Giáo án Tự chọn lớp 10 - Chủ nghĩa yêu nước và nhân đạo trong văn học trung đại

<span class='text_page_counter'>(1)</span>Trường THPT Quang Trung – GVBM: Trần Kim Lan Ngaøy: 19/3 Tiết: 11,12. CHỦ ĐỀ TỰ CHỌN HKII CHỦ NGHĨA YÊU NƯỚC VAØ NHÂN ĐẠO TRONG VĂN HỌC TRUNG ĐẠI . I/.MUÏC TIEÂU: - Nhằm giúp H nhận thấy được nội dung VHVN từ TK X đến hết TK XIX thấm nhuần tư tưởng yêu nước và cảm hứng nhân đạo. - Giáo dục H tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc và tấm lòng nhân đạo trong cuộc sống. II/.CHUAÅN BÒ: GV: SGK + TLTK + G.aùn. HS: Tìm các TP chứa đựng ND yêu nước và tư tưởng nhân đạo. III/.PHƯƠNG PHÁP: Phát vấn, gợi tìm; kết hợp với hình thức trao đổi, trả lời câu hỏi IV/.TIEÁN TRÌNH DAÏY HOÏC: 1/ OÅn ñònh : Kieåm dieän 2/ Baøi cuõ : - Hãy tìm các TP đã học thể hiện tinh thần yêu nước. Và thử phân tích làm rõ nội dung trên? - Hãy tìm các TP đã học thể hiện tinh thần nhân đạo. Và thử phân tích làm rõ nội dung trên? 3/.Bài mới: HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY NOÄI DUNG BAØI HOÏC -VHVN từ đầu TK X đến TK XV I/.CHỦ NGHĨA YÊU NƯỚC TRONG VHVN TỪ TK X  XV: 1/. Khaùi quaùt: theå hieän noäi dung gì? Vì sao? - Từ khi Ngô Quyền đánh đuổi quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng 938, giành được nền độc lập tự chủ, dân tộc ta không ngừng đấu tranh anh dũng để bảo vệ đất nước suốt mấy TK dài. Trong bối cảnh lịch sử đó, VH từ TK X  XV đã thể hiện sâu sắc tinh thần yêu nước, tinh thần quật khởi chống xâm lược của daân toäc ta. -Tinh thần yêu nước trong VH 2/ Tinh thần yêu nước: gắn liền với những chiến công - TK X  XV là giai đoạn lịch sử có nhiều chiến công hiển hách naøo cuûa daân toäc của dân tộc ta trong sự nghiệp chiến đấu bảo vệ đất nước : phá Toáng, bình Nguyeân, ñuoåi Minh qua caùc traän chieán Nhö Nguyeät, Bạch Đằng, Chi Lăng với những tên tuổi chói lọi của các anh hùng dân tộc như Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo và Lê Lợi. - Nội dung yêu nước với những biểu hiện cụ thể : -Nội dung yêu nước được biểu a) Yêu nước là thương dân, vì dân diệt bạo: hiện qua những phương diện - Trước hết là lòng căm thù giặc sâu sắc. nào? Yêu nước là thương dân, vì + Hịch Tướng Sĩ lên án bọn giặc xâm lược với thái độ sôi sục, coi giặc như cú, diều, dê, chó, hổ, đói, trực tiếp bộc lộ nỗi căm hờn dân diệt bạo được thể hiện như qua lời tâm sự của chủ tướng nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, thế nào ? Tìm những dẫn chứng nước mắt đầm đìa và thề rằng xả thịt lột da, nuốt gan uống máu caùc TP vaên hoïc maø em bieát vaø quaân thuø. thử phân tích? + Bình Ngô Đại Cáo cũng miêu tả giặc như 1 bầy dã thú, thằng há miệng, đứa nhe răng để tàn hại nhân dân ta. + Bình Ngô Đại Cáo còn thể hiện lòng thương dân điêu linh vì giặc đài đọa, vơ vét, khủng bố tàn sát, nên người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Lam Sơn đã thể hiện sống mái với kẻ thù. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Trường THPT Quang Trung – GVBM: Trần Kim Lan. - Yêu nước còn thể hiện mơ ước gì cho đất nước? Tìm những dẫn chứng qua các TP văn học mà em biết và thử phân tích?. -Nội dung yêu nước được biểu hieän qua tinh thaàn gì cuûa daân toäc trước nạn ngoại xâm? Tìm những dẫn chứng qua các TP văn học mà em biết và thử phân tích?. -Tinh thần quật khởi chống xâm lược còn thể hiện qua tinh thần gì của dân tộc? ? Tìm những dẫn chứng qua các TP văn học mà. - Ngẫm thù lớn há đội trời chung; căm giặc nước thề không cùng sống. Thế nên người lãnh đạo đã đứng lên vì dân mà diệt bạo: “Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân Quân điếu phạt trước lo trừ bạo” b) Yêu nước là x.dựng đất nước hoà bình: - X.dựng đất nước bền vững muôn đời chính là khát vọng của người lãnh đạo vì dân thương dân. Trần Quang Khải đã cất cao khaùt voïng “Thái bình nên gắng sức, non nước vẫn nghìn thu” - VH còn thể hiện niềm tự hào đất nước sạch bóng quân thù, niềm tự hào về chiến thắng ngoại xâm đem về 1 nền thái bình muôn thưở cho nhân dân. “Giặc ta muôn thưở thanh bình Bởi đâu đất hiểm cốt mình đất cao” (Phuù soâng Baïch Ñaèng) hay lời bá cáo sang sảng của Bình Ngô Đại Cáo đã khẳng định : “Muôn thưở nền thái bình vững chắc Ngaøn thu veát nhuïc nhaõ saïch laøu” 3/ Tinh thần quật khởi chống xâm lược: a) Ý thức độc lập tự chủ và tinh thần quật khởi chống xâm lược: - Ý thức độc lập tự chủ và tinh thần quật khởi chống xâm lược là ý thức dân tộc. Ý thức này khiến dân tộc ta có thái độ mạnh mẽ trước nạn ngoại xâm. Với ý thức đó mà dân tộc VN chúng ta trãi qua từ thời đại này sang thời đại khác không vung túng cho kẻ thù ngạo ngược trên đất nước ta. Điều này cũng thể hiện hùng hồn trong án văn của Lý Thường Kiệt: “Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm ? Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời” ( Lý Thường Kiệt ) - Ý thức độc lập tự chủ và tinh thần quật khởi chống xâm lược còn thể hiện qua lời hịch của Trần Quốc Tuấn quyết bêu đầu Hốt Tất Liệt ở cửa Khuyết làm rửa thịt ở Vân Nam Vương ở Cảo Nhai. Hào khí đó còn thể hiện qua chí khí hào hùng của tướng lĩnh, hào khí ngất trời của ba quân đời Trần: “Muùa giaùo non soâng traõi maáy thu Ba quaân khí maïnh aùc sao ngöu” (Phaïm Nguõ Laõo) - Nó còn thể hiện nỗi đau lòng, nhức óc mưu tính việc khôi phục nền độc lập cho nước nhà. Qua lời cáo Bình Ngô: “ Những trằn trọc trong cơn mộng mị Chỉ băn khoăn một nỗi đồ hồi.” b) Tinh thần chiến đấu kiên cường, lập chiến công lừng lẫy đuổi giặc khỏi bờ cõi: - Chính ý thức dân tộc, chính lòng kiên cường quyết không khuất phục ngoại ban nên dân tộc ta đã lập nên những chiến thắng lẫy lừng đánh đuổi giặc ra khỏi bờ cõi từ thời đại này sang thời đại. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> Trường THPT Quang Trung – GVBM: Trần Kim Lan em biết và thử phân tích?. - Em có suy nghĩ gì về VHVN từ TK X  heát TK XV?. -VHVN từ đầu TK XVI đến TK XIX theå hieän noäi dung gì? Vì sao?. -Trước hết điều mà VH lên án thời kỳ này là gì? Sự suy đồi đó đã ảnh hưởng đến đời sống người dân thế nào? Tìm những dẫn chứng qua các TP văn học mà em biết và thử phân tích?. khaùc. - Chiến thắng rực rỡ trong thời Trần “ Chương Dương cướp giáo giặc Hàm Tử bắt quân Hồ” (Traàn Quang Khaûi) Với khí thế oai hùng: “ Thuyền bè muôn đội, Tinh kì phất phới Tì hoå ba quaân Giaùo göôm saùng choùi” (Tröông Haùn Sieâu) - YÙ chí duõng maõnh cuûa nghóa quaân Lam Sôn: “ Gươm mài đá, đá núi cũng mòn Voi uống nước, nước sông phải cạn” - Tieán coâng giaëc nhö vuõ baõo, chieán thaéng oanh lieät: “ Đánh một trận sạch không kình ngạc Đánh hai trận tan tác chim muông” ( BNÑC ) 4/ Đánh giá chung: - Từ TK X  hết TK XV là giai đoạn giành độc lập và bảo vệ nền độc lập của dân tộc ta. Quá trình lịch sử vẻ vang đó chẳng những ghi nhận những chiến công hiển hách của dân tộc ta mà còn xây dựng được một nền VH viết rất đáng tự hào. - Nền VH viết đó, với nội dung chủ yếu là tinh thần yêu nước, tinh thần quật khởi chống xâm lược đã trở thành một trong những truyeàn thoáng quyù baùo cuûa daân toäc ta. II/. CHỦ NGHĨA NHÂN ĐẠO TRONG VHVN TỪ TK XVI  GIỮA XIX: - XHPK VN từ giữa TK XVI rơi vào một cuộc khủng hoảng trầm trọng. Các tập đoàn PK Lê – Mạc, Trịnh – Nguyễn gây ra những cuộc chiến tranh liên miên làm cho nhân dân khổ sở. Phản ánh thực trạng đó, VH đã “lên án cái XH ấy”. Lập trường của các nhà văn trong giai đoạn này là lập trường nhân sinh, về bản chất, nó chống lại những sự ràng buộc phong kiến. 1/.VH leân aùn XHPK suy vi: a) Từ giữa TK XVIII, chế độ pk nước ta bắt đầu suy yếu. Các giềng mối pk suy sụp, tư tưởng nho giáo bị phá sản. Chủ nghĩa tôn quân sụp đổ. Điều này khiến cho đời sống người dân khốn khổ bởi những tập tục quái đản của các vị vua chúa đặt ra. Thế nên VH đã lên án bằng những tác phẩm như : lệ hiến dế chọi, hiến cung tần mĩ nữ. VH còn tố cáo thói ăn chơi xa hoa trụy lạc của vua chúa bấy giờ: “Hoa này bướm nở thờ ơ Để gầy bông thắm để xơ nhuỵ vàng” Hoặc: “Khoảnh làm chi bấy chúa xuân. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Trường THPT Quang Trung – GVBM: Trần Kim Lan. -Sự mục ruỗng của XHPK đã tạo nên điều gì giữa các phe phái và người dân?Tìm những dẫn chứng qua các TP văn học mà em biết và thử phân tích?. - Em nhận thấy nguồn đề tài khiến cho VH giai đoạn này phát triển xuất phát từ nguyên nhaân naøo?. -Ngoài ra, VH thời kỳ này còn phản ánh gì về XHPK? Sự phản ứng đó ntn?Tìm những dẫn chứng qua các TP văn học mà em biết và thử phân tích?. Chơi hoa cho rửa nhuỵ dần lại thôi” b) XHPK bộc lộ những mâu thuẫn gay gắt giữa các tập đoàn pk chính trị với nhân dân lao động mà đại bộ phận là nông dân. Bọn thống trị Trịnh – Nguyễn đã gây ra những cuộc đấu tranh phi nghóa laøm cho nhaân daân voâ cuøng khoán khoå. - Lời than thở của người chinh phụ trong “Chinh phụ ngâm” thể hieän noãi chaùn gheùt chieán tranh: “Lòng này gởi gió đông có tiện? ……………… Nhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trời” - Phạm Đình Hổ, Phạm Nguyễn Du, Nguyễn Du đã ghi nhận những cảnh mất mùa liên tiếp, nhân dân đói khổ, người chết, người bỏ xứ sống kiếp ăn xin … Rồi những ngậm ngùi thương cảm kiếp sống con người trong văn chiêu hồn, đặc biệt là cuộc sống bị áp bức của người dân lương thiện được phản ánh trong “Truyeän Kieàu”. “Moät ngaøy laï thoùi sai nha Laøm cho khoác haïi chaúng qua vì tieàn” - Rồi người phụ nữ cũng là nạn nhân trong XH này “Đau đớn thay phận đàn bà Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung” c) Chiến tranh liên miên, XH loạn lạc, nhân dân điêu linh cùng khốn là nguồn cảm hứng sáng tác của các nhà văn, còn là nguyên nhân nổ ra những cuộc khởi nghĩa của nông dân. Các cuộc khởi nghĩa này dần dần lan rộng khắp nơi mà mà đỉnh cao là phong trào Tây Sơn, được ghi lại trong “Hoàng Lê Nhất Thoáng Chí” cuûa Ngoâ Gia Vaên Phaùi. - Beân caïnh vieäc leân aùn XHPK muïc naùt, caùc nhaø vaên nhaø thô coøn đứng trên lập trường nhân sinh để nhìn nhận những vấn đề đặt ra trong xh thời đó. 2/.VH có lập trường nhân sinh, chống lại những sự ràng buộc phong kieán: a) Hình thành một trào lưu nhân đạo chủ nghĩa trong đó các nhà thơ, nhà văn đặt ra những vấn đề về quyền sống của con người trong XHPK, nhất là quyền sống của người phụ nữ, vấn đề tình yêu tự do và hạnh phúc lứa đôi và đấu tranh chống lại những thế lực XH vùi dập con người. Các tác giả của giai đoạn VH này đã đứng trên lập trường nhân sinh để nhìn nhận những vấn đề đặt ra trong XH qua caùc saùng taùc cuûa mình. b) Chế độ vua quan thời bấy giờ tù túng như một cái lồng, mà người ta muốn phá tan cái lồng để bay bổng tận trời cao, làm bạn với mặt trời: “Bay thaúng caùnh muoân truøng Tieâu Haùn Phá vòng vây bạn với Kim Ô” (Nguyễn Hữu Cầu) - Muốn làm con người đội trời đạp đất, trút sạch mọi thứ ràng. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> Trường THPT Quang Trung – GVBM: Trần Kim Lan. - VH giai đoạn này còn đặt ra những vấn đề quyền sống của con người ntn? Tìm những dẫn chứng qua các TP văn học mà em biết và thử phân tích?. -Ngoài việc đấu tranh phản kháng uy quyeàn cuûa boïn thoáng trò thoái nát, VH còn đấu tranh chống lại điều gì nữa?. -Em coù suy nghó gì veà VH giai đoạn này?. buộc, áp bức: “Chọc trời khuấy nước mặc dầu Dọc ngang nào biết trên đầu có ai” ( Truyeän Kieàu ) - Nếu Nguyễn Công Trứ khinh bỉ bọn bất tài ví như cây vông ruột xốp vô dụng thì Cao Bá Quát tả nỗi lòng phẫn uất trước cuộc đời mà quyết xoay bạch ốc lại lâu đài, thể hiện hoài bảo làm trai. “Khaùch nam nhi chaúng vì theá thaùi Đem thân ra đỡ lấy cương thường” Ngoài nhìn lang soùi ngheânh ngang Bạc đầu áo gấm về làng bôi nhơ Lại không hay mực hoàđầu thuẫn Tờ hịch bay yên trấn bốn phương… ( Tiễn Trúc Khê ra nhận chức tại phủ Thường Tín) c) Bên cạnh đó, VH giai đoạn này còn đặt ra những vấn đề quyền sống của con người, chống lại những thế lực đen tối vùi dập người lương thiện. Truyện Kiều là một bản cáo trạng đanh thép lên án XHPK mục nát, ám chỉ XH thời Nguyễn Du. Đó là 1 XH đầy rẫy bọn quan lại tham ô, bất tài, bọn buôn người, bọn lưu manh và thế lực đen tối của đồng tiền. Cuộc đời Thuý Kiều là một điển hình cho người lương thiện bị chà đạp bởi cái XH xấu xa muïc naùt aáy: “Có ba trăm lạng việc này mới xong” - Từ đó, VH nói lên ước mơ tự do, công lí chính nghĩa, chống lại những ràng buộc phong kiến. Hành động khởi binh chống lại triều đình của Từ Hải, hành động báo ân, báo oán của Thuý Kiều thể hiện rõ những ước mơ đó của nhân dân. d) Ngoài việc đấu tranh phản kháng uy quyền của bọn thống trị thối nát, VH còn đấu tranh chống lại những uy quyền khác về mặt tinh thần, tình cảm trong khuôn khổ pk trên lập trường nhân sinh. Những ràng buộc khắc khe trong tình yêu hôn nhân, trong hạnh phúc lứa đôi, các thành kiến coi khinh phụ nữ đều bị tấn công, đã kích. Thơ Hồ Xuân Hương đã phản kháng nam quyền. “Ví đây đổi phận làm trai được Thì sự anh hùng há bấy nhiêu” (Hoà Xuaân Höông) - Chinh Phụ Ngâm của Đặng Trần Côn, Cung Oán Ngâm Khúc của Nguyễn Gia Thiều đã bênh vực quyền sống hạnh phúc của người phụ nữ. “Đang tay muốn đứt tơ hồng Bực mình muốn đạp tiêu phòng mà ra” 3/.Toùm laïi: - Với số lượng sáng tác đa dạng và phong phú, VH từ giữa TK XVI  giữa TK XIX đã phản ánh nhiều mặt trong XHPK suy tàn, có nội dung phê phán hiện thực, đồng thời thể hiện tinh thần nhân đạo, chống lại những sự ràng buộc của chế độ phong kiến. Do. Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(6)</span> Trường THPT Quang Trung – GVBM: Trần Kim Lan đó VH giai đoạn này vừa có giá trị phản ánh lịch sử XH, vừa có giaù trò nhaân vaên saâu saéc. 4/.Cuûng coá: - Ở mỗi một thời đại, ở mỗi biến động lịch sử VH đều nắm bắt kịp thời để phản ánh 5/.Daën doø: - Học bài và tập tìm hiểu thêm qua một số TP trong chương trình về CN yêu nước và tinh thần nhân đạo. V/.RUÙT KINH NGHIEÄM: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………......................... Lop11.com.

<span class='text_page_counter'>(7)</span>