiện và hoàn thành luận văn.
Tôi cũng xin chân thành cám ơn các chuyên gia, các nhà khoa học, các
ñồng nghiệp, bạn bè ở các cơ quan ñã tận tình giúp ñỡ tôi trong quá trình thực
hiện và hoàn thành luận văn này.
Hà Nội, ngày 9 tháng 12 năm 2010
Học viên

Trần Trung Huynh
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
iii


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế và cơ cấu SD nhóm ñất chính cả nước 23
Bảng 2.2: Hệ số co dãn ñất so với GDP* 24
Bảng 2.3: Biến ñộng sử dụng ñất nông nghiệp Toàn quốc giai ñoạn 2006- 2010 30
Bảng 3.1: Diện tích ñất ñai huyện Lục Nam năm 2010 33
Bảng 4.1: Diện tích, cơ cấu ñất nông nghiệp huyện Lục Nam năm 2010 57
Bảng 4.2: So sánh các loại ñất nông nghiệp năm 2000 và năm 2010 huyện Lục Nam 59
Bảng 4.3:

Tình hình biến ñộng ñất nông nghiệp giai ñoạn 2001-2010 huyện
Lục Nam
63
Bảng 4.4: Diện tích, sản lượng và năng suất 1 số cây trồng chính 65
Bảng 4.5: Các mô hình sử dụng ñất nông nghiệp thu nhập cao ở Lục Nam 67
Bảng 4.6: Các loại hình sử dụng ñất nông nghiệp huyện Lục Nam 68
Bảng 4.7: Tăng trưởng kinh tế (tính bằng giá trị sản xuất) 73
Bảng 4.8: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo lĩnh vực sản xuất 75
Bảng 4.9: Một số chỉ tiêu chủ yếu của huyện Lục Nam năm 2010 76
Bảng 4.10: Kết quả thực hiện kế hoạch phát triển KT-XH thời kỳ 2001-2010 79
Bảng 4.11:
Hiệu quả kinh tế của một số mô hình sử dụng ñất chính trên ñịa bàn
huyện Lục Nam năm 2009
80
Bảng 4.12:
Các chỉ tiêu phân cấp ñánh giá hiệu quả kinh tế các loại hình sử
dụng ñất nông nghiệp
81
Bảng 4.13: Hiệu quả xã hội của các loại hình sử dụng ñất nông nghiệp 83
Bảng 4.14:
Các chỉ tiêu phân cấp ñánh giá hiệu quả xã hội các loại hình sử
dụng ñất nông nghiệp
84
Bảng 4.15:
Hiệu quả che phủ ñất của các loại hình sử dụng ñất huyện Lục
Nam năm 2009
85
Bảng 4.16
Dự báo chuyển dịch cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp huyện Lục
Nam ñến năm 2020

90
Bảng 4.17
Dự báo dân số huyện Lục Nam ñến năm 2020 91
Bảng 4.18
Dự báo ñất nông nghiệp chuyển sang ñất phi nông nghiệp giai
ñoạn 2011-2020
99
Bảng 4.19
Biến ñộng các loại ñất nông nghiệp giai ñoạn 2011-2020 105
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
iv



DANH MỤC CÁC BIỂU ðỒ, SƠ ðỒ
Biểu ñồ 2.1 Tốc ñộ tăng diện tích lúa và sản lượng lúa 25
Biểu ñồ 2.2 Tốc ñộ tăng diện tích và tốc ñộ tăng giá trị sản xuất các
khu công nghiệp
25
Sơ ñồ 2.1: Mối liên hệ giữa các chỉ tiêu kinh tế với chỉ tiêu sử
dụng ñất
28
Biểu ñồ 4.1 So sánh một số chỉ tiêu giữa các thời kỳ 2001-2005 và
2006-2010
78
Biểu ñồ 4.2 Dự báo diện tích ñất ñai huyện Lục Nam ñến năm 2020 101
Biểu ñồ 4.3 So sánh diện tích ñất nông nghiệp năm 2010 và năm
2020 huyện Lục Nam
102
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............

v


MỤC LỤC
Phần I: Mở ñầu ....................................................................................... 1
1.1. Tính cấp thiết của ñề tài ..................................................................... 1
1.2. Mục tiêu nghiên cứu .......................................................................... 3
1.3. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................... 3
Phần II: Cơ sở lý luận và thực tiễn về chuyển ñổi sử dụng ñất nông
nghiệp ......................................................................................................
5
2.1. Cơ sở lý luận về chuyển ñổi mục ñích sử dụng ñất ............................ 5
2.1.1. Cơ sở lý luận .................................................................................. 5
2.1.2. Lý luận về chuyển ñổi trong cơ cấu sử dụng ñất nông nghiệp ......... 6
2.2. Tổng quan về tác ñộng của chuyển dịch cơ cấu kinh tế ñến chuyển
mục ñích sử dụng ñất ................................................................................ 7
2.2.1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ............................................................. 7
2.2.2. Chuyển mục ñích sử dụng ñất ......................................................... 8
2.2.3. Các yêu tố chủ yếu tác ñộng ñến chuyển dịch cơ cấu kinh tế và
chuyển mục ñích sử dụng ñất ...................................................................
9
2.2.4. Mối quan hệ giữa sử dụng ñất, chuyển mục ñích sử dụng ñất với
tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế ................................................ 19
2.2.5. Tác ñộng qua lại giữa tăng trưởng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế
với biến ñộng và chuyển mục ñích sử dụng ñất ñai từ 1995-2005 ............ 22
2.3.Tình hình chuyển ñổi mục ñích sử dụng ñất của một số nước trên
thế giới .....................................................................................................
29
2.4. Tình hình chuyển ñổi ñất nông nghiệp ở nước ta giai ñoạn 2005
ñến 2010 ................................................................................................... 30

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
vi


Phần III: ðặc ñiểm ñịa bàn và phương pháp nghiên cứu .................... 32
3.1. ðặc ñiểm ñịa bàn nghiên cứu ............................................................. 32
3.1.1. Khái quát về ñiều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, kinh tế -
xã hội của huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang ............................................. 32
3.1.2. Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội .............................................. 39
3.1.3. ðánh giá chung về thực trạng phát triển kinh tế - xã hội dưới góc
ñộ gây áp lực ñối với ñất nông nghiệp ...................................................... 52
3.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................... 53
3.2.1. Phương pháp tiếp cận hệ thống ....................................................... 53
3.2.2. Phương pháp ñiều tra khảo sát ........................................................ 54
3.2.3. Phương pháp kế thừa và chọn lọc tài liệu ........................................ 54
3.2.4. Phương pháp phân tích ................................................................... 54
3.2.5. Tổng hợp trình bày kết quả ............................................................. 55
3.2.6. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .......................................................... 55
Phần IV: Kết quả nghiên cứu ................................................................ 57
4.1. ðánh giá tình hình chuyển ñổi ñất nông nghiệp huyện Lục Nam
giai ñoạn 2001-2010.....................................................................................
57
4.1.1. Hiện trạng sử dụng ñất nông nghiệp huyện Lục Nam năm 2010 ..... 57
4.1.2. Biến ñộng ñất nông nghiệp từ năm 2001 ñến năm 2010 .................. 57
4.1.3. Thay ñổi phương thức quản lý và sử dụng ñất nông nghiệp ở
huyện Lục Nam trong quá trình công nghiệp hóa nông thôn ..................... 64
4.1.4. Thực trạng các loại hình sử dụng ñất nông nghiệp........................... 68
4.1.5. ðánh giá tác ñộng của chuyển ñổi ñất nông nghiệp ñến tăng
trưởng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế và ñầu tư phát triển trên ñịa bàn
huyện .......................................................................................................

73
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
vii


4.1.6. ðánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội – môi trường của quá trình
chuyển ñổi ñất nông nghiệp giai ñoạn 2001-2010 ..................................... 77
4.2. Phân tích xu hướng chuyển ñổi ñất nông nghiệp trên ñịa bàn
huyện Lục Nam giai ñoạn 2011-2020 ....................................................... 86
4.2.1. Các quan ñiểm khai thác sử dụng ñất .............................................. 86
4.2.2. Phương hướng, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của huyện
Lục Nam ñến năm 2020 ............................................................................ 89
4.2.3. Nhu cầu về quỹ ñất cho dân sinh và phát triển các ngành ................ 91
4.2.4. Xu hướng chuyển ñổi ñất nông nghiệp giai ñoạn 2011-2020 ........... 101
4.3. Giải pháp thực hiện chuyển ñổi ñất nông nghiệp giai ñoạn 2011-
2020 huyện Lục Nam hiệu quả và bền vững ............................................. 105
4.3.1. ðánh giá ñúng tiềm năng ñất ñai huyện Lục Nam .......................... 105
4.3.2. Bố trí sử dụng ñất hợp lý cho phát triển các ngành ......................... 106
4.3.3. ðảm bảo sản xuất nông nghiệp hiệu quả bền vững .......................... 112
Phần V: Kết luận và kiến nghị ............................................................... 115
5.1. Kết luận ............................................................................................. 115
5.2. ðề nghị .............................................................................................. 117
Tài liệu tham khảo .................................................................................. 119
Phụ lục .................................................................................................... 122

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
viii


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

KT-XH Kinh tế - Xã hội
TW Trung ương
ðP ðịa phương
HTSDð Hiện trạng sử dụng ñất
QHSDð Quy hoạch sử dụng ñất
CN Công nghiệp
NN Nông nghiệp
PNN Phi nông nghiệp
DV Dịch vụ
CNH Công nghiệp hóa
HðH Hiện ñại hóa
NN-NT Nông nghiệp - Nông thôn
TNMT Tài nguyên môi trường
KDC Khu dân cư
DT Diện tích
ðKTN ðiều kiện tự nhiên
TNTN Tài nguyên thiên nhiên
VH-TT Văn hóa - Thể thao
KT Kinh tế
CSHT Cơ sở hạ tầng
ðKTN ðiều kiện tự nhiên
BððC Bản ñồ ñịa chính
HQKT Hiệu quả kinh tế
MðSD Mục ñích sử dụng
SXNN Sản xuất nông nghiệp
KHKT Khoa học kỹ thuật
QP-AN Quốc phòng - An ninh
LUT Loại hình sử dụng ñất
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
1

PHẦN I: MỞ ðẦU
1.1. Tính cấp thiết của ñề tài
“Công nghiệp hóa, hiện ñại hóa nông nghiệp, nông thôn” là chủ trương
lớn, là nhiệm vụ và mục tiêu quan trọng của ðảng và Nhà nước, nhằm thúc
ñẩy phát triển kinh tế, tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập cho dân cư khu vực
nông thôn, làm tiền ñề ñể giải quyết các vấn ñề chính trị - xã hội của ñất
nước. Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương ðảng lần thứ 7 khóa VII, Nghị
quyết Ban Chấp hành Trung ương ðảng lần thứ 5 khóa IX ñã ñề ra nhiệm vụ
phải ñẩy nhanh công nghiệp hóa, hiện ñại hóa nông nghiệp, nông thôn.
Lục Nam là 1 trong 4 huyện miền núi thuộc tỉnh Bắc Giang, với diện tích
597 Km
2
, nằm cách Hà Nội chừng 70 Km, có quốc lộ 31 và quốc lộ 37, ñường
sắt chạy qua, mạng lưới ñường giao thông tương ñối phát triển ñã tạo cho Lục
Nam nhiều lợi thế về giao lưu kinh tế - văn hoá - xã hội với các ñịa bàn trong
tỉnh, thủ ñô Hà Nội và cả nước, nhưng cũng là những thách thức trong thời kỳ
ñẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện ñại hóa nông nghiệp, nông thôn của huyện.
Trong quá trình công nghiệp hóa - hiện ñại hóa ñất nước, Lục Nam
ñang từng bước chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng giảm dần tỷ trọng
ngành nông nghiệp, tăng tỷ trọng các ngành công nghiệp và dịch vụ. Trong
ñó, chuyển ñổi mục ñích sử dụng ñất nông nghiệp sang các mục ñích phi nông
nghiệp ñóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế.
“Chuyển dịch cơ cấu kinh tế phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã
hội của ñất nước” [1] là một trong những nhiệm vụ hàng ñầu của ðảng và Nhà
nước trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện ñại hoá ñất nước. Mục tiêu ñó ñã
ñược chỉ rõ trong Nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương ðảng lần thứ
7 khóa VII, Nghị quyết Ban Chấp hành Trung ương ðảng lần thứ 5 khóa IX là:
“Xây dựng một nền nông nghiệp sản xuất lớn, hiệu quả và bền vững, có năng

suất, chất lượng và sức cạnh tranh cao… xây dựng nông thôn ngày càng giàu
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
2


ñẹp, dân chủ, công bằng, văn minh, có kinh tế hợp lý, quan hệ sản xuất phù hợp,
kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội phát triển ngày càng hiện ñại” [1].
Thực hiện Nghị quyết ðại hội IX của ðảng, trong những năm vừa qua
cùng với cả nước và tỉnh Bắc Giang, Lục Nam ñã ñạt ñược nhiều thành tựu trong
công cuộc ñẩy nhanh công nghiệp hóa, hiện ñại hóa nông nghiệp, nông thôn và
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn theo hướng sản xuất hàng
hóa. Vấn ñề an ninh lương thực ñã cơ bản ñược giải quyết (bình quân lương thực
có hạt của huyện tăng từ 320 kg/người năm 2001 lên 366,15 kg/người năm
2009), xu hướng ña dạng hóa cây trồng, vật nuôi ñược mở rộng. Cơ cấu kinh tế
nông nghiệp, nông thôn chuyển dịch theo hướng tiến bộ, tăng tỷ trọng ngành tiểu
thủ công nghiệp và dịch vụ nông thôn, tăng tỷ trọng giá trị sản phẩm của các loại
nông, lâm sản hàng hóa. Cơ sở vật chất kỹ thuật và cơ sở hạ tầng nông thôn ngày
càng ñược tăng cường.
Những chuyển biến tích cực của nền kinh tế theo hướng công nghiệp hóa,
hiện ñại hóa ñòi hỏi cơ cấu sử dụng ñất có sự chuyển ñổi cho phù hợp nhằm thỏa
mãn nhu cầu sử dụng ñất của các ngành, các lĩnh vực có vai trò chủ ñạo trong
việc thúc ñẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện ñại hóa nông nghiệp nông thôn.
Nhằm cụ thể hóa Nghị quyết của ðảng vào lĩnh vực quản lý và sử dụng
ñất ñai, cũng như ñể góp phần thúc ñẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện
ñại hóa nông nghiệp, nông thôn của các huyện, cần phải “Nghiên cứu thực
trạng chuyển ñổi ñất nông nghiệp giai ñoạn 2001-2010 và xu hướng ñến
năm 2020 tại huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang” ñể ñúc rút kinh nghiệm mở
rộng việc chuyển ñổi mục ñích sử dụng ñất nông nghiệp ở các huyện trong
tỉnh, các tỉnh vùng trung du phía Bắc và cả nước. ðồng thời ñề ra những giải
pháp góp phần chuyển ñổi mục ñích các loại ñất trên ñịa bàn huyện Lục Nam

phù hợp với xu hướng phát triển chung của kinh tế Việt Nam giai ñoạn 2011-
2020, ñẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội, cải thiện và nâng cao ñời sống
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
3


ñồng bào các dân tộc, góp phần thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp
hóa, hiện ñại hóa ñất nước.

1.2. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu tổng quát: Trên cơ sở phân tích, ñánh giá thực trạng chuyển
ñổi mục ñích sử dụng ñất nông nghiệp sang các mục ñích khác trong quá trình
phát triển kinh tế - xã hội giai ñoạn 2001 - 2010 và phân tích xu hướng
chuyển ñổi ñến năm 2020 trên ñịa bàn huyện Lục Nam tỉnh Bắc Giang ñể xác
ñịnh ñúng thực trạng, nguyên nhân biến ñộng ñất nông nghiệp cũng như phân
tích diễn biến của tình hình chuyển ñổi ñất nông nghiệp trong tương lai, từ ñó
ñề xuất các giải pháp nhằm tạo sự chuyển ñổi hiệu quả ñất nông nghiệp của
Huyện thời kỳ 2011 - 2020.
Mục tiêu cụ thể:
- Khái quát hóa cơ sở lý luận và tác ñộng của chuyển dịch cơ cấu kinh
tế ñến vấn ñề chuyển ñổi ñất ñai nói chung và ñất nông nghiệp nói riêng trong
thời kỳ công nghiệp hóa - hiện ñại hóa;
- Phân tích, ñánh giá tình hình chuyển ñổi ñất nông nghiệp huyện Lục
Nam - tỉnh Bắc Giang từ năm 2001 ñến năm 2010;
- Phân tích xu hướng chuyển ñổi ñất nông nghiệp sang các loại ñất khác
giai ñoạn 2011-2020;
- ðề xuất một số giải pháp góp phần thực hiện chuyển ñổi ñất nông nghiệp
giai ñoạn 2011 -2020 của huyện Lục Nam hiệu quả và bền vững.
1.3. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu
1.3.1. ðối tượng nghiên cứu

- Nghiên cứu toàn bộ quỹ ñất nông nghiệp trong phạm vi ñịa giới hành
chính của huyện Lục Nam - tỉnh Bắc Giang.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
4


- Nghiên cứu tình hình chuyển ñổi từ ñất nông nghiệp sang các loại ñất
khác trên ñịa bàn huyện Lục Nam.
1.3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung: Phân tích, ñánh giá tình hình chuyển ñổi ñất nông
nghiệp trên ñịa bàn huyện Lục Nam gồm: ñất sản xuất nông nghiệp; ñất
lâm nghiệp; ñất nuôi trồng thủy sản; ñất nông nghiệp khác.
- Về không gian: ðề tài ñược thực hiện trên ñịa bàn 27 ñơn vị hành
chính cấp xã của huyện Lục Nam. Cụ thể:
+ 02 thị trấn: ðồi Ngô và Lục Nam
+ 15 xã: ðông Hưng, ðông Phú, Tam Dị, Bảo Sơn, Bảo ðài, Thanh
Lâm, Tiên Nha, Trường Giang, Tiên Hưng, Phương Sơn, Chu ðiện, Cương
Sơn, Nghĩa Phương, Vô Tranh, Bình Sơn, Lan Mẫu, Yên Sơn, Khám Lạng,
Huyền Sơn, Trường Sơn, Lục Sơn, Bắc Lũng, Vũ Xá, Cẩm Lý, ðan Hội.
- Về thời gian: ðề tài ñược tiến hành trong vòng một năm từ ngày 15 tháng
12 năm 2009 ñến ngày 15 tháng 10 năm 2010. Số liệu thứ cấp là số liệu ñược thu
thập từ năm 2001 ñến năm 2009. Số liệu sơ cấp là số liệu ñiều tra năm 2010.







Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............

5


PHẦN II: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN ðỔI
SỬ DỤNG ðẤT NÔNG NGHIỆP

2.1. Cơ sở lý luận về chuyển ñổi mục ñích sử dụng ñất
2.1.1. Cơ sở lý luận

2.1.1.1. Quan ñiểm về chuyển ñổi mục ñích sử dụng ñất ñai
Vấn ñề thu hồi ñất, chuyển mục ñích sử dụng ñất là vấn ñề chung của
các quốc gia, nhất là các nước ñang phát triển. ðây là hệ quả tất yếu của quá
trình công nghiệp hóa, ñô thị hóa. Nước ta cũng không nằm ngoài quy luật
chung ñó khi mà ngày càng có nhiều dự án ñầu tư ñược triển khai trên các
lĩnh vực phải trưng thu ñất ñai như: dự án xây dựng các công trình giao thông,
bến cảng, các khu công nghiệp, du lịch, và ñặc biệt là các dự án xây dựng các
công trình thủy ñiện,… ðiều này kéo theo vấn ñề phải chuyển ñổi mục ñích
sử dụng từ các mục ñích nông nghiệp sang cách mục ñích phi nông nghiệp
nhằm xây dựng cơ sở hạ tầng và phát triển kinh tế - xã hội.
Chuyển ñổi ñất ñai thể hiện ở sự thay ñổi cơ cấu giữa các loại ñất:
Nông nghiệp, phi nông nghiệp, ñất chưa sử dụng và cả trong nội bộ giữa các
loại ñất này trong một giai ñoạn hoặc một thời kỳ nhất ñịnh.
Việc chuyển ñổi mục ñích sử dụng ñất phải ñược Ủy ban nhân dân cấp
huyện cho phép. Cụ thể là “Hộ gia ñình, cá nhân sử dụng ñất làm kinh tế trang
trại ñược chủ ñộng chuyển ñổi mục ñích sử dụng các loại ñất theo phương án
sản xuất, kinh doanh ñã ñược Uỷ ban nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố
thuộc tỉnh xét duyệt” [5].
Chuyển ñổi mục ñích sử dụng ñất thường liên quan và có mối liên hệ
chặt chẽ với quy hoạch sử dụng ñất. Nói cách khác, chuyển ñổi mục ñích sử
dụng ñất là cơ sở ñể hình thành phương án quy hoạch sử dụng ñất.

- Quy hoạch sử dụng ñất là "một hệ thống các biện pháp kinh tế, kỹ
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
6


thuật và pháp chế của Nhà nước về tổ chức sử dụng ñất ñầy ñủ, hợp lý, có
hiệu quả cao thông qua việc phân phối và tái phân phối quỹ ñất cả nước, tổ
chức SDð như một tư liệu sản xuất cùng với các tư liệu sản xuất khác gắn
liền với ñất nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất xã hội, tạo ñiều kiện bảo vệ ñất
và bảo vệ môi trường" [9].
2.1.1.2. Loại hình chuyển ñổi mục ñích sử dụng ñất nông nghiệp
Trong quá trình phát triển, chuyển ñổi ñất ñai là một tất yếu khách quan
của mỗi quốc gia. Các loại hình chuyển ñổi mục ñích sử dụng ñất nông nghiệp
chủ yếu:
- Chuyển ñổi từ ñất nông nghiệp sang ñất phi nông nghiệp
- Chuyền ñổi ñất chưa sử dụng sang ñất nông nghiệp
- Chuyển ñổi trong nội bộ ñất nông nghiệp như chuyển ñổi từ ñất sản
xuất nông nghiệp sang nuôi trồng thủy sản hoặc từ ñất trồng cây hàng năm
sang ñất trồng cây lâu năm hoặc từ ñất trồng lúa sang ñất trồng màu…
Theo Luật ðất ñai năm 2003, hàng năm và ñịnh kỳ 5 năm một lần
"công tác thống kê, kiểm kê ñất ñai còn xác ñịnh chi tiết các loại ñất chuyển
ñổi (chuyển ñổi mục ñích sử dụng về diện tích, cơ cấu hay biến ñộng ñất ñai
theo thời gian)" [8].
2.1.2. Lý luận
về chuyển ñổi trong cơ cấu sử dụng ñất nông nghiệp

Hiện nay “Nhà nước có chính sách tạo ñiều kiện cho người dân trực
tiếp sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản, làm muối có ñất
ñể sản xuất; ñồng thời có chính sách ưu ñãi ñầu tư, ñào tạo nghề, phát triển
ngành nghề, tạo việc làm cho lao ñộng ở nông thôn phù hợp với quá trình

chuyển ñổi cơ cấu sử dụng ñất và chuyển ñổi cơ cấu kinh tế nông thôn theo
hướng công nghiệp hoá, hiện ñại hoá” [2].
Chuyển ñổi trong cơ cấu sử dụng ñất nông nghiệp nhằm khai thác sử
dụng ñất khoa học, hợp lý, tiết kiệm và có hiệu quả ñồng thời phải bảo vệ,
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
7


cải tạo nhằm duy trì sức sản xuất của ñất cho phát triển bền vững. Khai
thác tối ña tiềm năng sẵn có về mặt kiến trúc, cơ sở hạ tầng kỹ thuật, hạ
tầng xã hội mà quá trình hình thành và phát triển của huyện ñã tạo nên.
Trong sản xuất phải áp dụng các thành tựu khoa học kỹ thuật ñể thâm canh,
thay ñổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, hoặc nâng cao năng suất, sản lượng sản
phẩm nông nghiệp và phi nông nghiệp. Tránh "khai thác cạn kiệt ñất và các
tác ñộng làm giảm ñộ màu mỡ hay làm thoái hoá ñất" [18]. Tận dụng cảnh
quan thiên nhiên, tài nguyên ñất, nước mặt, nước ngầm, hướng gió ñể tạo
nên hoặc cải thiện sản xuất tốt nhất môi trường sống.
2.2. Tổng quan về tác ñộng của chuyển dịch cơ cấu kinh tế ñến
chuyển mục ñích sử dụng ñất
2.2.1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế
Quá trình phát triển của các ngành kinh tế dẫn ñến sự tăng trưởng khác
nhau giữa các ngành và làm thay ñổi mối quan hệ tương quan giữa chúng so với
một thời ñiểm trước ñó.
Cơ cấu kinh tế là một tổng thể kinh tế bao gồm nhiều yếu tố có quan hệ
chặt chẽ với nhau, tác ñộng qua lại với nhau trong một khoảng không gian và
thời gian nhất ñịnh, trong một ñiều kiện kinh tế - xã hội nhất ñịnh và thể hiện
ñầy ñủ cả mặt ñịnh tính và ñịnh lượng, cả mặt chất lượng và số lượng phù hợp
với mục tiêu xác ñịnh của nền kinh tế. Do vậy, các yếu tố, các bộ phận cấu
thành của cơ cấu kinh tế (cả số lượng và chất lượng) phụ thuộc chặt chẽ vào
mục tiêu kinh tế xã hội của mỗi nước trong từng thời kì. Yếu tố chất lượng của

cơ cấu xác ñịnh vai trò, tầm quan trọng của các yếu tố, các bộ phận cấu thành
của cơ cấu nền kinh tế. Còn những chỉ tiêu số lượng thể hiện quan hệ tỉ lệ hình
thành của cơ cấu phù hợp với chất lượng và cơ cấu nhất ñịnh. Những thay ñổi về
số lượng (tỉ lệ, tốc ñộ...) tạo ra những thay ñổi về chất và hình thành sự thay ñổi
của cơ cấu kinh tế. Vì vậy, nói ñến chuyển dịch cơ cấu kinh tế là thay ñổi ở mức
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
8


ñộ nào ñó chất lượng và số lượng (tương ứng với sự thay ñổi chất lượng ñó).
"Chuyển dịch cơ cấu kinh tế phải ñáp ứng yêu cầu ngày càng tăng về quy
mô, chất lượng, khả năng cạnh tranh và ñảm bảo cho sự tăng trưởng kinh tế trên
cơ sở phát huy có hiệu quả các nguồn lực của lãnh thổ" [23], mà trong giới hạn
của ñề tài này, là nguồn lực về tài nguyên ñất. Mặt khác, bản thân sự tăng trưởng
kinh tế do chuyển dịch cơ cấu kinh tế hợp lý là ñiều kiện cần thiết cho việc hoàn
thiện hơn nữa cơ cấu sử dụng ñất. Như vậy, chuyển dịch cơ cấu kinh tế có mối
quan hệ mật thiết ñối với chuyển dịch cơ cấu sử dụng ñất.
Trong luận văn, chuyển dịch cơ cấu kinh tế ñược giới hạn ở mức xem xét
thay ñổi tỷ lệ % của các ngành (lĩnh vực) qua từng năm, xét trên chỉ tiêu cơ cấu
GDP ngành trong tổng GDP. ðể ñánh giá cơ cấu kinh tế, ñề tài sử dụng chỉ tiêu
tốc ñộ tăng trưởng kinh tế (tốc ñộ tăng trưởng GDP chung và tốc ñộ tăng trưởng
GDP các ngành) hoặc tốc ñộ tăng trưởng giá trị sản xuất các ngành.
2.2.2. Chuyển mục ñích sử dụng ñất
Tại các nước phát triển ñã hoàn thành công nghiệp hóa, nền kinh tế với các
kết cấu hạ tầng xã hội, hạ tầng kỹ thuật ñã ñịnh hình và tương ñối ổn ñịnh, do
vậy diện tích ñất chuyển mục ñích sử dụng không lớn. ðối với các nước ñang
phát triển nói chung và ở Việt Nam nói riêng, vấn ñề chuyển mục ñích sử dụng
ñất diễn ra cấp thiết hơn do nhu cầu cần thiết của sự phát triển kinh tế.
Từ năm 1986 ñến nay nước ta tiến hành công nghiệp hóa kéo theo quá
trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Do vậy, cơ cấu sử dụng ñất cũng chuyển dịch

cho phù hợp với sự phát triển của nền kinh tế - xã hội và hàng năm diện tích ñất
phải chuyển mục ñích sử dụng ñất cũng khá lớn. Thực tế cho thấy, việc tăng diện
tích nhóm ñất nông nghiệp, ñất phi nông nghiệp do chuyển ñổi mục ñích sử dụng
ñất ñã tác ñộng ñến tăng giá trị sản xuất của các ngành, tạo ñiều kiện cho tăng
trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Như vậy, chuyển mục ñích sử dụng ñất
trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế là ñiều tất yếu xảy ra.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
9


Tuy nhiên tăng trưởng kinh tế như trên ñã nêu, ñều phụ thuộc vào ñất
ñai. Nhất là khi phát triển kinh tế theo hướng CNH, HðH thì ñất nông nghiệp
sẽ bị tiêu hao dần bởi phải chuyển một phần ñất nông nghiệp sang ñất phi
nông nghiệp. Nhưng nếu chuyển quá nhiều, phá vỡ cân bằng thì cần phải
khống chế một cách nghiêm ngặt quá trình chuyển mục ñích sử dụng ñất, ñể
việc chuyển mục ñích sử dụng ñất không xâm lấn quá nhiều vào ñất nông
nghiệp (ñặc biệt là ñất trồng lúa) làm giảm diện tích ñất canh tác, giảm tăng
trưởng của ngành nông nghiệp. Khi diện tích ñất nông nghiệp chuyển sang ñất
phi nông nghiệp quá lớn, dễ dẫn ñến thiếu hụt lương thực thực phẩm, từ ñó sẽ
dẫn ñến lạm phát, tăng trưởng kinh tế sẽ ñi xuống.
Khi xem xét chuyển mục ñích sử dụng ñất của một vùng, lãnh thổ trong
một giai ñoạn nhất ñịnh, thực chất là xem xét sự biến ñộng về diện tích giữa các
nhóm ñất lớn (ðất nông nghiệp, ñất phi nông nghiệp, ñất chưa sử dụng), hoặc
các loại ñất trong nội bộ từng nhóm ñất nhằm ñáp ứng cho nhu cầu thực tế phát
triển kinh tế - xã hội, tạo ñiều kiện cho chuyển dịch cơ cấu kinh tế của lãnh thổ
trong giai ñoạn ñó. Như vậy, chuyển mục ñích sử dụng ñất là một việc tất yếu
luôn gắn liền với thực tiễn. Chuyển mục ñích sử dụng ñất là sự thay ñổi mục
ñích sử dụng từ nhóm ñất này sang nhóm ñất khác hoặc thay ñổi mục ñích sử
dụng trong nội bộ từng nhóm ñất.
2.2.3. Các yếu tố chủ yếu tác ñộng ñến chuyển dịch cơ cấu kinh tế và

chuyển mục ñích sử dụng ñất
2.2.3.1. Các yếu tố chủ yếu tác ñộng ñến chuyển dịch cơ cấu kinh tế
Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế chịu tác ñộng của rất nhiều yếu tố. Có
thể khái quát một số yếu tố chủ yếu sau ñây:
* Nhu cầu của con người thay ñổi và tăng lên không ngừng
Trong quá trình phát triển, do sự phát triển về số người, do nhu cầu của
họ tăng lên và ña dạng hơn ñã ảnh hưởng lớn ñến quy mô sản xuất, cơ cấu sản
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
10


phẩm, chất lượng sản phẩm và nói một cách tổng quát là chúng ảnh hưởng ñến
cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Ngay trong một quốc gia, nhu cầu
của mỗi người dân ở mỗi tỉnh, mỗi vùng một khác, vì vậy nhà nước có thể ñưa
ra những chính sách tiêu dùng mang tính hạn chế hay khuyến khích, gia tăng
nhu cầu tiêu dùng, từ ñó ảnh hưởng ñến quy mô sản xuất kinh doanh.
* Tốc ñộ công nghiệp hóa, ñô thị hóa
Công nghiệp hóa - hiện ñại hóa là xu hướng tất yếu của ñất nước trong
quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, nhất là khi Việt Nam ñã chính thức trở
thành thành viên của tổ chức thương mại thế giới (WTO). Công nghiệp hóa là
yếu tố thúc ñẩy mạnh mẽ chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng dần tỷ
trọng công nghiệp, dịch vụ và giảm dần tỷ trọng nông nghiệp trong GDP của
nền kinh tế. Tuy nhiên, công nghiệp hóa ñòi hỏi quỹ ñất dành cho phát triển
công nghiệp, thương mại, dịch vụ như: xây dựng các khu cụm công nghiệp,
khu chế xuất, khu công nghệ cao, khu thương mại, chợ, khu du lịch... với quy
mô hàng ngàn ha, do ñó việc chuyển mục ñích sử dụng ñất nông nghiệp là
một tất yếu khách quan.
ðô thị hóa ñi ñôi với quá trình công nghiệp hóa tạo ra sự phân bố lại
lực lượng lao ñộng và dân cư, ñồng thời ñô thị hóa thúc ñẩy chuyển dịch
nhanh cơ cấu kinh tế, nâng cao mức sống dân cư, thay ñổi diện mạo ñất nước.

Cụ thể là ñô thị hóa sẽ chuyển một bộ phận lao ñộng nông nghiệp sang lao
ñộng phi nông nghiệp, chuyển ñất nông nghiệp sang các ñất ñô thị.

* Tiến bộ khoa học - công nghệ
Tiến bộ khoa học - công nghệ ñã tác ñộng trực tiếp và có tính quyết
ñịnh ñến hình thành và phát triển cơ cấu kinh tế, làm thay ñổi tận gốc các
thành phần tạo nên cơ cấu kinh tế. ðiều này thể hiện ở chỗ mỗi khi khoa học -
công nghệ tiến bộ, nó làm cho quy mô, chất lượng phát triển các ngành thay
ñổi và dẫn ñến cơ cấu kinh tế thay ñổi. Trong sản xuất nông nghiệp, tiến bộ
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
11


khoa học - công nghệ làm tăng năng suất, sản lượng cây trồng, vật nuôi.
* Xu thế toàn cầu hóa, khu vực hóa
Liên kết, liên minh trở thành hiện tượng phổ biến và có tính chủ ñạo, tự
do hóa thương mại trở thành ñiều kiện quan trọng cho phát triển. Trong quá trình
này, các nước liên kết với nhau theo nguyên tắc phân công lao ñộng xã hội toàn
cầu trên cơ sở thế mạnh của mỗi nước có tính tới yêu cầu cạnh tranh quốc gia.
ðối với Việt nam khi xác ñịnh cơ cấu kinh tế của một vùng, một tỉnh cũng phải
tính tới các yếu tố này và tính tới yếu tố liên vùng ngay trong nước. Do ñó các
sản phẩm nông nghiệp ngày càng phải nâng cao chất lượng ñể có thể cạnh tranh
không chỉ với mặt hàng nông sản trong nước mà còn phải cạnh tranh với hàng
hóa từ nước ngoài nhập khẩu, ñồng thời hướng tới sản xuất hàng hóa.
* Doanh nghiệp và sự phát triển không ngừng của các doanh nghiệp
Doanh nghiệp và sự phát triển không ngừng của các doanh nghiệp ñã
tạo ra sản phẩm ñáp ứng nhu cầu của xã hội, quyết ñịnh sự cạnh tranh của các
quốc gia trên thế giới. Vì thế doanh nghiệp mới xuất hiện càng nhiều và hoạt
ñộng có hiệu quả thì càng tốt cho hình thành và phát triển cơ cấu kinh tế. Tuy
nhiên các doanh nghiệp, các tập ñoàn kinh tế, các khu công nghiệp, khu kinh

tế …ñòi hỏi quỹ ñất lớn cho xây dựng trụ sở, các khu chức năng, nhà xưởng.
* ðường lối phát triển của nhà nước, thể chế kinh tế, cơ chế chính sách
ðường lối phát triển của nhà nước, thể chế kinh tế, cơ chế chính sách
có ý nghĩa to lớn, nhiều khi là ñộng lực ñối với hình thành và chuyển dịch cơ
cấu kinh tế. Khung pháp lý, cơ chế chính sách, nhất là về quản lý kinh tế ảnh
hưởng trực tiếp ñến việc xác ñịnh, hình thành và phát triển cơ cấu kinh tế.
2.2.3.2. Những yếu tố chính tác ñộng ñến chuyển mục ñích sử dụng ñất
Trong phát triển kinh tế, việc chuyển mục ñích sử dụng ñất luôn diễn ra
do nhu cầu của thực tế ñòi hỏi. Việc "chuyển mục ñích sử dụng ñất từ loại ñất
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
12


này sang loại ñất khác chịu tác ñộng bởi nhiều yếu tố, phụ thuộc vào ñiều
kiện, ñặc ñiểm của từng vùng, lãnh thổ; từng thời kỳ phát triển của vùng, lãnh
thổ ñó" [13]. ðối với nước ta, quá trình chuyển ñổi cơ cấu nền kinh tế từ một
nước nông nghiệp trở thành một nước công nghiệp phát triển, trong số những
yếu tố tác ñộng ñến việc chuyển mục ñích sử dụng ñất, có thể phân ra 3 nhóm
yếu tố chính sau ñây:
* Nhóm các yếu tố về ñiều kiện tự nhiên
ðây là nhóm yếu tố quyết ñịnh ñến sự phân bổ ñất ñai theo mục ñích sử
dụng một cách hợp lý, nhằm sử dụng ñất tiết kiệm và có hiệu quả nhất. Nhóm
yếu tố về ñiều kiện tự nhiên mang tính khu vực rất rõ nét, chúng bao gồm:
- Vị trí ñịa lý:
Vị trí ñịa lý có vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế - xã hội,
qua ñó có tác ñộng trực tiếp ñến việc sử dụng ñất của lãnh thổ. Trong ñiều
kiện kinh tế thị trường và xu thế hội nhập kinh tế toàn cầu, yếu tố vị trí ñịa lý
càng ñược ñánh giá cao khi lựa chọn ñịa bàn ñể phát triển các lãnh thổ, phát
triển cơ cấu kinh tế.
Vị trí ñịa lý có sự khác nhau nhiều theo vùng, ñó là một trong những

nhân tố ảnh hưởng lớn tới bố trí sản xuất, xây dựng các công trình, ảnh hưởng
trực tiếp tới sử dụng các loại tài nguyên thiên nhiên, lao ñộng, vật tư, tiền vốn
và giao lưu hợp tác với bên ngoài. Những vùng có vị trí ñịa lý thuận lợi, ñịa
hình bằng phẳng, gần các trục giao thông, cảng biển... thường quỹ ñất ñược sử
dụng tối ña, có nhiều biến ñộng trong chuyển ñổi mục ñích sử dụng ñất, ñặc
biệt là chuyển ñất nông nghiệp sang ñất phi nông nghiệp, ñiều này thể hiện rất
rõ ở vùng ðồng bằng Sông Hồng hoặc vùng ðông Nam bộ. Những khu vực
có ñịa hình phức tạp không thuận lợi, quỹ ñất ñược ưu tiên cho phát triển lâm
nghiệp, trừ những trường hợp cần xây dựng các công trình thuỷ ñiện hoặc
khai khoáng, như một số vùng của các tỉnh miền núi phía Bắc.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
13


- Khí hậu: là tác nhân ảnh hưởng rất lớn ñến sự phân bố và phát triển các
ngành kinh tế quốc dân, ñặc biệt là sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản
chịu tác ñộng rất lớn của yếu tố khí hậu. Ở Việt Nam sự phân hoá của khí hậu khá
rõ theo lãnh thổ là nguyên nhân hình thành những tiểu vùng khí hậu, tạo tiền ñề
chuyển dịch cơ cấu sử dụng ñất ñể phát triển vùng chuyên canh cây trồng, vật
nuôi một cách ña dạng với năng suất khác nhau và chi phí khác nhau.
Tài nguyên khí hậu có ý nghĩa quan trọng, nhất là khi quốc gia có công
nghệ khai thác, biến chúng thành năng lượng ñể phục vụ con người. ðiều kiện
khí hậu nhiệt ñới là những ñiều kiện thuận lợi cho phát triển nền nông nghiệp
có khả năng cho sinh khối lớn, song bên cạnh ñó cũng có những hạn chế nhất
ñịnh như mưa bão, lũ lụt, sâu bệnh phá hoại mùa màng phát triển nhanh.
- ðiều kiện ñất ñai: (ñịa hình và thổ nhưỡng): Sự sai biệt giữa ñịa hình,
ñịa mạo, ñộ cao so với mặt nước biển, ñộ dốc và hướng dốc, sự bào mòn mặt
ñất và mức ñộ xói mòn... thường dẫn tới sự khác nhau về ñất ñai và khí hậu, từ
ñó ảnh hưởng ñến sản xuất và phân bố các ngành nông nghiệp, lâm nghiệp,
hình thành sự phân dị ñịa giới theo chiều thẳng ñứng ñối với nông nghiệp. ðịa

hình và ñộ dốc ảnh hưởng ñến phương thức sử dụng ñất nông nghiệp, ñặt ra
yêu cầu xây dựng ñồng ruộng ñể thuỷ lợi hoá và cơ giới hoá. ðối với ñất phi
nông nghiệp, ñịa hình phức tạp sẽ ảnh hưởng tới giá trị công trình, gây khó
khăn cho thi công.
Sự khác biệt của tài nguyên ñất và gắn liền với nó là ñịa hình tạo nên
mục ñích sử dụng ñất ña dạng và trình ñộ phát triển kinh tế rất khác nhau theo
vùng. Quỹ ñất nông nghiệp có thể giành cho xây dựng nhiều cũng như ñịa
hình dễ dàng là những ñiều kiện thuận lợi cho việc lựa chọn cơ cấu kinh tế có
công nghiệp và nông nghiệp phát triển, ñô thị phát triển. ðất ñai càng màu mỡ
thì càng có ñiều kiện phát triển nông nghiệp hàng hóa. Trong thực tế, nơi nào
có quỹ ñất thuận lợi cho cả phát triển nông nghiệp và công nghiệp, ñô thị thì
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
14


nơi ñó tốc ñộ phát triển kinh tế cao, cơ cấu kinh tế nhiều biến ñộng, các ngành
có nhu cầu sử dụng ñất nhiều, do ñó sẽ có biến ñộng rất lớn trong sử dụng ñất
cũng như chuyển mục ñích sử dụng ñất. Thực tế này ñã diễn ra trong sử dụng
ñất ở vùng ðồng bằng Sông Hồng và vùng ðông Nam Bộ gần ñây.
- Tài nguyên nước: (nước mặt và nước ngầm) ảnh hưởng lớn ñến phát
triển kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế và mục ñích sử dụng ñất. Nguồn
nước càng phong phú càng có ñiều kiện ñể phát triển kinh tế. Vai trò của
nguồn nước rất quan trọng, nó chi phối mọi hoạt ñộng kinh tế - xã hội, quyết
ñịnh cơ cấu các ngành kinh tế của lãnh thổ và quyết ñịnh việc sử dụng ñất tại
lãnh thổ ñó. Có những nơi hội tụ ñược rất nhiều yếu tố ñể phát triển kinh tế,
nhưng do nguồn nước rất hạn chế nên ñã ảnh hưởng lớn ñến sự phát triển kinh
tế quy mô lớn ở những nơi ñó.
* Nhóm các yếu tố kinh tế
Yếu tố kinh tế - xã hội thường có ý nghĩa quyết ñịnh, chủ ñạo ñối với
mục ñích sử dụng ñất ñai.

- Các ñịnh hướng, mục tiêu và chính sách phát triển kinh tế: ðược coi
là yếu tố “gốc”, là nòng cốt không những của tăng trưởng kinh tế, chuyển
dịch cơ cấu kinh tế mà còn là nòng cốt của chuyển ñổi mục ñích sử dụng ñất.
Các ñịnh hướng, mục tiêu và chính sách phát triển kinh tế có quan hệ chặt
chẽ với việc phân bổ các nguồn lực của Nhà nước và thu hút vốn ñầu tư trong và
ngoài lãnh thổ, tạo ñiều kiện cho sự tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế và
qua ñó chuyển dịch mục ñích sử dụng ñất. Như vậy, phương hướng sử dụng ñất
ñược quyết ñịnh bởi yêu cầu của xã hội và mục tiêu kinh tế trong từng thời kỳ
nhất ñịnh.
- Cơ cấu kinh tế và ñịnh hướng phân bố không gian sản xuất: Có tác
ñộng lớn ñến chuyển mục ñích sử dụng ñất. Nếu một khu vực hiện tại cơ cấu
kinh tế chỉ tương ñồng như các khu vực khác trong cả nước, nhưng trong ñịnh
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
15


hướng phát triển kinh tế - xã hội dài hạn sẽ chuyển dịch mạnh cơ cấu kinh tế,
phát triển công nghiệp - dịch vụ thì trong tương lai, khu vực ñó sẽ có một diện
tích ñáng kể ñất nông nghiệp chuyển mục ñích sử dụng sang ñất phi nông
nghiệp. ðiều này có thể thấy rõ thực tế ñã xảy ra ñối với các tỉnh nằm trong 3
vùng kinh tế trọng ñiểm của cả nước thời gian qua. Trong 5 năm, từ năm 2001
- 2005 các tỉnh trong vùng kinh tế trọng ñiểm có diện tích ñất nông nghiệp
chuyển mục ñích sử dụng ñất chiếm khoảng 50% tổng diện tích ñất nông
nghiệp chuyển mục ñích sử dụng ñất trên toàn quốc ñể xây dựng các khu công
nghiệp và cụm công nghiệp, xây dựng ñô thị và xây dựng cơ sở hạ tầng với
diện tích trên 180 ngàn ha, trong khi ñó 3 vùng kinh tế trọng ñiểm chỉ có 21
tỉnh/64 tỉnh thành cả nước. ðối với khu vực ñịnh hướng phát triển nông
nghiệp là chính thì chủ yếu là chu chuyển trong nội bộ nhóm ñất nông nghiệp
nhằm sản xuất loại nông sản hàng hóa có giá trị kinh tế cao hơn, ñáp ứng nhu
cầu của thị trường và xuất khẩu.

- Sức sản xuất và trình ñộ phát triển của nền kinh tế: Cũng là một yếu
tố tác ñộng ñến chuyển mục ñích sử dụng ñất. ðây là yếu tố ảnh hưởng có
tính quyết ñịnh, bởi vì trình ñộ phát triển của nền kinh tế là nhân tố chứng tỏ
khả năng về phương tiện vật chất cho tổ chức của không gian lãnh thổ ñó
ñược tốt nhất và cũng có ñiều kiện tạo ra nhu cầu sử dụng ñất mới lớn hơn,
cao hơn, do ñó tác ñộng ñến chuyển mục ñích sử dụng ñất của lãnh thổ ñó.
- Tác ñộng của tiến bộ khoa học - công nghệ: Tác ñộng của tiến bộ
khoa học và công nghệ ñến phát triển kinh tế là vô cùng to lớn. Có thể kể ra
rất nhiều ví dụ về tác ñộng của tiến bộ khoa học - công nghệ ñến mọi ngành,
mọi lĩnh vực của kinh tế - xã hội.
Với tiến bộ của công nghệ sinh học ñã tạo ra các bộ giống cây, con mới
có năng suất cao, chất lượng tốt hơn hẳn mà diện tích nuôi cấy, gieo trồng
không phải tăng thêm. Áp dụng phương pháp luân canh, tăng vụ, sự hỗ trợ
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ kinh tế nông nghiệp ............
16


của phân bón, thuốc trừ sâu, hệ thống tưới tiêu hợp lý….cũng góp phần nâng
cao giá trị sản xuất trên 1 ha ñất canh tác so với trước ñây mà không phải tăng
thêm diện tích canh tác.
Việc áp dụng phương pháp xây dựng hiện ñại cho phép ta có thể xây
dựng mạng lưới giao thông nhiều tầng (ngầm, nổi, trên cao), xây dựng nhà
nhiều tầng không những chỉ vươn lên trên mà còn ngầm dưới ñất…. ñã tiết
kiệm rất nhiều diện tích ñất.
Trong công nghiệp, tác ñộng của tiến bộ khoa học - công nghệ rất lớn,
có thể có những bước tiến có tính ñột biến làm thay ñổi toàn bộ sản xuất công
nghiệp cũng như phân bố công nghiệp, nâng cao giá trị sản xuất của ngành.
Như vậy, tiến bộ khoa học - công nghệ không chỉ làm tăng tổng sản
lượng kinh tế, nâng cao năng suất lao ñộng, ña dạng ngành nghề mà còn tạo
ra những tiền ñề cho chuyển dịch cơ cấu kinh tế, theo ñó là thay ñổi mục ñích

sử dụng ñất, có thể sẽ làm cho diện tích ñất cần chuyển mục ñích sử dụng
tăng hoặc giảm.
* Nhóm các yếu tố về xã hội - môi trường:
Có những yếu tố chính sau
- Dân số và lao ñộng, nguồn nhân lực:
Sự biến ñộng dân số trong từng thời kỳ ở mỗi vùng lãnh thổ ñều tác
ñộng sâu sắc và toàn diện ñến tất cả mọi lĩnh vực hoạt ñộng, trước hết là hoạt
ñộng kinh tế và sử dụng ñất ñai.
Dân số càng ñông, chất lượng dân số càng cao thì càng có ñiều kiện tốt
ñể hình thành, phát triển cơ cấu kinh tế ña dạng, có chất lượng, ñem lại hiệu
quả kinh tế - xã hội cao hơn. Nhưng mặt khác, dân số ñông cũng kéo theo nhu
cầu sử dụng ñất tăng lên nhằm thỏa mãn những nhu cầu của người dân về mọi
mặt xã hội như nhà ở, giao thông, giáo dục, y tế. Việc chuyển mục ñích sử
dụng ñất từ ñất nông nghiệp sang ñất ở và ñất phục vụ cho nhu cầu dân sinh