Giáo án Ngữ văn 7 tiết 25: Bánh trôi nước (Hồ Xuân Hương)

<span class='text_page_counter'>(1)</span>TuÇn: Ngµy so¹n: Ngµy gi¶ng:. TiÕt 25. Bánh trôi nước (Hồ Xuân Hương). A.Mục đích yêu cầu: - H/s thấy được vẻ đẹp hình hài, bản lĩnh sắt son, thân phận chìm nổi của người phụ nữ trong bài thơ "Bánh trôi nước". Bước đầu biết khai thác tính đa nghĩa của bài thơ. Thấy được sự vận dụng sáng tạo từ ngữ dân gian của Hồ Xuân Hương. - Hiểu và cảm thông cho số phận người phụ nữ Việt Nam trong XHPK. B. Phương tiện thực hiện - Gi¸o viªn: Gi¸o ¸n + SGV, b¶ng phô. - Häc sinh: §äc vµ chuÈn bÞ ë nhµ. C. C¸ch thøc tiÕn hµnh Ph©n tÝch, quy n¹p D. Tiến trình các hoạt động 1. Tæ chøc: (1 phót) 2. KiÓm tra: (3 phót) 1) §äc bµi th¬ "Buæi chiÒu…". Qua bµi th¬ con c¶m nhËn g× vÒ c¶nh vËt ë miÒn nói th«n d· vµ t©m hån t¸c gi¶? 2) §äc thuéc lßng bµi "Bµi ca C«n S¬n". Qua bµi th¬, con thÊy c¶nh trÝ C«n Sơn như thế nào? Con hiểu gì về tâm hỗn và con người Nguyễn Trãi? 3. Bµi míi. - Hướng dẫn học sinh đọc: giọng vừa ngậm ngïi võa døt kho¸t tho¸ng ngÇm kiªu h·nh tù hµo. - Đọc mẫu. Gọi học sinh đọc. HS: §äc chó thÝch sao SGK. - Nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ t¸c gi¶? - Gi¸o viªn giíi thiÖu thªm: Sống vào cuối thế kỉ XVIII, ®Çu thế kỉ XIX là người cïng thời với thi hào Nguyễn Du. Cuộc đời bà gắn liền với nhiều giai thoại, số phận hẩm hiu (từng làm vợ lẽ cho «ng phủ Vĩnh Tường và «ng Tổng Cãc) --> bà rất cảm thương cho th©n phận ch×m nổi của người phụ nữ. Hồ Xu©n Hương để lại khoảng 60 bài thơ (26 bài thơ N«m, 24 bài thơ H¸n)--> mệnh danh là bà chóa thơ n«m với đề tài b×nh dị (vịnh cảnh, vịnh người, vịnh vật) hoặc nãi lªn th©n phận Ðo 1 Lop7.net. I. T×m hiÓu chung 1.§äc.. 2. Chó thÝch A, T¸c gi¶: -HXH( ?-?) - Con cña Hå Phi DiÔn. Quª ë Quúnh L­u- NghÖ An. Cuéc đời gặp nhiều trắc trở, gian tru©n ë ®­êng t×nh duyªn, nhiều lần lấy chồng đều làm lÏ. - Nhà thơ của phụ nữ, để lại kho¶ng 60 bµi th¬ ®­êng luËt..

<span class='text_page_counter'>(2)</span> le của người phụ nữ trong x· hội cũ. Thơ của nữ sĩ đa nghĩa, ng«n ngữ độc đ¸o ,đặc sắc vừa trào phóng vừa trữ t×nh, trµo phóng th× s¾c nhän, tr÷ t×nh th× tª t¸i xãt ®au. Cảm hứng về nữ quyền là nội dung làm nªn gi¸ trị nh©n bản của thơ Hồ Xu©n Hương.. - Bµ chóa th¬ N«m - Lµ mét trong hai n÷ thi sÜ næi Nói về bà chúa thơ Nôm HXH, nhà thơ Xuân tiếng của văn học trung đại. DiÖu tõng nhËn xÐt: HXH lµ nhµ th¬ dßng ViÖt, bµ chóa th¬ N«m. Chóa ë ®©y lµ mét c¸ch nãi nh­ “ Hoa hång lµ chóa c¸c loµi hoa” chø không phảI ông hoàng bà chúa. Thơ HXH đã làm cho chữ Nôm na không còn đồng nghĩa với “ mách qué” nữa mà đồng nghĩa với thuần túy, trong trÎo, tuyÖt vêi. Bµ chóa th¬ N«m lµ chóa B, T¸c phÈm c¶ vÒ néi dung lÉn h×nh thøc. Lµ mét trong nh÷ng bµi th¬ - Em biÕt g× vÒ bµi th¬? - “Bánh trôi nước” là một bài thơ vịnh vật, hay nhất viết về người phụ nữ. mang nghĩa kÐp giàu tÝnh nh©n văn.(Cïng c¸c bài thơ kh¸c: Tranh tố nữ, qủa mÝt, giếng nước, vịnh c¸i quạt ...) - C¸c chó thÝch kh¸c: SGK - Xác định kiểu văn bản và PTBĐ? 3 KiÓu v¨n b¶n vµ PTB§ - Em h·y cho biÕt bµi th¬ ®­îc viÕt theo thÓ .- Th¬ tr÷ t×nh ( BiÓu c¶m) lo¹i nµo? Tr×nh bµy nh÷ng hiÓu biÕt cña em vÒ -ThÓ th¬: ThÊt ng«n tø tuyÖt thÓ th¬ nµy? Nªu cÊu tróc cña bµi th¬? HS: ThÓ th¬ ThÊt ng«n tø tuyÖt: Mét bµi th¬ gåm 4 c©u, mçi c©u cã 7 ch÷. HiÖp vÇn: tiÕng cuèi c©u 1- 2- 4 ( trßn, non, son). CÊu tróc: Khai - thõa- chuyÓn- hîp. - Bài thơ viết về đề tài gì? ( Bánh trôI nước) - Em biÕt g× vÒ b¸nh tr«I vµ tôc lµm b¸nh tr«I ë nước ta? GV kÓ vÒ tÕt Hµn thùc. - Em nhận xét gì về đề tài này? ( §Ò tµi d©n d·, b×nh dÞ, gÇn gòi víi cuéc sèng) Theo con bµi th¬ cã mÊy tÇng nghÜa? GV: Đề tài bình dị, mộc mạc để gửi gắm trong đó 1 chủ đề sâu sắc. Đây chính là tính chất đa 2 Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> nghĩa thường thấy trong thơ HXH. - Bµi th¬ ®­îc hiÓu theo mÊy nghÜa? §ã lµ nh÷ng nghÜa nµo? (+ Bµi th¬ cã 2 tÇng nghÜa:  Nghĩa thực (1): Miêu tả chiếc bánh trôi nước  NghÜa bãng (2): th©n phËn vµ phÈm chÊt (chuyển) của người phụ nữ ngày xưa.) - §äc bµi th¬, h·y chØ ra nh÷ng tõ ng÷ miªu tả về bánh trôI nước? (nÐt nghÜa thø (1) qua c¸c tõ ng÷ "Tr¾ng"; "trßn""ch×m"; "næi"; "r¾n, n¸t","Ba ch×m b¶y næi", son.) - Với những từ ngữ trên đã giúp em hình dung được ntn về chiếc bánh trôi nước? ( B¸nh ®­îc lµm b»ng bét nÕp, cã mµu tr¾ng ®­îc nÆn viªn trßn ,nhá. NÕu nhµo bét mµ nhiều nước quá thì nát( nhão), ít nước quá thì rắn( cứng). Khi đun sôi nước để luộc bánh, b¸nh chÝn th× næi lªn, b¸nh ch­a chÝn thi cßn ch×m xuèng. B¸nh chÝn ®­îc vít ra, nh©n ë bªn trong kh«ng bÞ vì) - Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch miªu t¶ b¸nh tr«i nước của tác giả? - Tả đúng và chính xác hình ảnh bánh trôi về: + Mµu s¾c + H×nh d¸ng + C¸ch lµm b¸nh + Qu¸ tr×nh luéc + Nh©n b¸nh  H×nh dung vÒ mét lo¹i b¸nh rÊt riªng cña d©n téc ta. NÕp sèng v¨n ho¸ truyÒn thèng - ViÖc miªu t¶ ch©n thùc ®­îc chiÕc b¸nh tr«i như vậy đã thể hiện tài năng gì của tác giả? ( ThÓ hiÖn tµi n¨ng quan s¸t tinh tÕ cña t¸c gi¶). II. §äc vµ ph©n tÝch v¨n. 1. Hình ảnh bánh trôi nước - Tr¾ng, trßn B¶y næi 3 ch×m R¾n...n¸t .............lßng son.. => Miªu t¶ ch©n thùc chiếc bánh trôi đúng với những đặc điểm của nó, người đọc hình dung ra được bánh trôi nước nhỏ, tròn, trắng, cách làm bánh, hương vị, đặc trưng.. Chuyển ý: Viết về cái bánh trôi nước chỉ là cái cớ để tác giả HXH gửi gắm vào đó những tầng nghÜa hµm Èn hÕt søc s©u s¾c vµ th©m thóy. §ã 2. Hình ảnh người phụ nữ. lµ tÇng nghÜa nµo, cã néi dung ra sao=> 2. - Bµi th¬ më ®Çu b»ng côm tõ nµo? Côm tõ nµy 3 Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> dùng để chỉ sự vật nào, ở đây nó dùng để chỉ ai? - Th©n em: Nh©n ho¸ sù vËt tÜnh (chiÕc b¸nh) với thân phận người phụ nữ. - Cách nói đó em đã gặp ở đâu? ( Trong nh÷ng bµi ca dao than th©n) - Em hãy đọc những bài ca dao bắt đầu bằng 2 ch÷ “Th©n em”? - GV: “ Thân em” là cụm từ mở đầu đã trở thµnh m« tÝp quen thuéc trong ca dao, ®b lµ những bài ca dao than thân. Rõ ràng ở đây đã có sự đồng điệu, gặp gỡ giữa tâm hồn nhà thơ vµ c¸c t¸c gi¶ d©n gian. H¬n n÷a, viÖc HXH đưa hơi thở VHDG vào thơ đã khiến cho thơ bà tự nhiên, mềm mại, gần gũi với đời sống; mÆt kh¸c khiÕn cho tiÕng th¬ cña bµ trë nªn da diÕt, thÊm ®Çy chÊt nh©n b¶n, trë thµnh tiÕng thơ của bao người. - Cùng với cụm từ “ thân em”, HXH đã gợi tả hình ảnh của người phụ nữ qua những từ ngữ nµo? - Em cã nhËn xÐt g× vÒ nh÷ng tõ ng÷ Êy?( thuéc tõ lo¹i nµo?) - Hai tính từ gợi tả đó được kết nối bằng cặp QHT nµo? - Qua đó em hình dung về vẻ đẹp của người phô n÷ qua nh÷ng tõ ng÷ Êy?. "Th©n em võa tr¾ng, võa trßn" - Sö dông c¸c tÝnh tõ gîi t¶. - CÆp QHT h« øng: Võa- võa tạo 2 vế tiểu đối. => Vẻ đẹp hình thể của người phô n÷: tr¾ng trÎo, trßn trÞa, - Nói về vẻ đẹp hình thể của người phụ nữ, em hoàn hảo. nhËn thÊy lêi th¬ cã giäng ®iÖu ntn? ( Giäng tù tin, ®Çy niÒm tù hµo, kiªu h·nh) GV: Đấy chính là điểm khác biệt, mới lạ, độc đáo giữa thơ HXH với các bài ca dao than thân. Nh÷ng bµi ca dao than th©n më ®Çu b»ng m« tuýp quen thuộc“ thân em” thường thấm đẫm nước mắt. Nội dung của bài thường dừng lại ở sù than th©n tr¸ch phËn. XH tr¸i l¹i, vÉn sö dụng mo tuýp quen thuộc ấy nhưng để tả một cách trực tiếp, chính xác nét khỏe, đẹp của người phụ nũ. Thành thử, mượn hơi ca dao nh­ng kh«ng ph¶i lêi than ñy mÞ mµ chÝnh lµ 4 Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> một lời khẳng định. Tức là qua ngôn ngữ, cá tÝnh, phong c¸ch HXH dÇn dÇn ®­îc béc lé: mét c¸i t«i võa tha thiÕt l¹i võa ng¹o nghÔ, võa đằm thắm lại vừa kiêu bạc. - Theo em, với vẻ đẹp ấy, người phụ nữ có quyÒn ®­îc sång ntn trong mét x· h«i c«ng b»ng? ( quyền được nâng niu, trân trọng, được hưởng hạnh phúc, làm đẹp cho đời.) - Nhưng trong xã hội cũ, thân phận người phụ n÷ kh¸c nµo th©n phËn cña c¸i b¸nh tr«i. Lêi thơ nào diễn tả điều đó? - Tác giả đã sử dụng thành ngữ nào? Thành ngữ đó có được sử dụng nguyên văn như trong d©n gian kh«ng? _ Việc bà đảo thành ngữ có dụng ý gì?. “ Bảy nổi ba chìm với nước non” - Đảo thành ngữ đẻ diễn tả số phËn long ®ong ch×m næi, bÊt hạnh của người phụ nữ trong cuộc đời.. GV: Nước non ở đây đâu chỉ là nồi nước luộc bánh mà là cuộc đời, là hình bóng xa xôi của non sông đát nước đang sôi sục, chấn động vì b·o t¸p chiÕn tranh vµ nh÷ng cuéc khëi nghÜa nông dân. í thơ vượt rất xa việc làm bánh để vươn tới tầm xa rộng. Khẩu khí nam nhi hiếm gặp ở nữ giới lại thường thấy ở kì nữ HXH. - So s¸nh ý th¬ ë c©u 1 vµ c©u 2 xem cã nèi tiếp, phát triển không hay có sự đối lâp? ( ở đây có sự tương phản đối lập giữa vẻ đẹp và thân phận của người phụ nữ. Đó cũng là nét tiêu biểu trong VH trung đại) “R¾n n¸t mÆc dÇu tay kÎ nÆn” - Giọng thơ có gì thay đổi? ( Nếu ở 2 câu trước giọng điệu tự tin, tự hào pha chót cao ng¹o th× ë c©u nµy, giäng th¬ chïng xuèng, ngËm ngïi, xãt xa) - Em hiểu câu thơ trên ntn? Người phụ nữ phải - Nỗi khổ bị phụ thuộc vào người đàn ông của người phụ chÞu nçi khæ nµo? n÷. - R¾n n¸t - tay kÎ nÆn: B¸nh trßn, mÐo hay n¸t phụ thuộc vào người nặn.  Cuộc đời của người phụ nữ sung sướng hay khổ đau đều phụ thuộc vào người chồng, nhà chång, XHPK. NghÞch lÝ trong XHPK ®­îc t« 5 Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> đậm: cuộc đời, số phận, tương lai của người phô n÷ bÞ phô thuéc vµo nam giíi, vµo lÔ gi¸o phong kiến theo quan niệm tam tòng tứ đức. §ã lµ sù thËt, lµ nçi ®au, lµ ®iÒu phi lÝ, bÊt c«ng ChuyÓn ý: MÆc dï bÞ lÖ thuéc nh­ thÕ nh­ng “ Mµ em vÉn gi÷ tÊm lßng người phụ nữ có dễ bị thay đổi không-> câu 4. son” - Em hiÓu côm tõ “tÊm lßng son”ntn? - …tấm lòng son: Vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ: Tấm lßng thñy chung, son s¾t, nghÜa t×nh. - CÊu tróc 2 c©u th¬ cuèi cã c¸c tõ ng÷ “mÆc - C¸c tõ “mÆc dÇu”, “mµ”, dÇu”, “mµ”, “vÉn” cã ý nghÜa g× trong viÖc biÓu “vÉn” cã t¸c dông nhÊn m¹nh, khẳng định một thái độ kiên đạt nội dung? trinh bÒn v÷ng, mét b¶n lÜnh sống đẹp, tin tưởng vào phẩm chÊt s¾t son, thñy chung cña người phụ nữ trong cuộc đời  Người phụ nữ dù sống trong hoàn cảnh nào, ngập tràn sóng gió. dù bị vùi dập đến đâu vẫn giữ được phẩm chất trong s¹ch cña m×nh.Ch÷ mµ lµ b¶n lÒ khÐp më 2 thế đối lập: 1 bên là cuộc đới bạc bẽo, 1 bên là phẩm chất tuyệt vời. Vẻ đẹp thể xác bị va đập trong cuộc đời bạc bẽo đã không lạt phai mà còn là nơi neo giữ vẻ đẹp tâm hồn. HC bất bình đẳng trong XH cũ không những không bóp nghẹt được tâm hồn con người, xóa nhòa đi nhân cách con người mà trái lại nó chỉ là yÕu tè thö th¸ch “ Ngäc cµng mµi cµng s¸ng” - Qua t×m hiÓu néi dung bµi th¬, em thÊy h×nh ảnh ngườ phụ nữ hiện lên ntn? HS: Đó là người phụ nữ đẹp nhưng bất hạnh ; dÞu dµng, tù tin vµ cã b¶n lÜnh. - Tg đã bày tỏ những thái độ gì? + Trân trọng, ngợi ca vẻ đẹp của người phụ nữ c¶ vÒ h×nh thøc lÉn t©m hån. + Cảm thông với số phận phụ thuộc, lênh đênh ch×m næi cña hä. + Lªn ¸n XH cò ®Çy bÊt c«ng, ngang tr¸i.. - Kh¸i qu¸t nghÖ thuËt c¬ b¶n cña bµi th¬? 6 Lop7.net. III. Tæng kÕt - NT:+ ThÓ th¬ TNTT. + §Ò tµi b×nh dÞ, d©n d·. + Ng«n ng÷ gi¶n dÞ, gÇn gòi(.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> ? Kh¸i qu¸t néi dung c¬ b¶n cña bµi th¬?. Thành ngữ, hơi hướng ca dao) - Néi dung. Sù tr©n träng vÎ đẹp, phẩm chất trong trắng, sắt son... võa c¶m th«ng s©u s¾c. * Ghi nhí: SGK trang 95. H/s đọc ghi nhớ SGK trang 95 III. LuyÖn tËp 4 Củng cố và luyện tập: a. Thi t×m nhanh nh÷ng c©u ca dao cã tõ "Th©n em" b. Thö chi ra mèi liªn hÖ quan c¶m xóc cña nh÷ng c©u ca dao võa t×m víi bµi thơ "Bánh trôi nước"? * Gợi ý: Sự liên quan đó là mối liên quan gắn bó tiếp nối trong phạm vi nguồn cảm xúc nhân đạo chủ nghĩa đối với phụ nữ: đề cao và trân trọng vẻ đẹp phong cách và cảm thương cho thân phận người phụ nữ xưa. 5 Hướng dẫn học sinh tự học ở nhà: - Học thuộc lòng bài thơ “bánh trôi nước”. - Học ghi nhớ SGK, nội dung bài ghi. - Soạn bài: “Sau phút chia ly”. + Nội dung chính của đoạn trích là gì. + Nêu các hình thức nghệ thuật được tác giả sử dụng trong đoạn trích. + Tìm hiểu về 2 địa danh Hàm Dương và Tiêu Tương.. 7 Lop7.net.

<span class='text_page_counter'>(8)</span>