Vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn giáo dục công dân lớp 12

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ
------------------

KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Đề tài: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG
TRONG DẠY HỌC MƠN GIÁO DỤC CƠNG DÂN
LỚP 12

Sinh viên thực hiện : Trần Thu Thủy
Lớp
: 15SGC
Giảng viên hướng dẫn: TS. Đinh Thị Phượng

Đà Nẵng, tháng 01 năm 2019


ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ
------------------

KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Đề tài: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG
TRONG DẠY HỌC MƠN GIÁO DỤC CƠNG DÂN
LỚP 12

Sinh viên thực hiện : Trần Thu Thủy
Lớp
: 15SGC
Giảng viên hướng dẫn: TS. Đinh Thị Phượng

Đà Nẵng, tháng 01 năm 2019


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi, Các nội dung nghiên
cứu, kết quả trong đề tài này là trung thực và chưa được cơng bố dưới bất kỳ hình thức
nào trước đây. Những tư liệu, số liệu và nhận định trong bài khóa luận được chính tác
giả thu thập từ các nguồn khác nhau có ghi rõ trong tài liệu tham khảo và trích dẫn chú
thích nguồn rõ ràng.
Nếu phát hiện có bất kỳ sự gian lận nào tơi xin chịu hồn tồn trách nhiệm về nội
dung bài khóa luận của mình, trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng không liên quan đến
những sai phạm tác quyền, bản quyền do tôi gây ra trong q trình thực hiện. (nếu có)

Tác giả đề tài

Trần Thu Thủy


z

LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành khóa luật tốt nghiệp này, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và
bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến giảng viên – Tiến sĩ Đinh Thị Phượng về sự hướng dẫn
quý báu của cơ trong suốt q trình xây dựng, thực nghiệm và hồn thiện khóa luận
tốt nghiệp. Bên cạnh đó, tơi cũng xin gửi lời cảm ơn đến quý thầy cô giáo trong khoa

Giáo dục Chính trị - trường Đại học Sư phạm Đại học Đà Nẵng đã động viên, khuyến
khích và hướng dẫn tơi hồn thành khóa luận tốt nghiệp này.
Qua quá trình nghiên cứu, bản thân em đã cố gắng tìm hiểu, vận dụng các kiến
thức được học tập, dành nhiều thời gian cho việc tìm kiếm tài liệu. Tuy nhiên do điều
kiện thời gian và năng lực bản thân cịn hạn chế nên khơng thể tránh khỏi những thiếu
sót nhất định. Kính mong được sự chỉ bảo, đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo, các
anh chị cũng như các bạn sinh viên để đề tài khóa luận của em được đầy đủ và hoàn
thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!

Đà Nẵng, tháng 01 năm 2019
Sinh viên thực hiện

Trần Thu Thủy


DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT

GDCD

: Giáo dục công dân

GV

: Giáo viên

HS

: Học sinh

PL

: Pháp luật

PPDH

: Phương pháp dạy học

PPTH

: Phương pháp tình huống

SGK

: Sách giáo khoa

TN

: Thực nghiệm

THPT

: Trung học phổ thông

DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1.2.2. Phân phối chương trình mơn giáo dục cơng dân lớp 12
Bảng 2.1.1. Địa chỉ vận dụng phương pháp tình huống trong phần khởi động
Bảng 2.2.2: Địa chỉ vận dụng phương pháp tình huống trong phần hình thành kiến
thức
Bảng 2.2.3. Địa chỉ vận dụng phương pháp tình huống giảng dạy phần luyện tập

Bảng 2.2.4. Địa chỉ vận dụng phương pháp tình huống giảng dạy phần mở rộng


MỤC LỤC

A. MỞ ĐẦU.......................................................................................................... 1
B. NỘI DUNG ...................................................................................................... 7
CHƯƠNG 1: KHÁI QT VỀ PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG VÀ MƠN
GIÁO DỤC CƠNG DÂN LỚP 12...................................................................... 7
1.1. Phương pháp tình huống trong dạy học môn Giáo dục công dân........... 7
1.1.1. Khái niệm của phương pháp tình huống .................................................. 7
1.1.2. Ưu điểm và hạn chế của phương pháp tình huống................................ 10
1.1.3. Quy trình và cách sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn
Giáo dục công dân.............................................................................................. 15
1.2. Khái quát về môn giáo dục công dân lớp 12 ............................................ 18
1.2.1. Đặc thù tri thức môn giáo dục công dân lớp 12 ..................................... 18
1.2.2. Phân phối chương trình mơn giáo dục cơng dân lớp 12 ....................... 21
1.3. Tính tất yếu vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học mơn
Giáo dục cơng dân lớp 12 ................................................................................. 25
1.3.1. Chủ trương của Đảng về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào
tạo. ....................................................................................................................... 25
1.3.2. Đổi mới về phương pháp dạy học môn giáo dục công dân ở trường
THPT hiện nay ................................................................................................... 28
Kết luận chương I .............................................................................................. 31
CHƯƠNG 2: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG TRONG
THIẾT KẾ BÀI GIẢNG MƠN GIÁO DỤC CƠNG DÂN LỚP 12. ............ 33
2.1 Năm hoạt động cơ bản trong dạy học Giáo dục công dân lớp 12 .......... 33
2.1.1 Hoạt động khởi động và hình thành kiến thức ....................................... 33
2.1.2 Hoạt động luyện tập, vận dụng và mở rộng ............................................. 35
2.2. Vận dụng phương pháp tình huống thiết kế các hoạt động trong dạy

học môn Giáo dục công dân lớp 12 .................................................................. 38
2.2.1. Thiết kế hoạt động khởi động .................................................................. 38
2.2.2 Thiết kế hoạt động hình thành kiến thức ............................................... 40
2.2.3 Thiết kế hoạt động luyện tập..................................................................... 44


2.2.4 Thiết kế hoạt động mở rộng ..................................................................... 47
2.3. Vận dụng phương pháp tình huống thiết kế giáo án hồn chỉnh trong
dạy học môn Giáo dục công dân lớp 12 .......................................................... 50
2.3.1. Vận dụng phương pháp tình huống thiết kế giáo án bài 5 giáo dục công
dân lớp 12 “Quyền bình đẳng giữa các dân tộc tơn giáo”. .............................. 50
2.3.2. Vận dụng phương pháp tình huống thiết kế giáo án bài 6 giáo dục công
dân lớp 12 “Công dân và các quyền tự do cơ bản” .......................................... 58
2.4. Một số khuyến nghị ................................................................................... 65
Kết luận chương 2. ............................................................................................ 66
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 68


A. MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo vẫn tiếp tục trở thành vấn đề cấp
bách của toàn xã hội nhằm hiện thực hóa chủ trương, đường lối của Đảng, Bộ giáo dục
và đào tạo. Nghị quyết số 29-NQ/TW của trung ương Đảng khóa tám Ban chấp hành
trung ương về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng u cầu cơng
nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa và hội nhập quốc tế đã tiếp tục cụ thể hóa các chiến lược được khẳng định tại đại
hội Đảng lần thứ XI, trong đó có nhiệm vụ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp
dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận
dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi
nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để

người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học
chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội,
ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền
thông trong dạy và học” [43]. Đổi mới phương pháp dạy học ngày càng có ý nghĩa và
tầm quan trọng to lớn trong đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục. Phương pháp dạy học
truyền thụ theo lối một chiều, khơng phát huy được tính tích cực, sáng tạo của học
sinh, không đào tạo ra những người học có khả năng giải quyết được các vấn đề thực
tiễn. Ngược lại, phương pháp dạy học tích cực trong đó nhấn mạnh đến sự vận dụng
linh động, mềm dẻo của các phương pháp (bao gồm cả phương pháp truyền thống và
hiện đại) trong dạy học phát huy vai trò chủ động của học sinh trong quá trình lĩnh hội
kiến thức, định hướng học sinh tự đi tìm tịi kiến thức, làm chủ kiến thức. Đổi mới
phương pháp dạy học dưới góc độ này tiếp tục nhận được sự quan tâm và kích lệ của
cả người dạy và người học.
Thực tiễn đổi mới phương pháp dạy học ở các địa phương trên tồn quốc đã gặt
hái được nhiều thành cơng bước đầu. Đổi mới phương pháp dạy học môn Giáo dục
cơng dân cũng theo đó được chú trọng, quan tâm nhiều hơn. Với vị trí và vai trị quan
trọng trong thực hiện mục tiêu giáo dục, đào tạo và phát triển tồn diện con người Việt
Nam về đức, trí, thể mĩ và lao động, môn Giáo dục công dân lớp 12 trang bị công dân
tương lai những hiểu biết cơ bản về pháp luật, trên cơ sở đó có định hướng, ý thức,

1


thái độ đúng đắn, rèn luyện thói quen và hành vi tự giác chấp hành luật pháp trong đời
sống xã hội. Đặc thù tri thức môn Giáo dục công dân lớp 12 đã và đang đặt ra những
yêu cầu cấp bách đối với người dạy và người học về đổi mới phương pháp dạy học.
Đối với người dạy, hệ thống phương pháp dạy học tích cực, phù hợp với năng lực và
trình độ nhận thức của học sinh, phù hợp với hồn cảnh thực tiễn, sẽ trở thành cơng cụ
hữu hiệu giúp cho bài học trở nên sôi nổi hơn, thuận lợi trong chuyển tải nội dung bài
học đến người học, góp phần cải thiện và nâng cao chất lượng giảng dạy. Đối với

người học, sự tích cực và chủ động trong phương pháp tích cực, giúp người học khắc
phục sự thụ động một chiều, giải quyết được vấn đề cụ thể của thực tiễn. Đổi mới
phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân hiện nay hơn lúc nào hết được kích lệ
đáp ứng yêu cầu của việc dạy và học, thi trắc nghiệm môn giáo dục công dân hiện
hành.
Trong hệ thống phương pháp dạy học môn Giáo dục cơng dân lớp 12, phương
pháp tình huống tỏ ra có nhiều ưu điểm, phù hợp với giảng dạy đơn vị kiến thức thuần
túy là pháp luật. Dạy học sử dụng phương pháp tình huống giúp người học được tiếp
cận với nhiều tình huống giống hoặc gần giống với tình huống thực tiễn. Trong mơi
trường hồn hảo, người học càng tiếp cận với nhiều tình huống điển hình bao nhiêu thì
trong mơi trường thực tiễn, người học có khả năng giải quyết vấn đề một cách sáng tạo
càng cao. Đặc thù tri thức môn giáo dục công dân lớp 12 là nhân tố quy định vận dụng
phương pháp tình huống trong dạy học có ý nghĩa và hiệu quả cao.
Từ thực tiễn trên, trong q trình tìm hiểu, tơi quyết định chọn đề tài “Vận dụng
phương pháp tình huống trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 12” để đi sâu
nghiên cứu, làm đề tài khóa luận tốt nghiệp.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Đề tài vận dụng tích cực phương pháp tình huống vào thiết kế bài giảng nhằm
nâng cao hiệu quả dạy và học môn Giáo dục công dân lớp 12.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu :
- Nghiên cứu khái quát về phương pháp tình huống trong dạy học mơn GDCD lớp 12.
+ Phân tích khái qt về phương pháp tình huống và đặc điểm môn Giáo dục công
dân lớp 12

2


- Vận dụng phương pháp tình huống trong thiết kế bài giảng.dạy học môn Giáo dục
công dân lớp 12

+ Thiết kế các hoạt động dạy học giáo dục công dân lớp 12 theo hướng tích cực sử
dụng phương pháp tình huống
+ Thiết kế giáo án hồn chỉnh theo hướng tích cực sử dụng phương pháp tình
huống trong dạy học giáo dục công dân lớp 12
+ Đưa ra một số khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng phương pháp tình
huống trong dạy học mơn Giáo dục cơng dân lớp 12
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là phương pháp tình huống trong dạy học mơn
Giáo dục cơng dân lớp 12
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài giới hạn phạm vi nghiên cứu trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 12
ở trường trung học phổ thông.
4. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lí luận
Dựa trên quan điểm Đảng và chủ trương của Bộ giáo dục và đào tạo về đổi mới
căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài sử dụng phối hợp một số phương pháp như sau: phân tích, quy nạp, diễn
dịch, quan sát, phương pháp tổng kết kinh nghiệm, …
5. Bố cục của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, nội dung đề tài gồm 2 chương:
Chương 1: Khái quát về phương pháp tình huống và mơn Giáo dục cơng dân lớp
12
Chương 2: Vận dụng phương pháp tình huống trong thiết kế bài giảng môn Giáo
dục công dân lớp 12.
6. Tổng quan tài liệu
Phương pháp dạy học tình huống là một phương pháp dạy học tích cực nó giúp
việc dạy học mang lại hiệu quả cao, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện,

3


làm tăng tính thực tiễn của mơn học giúp học sinh dần hình thành năng lực tự giải
quyết vấn đề thực tiễn, làm tăng hứng thú học tập của học sinh. Chính vì ý nghĩa cũng
như hiệu quả của phương pháp tình huống mang lại trong dạy học mà nhiều tác giả,
nhà nghiên cứu khoa học đã nghiên cứu và cho ra những tác phẩm và những cơng trình
có ý nghĩa to lớn không chỉ đối với giáo dục mà cịn nhiều lĩnh vực khác.
Thứ nhất, những cơng trình nghiên cứu trên thế giới, tiêu biểu trong số đó là: Ở
Mỹ năm 1870, Christopher Columbus Langdell đã khởi xướng phương pháp dạy học
tình huống cho khoa luật của trường Đại học kinh doanh Havard và được chấp nhận.
Năm 1919, trường đại học Western Ontario của Canada cũng đã bắt đầu áp dụng
phương pháp tình huống trong dạy học kinh doanh nhờ sự dũng cảm tiên phong của
W.Sherwood Fox và K.P.R. Neville.
Năm 1921, cuốn sách đầu tiên về tình huống ra đời (tác giả Copeland). Tác giả
cuốn sách đã nhìn thấy tầm quan trọng và tác dụng to lớn của việc áp dụng PPTH
trong giảng dạy quản trị nên đã nỗ lực phổ biến phương pháp giảng dạy này trong toàn
trường. Phương pháp này sau đó dần dần đã được áp dụng phổ biến trong hầu hết các
ngành nghề đào tạo như y, luật, hàng không,.. và trong các trường học ở tất cả các cấp
bậc đào tạo, đặc biệt là đào tạo đại học.
Ngay từ những năm đầu thế kỷ XX, Wiliam Osler đã áp dụng phương pháp tình
huống vào đào tạo các y, bác sĩ và kết quả rất đáng khích lệ, chỉ sau hai năm sinh viên
của Osler đã trở nên thuần thục với các kỹ năng trong y học. Giải thích cho thành cơng
này Osler đã viết “Với phương pháp tình huống, sinh viên sẽ bắt đầu với bênh nhân,
học với bệnh nhân và hồn thành khóa học cùng với bệnh nhân; còn sách và bài giảng
chỉ là phương tiện đưa họ đến đích mà thơi” (Mcanic,A,R (1993))
Tại Pháp, từ những năm 1960, Gaston de Vilard đã xây dựng một giáo trình luân
lý mà nội dung trong đó là những tình huống có thật, trong đó thầy giáo xác định một
số vấn đề lý thuyết ngắn gọn, nêu tình huống cụ thể cho học sinh tranh luận với nhau,
cuối cùng thầy là người đưa ra kết luận, phương pháp này đã gây được tiếng vang

trong toàn nước Pháp và sau đó được nghiên cứu áp dụng cho nhiều ngành khác nhau.
Thứ hai, là các cơng trình, bài viết của các tác giả, nhà nghiên cứu ở Việt Nam.
Nghiên cứu về phương pháp dạy học bằng tình huống ở Việt Nam có rất nhiều tác
phẩm và bài viết, điển hình có: Trong “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà

4


trường” của tác giả Phan Trọng Ngọ [13] đã bàn về phương pháp dạy học bằng tình
huống. Khi nói về phương pháp này tác giả đã chỉ ra cơ sở lý luận của phương pháp,
khái niệm về tình huống, phương pháp dạy học bằng tình huống, các loại tình huống,
cấu trúc của tình huống, chức năng của giáo viên trong dạy học bằng tình huống, điểm
mạnh, điểm yếu của dạy học bằng tình huống và một số điều cần lưu ý khi sử dụng
phương pháp dạy học này.
Tác giả Lê Phước Lộc với bài viết “Dạy học bằng tình huống và vận dụng trong
dạy học Thiên văn”[41]. Trong bài tham luận này tác giả đã đề cập đến một số nội
dung như: Thế nào là dạy học bằng tình huống? Những ưu và khuyết điểm của dạy học
bằng tình huống và vận dụng phương pháp dạy học này vào giảng dạy mơn Thiên văn
học như thế nào là có hiệu quả.
Đề tài “Sử dụng phương pháp nghiên cứu tình huống trong giảng dạy môn Giáo
dục học tại trường Đại học Ngoại ngữ - Đại học Quốc gia Hà Nội” do Nguyễn Thị
Phượng Hoa nghiên cứu. Trong đề tài, tác giả đã nêu phương pháp nghiên cứu tình
huống trong dạy học, thực trạng sử dụng phương pháp nghiên cứu tình huống trong
giảng dạy môn Giáo dục học ở trường Đại học Ngoại ngữ - Đại học Quốc gia Hà Nội
[40]. Theo đó tác giả đã cho người đọc thấy được vai trị cũng như ý nghĩa của phương
pháp tình huống trong dạy học hiện nay, đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy
học của bộ giáo dục và đào tạo.
Bàn về sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học Giáo dục cơng dân có thể
kể đến các cơng trình: “một số phương pháp dạy học tích cực” ( 2015) của Vũ Hồng
Tiến, tác phẩm đã nêu lên vai trò quan trọng của việc sử dụng phương pháp tình huống

trong giai đoạn hiện nay, nó khơng chỉ là sự “tập dượt cho học sinh biết phát hiện, đặt
ra và giải quyết những vấn đề trong học tập, trong cuộc sống của cá nhân, gia đình và
cộng đồng mà nó cịn mang ý nghĩa như một mục tiêu của giáo dục và đào tạo.
“Lý luận dạy học môn giáo dục công dân ở trường THPT” (2012) của Vũ Đình
Bảy, tác giả đã đi sâu nghiên cứu vấn đề lý luận dạy học, phương pháp dạy học,
phương tiện dạy học trong nhà trường, điểm mạnh và hạn chế của các phương pháp
dạy học, các phương pháp đánh giá kết quả môn giáo dục công dân trong trường trung
học phổ thông [4]. Đặc biệt, tác giải cũng đi sâu nghiên cứu và đưa ra những ý kiến
đánh giá của bản thân về các phương pháp dạy học nổi bật là phương pháp tình huống.

5


Tác giả Hoàng Văn Đoạt với đề tài “vận dụng phương pháp thảo luận đóng vai,
giải quyết vấn đề trong đổi mới dạy học môn GDCD ở trường THCS” [38];…Và cịn
nhiều hơn nữa những cơng trình, bài viết, bài nghiên cứu liên quan việc sử dụng
phương pháp tình huống trong dạy học.
Phần lớn các cơng trình, bài viết kể trên đều khái thác, tìm hiểu về lý luận và thực
tiễn phương pháp dạy học tích cực nhưng chưa chuyên sâu nghiên cứu cụ thể từng
phương pháp. Có những cơng trình tập trung khai thác về các phương pháp dạy học
tích cực nói chung, một số cơng trình nghiên cứu về lý luận và thực tiễn về phương
pháp dạy học môn giáo dục công dân trong nhà trường. Tuy nhiên họ mới chỉ dừng lại
ở việc nghiên cứu chung chung về phương pháp dạy học mà chưa đi sâu khai thác việc
vận dụng phương pháp cụ thể vào dạy học. Qua tìm hiểu về quá trình nghiên cứu cũng
như nội dung của các tác phẩm và cơng trình kể trên, nhận thấy rằng phương pháp tình
huống là một trong những phương pháp dạy học tích cực khơng chỉ đem lại hiệu quả
trong q trình dạy học mà cịn giúp cho học sinh có thể lĩnh hội kiến thức một cách
cụ thể, thực tiễn, bản thân tơi mong muốn đi sâu tìm hiểu, nghiên cứu về việc vận dụng
phương pháp tình huống vào dạy học môn Giáo dục công dân lớp 12 trường trung học
phổ thơng, vì vậy tơi lựa chọn đề tài đó để làm khóa luận cho mình.

6


B. NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ PHƯƠNG PHÁP TÌNH HUỐNG VÀ MÔN
GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12
1.1. Phương pháp tình huống trong dạy học mơn Giáo dục cơng dân
1.1.1. Khái niệm của phương pháp tình huống
Khái niệm tình huống có rất nhiều ý kiến giải thích khác nhau: Theo Boehrer, J
“Tình huống là một câu chuyện, có cốt chuyện và nhân vật, liên hệ đến một hoàn cảnh
cụ thể, từ góc độ cá nhân hay nhóm, và thường là hành động chưa hồn chỉnh. Đó là
một câu chuyện cụ thể và chi tiết, chuyển nét sống động và phức tạp của đời thực vào
lớp học” [21]. Những tình huống trong giảng dạy là những tình huống mang tính điển
hình, miêu tả những sự kiện, hồn cảnh có thật hay hư cấu nhằm giúp người học hiểu
và vận dụng tri thức. Dựa vào cách lý giải về tình huống của Boehrer ta thấy rằng mọi
sự việc diễn ra trong thực tế đều trở thành tình huống, tuy nhiên đó phải là một sự việc
chưa được kết thúc hay có kết thúc mở để mỗi người có thể chọn cách giải quyết khác
nhau, nói một cách khác mỗi người có thể đưa ra một kết thúc riêng cho bản thân.
Theo quan điểm triết học “Tình huống được nghiên cứu như là một tổ hợp các mối
quan hệ xã hội cụ thể, mà đến một thời điểm nhất định liên kết con người với môi
trường, biến con người thành một chủ thể của một hoạt động có đối tượng
nhằm đạt được một mục tiêu nhất định” [20]. Từ góc độ triết học, tình huống khơng
chỉ là những câu chuyện có cốt chuyện và nhân vật nữa mà nó trở thành đối tượng
nghiên cứu của triết học, coi nó là một tổ hợp của các mối quan hệ khác nhau giữa con
người với mơi trường xung quanh, trong đó con người là chủ thể của mọi hoạt động.
Trong từ điển Tiếng Việt các tác giả cho rằng tình huống là tồn thể những sự việc
xảy ra tại một nơi, trong một thời gian hoặc một thời điểm [19]. Ở một khía cạnh khác
theo cách giải thích nghĩa của từ trong từ điển tiếng việt, tình huống khơng cịn là
những câu chuyện nữa mà nó đã trở thành sự việc có thật tại một thời điểm cụ thể.

Chính sự giải thích này làm cho khái niệm “tình huống” trở nên dễ hiểu và mang tính
thực tiễn. Tuy nhiên một tình huống thơng thường chưa phải là một tình huống dạy
học. Nó chỉ trở thành tình huống dạy học khi người giáo viên đưa những nội dung cần
truyền thụ vào trong các sự kiện tình huống và cấu trúc các sự kiện sao cho phù hợp
với logic sư phạm, để khi người học giải quyết nó sẽ đạt được mục tiêu dạy học.

7


Về mặt tâm lí học, các nhà tâm lý học cho rằng tình huống là hệ thống các sự kiện
bên ngồi có quan hệ với chủ thể, có tác dụng thúc đẩy tính tích cực của người đó.
Trong quan hệ khơng gian tình huống xảy ra bên ngồi nhận thức của chủ thể, trong
quan hệ thời gian tình huống xảy ra trước so với hành động của chủ thể. Trong quan hệ
chức năng tình huống là sự độc lập của các sự kiện đối với chủ thể ở thời điểm mà
người đó thực hiện hành động [5]. Về mặt tâm lí học tình huống được xem xét trên cơ
sở quan hệ giữa chủ thể và khách thể, trong không gian và thời gian. Cách giả thích
theo tâm lý học có phần gần giống với cách giải thích của triết học nhưng những nhà
tâm lý học có khai thác thêm ở khía cạnh tâm sinh lý của chủ thể trong tình huống,
đồng thời nêu được vai trị của tình huống đối với chủ thể.
Từ việc nghiên cứu và đưa ra các khái niệm về tình huống, nhiều tác giả đã vận
dụng các tình huống vào giảng dạy, hình thành nên phương pháp tình huống. Khái
niệm về phương pháp tình huống cũng có rất nhiều ý kiến khác nhau. Theo Phan
Trọng Ngọ bản chất của Phương pháp dạy học tình huống là “thơng qua việc giải
quyết những tình huống, người học có được khả năng thích ứng tốt nhất với mơi
trường xã hội đầy biến động” [13,tr.269]. Giải quyết những vấn đề mà tình huống đặt
ra khơng chỉ đạt được mục tiêu về kiến thức mơn học, bên cạnh đó nó cịn giúp cho
học sinh thu nhặt được các kỹ năng cần thiết cho bản thân như kỹ năng giải quyết vấn
đề, kỹ năng tư duy logic, kỹ năng ứng xử phù hợp trong các mối quan hệ xã hội.
Theo Vũ Đình Bảy, phương pháp tình huống là “phương pháp dạy học, trong đó
học sinh tự lực nghiên cứu một tình huống thực tiễn và giải quyết các vấn đề do tình

huống đặt ra dưới sự hướng dẫn của giáo viên” [1,tr.97]. Trong quá trình dạy học bằng
tình huống, giáo viên nên nêu rõ các yêu cầu đặt ra để học sinh tự nghiên cứu. Chính
vì đặc trưng này mà phương pháp tình huống trở thành một phương pháp dạy học tích
cực phát huy được tính chủ động sáng tạo của học sinh.
Theo tác giả Trần Thị Hương, phương pháp dạy học theo tình huống là cách thức
giáo viên tổ chức cho người học tự lực nghiên cứu và giải quyết các tình huống từ thực
tiễn cuộc sống và nghề nghiệp gắn với những chủ đề học tập, qua đó người học tự lực
lĩnh hội tri thức mới, hình thành, phát triển năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết các
vấn đề thực tiễn và nghề nghiệp… [9]. Vì vậy, có thể xem phương pháp dạy học theo
tình huống là một phương pháp đặc thù của dạy học giải quyết vấn đề theo tình huống,

8


trong đó các tình huống dạy học là đối tượng chính của q trình dạy học. Đồng thời,
đối với viêc dạy và học môn giáo dục công dân, phương pháp tình huống như một tất
yếu cần có để q trình giáo dục đạt hiệu quả.
Tác giả Nguyễn Thị Minh Phượng cho rằng “Phương pháp tình huống là một
phương pháp dạy học tích cực, người dạy sử dụng một tình huống trong thực tế hoặc
hư cấu để truyền tải, minh họa cho một chủ đề, một nội dung hoặc rút ra các bài học
kinh nghiệm. Đây là phương pháp mà trong đó việc dạy học được tổ chức theo một
chủ đề phức hợp gắn với các tình huống thực tiễn cuộc sống và nghề nghiệp. Phương
pháp này là một trong những cách thức tốt nhất để liên hệ lý luận với thực tiễn, học đi
đơi với hành” [14,tr.103]. Chính vì vai trị mang tính thực tiễn cao của phương pháp
tình huống, làm cho quá trình dạy học đạt hiệu quả cao hơn, đồng thời cũng nhờ vậy
mà học sinh có thể vận dụng những kiến thức hàn lâm trong sách vở ra ngồi đời sống
xã hội, từ đó nâng cao năng lực tư duy và năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.
Đối với TS. Tơ Văn Hịa, phương pháp tình huống được hiểu là việc giáo viên thu
thập một số vụ việc về một chủ đề pháp luật nào đó và đưa ra sử dụng để giảng dạy
cho người học ở trên lớp [10]. Khái niệm phương pháp giảng dạy bằng tình huống đề

cập đến sự tương tác giữa hoạt động dạy và học. Việc áp dụng phương pháp dạy học
bằng tình huống giúp người học hiểu biết sâu sắc về thế giới thật của cuộc sống và có
được kỹ năng phân tích, tổng hợp, ra quyết định trên cơ sở các tình huống có thật địi
hỏi sự phản ứng, tương tác và bình luận của người học.
Các chủ đề dạy học phức hợp là những chủ đề có nội dung liên quan đến nhiều
môn học hoặc lĩnh vực tri thức khác nhau, gắn với thực tiễn. Trong nhà trường, các
môn học được phân theo các môn khoa học chun mơn, cịn cuộc sống thì ln diễn
ra trong những mối quan hệ phức hợp. Vì vậy sử dụng các chủ đề dạy học phức hợp
góp phần khắc phục tình trạng xa rời thực tiễn của các môn khoa học chuyên môn, rèn
luyện cho học sinh năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp, liên môn.
Dạy học môn giáo dục cơng dân lớp 12 theo phương pháp tình huống là học sinh
phải vào lý thuyết để phân tích tình huống, hiểu và phát hiện được vấn đề trong tình
huống, giáo viên là người cung cấp tri thức, hướng dẫn làm việc mơ phỏng quan hệ
mang tính xã hội. Những kiến thức liên quan đến pháp luật rất khó để học sinh có thể
tiếp thu và ghi nhớ nếu như chỉ giảng dạy theo các phương pháp truyền thống, thầy

9


đọc, trị chép. Phương pháp tình huống khơng chỉ giúp học sinh dễ dàng hiểu và tiếp
thu những kiến thức của mơn học mà cịn giúp học sinh tiếp thu, vận dụng kiến thức,
kĩ năng thơng qua làm việc nhóm hoặc tự đặt mình vào tình huống để giải quyết vấn
đề. Như vậy, phương pháp này giúp cho học sinh làm quen với các vấn đề trong thực
tiễn, phát triển khả năng tư duy, rèn luyện kỹ năng phát hiện và giải quyết vấn đề.
Mục tiêu của phương pháp tình huống trong dạy học môn Giáo dục công dân là
giúp người học kết hợp được lý thuyết với thực tiễn; tăng cường khả năng suy nghĩ
độc lập, tiếp cận tình huống dưới nhiều vấn đề; xây dựng kỹ năng xử lý thơng tin; tăng
cường khả năng phân tích để xác định vấn đề; nâng cao lòng tin vào khả năng giải
quyết cơng việc trong tương lai. Bên cạnh đó, việc áp dụng phương pháp tình huống
trong dạy học mơn giáo dục công dân lớp 12 tạo ra môi trường và hoạt động lôi cuốn

học sinh chủ động nhận thức vấn đề và khả năng sáng tạo của các em. Chính vì vậy có
thể khẳng định “Trong q trình dạy học môn giáo dục công dân ở phần V “Công dân
với pháp luật”, phương pháp sử dụng tình huống được coi là phương pháp có hiệu quả,
là con đường ngắn nhất để đi đến kiến thức, là phương pháp tạo niềm hứng thú cho
học sinh, đồng thời là phương pháp cần thiết để đáp ứng yêu cầu của môn học”
[9,tr130].
1.1.2. Ưu điểm và hạn chế của phương pháp tình huống
* Ưu điểm của phương pháp tình huống
Thứ nhất, phương pháp giảng dạy tình huống giúp người học dễ hiểu và dễ nhớ
các vấn đề lý thuyết phức tạp. Thông qua các tình huống được phân tích, thảo luận,
người học có thể tự rút ra những kiến thức lý luận bổ ích và ghi nhớ những kiến thức
này một cách dễ dàng trong thời gian dài. Nếu học lý thuyết, người học có thể rơi vào
tình trạng “học vẹt”, học thuộc lý thuyết mà khơng hiểu nên rất mau qn thì phương
pháp giảng dạy tình huống giúp người học hiểu được vấn đề một cách sâu sắc gắn liền
với quá trình giải quyết tình huống đó. Việc sử dụng phương pháp tình huống giúp
người học tiếp cận vấn đề môt cách cụ thể, có tính thực tiễn cao. Người học có thể tìm
hiểu, phân tích các thơng tin, sự kiện, hiện tượng có trong tình huống, từ đó biết cách
vận dụng những kiến thức đã học để có thể đưa ra được các giải pháp cho việc giải
quyết những mâu thuẫn, những yêu cầu đặt ra của đời sống thực tế.

10


Thứ hai, phương pháp giảng dạy bằng tình huống giúp người học nâng cao khả
năng tư duy độc lập, sáng tạo. Nếu trong phương pháp giảng dạy truyền thống, quá
trình tiếp nhận thông tin diễn ra gần như một chiều giữa giáo viên và học sinh, trong
đó giáo viên là người truyền đạt tri thức và học sinh là người tiếp nhận tri thức đó thì
phương pháp giảng dạy tình huống tạo ra một mơi trường học tích cực có sự tương tác
giữa học sinh và giáo viên, giữa các học sinh với nhau. Trong đó, học sinh được đặt
vào trong một hoàn cảnh buộc họ phải ra quyết định để giải quyết tình huống và họ

phải dùng hết khả năng tư duy, kiến thức vốn có của mình để lập luận bảo vệ quết định
đó. Họ khơng bị phụ thuộc vào ý kiến và quyết định của giảng viên khi giải quyết một
tình huống cụ thể mà có thể đưa ra các phương án giải quyết sáng tạo. Bên cạnh đó,
dạy học bằng tình huống cịn giúp người học có thể chia sẻ tri thức, kinh nghiệm cho
nhau; học được những ý kiến, quan điểm, thông tin từ những bạn học khác làm phong
phú hơn vốn tri thức của họ.
Thứ ba, dạy và học bằng tình huống giúp người học có cơ hội để liên kết, vận
dụng các kiến thức đã học được. Để giải quyết một tình huống, học sinh có thể phải
vận dụng đến nhiều kiến thức lý thuyết khác nhau trong cùng một môn học hoặc của
nhiều mơn học khác nhau. Ví dụ, để giải quyết một tình huống thực tế về vụ một nhóm
người chưa thành niên có hành vi dùng dao và gậy cố ý gây thương tích cho người
khác, người học phải vận dụng các kiến thức về tuổi chịu trách nhiệm hình sự, lỗi,
đồng phạm, bồi thường thiệt hại, xử lý các cơng cụ, phương tiện phạm tội…
Thứ tư, nghiên cứu tình huống giúp người học có thể phát hiện ra những vấn đề
thực tiễn. Những tình huống cuộc sống đặt ra nhưng chưa có căn cứ pháp lý hoặc cơ
sở lý thuyết để áp dụng và giải quyết, khả năng tư duy độc lập, sáng tạo của người học
được vận dụng, phát huy tối đa và không loại trừ khả năng người học sẽ tìm ra được
những cách lý giải mới.
Thứ năm, phương pháp giảng dạy tình huống giúp cho người học có thể rèn luyện
một số kỹ năng cơ bản như kỹ năng làm việc nhóm, tranh luận và thuyết trình. Đây là
những kỹ năng quan trọng giúp cho người học có thể thành cơng, nhất là đối với học
sinh lớp 12. Học bằng tình huống giúp người học dễ dàng nhận ra những ưu điểm và
hạn chế của bản thân khi họ ln có mơi trường thuận lợi để so sánh với các bạn học
sinh khác trong quá trình giải quyết tình huống. Từ đó họ sẽ có cơ hội học hỏi kỹ năng

11


làm việc nhóm, tranh luận và thuyết trình từ những bạn khác. Phương pháp học bằng
tình huống cũng giúp người học phát triển các kỹ năng phát biểu trước đám đơng một

cách khúc chiết, mạch lạc, dễ hiểu; phân tích vấn đề một cách logic; hiểu biết thực tế
sâu rộng, biết vận dụng linh hoạt lý thuyết để giải quyết các tình huống thực tế; biết
phản biện, bảo vệ quan điểm cá nhân, đồng thời có khả năng thương lượng và dễ dàng
chấp nhận các ý kiến khác biệt, biết lắng nghe và tôn trọng ý kiến của người khác để
làm phong phú hơn vốn kiến thức của mình. Nếu mục tiêu của giáo dục đào tạo trong
giai đoạn hiện nay là dạy kiến thức, kỹ năng và thái độ thì phương pháp giảng dạy tình
huống nếu được áp dụng tốt có thể đạt được cả ba mục tiêu này.
Thứ sáu, phương pháp dạy và học bằng tình huống giúp cho học sinh có khả năng
nghiên cứu và học tập suốt đời. Những tình huống đưa ra trong bài học làm tăng cường
khả năng tự định hướng trong học tập của học sinh, phù hợp với nhu cầu và sở thích
của cá nhân người học. Thơng qua việc phân tích và thảo luận vấn đề, học sinh học
được cách tiếp cận và giải quyết các vấn đề khác nảy sinh trong tương lai, biết cách
tìm kiếm thơng tin và trở thành người có thể tự định hướng học tập và nghiên cứu sau
khi đã tốt nghiệp trung học phổ thông.
Thứ bảy, phương pháp dạy học bằng tình huống làm tăng sự hứng thú của phần
lớn học sinh đối với môn học. Trong phương pháp học bằng tình huống, học sinh là
người chủ động tìm kiếm tri thức và quyết định kiến thức nào cần được nghiên cứu và
học hỏi. Việc thảo luận nhóm cũng làm tăng hứng thú của học sinh đối với việc học vì
nó kích thích người học tham gia tích cực vào việc tìm hiểu vấn đề cần nghiên cứu,
tìm ra giải pháp, tranh luận và lý giải vấn đề khoa học để bảo vệ quan điểm của mình.
Sau khi thảo luận, sinh viên vẫn có nhu cầu tiếp tục tìm hiểu, nghiên cứu vấn đề để trả
lời những câu hỏi được đặt ra trong buổi thảo luận.
Cuối cùng, đối với giáo viên, với vai trò là “điều phối viên” trong một lớp học
bằng tình huống vừa có thể hướng dẫn, chia sẻ tri trức, kinh nghiệm cho học sinh,
đồng thời họ cũng có thể học hỏi được những kinh nghiệm, thông tin, giải pháp mới từ
học sinh để làm giàu vốn tri thức và phong phú hơn bài giảng của mình. Qua quá trình
hướng dẫn học sinh nghiên cứu tình huống, giáo viên cũng có thể phát hiện ra những
điểm bất hợp lý hoặc sai sót của tình huống và có những điều chỉnh nội dung tình
huống sao cho phù hợp.

12


Qua những phân tích trên, cho thấy phương pháp tình huống là một phương pháp
dạy học tích cực, giúp cho người học tiếp cận vấn đề một cách cụ thể có tính thực tiễn
cao. Người học có thể tìm hiểu, phân tích các thơng tin, sự kiện, hiện tượng có trong
tình huống từ đó biết cách vận dụng những kiến thức đã học để có thể đưa ra được các
giải pháp cho việc giải quyết những mâu thuẫn những yêu cầu đặt ra của đời sống thực
tế. Không những vậy, sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học cịn giúp lôi
cuốn người đọc vào nội dung bài học. Thu hút được sự chú ý, quan tâm của họ. Tạo
hứng thú học tập cho học sinh phát huy được tính tích cực và chủ động sáng tạo của
mình, đáp ứng được mục tiêu giáo dục.
* Hạn chế của phương pháp tình huống
Trên thực tế, khơng có một phương pháp dạy học nào là vạn năng, phương pháp
nào cũng có những nhược điểm và việc chỉ ra những nhược điểm của mỗi Phương
pháp dạy học là rất cần thiết. Vì nhờ đó, giáo viên biết kết hợp các phương pháp dạy
học khác nhau để khắc phục những hạn chế của mỗi phương pháp. Bên cạnh những ưu
điểm trên, thì sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học cũng cịn một số nhược
điểm và hạn chế.
Thứ nhất, đối với người học: Sử dụng phương pháp tình huống trong giảng dạy
địi hỏi phải có sự chủ động từ phía học sinh, học sinh cần phải làm việc một cách
nghiêm túc, nghiên cứu, chuẩn bị bài trước khi lên lớp. Phương pháp này bắt buộc
người học phải có tinh thần tự học, thái độ làm việc nghiêm túc và khả năng tư duy
độc lập sáng tạo năng động. Tuy nhiên, hiện nay có khá nhiều học sinh không quen với
phương pháp dạy học bằng tình huống, họ khơng có kỹ năng làm việc nhóm, thụ động,
khơng hợp tác nên giảm hiệu quả của phương pháp dạy học bằng tình huống.
Sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học đơi lúc có thể dẫn học sinh đến
hướng đi lạc đề, nếu tình huống điển hình đưa ra khơng phù hợp hoặc câu hỏi định
hướng sai mục đích. Điều này dẫn đến việc truyền thụ kiến thức cho học sinh không
được hiệu quả, mục tiêu về kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh có thể cũng bị

kéo theo đó và khơng phù hợp với nội dung bài học mong muốn.
Trong quá trình tranh luận để giải quyết vấn đề, nếu không mở rộng từ tình huống
cụ thể sang vấn đề khái quát liên quan đến nội dung bài học thì sẽ đẩy học sinh vào tư
duy siêu hình, phiến diện, sa vào những huống cảnh vụn vặt mà quên mất rằng đó chỉ

13


là một trường hợp điển hình, tiêu biểu cho một vấn đề lý luận khái quát hơn trong nọi
dung bài học. Người học tốn khá nhiều thời gian, tư duy để giải quyết tình huống và
rút ra các tri thức cần thiết, đơi khi bị lạc hướng trong q trình giải quyết tình huống
nên dễ nản chí khi gặp tình huống khó hoặc khơng nhiệt tình tham gia khi tình huống
thiếu sự hấp dẫn. So với phương pháp dạy học truyền thống, trong một khoảng thời
gian nhất định, giáo viên có thể cung cấp một lượng kiến thức tương đối hoàn chỉnh,
hệ thống, logic cho học sinh. Cùng với lượng kiến thức đó trong phương pháp tình
huống, học sinh phải tự mình tìm kiếm và đọc tài liệu, xử lý thông tin nên sẽ tốn thời
gian hơn gấp nhiều lần so với phương pháp dạy học truyền thống.
Thứ hai, đối với người dạy: Phương pháp này đòi hỏi kiến thức kiến thức về lý
luận và thực tiễn của người dạy rất cao. Đây là một thách thức không nhỏ. Nếu người
dạy lựa chọn tình huống khơng tốt, khơng chuẩn bị các phương án khả thi để giải
quyết tình huống, khơng đủ bản lĩnh và tri thức để giải đáp một cách thấu đáo những
thắc mắc của người học, không phát huy được kỹ năng điều hành và quản lý trong quá
trình thảo luận, trao đổi, phản biện, bảo vệ giải pháp cho tình huống thì giờ học sẽ
khơng đạt được kết quả như mong muốn và khơng khí lớp học sẽ rất buồn tẻ hoặc rất
lộn xộn, mất trật tự. Điều này dẫn đến hiệu quả của buổi học không được như mong
muốn và quá trình dạy và học của cả giáo viện và học sinh trong một buổi học không
đạt kết quả tốt.
Đối với việc giảng dạy môn Giáo dục công dân lớp 12, những kiến thức chủ yếu
liên quan đến pháp luật, nên đòi hỏi giáo viên phải có chun mơn vững vàng, có kinh
nghiệm nghề nghiệp, kiến thức liên ngành,dành nhiều thời gian để chuẩn bị, tìm kiếm

và thiết lập tình huống dạy học và có phương pháp tổ chức hợp lý để giải quyết các
tình huống phù hợp với đối tượng dạy học. Giáo viên cần nhiều thời gian chuẩn bị xây
dựng tình huống cũng như phải luôn đổi mới, cập nhật thông tin, giám sát chặt chẽ
người học. Thêm vào đó, việc vận dụng phương pháp tình huống cịn phụ thuộc nhiều
vào trình độ nhận thức của học sinh (các em phải có kiến thức nhất định mới áp dụng
Phương pháp dạy học này được) và giáo viên (phải là người có tri thức sâu sắc, un
thâm, sáng tạo và u nghề). Chính vì thế, khơng phải mơn học nào, bài học nào cũng
có thể áp dụng được phương pháp tình huống vào giảng dạy. Nếu chỉ sử dụng tình
huống là phương pháp duy nhất thì khó chuyền tải hết tồn bộ nội dung lý thuyết. Vì

14


phương pháp này rất tốn thời gian mà quỹ thời gian trên lớp thì có hạn nên có sự kết
hợp với một số phương pháp khác như thuyết trình, để giải quyết các đơn vị kiến thức
liên quan đến khái niệm, đặc điểm,…
Sử dụng phương pháp tình huống trong quá trình giảng dạy cần thiết phải có
nguồn tài liệu phong phú để giáo viên nghiên cứu và tìm hiểu vấn đề. Hiện nay, nguồn
tài liệu chủ yếu mà giáo viên sử dụng trong giảng dạy chủ yếu là qua kênh thơng tin từ
internet, chưa có bộ tài liệu riêng cho việc giảng dạy môn giáo dục công dân lớp 12.
Từ việc phân tích những ưu điểm và hạn chế của việc sử dụng phương pháp tình
huống trong dạy học cho thấy đây là phương pháp gây hứng thú phát huy tính tích cực,
tự lực giải quyết vấn đề nhằm phát triển tư duy cho học sinh đem lại hiệu quả thiết
thực. Tuy nhiên, phương pháp này đòi hỏi nhiều thời gian chuẩn bị của giáo viên và
học sinh trên lớp và hiệu quả lại phụ thuộc vào trình độ năng lực sư phạm của giáo
viên, nhận thức của học sinh. Giáo viên phải có trách nhiệm với việc dạy học, thường
xun có ý thức nâng cao chun mơn, đầu tư thời gian nghiên cứu liên hệ thực tiễn và
việc xây dựng tình huống dạy học.
1.1.3. Quy trình và cách sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học mơn Giáo
dục cơng dân

* Quy trình sử dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn giáo dục công dân
lớp 12
Bước 1: Giới thiệu tình huống: Tình huống có thể được thể hiện bằng một số cách
như là viết sẵn trên giấy khổ lớn, trình chiếu, phơ tơ cho từng học sinh hoặc do hoc
sinh được phân cơng đóng vai trước lớp. Giáo viên cần mơ tả kỹ tình huống, đặt ra câu
hỏi định hướng về vấn đề cần giải quyết. Giáo viên cung cấp thơng tin về tình huống
cho học sinh, nêu rõ nhiệm vụ cần phải giải quyết. Khi đưa ra tình huống giáo viên cần
vui vẻ, giọng nói truyền cảm để học sinh tập trung vào tình huống; phải bao quát lớp
để chắc chắn rằng tất cả học sinh đều lắng nghe.
Bước 2: Người học nghiên cứu tình huống: Phân chia lớp thành các nhóm học sinh
để làm việc theo nhóm. Các nhóm tiến hành nghiên cứu tình huống để đưa ra được các
tình tiết trong tình huống. Cần dành thời gian trong khoảng từ 5 đến 7 phút để cả lớp
nghiên cứu kỹ tình huống giáo viên đưa ra. Học sinh cần chuẩn bị những thông tin, tài
liệu, kiến thức cần thiết để giải quyết vấn đề. Học sinh nghiên cứu và mô tả được vấn

15


đề cần giải quyết, phân tích được nguyên nhân của vấn đề. Từ đó các nhóm căn cứ vào
các câu hỏi được đặt ra trong các tình huống, và cùng nhau thảo luận để cùng tìm ra
hướng giải quyết. Tùy theo mức độ phức tạp của tình huống mà giáo viên phân bố thời
gian cho hợp lý. Giáo viên cần theo sát các nhóm, bao quát xuống tận nơi xem các
nhóm làm việc, hướng dẫn, gợi ý nếu cần. Điều này giúp thúc đẩy khơng khí làm việc
nhóm tốt hơn, tránh được việc một số thành viên trong nhóm khơng làm việc hoặc nói
chuyện riêng.
Bước 3: Tìm giải pháp cho tình huống: Nếu tình huống được tổ chức làm việc theo
nhóm thì cho đại diện từng nhóm phát biểu. Ngược lại, nếu làm việc độc lập từng học
sinh thì mời học sinh xung phong hoặc gọi ngẫu nhiên để học sinh nêu ra cách giải
quyết tình huống. Giáo viên nên hỏi học sinh vì sao em chọn cách giải quyết đó để học
sinh trình bày quan điểm của mình.

Bước 4: Giới thiệu và bảo vệ giải pháp: Kết quả thảo luận của các nhóm được viết
trên giấy khổ lớn và dán lên bảng. (Nếu làm việc cá nhân thì từng học sinh nộp kết quả
cho giáo viên). Đại diện nhóm hoặc từng cá nhân chia sẻ giải pháp của mình trước lớp.
Các nhóm khác và các thành viên khác trong lớp có thể bổ sung, đưa ra ý kiến phản
biện hoặc nêu những thắc mắc về những điều chưa rõ nhằm làm sáng tỏ nội dung và
tạo được sự liên kết giữa các nhóm và các thành viên với nhau và tăng sự hứng thú cho
học sinh. Đại diện nhóm trả lời các câu hỏi và đưa ra lý lẽ để bảo vệ các giải pháp của
mình.
Bước 5: Giáo viên tổng kết và đưa ra bài học từ tình huống: Sau khi học sinh trả
lời xong, giáo viên nên cho cả lớp nhận xét về câu trả lời của bạn hoặc có thể cho cả
lớp thảo luận nhằm chọn ra cách giải quyết tối ưu nhất. Sau đó giáo viên nhận xét câu
trả lời của các em, chỉ rõ phương án nào nên làm và phương án nào không nên làm.
Giáo viên phân tích các giải pháp và bổ sung nếu cần. Giáo viên tổng kết và cùng tập
thể lớp chọn phương án khả thi nhất đồng thời kết luận các giải pháp có liên quan đến
nội dung lý thuyết bài học. Giáo viên đánh giá tinh thần làm việc của các nhóm, chỗ
nào tốt, chỗ nào cịn chưa tốt. Điều quan trọng hơn là giáo viên phải chốt lại nội dung
bài học và rút ra bài học kinh nghiệm từ tình huống.
* Cách sử dụng tình huống trong dạy học môn Giáo dục công dân

16


Tình huống trong dạy học mơn giáo dục cơng dân lớp 12 phải là tình huống mang
tính thời sự, sát với thực tế; phải chứa đựng thông tin đầy đủ, buộc người học phải sử
dụng thơng tin trong tình huống để giải quyết vấn đề. Trong tình huống phải cung cấp
đầy đủ các dữ liệu cần thiết như thời gian, địa điểm, những nguyên nhân phát sinh sự
kiện, vấn đề.
Việc xây dựng tình huống ln bắt đầu từ nội dung kiến thức cần truyền đạt tới
người học. Nội dung kiến thức này có thể là một khái niệm nào đó do giáo viên muốn
người học nắm bắt được và phân biệt được với những loại khái niệm khác hay cũng có

thể là một nguyên tắc pháp lý cùng với những quy định của pháp luật thực định giáo
viên muốn người học hiểu và áp dụng được vào thực tiễn. Dựa trên những kiến thức
này, giáo viên xây dựng nên những vấn đề mà thơng thường chính là những câu hỏi
xuất phát từ bản thân kiến thức cần người học tiếp thu. Việc giải quyết vấn đề này đòi
hỏi trước tiên phải giải quyết một số vấn đề khác. Và nếu vậy, những vấn đề nhỏ cũng
phải được xác định. Trên cơ sở các vấn đề và tiểu đề, giáo viên sẽ xây dựng các tình
tiết sự kiện để hình thành một tình huống hồn chỉnh. Giáo viên có hai cách để xây
dựng tình tiết, sự kiện. Thứ nhất, giáo viên có thể dựa trên những vụ án mà tịa án hoặc
các cơ quan nhà nước đã giải quyết. Nếu những vụ án liên quan đến nội dung kiến
thức pháp luật mà giáo viên đang muốn người học tìm hiểu thì giáo viên có thể lấy tình
tiết của vụ việc đó rồi điều chỉnh tình tiết sự kiện cho phù hợp với u cầu của mình.
Thứ hai, nếu khơng tìm được vụ việc thực tế thì giáo viên có thể tự xây dựng nên một
tình huống giả định. Trong trường hợp này các tiêu chuẩn của một tình huống như
phân tích trên đây phải được tuân thủ. Việc xây dựng được tình huống tốt là một cơng
đoạn quan trọng trong q trình dạy học giáo dục cơng dân bằng phương pháp tình
huống. Tuy nhiên, có một tình huống tốt thơi cũng chưa đủ mà cần phải có một bài tập
tình huống hồn chỉnh thì mới có thể bảo đảm sự thành cơng của việc triển khai dạy
học bằng phương pháp tình huống. Cách sử dụng tình huống trong dạy học mơn giáo
dục công dân lớp 12 bao gồm những nội dung sau:
Thứ nhất, đưa ra tình huống phải là tình huống pháp lý, trong đó có vấn đề mà
người học cần giải quyết. Giáo viên có thể rất linh hoạt trong cách thiết kế tình huống .
Các tình tiết trong tình huống có thể sắp xếp theo trật tự nhất định hoặc khơng theo
một trật tự nào. Tình huống có thể được làm dưới dạng câu hỏi phóng to hoặc hỏi

17


cung,v.v. Kèm với tình huống phải có câu hỏi rõ ràng và có thể để người học có thể
xác định được vấn đề. Để cho tình huống gần với thực tiễn nhất, các tình huống này có
thể được thiết kế dưới dạng thư hỏi của một đối tượng khách hàng nào đó tới người

học với một vai trị nào đó.
Thứ hai, giáo viên cần chỉ dẫn khoanh vùng tài liệu cụ thể mà người học cần
nghiên cứu để giải quyết được vấn đề. Giáo viên cần phải đảm bảo rằng những tài liệu
này là đủ để người học có thể giải quyết vấn đề. Vì nếu giáo viên đưa ra những tình
huống q khó mà khơng có tài liệu để học sinh tham khảo thêm để xử lý tình huống
thì học sinh sẽ trở nên chán nản, không muốn tiếp tục tìm ra hướng giải quyết vấn đề.
Điều này khiến cho việc triển khai phương pháp tình huống trên lớp không đạt được
hiệu quả do người học không thể giải quyết được tình huống vượt quá khả năng và
trình độ của mình.
Thứ ba, Tình huống được sử dụng trong giảng dạy giáo dục công dân phải được
kết thúc bằng một loạt các vấn đề hoặc câu hỏi. Mục đích của phương pháp tình huống
là để gợi mở và đưa ra các vấn đề để học sinh giải quyết. Chính vì vậy, tình huống
được sử dụng trong dạy học phải là kết thúc mở là những câu hỏi như: Bạn nghĩ điều
gì sẽ xảy ra tiếp theo? Bạn sẽ làm gì nếu bạn là nhân vật A? Vấn đề này có thể được
ngăn chặn như thế nào? Lúc này cần phải làm gì để hạn chế tính trầm trọng của vấn
đề?... Vấn đề trả lời các câu hỏi này phải được dùng để khái quát một tình huống rộng
hơn, khái quát hơn.
Thứ tư, tình huống có thể diễn giải theo cách nhìn của người học và để mở nhiều
hướng giải quyết. Những tình huống đó cần chứa đựng mâu thuẫn vấn đề có thể liên
quan đến nhiều phương tiện. Tình huống phải có nhiều cách giải quyết khác nhau,
nhưng giáo viên và người học cần lựa chọn những cách giải quyết tình huống tối ưu
nhất.
1.2. Khái qt về mơn giáo dục công dân lớp 12
1.2.1. Đặc thù tri thức môn giáo dục công dân lớp 12
Đặc điểm cơ bản nhất của kiến thức môn Giáo dục công dân ở trường trung học
phổ thơng là nội dung tri thức mang tính lý luận cao. Môn giáo dục công dân là môn
học thuộc lĩnh vực khoa học xã hội. Nó phản ánh nhiều lĩnh vực khác nhau của đời
sống xã hội. Tri thức mơn giáo dục cơng dân lớp 12 có những đặc điểm sau:

18