Đề tài Tìm các từ ngữ, hình ảnh đẹp và cách đặt câu hỏi để giảng các từ ngữ, hình ảnh đó trong một số bài tập đọc lớp 4

<span class='text_page_counter'>(1)</span>“Tìm các từ ngữ, hình ảnh đẹp và cách đặt câu hỏi để giảng các từ ngữ, hình ảnh đó trong một số bài tập đọc lớp 4”. Đặt vấn đề:. N¨m häc 2005 - 2006 lµ n¨m häc thay s¸ch cña líp 4. §©y lµ líp häc ®Çu của giai đoạn 2 nên phương pháp dạy học có sự thay đổi hơn so với các lớp ở giai đoạn 1. Như chúng ta đã biết mục tiêu chính của phân môn tập đọc là rèn kỹ năng đọc đúng, đọc diễn cảm và làm cho học sinh hiểu cảm thụ tốt bài đọc. Tôi luôn tâm niệm một điều là phải làm sao thông qua đọc hiểu để các em cảm thụ văn học, giáo dục nhân cách cho học sinh nhằm phát triển toàn diện và ngược lại cũng thông qua cảm thụ văn học giúp các em đọc diễn cảm tốt hơn. Theo tôi để mục tiêu trên đạt kết quả cao, ngoài việc làm cho học sinh đọc đúng, đọc diễn cảm thì học sinh phải hiểu sâu sắc các từ ngữ, hình ảnh trong bài phản ánh nội dung bài đọc thông qua mục tìm hiểu bài. Nhiều bài tập đọc làm văn bản mang tính nghệ thuật cao, nếu chỉ luyện cho học sinh đọc đúng và đọc diễn cảm thì chưa đủ mà phải giúp học sinh c¶m thô ®­îc c¸i “thÇn” cña v¨n b¶n mµ c¸c yÕu tè nghÖ thuËt gi¶ng tõ, gi¶ng c¸c hình ảnh là phương tiện để chuyển tải nội dung. Như vậy điều đáng quan tâm ở đây là phần tìm từ ngữ, hình ảnh đẹp và giảng từ ngữ, hình ảnh đẹp đó trong phân môn tập đọc. Trước đây phần giảng từ khi tìm hiểu bài có trong phần mục tiêu của bài soạn hoặc sách hướng dẫn, giáo viên dựa vào đó để khai thác bài. Nhưng hiện nay theo hướng đổi mới phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh vµ sù s¸ng t¹o cña gi¸o viªn th× hÖ thèng tõ ng÷ cÇn gi¶ng ë phÇn t×m hiÓu bµi không có trong sách bài soạn hoặc sách giáo viên. Bởi vậy khi soạn bài đòi hỏi người giáo viên phải nghiên cứu sâu nội dung bài tập đọc để từ đó tìm ra các từ ngữ, các hình ảnh đẹp làm toát nội dung của đoạn, từ đó làm toát nội dung của bài. Chính vì lý do đó mà tôi luôn trăn trở, tìm tòi, phải làm thể nào để khi giảng bài tập đọc có được một hệ thống từ ngữ, hình ảnh cô đọng để toát lên nội dung bài giảng. Và tôi đã đi sâu tìm hiểu về phân môn tập đọc lớp 4 với nguyện vọng trình bµy lµ.. 1 Lop1.net.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> “Tìm các từ ngữ, hình ảnh đẹp và cách đặt câu hỏi để giảng các từ ngữ, hình ảnh đó trong một số bài tập đọc lớp 4”. II- Thùc tr¹ng:. * VÒ häc sinh : Qua trùc tiÕp gi¶ng d¹y t¹i líp 4, t«i thÊy nhiÒu em kh«ng thÝch häc ph©n môn tập đọc vì lý do chủ yếu là: phải trả lời nhiều câu hỏi, có nhiều từ ngữ khó hiÓu. * VÒ gi¸o viªn: Đa số giáo viên đọc mẫu chưa hay. Đặc biệt là tìm các từ ngữ hình ảnh chưa làm nổi bật nội dung của đoạn. Cách đặt câu hỏi để giảm các từ ngữ, các hình ảnh giáo viên chỉ đặt độc nhất một dạng câu hỏi. VÝ dô: Bµi “Th­ th¨m b¹n” Trong ®o¹n 1 cã tõ cÇn hiÓu “hy sinh” - Giáo viên chỉ đặt câu hỏi : Em hiểu thế nào là hy sinh ? Cách đặt câu hỏi như vậy học sinh khó hiểu, khó diện đạt, câu hỏi còn chung chung ch­a cã tÝnh gîi më cho häc sinh. III- Tìm từ ngữ, hình ảnh đẹp và cách đặt các câu hỏi để giảng các từ ngữ hình ảnh đẹp đó trong một số bài tập đọc.. 1. PhÇn chung: Tôi đã nghiên cứu kỹ tất cả các bài tập đọc trong chương trình lớp 4 và đã tìm ra được các từ ngữ, hình ảnh đẹp cần giảng để làm nổi bật nội dung các bài tập đọc và tôi đã phân loại chúng theo các biện pháp giải nghĩa từ như sau: - Dạng 1: Các từ ngữ thường dùng biện pháp giải nghĩa từ bằng trực quán. Ví dụ: trắng ngà, yếm thắm, quả đất hình cầu, trắng bệch, vàng hoe, áo lụa đào, màu áo hây hây, xanh um, trắng ngần, tím nhạt, son, tía, hòn rấm… - Dạng 2: Các từ ngữ thường dụng biện pháp giải nghĩa từ bằng cách tìm từ đồng nghĩa, trái nghĩa. VÝ dô: Hy sinh, v¹m vì, trung thùc, lom khom, dòng c¶m, diÖu kú, mªnh m«ng, rÇu rÜ, buån tªnh…. 2 Lop1.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> - Dạng 3: Các từ ngữ thường dùng biện pháp giải nghĩa từ bằng ngữ cảnh có trong văn bản hoặc ngữ cảnh do học sinh đặt câu… VÝ dô: (quÇn ¸o) t¶ t¬i, (sè tiÒn) bá èng, (¸nh tr¨ng) v»ng vÆc, (­íc kh«ng còn) mùa đông, nhễ nhại (mồ hôi), khủng khiếp, (tuổi) ngọc ngà… - Dạng 4: Các từ ngữ thường dùng biện pháp giải nghĩa từ bằng cách miêu tả sự vật, hoạt động, trạng thái, đặt điểm hoặc tính chất được gọi tên bằng từ ngữ đó. VÝ dô: MÒm m¹i, biÓn nh­ hßn löa, ung dung, hung d÷, huy hoang, u buån, n« nøc, dËp d×u, céc tuÕch, huyÒn ¶o… 2. PhÇn cô thÓ: D¹ng 1: Gi¶i nghÜa tõ b»ng trùc quan. VÝ dô 1: Bµi “sÇu riªng” Đoạn 2: ở đoạn 2 học sinh cần nắm được “nét đặc sắc của hoa sầu riêng”. Trong ®o¹n nµy t«i t×m tõ cÇn gi¶ng: “tr¾ng ngµ” §å dïng trùc quan lµ mét tÊm v¶i cã mµu tr¾ng ngµ. Muốn giảng được từ đó trước hết tôi nêu câu hỏi. H: Hãy miêu tả những nét đặc sắc của hoa sầu riêng (Häc sinh tr¶ lêi: Hoa ®Ëu tõng chïm mµu tr¾ng ngµ. C¸nh hoa nhá nh­ vÈy c¸…) T«i hái tiÕp: H: Em biÕt mµu tr¾ng ngµ lµ mµu tr¾ng nh­ thÕ nµo ? (Häc sinh tr¶ lêi ch­a chÝnh x¸c) Tôi bổ sung để học sinh hiểu: (Giáo viên vừa nói, vừa chỉ vào đồ dùng trực quan) “Hoa sÇu riªng në cã mµu tr¾ng h¬i ng¶ mµu vµng nh­ mµu cña tÊm v¶i nµy, đó là màu trắng ngà và đây là một trong những nét đặc sắc của hoa sầu riêng” (giáo viªn ghi tõ lªn b¶ng). VÝ dô 2:. Bµi “Dßng s«ng mÆc ¸o”. Đoạn 2: Trong đoạn này học sinh cần hiểu “vẻ đẹp của dòng sông vào buổi chiÒu”.. 3 Lop1.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> §o¹n nµy t«i t×m ng÷ cÇn gi¶ng: “mµu ¸o h©y h©y”. Đồ dùng trực quan là tranh dòng sông có màu đỏ phơn phớt. Muốn giảng được từ đó trước hết tôi nêu câu hỏi : H : Buæi chiÒu dßng s«ng mÆc ¸o mµu g× ? (Häc sinh tr¶ lêi: Mµu ¸o h©y h©y) H: Mµu ¸o h©y h©y lµ ¸o cã mµu g× ? (Học sinh trả lời: màu đỏ) Sau khi häc sinh tr¶ lêi xong t«i chØ vµo tranh vµ gi¶ng thªm “Buæi chiÒu khi mặt trời sắp xuống núi, ánh mặt trời phản chiếu lên các đám mây, làm cho một khoảng trời sáng rực rỡ, nhuộm màu vàng đỏ. Tất cả in xuống dòng sông, tạo cho dòng sông có một màu đỏ phơn phớt. Đó cũng chính là lý do làm sao buổi chiều dßng s«ng l¹i cã “mµu ¸o h©y h©y” (gi¸o viªn ghi tõ lªn b¶ng). Dạng 2: Giải nghĩa từ bằng cách: tìm từ đồng nghĩa, trái nghĩa. VÝ dô 1: Bµi “Th­ th¨m b¹n” Đoạn 1: Học sinh cần nắm được “Bạn Lương viết thư thăm bạn Hồng vì ba của bạn Hồng đã hy sinh trong trận lũ lụt”. T«i chän tõ cÇn gi¶ng: “hy sinh” Tôi đặt câu hỏi: H: Bạn Hồng đã bị mất mát, đau thương gì ? (Häc sinh tr¶ lêi: Ba b¹n Hång hy sinh trong trËn lò lôt võa råi) H: Hãy tìm từ đồng nghĩa với từ “hy sinh” Häc sinh tr¶ lêi: MÊt, chÕt... H: Vậy ba của bạn Hồng chết trong trường hợp nào mà tác giả lại dùng từ “hy sinh” ? (Học sinh trả lời: Chết để cứu mọi người trong trận lũ lụt) Sau khi häc sinh tr¶ lêi xong t«i bæ sung “C¸c em ¹ ! ba cña b¹n Hång chÕt trong một trận lũ lụt để cứu người bị nạn. ba của bạn Hồng chết để dành lại sự sống cho người khác, chết vì một mục đích, một lý tưởng cao đẹp. Bởi vậy mà tác giả míi dïng tõ “hy sinh” (gi¸o viªn ghi tõ lªn b¶ng). 4 Lop1.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> VÝ dô 2: Bµi “Nh÷ng h¹t thãc gièng” Đoạn cuối bài: ở đoạn này học sinh cần nắm được: “chú bé Chôm là người có đức tính trung thực nên được truyền ngôi báu” Trong ®o¹n nµy t«i chän tõ cÇn gi¶ng: “trung thùc” Muốn giảng được từ đó trước hết tôi đặt câu hỏi: H: Nhµ Vua khen cËu bÐ Ch«m nh­ thÕ nµo ? ( Häc sinh tr¶ lêi: lµ cËu bÐ trung thùc, dòng c¶m) H: H·y t×m tõ tr¸i nghÜa víi tõ “trung thùc” ? (Häc sinh tr¶ lêi: lõa dèi, gi¶ dèi) H: Vậy người có đức tính như thế nào là “trung thực” ? (Häc sinh tr¶ lêi: thËt thµ) Sau khi học sinh trả lời xong tôi bổ sung thêm: “Cậu bé Chôm là người có đức tính thật thà, ngay thẳng. Đây là một đức tính rất đáng quý của con người mà chúng ta cần học tập ở cậu bé Chôm. Bởi vậy cậu mới được nhà Vua khen là người “ trung thùc” (gi¸o viªn ghi tõ lªn b¶ng) D¹ng 3: Gi¶i nghÜa tõ b»ng ng÷ c¶nh cã trong v¨n b¶n hoÆc ng÷ c¶nh do häc sinh đặt câu, chứa từ cần giải nghĩa. VÝ dô 1:. Bài “Người ăn xin”. Đoạn 1: ở đoạn này học sinh cần nắm được “ông lão ăn xin thật đáng thương”. Trong đoạn này tôi chọn từ cần giảng trong ngữ cảnh: “(quần áo) tả tơi”. Để giảng được từ đó tôi đặt câu hỏi: H: Những hình ảnh nào cho thấy ông lão ăn xin thật đáng thương ? (Học sinh trả lời: ông già lọm khọm, quần áo tả tơi, đôi môi tím nhạt, bàn tay s­ng hóp) H: quÇn ¸o cña «ng l·o ¨n xin ®­îc miªu t¶ nh­ thÕ nµo qua h×nh ¶nh “quÇn ¸o t¶ t¬i”. (Häc sinh tr¶ lêi: quÇn ¸o bÞ r¸ch n¸t) Sau khi häc sinh tr¶ lêi xong t«i bæ sung thªm “quÇn ¸o cña «ng l·o ¨n xin bÞ rách nát, rách đến nỗi rời ra nhiều mảnh nhỏ trông thật là thảm hại, thật là đáng. 5 Lop1.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> thương. Ông đang cần được mọi người che chở, bao bọc. Tất cả những điều đó ®­îc thÓ hiÖn qua h×nh ¶nh “(quÇn ¸o) t¶ t¬i” (gi¸o viªn ghi tõ lªn b¶ng). VÝ dô 2:. Bµi “NÕu chóng m×nh cã phÐp l¹”. Khổ thơ thứ 3: ở khổ thơ này học sinh cần nắm được “điều ước cao đẹp của c¸c b¹n nhá” Trong khæ th¬ nµy t«i chän tõ cÇn gi¶ng trong ng÷ c¶nh: “(­íc kh«ng cßn) mùa đông” Để giảng được từ này tôi đặt câu hỏi: H: trong khæ th¬ thø 3 nÕu cã phÐp l¹ c¸c b¹n nhá sÏ ­íc ®iÒu g× ? (Học sinh trả lời: ước mãi mãi không còn mùa đông) H: Về mùa đông thời tiết có gì đặc biệt ? (Häc sinh tr¶ lêi: thêi tiÕt gi¸ rÐt) H: Vậy các bạn nhỏ “ước không còn mùa đông” là ước về điều gì ? (Häc sinh tr¶ lêi: ­íc cho thêi tiÕt kh«ng cßn gi¸ rÐt) Sau khi häc sinh tr¶ lêi xong c« bæ sung thªm “C¸c b¹n nhá trong bµi ­íc cho thời tiết lúc nào cũng dễ chịu, ấm áp, không còn giá rét của mùa đông. Nhưng cao h¬n n÷a c¸c b¹n nhá cßn ­íc cho thÕ giíi kh«ng cßn thiªn tai, kh«ng cßn những tai hoạ đe doạ con người. Ước mơ của các bạn nhỏ thật là to lớn, thật là cao đẹp và cũng chính là “ước không còn mùa đông” cô mong rằng chúng ta ai cũng có một ước mơ cao đẹp như thế (giáo viên ghi từ lên bảng). Ví dụ 3: Bài “điều ước của vua Mi - đát” Đoạn 3: ở đoạn này học sinh cần nắm được: “Vua Mi - đát rất lo lắng khi nhận ra mình đã xin một điều ước khủng khiếp” Trong ®o¹n nµy t«i chän tõ cÇn gi¶ng: “khñng khiÕp” Để giảng được từ này tôi cần đặt câu hỏi: H: Khi bọn đầy tớ dọn thức ăn ra, vua Mi - đát mới biết mình đã xin một ®iÒu ­íc nh­ thÕ nµo ? (Häc sinh tr¶ lêi: khñng khiÕp) H: Hãy đặt câu có từ “khủng khiếp” ?. 6 Lop1.net.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> (Häc sinh tr¶ lêi: giÊc m¬ khñng khiÕp; tai ho¹ khñng khiÕp …) Sau khi häc sinh tr¶ lêi xong t«i bæ sung thªm “khi ®Çy tí dän thøc ¨n ra bàn. Các thức ăn nước uống vua chạm tay vào đều biến thành vàng, lúc đó nhà vua rất lo lắng, rất hoảng sợ, hoảng sợ tới mức tuột cùng. Bởi vậy khi nhắc đến vua Mi đát là nhắc đến điều “khủng khiếp” đó (giáo viên ghi từ lên bảng). - Dạng 4: Giải nghĩa từ bằng cách miêu tả sự vật, hành động, trạng thái, đặc điểm hoặc tính chất được gọi tên bằng từ ngữ đó. VÝ dô 1:. Bµi “Chó §Êt Nung”. §o¹n cuèi bµi: Häc sinh hiÓu ®­îc ý nghÜa c©u nãi cña “Chó §Êt Nung”. §o¹n nµy t«i t×m tõ cÇn gi¶ng: “céc tuÕch” Để giảng được từ đó tôi nêu câu hỏi: H: Khi nghe nàng công chúa thì thào với chàng kỵ sỹ, Đất Nung đánh một c©u nh­ thÕ nµo ? (Học sinh trả lời: đánh một câu cộc tếch) H: Em hiÓu “céc tuÕch” lµ c©u nãi nh­ thÕ nµo ? (Häc sinh tr¶ lêi: ng¾n gän) Sau khi häc sinh tr¶ lêi xong t«i bæ sung thªm “khi nghe nµng c«ng chóa th× thào với chàng kỵ sỹ chú Đất Nung đã nói một câu rất ngắn gọn, không đưa đẩy, kh«ng mµu mÌ. C©u nãi nh­ thÕ lµ c©u nãi “céc tuÕch” vµ c©u nãi Êy khuyªn mäi người phải rèn luyện mới cứng rắn, mới chịu đựng được khó khăn gian khổ để trở thành người có ích. Cô mong rằng chúng ta ai cũng là người có ích (giáo viên ghi từ lªn b¶ng) VÝ dô 2: Bµi “C¸nh diÒu tuæi th¬” Đoạn 1: ở đoạn này học sinh cần nắm được: “vẻ đẹp của cánh diều”. Muốn giảng được từ đó tôi nêu câu hỏi: H: Tác giả đã chọn những chi tiết nào để tả cánh diều ? (Học sinh trả lời: cánh diều mềm mại như cánh bướm…) H: Em hiÓu “mÒm m¹i” lµ thÕ nµo ? (Häc sinh tr¶ lêi: rÊt mÒm). 7 Lop1.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span> Sau khi häc sinh tr¶ lêi xong t«i bæ sung thªm “b»ng nghÖ thuËt so s¸nh, b»ng c¸ch dïng tõ gîi c¶m, gîi t¶, t¸c gi¶ cho chóng ta thÊy c¸nh diÒu rÊt mÒm, gợi cho chúng ta có cảm giác rất dễ chịu khi sờ tay đến. Bởi vậy mỗi lần cánh diều bay cao, bay xa, chóng ta míi thÊy hÕt ®­îc sù “mÒm m¹i” cña nã”. (gi¸o viªn ghi tõ lªn b¶ng) Ví dụ 3: Bài “Đoàn thuyền đánh cá” Khổ thơ 1: Học sinh cần nắm được “vẻ đẹp của biển vào lúc hoàng hôn”. Trong ®o¹n nµy t«i t×m h×nh ¶nh cÇn gi¶ng “mÆt trêi xuèng biÓn nh­ hßn löa”. §Ó gi¶ng ®­îc h×nh ¶nh nµy t«i nªu c©u hái. H: tìm những hình ảnh nói lên vẻ đẹp của biển vào lúc hoàng hôn ? (Häc sinh tr¶ lêi:. MÆt trêi xuèng biÓn nh­ hßn löa Sóng đã cài then đêm sập cửa). H: Em cã c¶m nhËn g× qua h×nh ¶nh “mÆt trêi xuèng biÓn nh­ hßn löa”? (Häc sinh tr¶ lêi ch­a chÝnh x¸c) Tôi bổ sung để học sinh hiểu: “Hình ảnh về biển thật đẹp. Giường như tác giả cảm nhận được từng màu sắc, ánh sáng của mặt trời để dùng từ ngữ rất gợi tả “hßn löa”. TÊt c¶ nh÷ng quan s¸t tinh tÕ vµ khÐo lÐo Êy cho ta c¶m nhËn ®­îc vÎ đẹp huy hoàng của biển vào lúc hoàng hôn. Vẻ đẹp đó được gợi lên qua hình ảnh “mÆt trêi xuèng biÓn nh­ hßn löa” (gi¸o viªn ghi tõ lªn b¶ng) Trong quá trình giảng dạy tôi đã áp dụng “cách tìm từ ngữ, hình ảnh đẹp và cách đặt câu hỏi để giảng các từ ngữ, hình ảnh đó” như trên một cách có hiệu quả, góp phần cho bài dạy “có hồn”. Tôi đã thông qua kinh nghiệm của tôi cùng các đồng chí trong khối, trong tổ tất cả đều nhất trí và học tập. Kết quả khảo sát chất lượng thông qua phân môn tập đọc: Tổng số học sinh 23 em. 8 Lop1.net.

<span class='text_page_counter'>(9)</span> C¸c kú kiÓm tra. Giái. Kh¸. TB. YÕu. LÇn 1. 0. 5. 8. 10. LÇn 2. 4. 7. 10. 2. LÇn 3. 5. 7. 11. 0. LÇn 4. 6. 7. 10. 0. * Qua kinh nghiÖm trªn t«i rót ra bµi häc: Muèn gi¶ng bµi hay hÊp dÉn, thu hót häc sinh, gi¸o viªn cÇn chó ý: - Giáo viên đọc kỹ, đọc hay bài tập đọc: Chuẩn bị các từ ngữ, hình ảnh định giảng, sau đó chuẩn bị hệ thống câu hỏi rút từ, hình ảnh và giảng từ, giảng các hình ảnh đó một cách phù hợp nhằm chuyển tải nội dung bài học đến học sinh tạo giờ học không nặng nề, không mất thời gian. - Các câu hỏi để học sinh hiểu nghĩa của từ giáo viên không nên di danh định nghĩa mà cần có các câu hỏi gợi mở để học sinh dễ hiểu từ. - §Ó gi¶ng tõ hay gi¸o viªn cÇn cã nghÖ thuËt gi¶ng tõ, linh ho¹t vËn dông các cách giảng từ vào trong bài giảng để tiết dạy sinh động – giảng từ phải đi từ ngữ chính sau đó chuyển sang nghĩa mà tác giả muốn sử dụng trong bài. IV- KÕt luËn. Trên đây là toàn bộ kinh nghiệm của tôi nhằm mục đích tạo ra các tiết dạy ở phân môn tập đọc “nhẹ nhàng - tự nhiên – hiệu quả”; tạo ra hứng thú học tập cho học sinh bước đầu có hiệu quả cao song cũng còn có nhiều hạn chế. Nhưng tôi vẫn mạnh dạn trình bày lên đây, rất mong được sự góp ý bổ sung của đồng nghiệp để kinh nghiệm của tôi được phong phú hơn, thiết thực và bổ ích hơn với mục đích cao cả là: “nâng cao chất lượng học tập cho học sinh”. Xin c¶m ¬n !. 9 Lop1.net.

<span class='text_page_counter'>(10)</span> 10 Lop1.net.

<span class='text_page_counter'>(11)</span>