luận án tiến sĩ nghiên cứu đặc điểm nông sinh học và biện pháp kỹ thuật nâng cao năng suất, chất lượng giống bưởi da xanh tại thái nguyên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

CHU THÚC ĐẠT

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM NÔNG SINH HỌC
VÀ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT NÂNG CAO NĂNG SUẤT,
CHẤT LƢỢNG BƢỞI DA XANH TẠI THÁI NGUYÊN

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP

HÀ NỘI, NĂM 2021


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

CHU THÚC ĐẠT

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM NÔNG SINH HỌC
VÀ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT NÂNG CAO NĂNG SUẤT,
CHẤT LƢỢNG BƢỞI DA XANH TẠI THÁI NGUYÊN
Ngành: Khoa học cây trồng
Mã số: 9.62.01.10

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP

Giáo viên hƣớng dẫn khoa học: 1. GS.TS. Ngơ Xn Bình
2. TS. Nguyễn Văn Liễu

HÀ NỘI, NĂM 2021


i

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết
quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và
chưa từng để bảo vệ ở bất kỳ học vị nào.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được
cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc.

Hà Nội, ngày

tháng năm 2021

Tác giả luận án

Chu Thúc Đạt


ii

LỜI CẢM ƠN
Trong suốt th i gian học tập, nghiên cứu và hồn thành luận án, tơi đã

nhận được sự hư ng dẫn chỉ
động viên của

n

ảo tận tình của các th y, cô giáo, sự giúp đỡ,

, đồng nghiệp và gia đình

Nhân dịp hồn thành luận án, cho ph p tơi được

ày t l ng kính trọng

và iết ơn sâu s c t i GS TS Ngơ Xn Bình và TS Nguyễn Văn Liễu đã tận tình
hư ng dẫn, dành nhiều công sức, th i gian và t o điều kiện cho tơi trong suốt
q trình học tập và thực hiện đề tài
Tôi xin ày t l ng iết ơn chân thành t i Ban Giám đốc, Ban Thông tin và
Đào t o, Viện Nghiên cứu rau quả, Viện Khoa học Nơng nghiệp Việt Nam đã
tận tình giúp đỡ tơi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hồn thành
luận án
Tơi xin chân thành cảm ơn các anh chị đồng nghiệp t i Vụ Phát triển
khoa học và công nghệ địa phương, Bộ Khoa học và Công nghệ đã giúp đỡ và
t o điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài
Xin chân thành cảm ơn gia đình, ngư i thân, n , đồng nghiệp và các em
sinh viên thực tập tốt nghiệp đã t o mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về
mọi m t, động viên, khuyến khích tơi hồn thành luận án
Hà Nội, ngày

tháng năm 2021

Nghiên cứu sinh

Chu Thúc Đạt


iii

MỤC LỤC
L i cam đoan.......................................................................................................i
L i cảm ơn......................................................................................................... ii
Mục lục............................................................................................................ iii
Danh mục từ viết t t và ký hiệu........................................................................vi
Danh mục bảng............................................................................................... vii
Danh mục hình.................................................................................................ix
MỞ ĐẦU.................................................................................................................. 1

1. Tính cấp thiết của đề tài................................................................................ 1
2. Mục tiêu của đề tài........................................................................................3
3. Yêu c u của đề tài..........................................................................................3
4 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài....................................................... 4
5. Những đóng góp m i của luận án................................................................. 4
Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU.................................................................... 6

1.1. Nguồn gốc cây ưởi (Citrus grandis)........................................................ 6
1.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ ưởi trên thế gi i....................................... 8
1.2.1. Tình hình sản xuất, tiêu thụ ưởi trên thế gi i........................................ 8
1.2.2. Một số giống ưởi chủ yếu trồng trên thế gi i......................................10
1.3. Tình hình sản xuất, tiêu thụ ưởi ở Việt Nam.......................................... 12
1.3.1. Tình hình sản xuất cây có múi ở Việt Nam...........................................12
1.3.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ cây ưởi ở Việt Nam.............................13

1.3.3. Một số giống ưởi đ c sản của Việt Nam..............................................16
1.3.4. Hiện tr ng sản xuất cây ăn quả, cây ưởi t i Thái Nguyên...................18
1.4. Yêu c u điều kiện sinh thái của cây ưởi.................................................24
1.4 1 Đất đai và dinh dưỡng............................................................................24
1.5. Một số kết nghiên cứu nâng cao năng suất, chất lượng cây có múi và
cây ưởi.................................................................................................29
1.5.1. Nghiên cứu biện pháp c t tỉa và t o hình trên cây có múi và cây
ưởi........29


iv

1.5.2. Nghiên cứu về thụ phấn, thụ tinh trên cây có múi và cây ưởi.............31
1.5.3. Nghiên cứu về khoanh v cho cây có múi và cây ưởi.........................37
1.5.4. Nghiên cứu về tỷ lệ C/N....................................................................... 39
1.5.5. Nghiên cứu về sử dụng chất điều h a sinh trưởng.................................43
1.6. Một số nhận xét rút ra từ ph n tổng quan.................................................49
Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
................................................................................................................................ 51

2 1 Địa điểm và đối tượng nghiên cứu............................................................51
2 1 1 Địa điểm nghiên cứu..............................................................................51
2 1 2 Đối tượng nghiên cứu............................................................................ 51
2.1.3. Th i gian thí nghiệm: được tiến hành trong 2 năm, 2017 và 2018.......51
2.2. Nội dung nghiên cứu................................................................................51
2.2.1. Nghiên cứu một số đ c điểm nông sinh học của giống

ưởi Da

Xanh trồng t i tỉnh Thái Nguyên...........................................................51

2.2.2. Nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật đến sinh
trưởng, phát triển của giống ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên................52
2 3 Phương pháp nghiên cứu...........................................................................52
2 3 1 Phương pháp nghiên cứu một số đ c điểm nông sinh học của cây
ưởi Da Xanh trồng t i Thái Nguyên....................................................52
Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN................................. 65

3.1. Kết quả nghiên cứu đ c điểm nông sinh học của giống

ưởi Da

Xanh trồng t i tỉnh Thái Nguyên...........................................................65
3.1.1. Đ c điểm hình thái của giống ưởi Da Xanh........................................65
3.1.3. Mối tương quan giữa sinh trưởng cành quả và năng suất quả ở cây
ưởi Da Xanh........................................................................................85
3.1.4. Nguồn gốc phát sinh và mối liên hệ giữa các đợt lộc ở cây
ưởi Da Xanh...89
3.1.5. Kết quả nghiên cứu một số đ c điểm sinh học liên quan đến quá trình


sinh sản và khả năng mang quả không h t ở cây ưởi Da Xanh.............96


v

3.2. Kết quả nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật đến
sinh trưởng, phát triển của ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên.................106
3.2.1. Ảnh hưởng của c t tỉa đến sinh trưởng và năng suất giống

ưởi Da

Xanh trồng t i Thái Nguyên................................................................106
3.3.2. Ảnh hưởng của phun GA3 đến các yếu tố cấu thành năng suất và
năng suất ưởi Da xanh.......................................................................118
3.3.3. Ảnh hưởng của phun GA3 kết hợp v i khoanh v đến tỷ lệ đậu quả
của cây ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên...............................................120
3.3.4. Ảnh hưởng của phun G

3 kết

hợp v i khoanh v đến các yếu tố cấu

thành năng suất và năng suất ở cây ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên.....121
3.3.5. Ảnh hưởng của phun G

3 đến

một số chỉ tiêu chất lượng quả ưởi

Da Xanh t i Thái Nguyên....................................................................122
3.3.6. Ảnh hưởng của phun G

3 kết

hợp v i khoanh v

đến một số chỉ

tiêu chất lượng quả ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên............................123
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ.................................................................................125

1. Kết luận.....................................................................................................125
2 Đề nghị.......................................................................................................127
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH CƠNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN

LUẬN ÁN.....................................................................................................128
TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................129


vi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU
CAQ
CCQ
CNSH
CNTP
CQ
CT
ĐC
ĐK
DT
ĐVT
FAO
KH&CN
KHKT
KL
NS
NXB
PTNT
TB

TT


vii

DANH MỤC BẢNG
STT

Tên bảng

Trang

1.1.

Diện tích, năng suất và sản lượng ưởi trên thế gi i.......................... 8

1.2.

Diện tích, năng suất và sản lượng ưởi ở một số quốc gia trồng
ưởi chủ yếu trên thế gi i (năm 2018)................................................9

1.3.

Giá trị xuất, nhập khẩu quả có múi Việt Nam 2015 - 2019..............15

1.4.

Diện tích cây ăn quả của tỉnh Thái Nguyên giai đo n 2014 - 2018...19

1.5.

Diện tích cây ăn quả tỉnh Thái Nguyên phân theo huyện/ thành
phố/thị xã.......................................................................................... 20

1.6.

Sản lượng quả thu ho ch hàng năm...................................................21

1.7.

Diện tích, năng suất và sản lượng
ưởi tỉnh Thái Nguyên năm 2018 22

3.1.

Kết quả nghiên cứu đ c điểm thân cành của cây
ưởi Da Xanh
66

3.2.

Đ c điểm hình thái bộ lá của cây ưởi Da Xanh...............................68

3.3.

Đ c điểm hình thái hoa của ưởi Da Xanh....................................... 69

3.4.

Đánh giá một số chỉ tiêu quả của cây ưởi Da Xanh........................70

3.5.

Đ c điểm của quả ưởi Da Xanh...................................................... 72

3.6.

Th i gian ra lộc và lộc thành thục của cây ưởi Da Xanh................74

3.7.

Đ c điểm sinh trưởng lộc Xuân của cây ưởi Da Xanh...................75

3.8.

Động thái tăng trưởng chiều dài lộc Xuân của câyưởi Da Xanh.......76

3.9.

Đ c điểm sinh trưởng lộc Hè của cây ưởi Da Xanh....................... 77

3.10.

Động thái tăng trưởng chiều dài lộc Hè của cây ưởi Da Xanh.......78

3.11.

Đ c điểm sinh trưởng của lộc Thu của cây ưởi Da Xanh...............79

3.12.

Động thái tăng trưởng chiều dài lộc Thu của cây ưởi Da Xanh.....80

3.13.

Đ c điểm sinh trưởng của lộc Đông của cây
ưởi Da Xanh
81

3.14.

Động thái tăng trưởng chiều dài lộc Đông của câyưởi Da Xanh......82

3.15.

Một số chỉ tiêu sinh trưởng cành quả và năng suất quả....................85

3.16.

Tỷ lệ các lo i cành trong một năm ở cây

ưởi Da Xanh t i

Thái Nguyên..................................................................................... 94
3.17.

Tỷ lệ h t đa phôi và đơn phôi ở cây ưởi Da Xanh.......................... 96


3.18.

Tỷ lệ nẩy m m của h t phấn t i th i điểm nở hoa...............................97


viii

3.19.

Tỷ lệ bao phấn dị hình ở ưởi Da Xanh............................................97

3.20.

Kết quả đánh giá đ c điểm hình thái của h t phấn.............................98

3.21.
3.22.

Tỷ lệ nảy m m sau bảo quản của h t phấn ở nhiệt độ 5oC.................99
Khả năng t o h t ở ưởi Da Xanh trong điều kiện tự nhiên...........100

3.23.

Ảnh hưởng của các nguồn h t phấn đến tỷ lệ đậu quả....................101

3.24.

Khả năng t o h t ở các tổ hợp thụ phấn khác nhau trên giống
ưởi Da Xanh..................................................................................102

3.25.

Sinh trưởng của ống phấn (mang giao tử đực) trong nhụy hoa ở
các tổ hợp thụ phấn trên cây

ưởi Da Xanh (8 ngày sau khi

thụ phấn).........................................................................................103
3.26.

Ảnh hưởng của nguồn h t phấn đến trọng lượng quả......................104

3.27.

Ảnh hưởng của phương pháp c t tỉa đến tỷ lệ ra lộc....................... 106

3.28.

Ảnh hưởng của phương pháp c t tỉa đến sinh trưởng của các
đợt lộc trong năm ở cây ưởi Da Xanh...........................................108

3.29.

Ảnh hưởng của phương pháp c t tỉa đến tỷ lệ đậu quả....................109

3.30.

Ảnh hưởng của phương pháp c t tỉa đến yếu tố cấu thành năng
suất và năng suất

3.31.

ưởi Da Xanh 110

Ảnh hưởng của th i điểm khoanh v

đến th i gian nở hoa

của giống ưởi Da Xanh năm 2017 và 2018..................................112
3.32.

Ảnh hưởng của th i điểm khoanh v

đến tỷ lệ đậu quả của

giống ưởi Da Xanh năm 2017 và 2018.........................................114
3.33.

Ảnh hưởng của th i điểm khoanh v

đến các yếu tố cấu thành

năng suất và năng suất của giống ưởi Da Xanh............................115
3.34.

Ảnh hưởng của phun GA3 đến tỷ lệ đậu quả của cây ưởi.............117

3.35.

Ảnh hưởng của phun G

3 đến

các yếu tố cấu thành năng suất ở

cây ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên................................................. 119
3.36.

Ảnh hưởng của phun GA3 kết hợp v i khoanh v

đến tỷ lệ đậu

quả của cây ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên (năm 2017 và 2018)....120
3.37.

Ảnh hưởng của phun G

3 kết

hợp v i khoanh v......................121


ix

DANH MỤC HÌNH
STT

Tên hình

Trang

3.1.

Động thái sinh trưởng lộc Xn của cây ưởi Da Xanh..................... 77

3.2.

Động thái sinh trưởng lộc Hè của cây ưởi Da Xanh......................... 79

3.3.

Động thái sinh trưởng lộc Thu của cây ưởi Da Xanh....................... 81

3.4.

Động thái sinh trưởng lộc Đông của cây ưởi Da Xanh.....................83

3.5.

Mối tương quan giữa đư ng kính cành và năng suất quả...................86

3.6.

Mối tương quan giữa chiều dài cành và năng suất quả.......................86

3.7.

Mối tương quan giữa số lá/cành và năng suất quả..............................87

3.8.

Nguồn gốc phát sinh cành vụ Xuân năm 2017 và tỷ lệ cành xuân
theo chức năng mang quả................................................................... 89

3.9.

Nguồn gốc phát sinh cành H năm 2017............................................ 90

3.10.

Nguồn gốc phát sinh cành Thu năm 2017...........................................90

3.11.

Nguồn gốc phát sinh cành Đông năm 2017........................................91

3.12.

Nguồn gốc phát sinh cành vụ Xuân năm 2018................................... 92

3.13.

Nguồn gốc phát sinh cành vụ H năm 2018....................................... 92

3.14.

Nguồn gốc phát sinh cành vụ Thu năm 2018......................................93

3.15.

Nguồn gốc phát sinh cành vụ Đông năm 2018...................................93

1

MỞ ĐẦU
1.

Tính cấp thiết của đề tài
Bưởi (Citrus grandis) là một trong những lồi cây ăn quả có múi được

trồng khá phổ iến ở nư c ta cũng như các nư c khu vực châu Á như: Trung
Quốc, Ấn Độ, Thái Lan, Malaysia, Philippines Cây ưởi đã mang l i giá trị
kinh tế cao cho ngư i nông dân Thực tế cho thấy, cây ưởi sau trồng 4 đến 5
năm có thể thu lãi 40-100 triệu đồng/ha/năm, năng suất có thể đ t 250 quả/cây
ở vư

n có mật độ 300-450 cây/ha [28]. Hiện nay, cây ăn quả nói chung, cây ưởi

nói riêng được xem là đối tượng quan trọng đối v i việc chuyển đổi cơ
cấu cây trồng, tăng cao hiệu quả kinh tế và cải thiện môi trư ng sinh thái, nhất
là ở các tỉnh trung du miền núi phía B c
Quả ưởi c n có giá trị dinh dưỡng và giá trị dược liệu rất l n đối v i con ngư
i Trong 100g ph n ăn được có: 89 g nư c, 0,5 g protein, 0,4 g chất o, 9,3 g
tinh ột, 49 IU vitamin , 0,07 mg vitamin B1, 0,02 mg vitamin B2, 0,4 mg
niacin và 44 mg vitamin C [27] Trong lá, hoa, v quả ưởi đều chứa tinh d u
V quả ưởi c n có pectin, naringin (một lo i glucozid), men tiêu hố
peroxydaza và amylaza cùng nhiều lo i men tiêu hóa có lợi cho sức kh e, tinh
d u ưởi có tác dụng giảm rụng tóc, tăng cư ng khả năng mọc tóc nhất là khả
năng tái sinh tóc trở l i trên vùng da đ u ị tổn thương. Chính vì vậy mà cây
ưởi c n được xác nhận như một lo i dược liệu quan trọng trong

đ i sống của con ngư i [34].
Cây ưởi có phổ thích nghi tương đối rộng, có thể trồng được ở nhiều

nơi và thực tế đã t o nên những vùng trồng ưởi đ c sản như ưởi Phúc Tr ch,
ưởi Năm Roi, ưởi Phú Diễn, ưởi Đoan Hùng, ưởi đ Mê linh, ưởi Đ Tân L c,
ưởi Đư ng, ưởi Đ i Minh Hiện nay cây ưởi đã trở
thành một trong những cây ăn quả chủ lực ở Việt Nam và được trồng từ B c
vào Nam v i ộ giống gồm khoảng hơn 40 giống khác nhau
Bưởi Da xanh có nguồn gốc ở huyện M Cày, tỉnh Bến Tre và được trồng
nhiều ở vùng nguyên sản và một số địa phương khu vực phía Nam.


2

Bưởi Da Xanh có ruột màu đ sẫm, v quả màu xanh (nên được gọi là ưởi Da
Xanh), vị quả ngọt, ráo nư c, không h t ho c rất ít h t. Giống ưởi Da Xanh là
giống được biết đến cách đây khoảng 20 năm, có chất lượng rất ngon,
giá cao gấp 3 - 3,5 l n các giống

ưởi khác. Trồng t i vùng nguyên sản, cây

cho trái quanh năm nên mang l i hiệu quả kinh tế cao. Trong những năm g n
đây, v i việc tái cơ cấu cây trồng, giống ưởi Da Xanh được di thực trồng nhiều
ở một số tỉnh phía B c như B c Giang, Phú Thọ, Sơn La, H a Bình, Vĩnh Phúc,
Thái Nguyên ư c đ u cho thấy ưởi Da Xanh có khả năng thích nghi rộng,
năng suất, chất lượng đ t khá, nhất là khi được thâm canh và chăm sóc tốt, chất
lượng quả ưởi Da Xanh được đánh giá không thua k m so v i vùng nguyên sản
Tuy nhiên, khi ưởi Da Xanh được trồng ở khu vực phía B c, nhất là các tỉnh
trung du miền núi phía B c, đã ộc lộ một số nhược điểm như quả có nhiều
h

t, tuổi thọ của cây khơng cao, và hiện tượng ra quả cách năm tương đối rõ rệt

Cho đến nay vẫn chưa có các nghiên cứu đánh giá xác định ngun nhân, vì vậy
cũng chưa có các giải pháp khoa học công nghệ phù hợp để kh c phục các

nhược điểm nêu trên Để phát triển ưởi Da Xanh khu vực phía B c, rất c n thiết
phải có các nghiên cứu cụ thể về đ c điểm nơng sinh học, kỹ thuật chăm sóc
nhằm nâng cao hiệu quả của việc phát triển cây ưởi Da Xanh
Thái Nguyên thuộc khu vực trung du miền núi phía B c, là địa phương có
tiềm năng phát triển nhiều lo i cây ăn quả, trong đó có cây ăn quả có múi trọng
tâm là các giống ưởi Theo số liệu thống kê của Bộ NN&PTNT, năm 2019, diện
tích trồng ưởi của Thái Nguyên đã lên đến 1761 ha, chiếm hơn 80% diện tích cây
có múi của tồn tỉnh, trong đó diện tích cho thu ho ch là 1323 ha v i


sản lượng là 15 763 tấn Các giống ưởi được trồng chủ yếu là ưởi Diễn, một ph
n nh diện tích là ưởi Đư ng, ưởi Đ và ưởi Da Xanh Đối v i giống
ưởi Da Xanh trồng t i Thái Nguyên, sau nhiều năm cho thấy cây ưởi Da
Xanh có khả năng sinh trưởng, cho năng suất và chất lượng quả tương tự như
vùng nguyên sản Tuy nhiên, giống ưởi Da Xanh trồng ở Thái Nguyên tồn t i
một số vấn đề giống như trồng t i các địa phương khu vực phía B c đó là: hiện


3

tượng ra hoa, đậu quả cách năm; tỷ lệ rụng hoa, rụng quả tương đối cao, cây
ra hoa không tập trung và nhất là quả có nhiều h t, đây là những vấn đề c n
được nghiên cứu để xác định giải pháp kh c phục phù hợp
Xuất phát từ nhu c u của sản xuất, việc thực hiện đề tài “Nghiên cứu

đặc điểm nông sinh học và biện pháp kỹ thuật nâng cao năng suất, chất
lượng giống bưởi Da Xanh tại Thái Nguyên” là rất c n thiết, có ý nghĩa khoa
học và thực tiễn cao
2. Mục tiêu của đề tài
Nghiên cứu một số đ c điểm nông sinh học và iện pháp kỹ thuật từ đó đề
xuất được một số giải pháp kỹ thuật canh tác thích hợp nhằm tăng năng suất
và phẩm chất quả ưởi Da Xanh trồng t i Thái Nguyên
3. Yêu cầu của đề tài
3.1. Nghiên cứu được đặc điểm nông sinh học của giống bưởi Da Xanh
trồng tại Thái Nguyên
-

Đ c điểm hình thái, sinh trưởng, khả năng cho năng suất, chất lượng

quả của giống ưởi Da Xanh trồng t i Thái Nguyên
-

Đ c điểm sinh trưởng của các đợt lộc nguồn gốc phát sinh các đợt lộc,

mối liên hệ giữa sinh trưởng cành mẹ, cành quả, tuổi cành mẹ đến năng suất,
chất lượng quả
-

Quá trình thụ phấn, thụ tinh và sự liên quan đến khả năng đậu quả, quả

không h t ở giống ưởi Da Xanh
3.2. Xác định được một số biện pháp kỹ thuật nhằm nâng cao năng suất và
chất lượng quả bưởi Da Xanh tại Thái Nguyên
-

Ảnh hưởng của iện pháp c t tỉa đến sinh trưởng và phát triển của giống

ưởi Da Xanh
Ảnh hưởng của iện pháp khoanh v đến sinh trưởng và phát triển của
giống ưởi Da Xanh
-

-

Ảnh hưởng của chất điều h a sinh trưởng G

3

đến tỷ lệ đậu quả, năng

suất và chất lượng quả của ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên


4

4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
*

Ý nghĩa khoa học của đề tài
-

các

Kết quả nghiên cứu của đề tài là tiền đề cho các nghiên cứu tiếp theo về

iện pháp kỹ thuật để nâng cao năng suất, chất lượng quả ưởi Da Xanh
-

Kết quả nghiên cứu là cơ sở khoa học để xây dựng quy trình và định

hư ng phát triển ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên nói riêng và một số tỉnh trung
du miền núi phía B c nói chung
-

Kết quả nghiên cứu của đề tài có giá trị làm tư liệu, tài liệu cho giảng

d y, nghiên cứu sâu hơn về giống ưởi Da Xanh t i miền B c nư c ta *
Ý nghĩa thực tiễn của đề tài
Kết quả của đề tài là cơ sở quan trọng trong việc xây dựng quy trình
chăm sóc cây ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên, trong đó là có ý nghĩa thực tiễn
cho việc hồn thiện các quy trình kỹ thuật c t tỉa, khoanh v và phun G

3

cho

cây ưởi Da Xanh trồng t i Thái Nguyên
5.

Những đóng góp mới của luận án
-

Luận án nghiên cứu đánh giá có tính hệ thống về đ c điểm nông sinh

học, là nguồn tài liệu tham khảo quan trọng cho nghiên cứu cây ưởi Da Xanh t

i các tỉnh khu vực miền núi phía B c, đồng th i cung cấp luận cứ, cơ sở khoa
học cho việc xây dựng qui trình thâm canh chăm sóc, cũng như việc qui ho ch
trồng cây ưởi Da Xanh t i Thái Nguyên và các tỉnh phía B c
-

Kết quả nghiên cứu mối liên hệ và nguồn gốc phát sinh các đợt lộc ở

cây ưởi Da Xanh là cơ sở khoa học để giải thích hiện tượng ra quả cách năm,
đồng th i là cơ sở để đề xuất các giải pháp kh c phục hiện tượng nêu trên
- Kết quả nghiên cứu quá trình thụ phấn, thụ tinh ao gồm tự thụ, thụ phấn
ch o là cơ sở khoa học giải thích vì sao khi trồng t i các tỉnh phía B c, quả ưởi
Da Xanh có nhiều h t, từ đó có thể đề xuất các giải pháp h n chế tính nhiều h t
của cây ưởi Da Xanh khi trồng ở Thái Nguyên và khu vực phía B c


5
-

Kết quả nghiên cứu về ổ sung chất kích thích sinh trưởng G

3

là cơ

sở khoa học để xây dựng các giải pháp ổ sung cung cấp chất kích thích sinh
trưởng vào qui trình chăm sóc nhằm nâng cao năng suất và chất lượng quả
ưởi Da Xanh mang l i hiệu quả kinh tế cao
-

Kêt quả của đề tài cung cấp cơ sở dữ liệu, là tài liệu tham khảo quan

trong phục vụ công tác quản lý qui ho ch phát triển cây có múi nói chung
cây ưởi Da Xanh nói riêng t i Thái Nguyên và khu vực Trung du miền núi
phía B c.


6

Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Nguồn gốc cây bƣởi (Citrus grandis)
Cây thuộc họ cam quýt nói chung, cây ưởi nói riêng có lịch sử phát triển
lâu đ i Có nhiều áo cáo đề cập đến nguồn gốc của cam quýt, ph n l n đều cho
rằng cam quýt có nguồn gốc ở miền nam châu Á, trải dài từ Ấn Độ qua
Himalaya Trung Quốc xuống vùng qu n đảo Philippin, Malaysia, miền Nam
Indonecia ho c k o đến lục địa Úc Những áo cáo g n đây nhận định rằng, tỉnh
Vân Nam, Trung Quốc có thể là nơi khởi nguyên của nhiều lồi cam qt
quan trọng, t i đây có tìm thấy rất nhiều lồi cam qt hoang d i
[47]

Một số cơng trình cho rằng, lồi chanh n, phật thủ (Citrus medica) có

thể có nguồn gốc ở Địa Trung Hải ho c B c Phi, nhưng hiện nay điều này đã
được sáng t , Citrus medica có nguồn gốc t i miền Nam Trung Quốc, nhưng là
loài cây ăn quả được mang đến trồng t i Địa Trung Hải và c Phi rất s m, Trư c
thế kỷ I sau công nguyên, những tài liệu cổ xưa đã ghi ch p rất chi tiết loài cây
ăn quả này ở B c Phi đến mức làm nhiều ngư i hiểu l m chúng có nguồn gốc t
i đây [82] Các lồi chanh v m ng (Lime. C. auranlifolia
Swingle) được xác định có nguồn gốc ở miền Nam Trung Quốc và miền Tây
Ấn Độ, sau đó các thuỷ thủ đ u tiên đến Ấn Độ mang về trồng ở châu Phi, Địa

Trung Hải, châu Âu [82].
Cây ưởi có tên khoa học là Citrus grandis (L) Os eck, cây ưởi được tác
giả Swingle (Mỹ) và Tanaka (Nhật Bản) phân lo i như sau:
Bưởi thuộc họ:
Họ phụ:
Chi:
Chi phụ:
Loài:

Rutaceae
Aurantioideae
Citrus
Eucitrus
- Citrus grandis (maxima)
- Citrus paradisi ( ưởi chùm)


7

Theo tác giả Ro ert [122] ưởi là cây ản xứ của Malaysia và qu n đảo
Polynesia, sau đó được di thực sang Ấn Độ, phía nam Trung Quốc và các nư c
châu Âu, Mỹ Tuy nhiên để căn cứ cụ thể, c n nghiên cứu các thực vật họ
Rutacea, nhất là họ phụ urantioidea ở vùng núi Hymalaya
miền Tây Trung Quốc và các vùng núi thuộc

án đảo đông Dương [17].

Theo tác giả Chawalit Niyomdham [76] cũng cho rằng

ưởi có nguồn gốc

ở Malaysia, sau đó lan sang Indonesia, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Địa
Trung Hải và Mỹ,
Quốc, Thái Lan, Việt Nam, )
Theo tác giả Bretschneider [72] l i cho rằng
Trung Quốc vì cây
từ thế kỷ 24 đến thế kỷ 8 trư
các tác giả [24] cũng cho rằng
nguồn gốc của ưởi cho đến nay chưa được thống nhất
nguồn gốc từ Malaysia, Trung Quốc, Ấn Độ, Hiện nay
nhiều v i mục đích thương m i ở các nư c châu Á như: Trung Quốc, Thái Lan,
Malaysia, Philipines, Ấn Độ và Việt Nam
Bưởi (C. grandis) quả to nhất trong các loài cam quýt, vị chua ho c ngọt,

u có từ 13 - 15 noãn, eo lá khá l n, h t nhiều Hiện nay các giống ưởi ph n l n
thuộc d ng h t đơn phôi và được trồng chủ yếu ở các nư c nhiệt đ i như Thái
Lan, Malaysia, Việt Nam, Trung Quốc Việt Nam có rất nhiều giống ưởi nổi
tiếng như ưởi Đoan Hùng, ưởi Phúc Tr ch, ưởi Năm Roi, ưởi
Diễn [17] Bưởi chùm (C. paradisi) được đánh giá là d ng con lai tự nhiên của
ưởi (C. grandis), vì vậy hình thái ưởi chùm khá giống v i ưởi (C. grandis)
nhưng lá nh hơn, eo cũng nh hơn, quả nh , cùi m ng, v m ng, vị chua nhẹ Bưởi
chùm cho những giống ít h t, ph n l n các giống ưởi chùm
có h t đa phơi nên cũng có thể sử dụng làm gốc ghép [23] Quả ưởi chùm là
món ăn tráng miệng rất được ưa chuộng ở châu Âu.


8

1.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ bƣởi trên thế giới
1.2.1. Tình hình sản xuất, tiêu thụ bưởi trên thế giới

Bảng 1.1. Diện tích, năng suất và sản lƣợng bƣởi trên thế giới
Chỉ tiêu
Diện tích (ha)
Năng suất (t /ha)
Sản lượng (tấn)

Số liệu ảng 1 1 cho thấy tính đến năm 2018, diện tích trồng cây
trên thế gi i đ t 373 735 ha, năng suất

ưởi

ình quân đ t 250 t /ha và sản lượng

đ t 9 374 739 tấn Sản lượng ưởi trên thế gi i gồm cả 2 lo i ưởi chùm (Citrus
paradisi) và ưởi (Citrus grandis) chiếm 5,4 - 5,6 % tổng sản lượng cây có múi
Năm 2018 so v i năm 2014, diện tích trồng

ưởi đã tăng 11,7% và sản lượng

tăng lên 12,6 %
Trung Quốc là nư c có diện tích trồng ưởi l n nhất v i 92 289 ha Đây
cũng là nư c có năng suất đ t 547,880 t /ha và sản lượng đ t cao nhất là 5 056
331 tấn [80].
Thái Lan: Bưởi được trồng nhiều khu vực miền trung và miền B c Thái
Lan Năm 1987 Thái Lan trồng 1 500 ha ưởi cho sản lượng 76 275 tấn v i
giá trị 28 triệu đôla Mỹ [63]. Đến năm 2007, diện tích ưởi ở Thái Lan khoảng
32 154 ha và sản lượng khoảng 308 079 tấn, ao gồm cả ưởi chùm
Năm 2017, Thái Lan trồng 25 350 ha và đ t sản lượng 236 510 tấn Trong 10
năm diện tích và sản lượng ưởi của Thái Lan giảm 20% [80].
Ấn Độ: Bưởi và ưởi chùm trồng trên quy mô thương m i ở một số vùng.

Bưởi chùm là lo i quả được dùng để ăn sáng phổ iến ở nhiều nư c Bưởi có thể
trồng được ở những vùng có lượng mưa l n và phát triển tốt ở vùng KonKan
Năm 2005, Ấn Độ sản xuất được 142 000 tấn ưởi và ưởi


9

chùm Năm 2018, sản lượng

ưởi quả đ t 257 750 tấn xếp thứ 3 về sản xuất

ưởi quả ở các nư c châu Á [80].
Bảng 1.2. Diện tích, năng suất và sản lƣợng bƣởi ở một số quốc gia trồng
bƣởi chủ yếu trên thế giới (năm 2018)
TT
1

Th

2

Ch

3

Ch

4

Ch

5

Ch

6

Ch

7

M

8

Tr

9

Ấ

10

Br

11

Th

12

M

Nguồn: FAO, 2018
Mỹ: là quốc gia có sản lượng ưởi quả đứng thứ 2 thế gi i v i sản phẩm
ưởi chùm là chủ yếu Năm 2007, sản lượng ưởi quả (chủ yếu là ưởi chùm) của
Mỹ đ t g n 1,5 triệu tấn và là quốc gia xuất khẩu ưởi chùm l n nhất thế
gi i Đến năm 2018 sản lượng giảm m nh chỉ c n 558 830 tấn [80].
Trên thế gi i hiện nay có 3 vùng trồng cam, quýt chủ yếu, riêng v i cây
ưởi là vùng châu Mỹ, Địa Trung Hải và châu Á Trong đó khu vực B c Mỹ
là vùng trồng l n nhất sau đó đến châu Á và vùng Địa Trung Hải
Châu Á: là cái nôi của cam quýt và cây

ưởi và cũng là khu vực sản


xuất ưởi l n trên thế gi i, năm 2018 v i diện tích

ưởi của châu Á là

243 394 ha (chiếm 65,12% trên thế gi i), năng suất đ t 281,888 t /ha (vượt
12% so v i năng suất trung

ình thế gi i), sản lượng đ t được là 6 860 971

tấn (chiếm 73,19% trên thế gi i)

Một số nư c ở châu Á tuy có sản lượng

10

ưởi cao như Trung Quốc (chiếm 53,94% trên thế gi i), Nhật Bản và Đài
Loan, nhưng do h n chế về trình độ canh tác nên năng suất và chất lượng các
giống ưởi ở vùng này c n thấp so v i các vùng khác Công tác chọn t o
giống, kỹ thuật canh tác (trừ Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan) c n rất nhiều h n
chế so v i các vùng trồng ưởi khác trên thế gi i Tuy nhiên, nghề trồng cam
quýt ở châu Á là sự pha trộn của kỹ thuật hiện đ i (Nhật Bản, Đài Loan) và sự
canh tác truyền thống như: Trung Quốc, Ấn Độ, Philippines Ở vùng
này hiện nay tình hình sâu ệnh h i trên cây có múi xảy ra nghiêm trọng Mỹ và
Ấn Độ là nư c có năng suất khá cao vượt năng suất trung ình của thế gi i trên
10% và 18%
Hà Lan và Liên ang Nga là hai quốc gia nhập khẩu
l

ưởi v i số lượng

n Trong năm 2016, Hà Lan và Nga nhập khẩu l n lượt là 164 663 tấn và 115

458 tấn T i nư c Nga, sản phẩm quả thuộc họ cam quýt rất được ưa chuộng, có
khoảng 12% ngư i Nga coi quả cam quýt là lo i trái cây ưa thích Quýt và cam
là 2 lo i quả phổ iến nhất, trong khi đó ưởi vẫn được coi là lo i quả quý Năm
2016, Nga đứng thứ 2 thế gi i về nhập khẩu ưởi sau Hà Lan Tiếp đến là thị trư
ng Nhật Bản nhập khẩu 83 431 tấn, Pháp: 75 846 tấn, Trung Quốc: 54 349 tấn
và Mỹ là 23,798 tấn T i Đông Nam Á, Thái Lan
nhập khẩu 2 123 tấn ưởi [80].
Nư c xuất khẩu ưởi l n nhất là Nam Phi v i 202,502 tấn, tiếp đến là Trung
Quốc v i 183 224 tấn, Thổ Nhĩ Kỳ v i 182 303 tấn, Hà Lan v i 124 391 tấn,
Mỹ là 121 131 tấn Trong đó, Nam Phi, Mỹ và Trung Quốc là