Nhân tố ý thức hệ trong quan hệ việt nam – hoa kỳ kể từ khi bình thường hoá đến nay (the ideological factor in the vietnam – US relations since normalization)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NGOẠI GIAO

HỌC VIỆN NGOẠI GIAO

NGUYỄN THỊ THANH XUÂN

NHÂN TỐ Ý THỨC HỆ TRONG QUAN HỆ
VIỆT NAM – HOA KỲ KỂ TỪ KHI BÌNH THƯỜNG HOÁ ĐẾN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH QUAN HỆ QUỐC TẾ
MÃ SỐ: 9310206

Hà Nội - 2021


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ NGOẠI GIAO
HỌC VIỆN NGOẠI GIAO

NGUYỄN THỊ THANH XUÂN

NHÂN TỐ Ý THỨC HỆ TRONG QUAN HỆ
VIỆT NAM – HOA KỲ KỂ TỪ KHI BÌNH THƯỜNG HOÁ ĐẾN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
1. TS. Lê Đình Tĩnh
2. GS.TS. Nguyễn Thái Yên Hương

Hà Nội - 2021


LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan Luận án này là công trình nghiên cứu của tơi. Các kết quả
và thơng tin nêu trong luận án là trung thưc. Những kết quả nghiên cứu của luân
án chưa được công bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.
Hà Nội, ngày

tháng

năm 2021

Tác giả luận án

Nguyễn Thị Thanh Xuân


LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn chân thành và sâu sắc đến thầy cô
hướng dẫn: TS. Lê Đình Tĩnh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược, Học
viện Ngoại giao và GS. TS. Nguyễn Thái Yên Hương – Nguyên Phó Giám đốc
Học viện Ngoại giao và đã đồng hành cùng tơi trong q trình hồn thành luận
án này. Thầy cô không chỉ theo sát, tận tình hướng dẫn, định hướng, gợi mở, góp
ý cho luận án của tơi, mà cịn dành cho tơi sự động viên, khích lệ giúp tơi quyết
tâm hồn thành cơng trình nghiên cứu.
Xin cảm ơn các cán bộ phòng Sau Đại học, Học viện Ngoại giao đã quan
tâm, tạo điều kiện thuận lợi cho tơi trong q trình nghiên cứu tại Học viện.
Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các chuyên gia về Hoa Kỳ, những người

đã chứng kiến và đóng góp cho sự phát triển của quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ
mà tôi may mắn được tham vấn ý kiến như các cựu Đại sứ Việt Nam tại Hoa Kỳ
như Đại sứ Nguyễn Tâm Chiến, Đại sứ Bùi Thế Giang, Đại sứ Phạm Quang
Vinh, nguyên Tham tán Chính trị Đại sứ quán Mỹ tại Việt Nam Mark Lambert,
Giáo sư Trung tâm Nghiên cứu an ninh châu Á-Thái Bình Dương Alex
Vulving,….
Cơng trình nghiên cứu của tơi sẽ khơng thể hồn thành nếu khơng có sự
ủng hộ của Lãnh đạo Ban Đối ngoại Trung ương, cũng như sự giúp đỡ, hỗ trợ của
các đồng nghiệp của tôi tại Vụ Tây Âu – Bắc Mỹ, Ban Đối ngoại Trung ương.
Tôi cũng xin dành tất cả yêu thương và biết ơn tới gia đình tơi đã ln ở
bên cạnh, ủng hộ, khích lệ và giúp đỡ tôi trên nhiều phương diện tôi để tơi có kết
quả ngày hơm nay.
Tác giả luận án
Nguyễn Thị Thanh Xuân


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
Từ viết tắt
ADMM

Tiếng Anh

Tiếng Việt

ASEAN Defense Ministers Meeting Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng
ASEAN

ADMM+

ASEAN Defense Ministers Meeting Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng

Plus

APEC

ASEAN mở rộng

Asia-Pacific Economic Cooperation Diễn đàn hợp tác Kinh tế châu ÁThái Bình Dương

ARF

ASEAN Regional Forum

Diễn đàn Khu vực ASEAN

ASEAN

Association of Southeast Asian

Hiệp hội các nước Đông Nam Á

Nations
BRI

Belt and Road Initiative

Sáng kiến Vành đai – Con đường

BTA

Bilateral Trade Agreement

Thoả thuận Thương mại Song
phương

CNTB

Chủ nghĩa tư bản

CNXH

Chủ nghĩa xã hội

COC

CPC

Code of Conduct in the South

Quy tắc Ứng xử của các bên ở

China Sea (Ease Sea)

Biển Đông

Countries of Particular Concern

Các quốc gia cần Quan tâm Đặc
biệt

CPTPP

Comprehensive and Progressive

Hiệp định Đối tác Tồn diện và

Agreement for Trans-Pacific

Tiến bộ xun Thái Bình Dương

Partnership
DOC

DPD

Declaration of Conduct in the South Tuyên bố Ứng xử của các bên ở
China Sea (East Sea)

Biển Đông

Defense Policy Dialogue

Đối thoại về Chính sách Quốc
phịng


EAS

East Asia Summit

Hội nghị Cấp cao Đông Á

EU

European Union

Liên minh Châu Âu

GDP

Gross Domestic Product

Tổng Sản phẩm Quốc nội

GSOMIA

General Security of Military

Hiệp định bảo mật thông tin

Information Agreement

quân sự chung

INDOPACOM U.S. Indo-Pacific Comnand

Bộ Tư lệnh Thái Bình Dương Ấn Độ Dương

IMET

IPS

International Military Education &

Chương trình Giáo dục và Huấn

Training

luyện Quân sự Quốc tế

Indo-Pacific Strategy

Chiến lược Ấn Độ - Thái Bình
Dương

IRI

International Republican Institute

Viện Cộng hoà Quốc tế

LMI

Lower Mekong Initiative

Sáng kiến tiểu vùng sông Mê
Công

MES

Market Economy Status

Quy chế Kinh tế Thị trường

MIA

Missin in Action

Mất tích trong Chiến tranh

NDI

National Democratic Institute

Viện Dân chủ Quốc gia

PKO

Peacekeeping Operations

Hoạt động Gìn giữ Hồ bình

PNTR

Permanent Normal Trade

Quy chế Thương mại Bình

Regulation

thường Vĩnh viễn

POW

Prisoner of War

Tù nhân Chiến tranh

PSDD

Political, Security and Defense

Đối thoại Chính trị, An ninh và

Dialogue

Quốc phịng

RCEP

Regional Comprehensive Economic Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn
Partnership

diện Khu vực

SCO

Shanghai Cooperation Organization Tổ chức Hợp tác Thượng Hải

TIFA

Trade and Investment Framework

Hiệp định Khung về Thương mại

Agreements

và Đầu tư


TPP

Trans-Pacific Partnership

Hiệp định Đối tác xuyên Thái

Agreement

Bình Dương
Tư bản chủ nghĩa

TBCN
United Nations Convention on the

Công ước của Liên hợp quốc về

Law of the Sea

Luật Biển

VEF

Vietnam Education Fund

Quỹ Giáo dục Việt Nam

WMD

Weapon of Mass Destruction

Vũ khí Huỷ diệt Hàng loạt

WTC

World Trade Center

Trung tâm Thương mại Thế giới

WTO

World Trade Organization

Tổ chức Thương mại Thế giới

UNCLOS

XNCH

Xã hội chủ nghĩa

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ Ý THỨC HỆ TRONG
QUAN HỆ QUỐC TẾ VÀ TRONG CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA HOA
KỲ VÀ VIỆT NAM ....................................................................................... 20
1.1. Lý luận về ý thức hệ trong quan hệ quốc tế........................................ 20
1.1.1. Khái niệm........................................................................................ 20
1.1.2. Luận giải về nhân tố ý thức hệ trong các trường phái chính trong quan
hệ quốc tế ................................................................................................. 24
1.1.3. Ý thức hệ trong tương quan với lợi ích quốc gia .............................. 31
1.2. Vấn đề ý thức hệ trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ và Việt Nam 32
1.2.1. Ý thức hệ Việt Nam và Hoa Kỳ ....................................................... 32
1.2.2. Ý thức hệ và lợi ích quốc gia trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ
và Việt Nam.............................................................................................. 34
1.3. Việt Nam và Hoa Kỳ trong chính sách đối ngoại của mỗi nước ........ 46
1.3.1. Việt Nam trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ ........................... 46
1.3.2. Hoa Kỳ trong chính sách đối ngoại của Việt Nam ........................... 51
Tiểu kết........................................................................................................... 54
Chương 2: TÁC ĐỘNG CỦA NHÂN TỐ Ý THỨC HỆ ĐẾN QUAN HỆ
VIỆT NAM – HOA KỲ ................................................................................. 57
2.1. Các yếu tố chính chi phối quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ ..................... 57
2.1.1. Hợp tác kinh tế-thương mại ............................................................. 58
2.1.2. Các vấn đề địa chiến lược ................................................................ 60


2.1.3. Yếu tố Trung Quốc.......................................................................... 64

2.1.4. Các vấn đề khu vực ......................................................................... 67
2.2. Tác động của nhân tố ý thức hệ trong mỗi giai đoạn phát triển của
quan hệ song phương ................................................................................. 73
2.2.1. Giai đoạn mới bình thường hố (1995 – 1998) ................................ 73
2.2.2. Giai đoạn phát triển quan hệ 1998 – 2013........................................ 75
2.2.3. Giai đoạn nâng cấp và phát triển mạnh mẽ (2013 – nay)................. 77
2.3. Biểu hiện của tác động của nhân tố ý thức hệ tới quan hệ Việt Nam –
Hoa Kỳ ........................................................................................................ 79
2.3.1. Qua việc phân tích các văn bản cấp cao ........................................... 80
2.3.2. Qua việc khảo sát 3 trường hợp điển hình ........................................ 87
2.3.3. Qua việc xem xét một số khía cạnh liên quan .................................101
Tiểu kết..........................................................................................................112
Chương 3: DỰ BÁO VỀ NHÂN TỐ Ý THỨC HỆ TRONG QUAN HỆ
VIỆT NAM – HOA KỲ VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................114
3.1. Cơ sở của dự báo ................................................................................114
3.1.1. Đánh giá quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ thời gian qua và sự song trùng
lợi ích. .....................................................................................................114
3.1.2. Xu hướng quốc tế và khu vực .........................................................116
3.1.3. Đánh giá lợi ích của mỗi nước trong quan hệ với nước kia trong thời
gian tới.....................................................................................................118
3.1.4. Soi chiếu vào trường hợp quan hệ Hoa Kỳ-Trung Quốc qua lăng kính
ý thức hệ ..................................................................................................120
3.2. Dự báo .................................................................................................127
3.2.1. Chiều hướng chính sách của Hoa Kỳ đối với Việt Nam và quan hệ
Việt Nam – Hoa Kỳ thời gian tới .............................................................127
3.2.2. Các kịch bản quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ từ góc độ ý thức hệ .......129


3.3. Khuyến nghị nhằm thúc đẩy quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ trong thời
gian tới .......................................................................................................133

3.3.1. Thúc đẩy sự song trùng lợi ích quốc gia giữa Việt Nam và Hoa Kỳ 133
3.3.2. Gia tăng vị thế và lợi thế của Việt Nam trong tam giác quan hệ Trung
Quốc – Hoa Kỳ - Việt Nam......................................................................139
3.3.3. Tiếp tục giảm thiểu tác động cản trở của nhân tố ý thức hệ trong quan
hệ Việt Nam – Hoa Kỳ.............................................................................141
Tiểu kết..........................................................................................................143
KẾT LUẬN ...................................................................................................146
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ
CƠNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................151
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................153
PHỤ LỤC ......................................................................................................177


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài
1.1. Việt Nam - Hoa Kỳ là một cặp quan hệ đặc biệt trong quan hệ quốc tế
giữa một nước lớn phát triển và một nước trung bình đang phát triển, được định
hình do đặc thù của mỗi nước về vị trí địa lý, hệ thống chính trị, xuất phát điểm, văn
hóa...; do lịch sử chiến tranh để lại; do đan xen giữa các mối quan hệ quốc tế khác;
do được cân nhắc trong mối tương quan với các đối tác khác trong khu vực...
Kể từ khi Tổng thống Bill Clinton tuyên bố bình thường hóa quan hệ ngoại
giao (11/7/1995), quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ đã trải qua những “bước đi” mang
tính lịch sử, từ hai cựu thù trong một cuộc chiến tranh tàn khốc, trở thành hai chủ
thể “bình thường” trong quan hệ quốc tế, sau đó thúc đẩy hợp tác, thành bạn bè,
đối tác và đối tác toàn diện, với hợp tác song phương trải dài trên hầu hết các
lĩnh vực. Hai nước đã xây dựng tình hữu nghị và hợp tác sâu rộng, triển khai
quan hệ sâu sắc, bền vững, và thực chất dựa trên những lợi ích chung, trên cơ sở
tôn trọng Hiến chương Liên hợp quốc, luật pháp quốc tế, và thể chế chính trị,

độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ để "vượt qua khác biệt, phát huy tương
đồng, gác lại quá khứ, hướng tới tương lai".
Hoa Kỳ cần thêm những đối tác thân thiện và có vai trị nhất định tại khu
vực để duy trì vai trị lãnh đạo tồn cầu, bảo đảm trật tự khu vực có lợi cho mình
cũng như duy trì tương quan lực lượng để cân bằng với một nước Trung Quốc
đang gia tăng sức mạnh và tầm ảnh hưởng nhanh chóng. Xét vị trí địa chiến lược
và vai trò của một Việt Nam đổi mới và mở cửa với tiếng nói và uy tín nhất định
trong khu vực, thúc đẩy quan hệ với Việt Nam mang lại lợi ích cho Hoa Kỳ.
Ngược lại, Việt Nam cũng coi Hoa Kỳ là một trong những đối tác quan trọng
hàng đầu. Việt Nam chủ trương tăng cường hiểu biết, hữu nghị; thúc đẩy các mặt
hợp tác và làm sâu sắc hơn nữa quan hệ Đối tác toàn diện Việt Nam – Hoa Kỳ,
định hướng phát triển quan hệ giữa hai nước theo hướng tích cực, thực chất. Việt
Nam cũng muốn tranh thủ vai trò và sự ủng hộ của Hoa Kỳ đối với một số vấn đề
đối ngoại quan trọng; thông qua quan hệ với cường quốc thế giới như Hoa Kỳ để
khẳng định, nâng cao vị thế quốc tế, khẳng định vị trí, vai trị lãnh đạo của Đảng
Cộng sản Việt Nam; đồng thời thúc đẩy chính sách đại đồn kết dân tộc của Đảng


2

và Nhà nước đối với với kiều bào ta ở Hoa Kỳ, qua đó với cộng đồng người Việt ở
nước ngoài. Đối với Việt Nam, mối quan hệ với Hoa Kỳ ảnh hưởng mạnh đến
các mối quan hệ khác. Quan hệ đối ngoại với Hoa Kỳ là mối quan hệ địi hỏi
phải tư duy, thảo luận nhiều nhất vì chỉ một “chệch hướng” trong quan hệ sẽ dẫn
đến hậu quả dây chuyền. Trong tương lai lâu dài, việc nghiên cứu và dự báo
quan hệ với các đối tác lớn như Hoa Kỳ vẫn là một trọng tâm trong công tác
nghiên cứu chiến lược của các cơ quan tham mưu của ta.
1.2. Giống như bất kỳ mối quan hệ quốc tế nào, sự vận động và phát triển của
mối quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ chịu sự chi phối của nhiều yếu tố khác nhau. Khi
xem xét lịch sử và quá trình vận động và phát triển của quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ,

cần xem xét các yếu tố chi phối q trình đó. Với một mối quan hệ đặc thù như
quan hệ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ, ngoài các nhân tố về hợp tác trên các lĩnh vực
kinh tế - thương mại, an ninh – quốc phòng, khoa học – kỹ thuật, giáo dục – đào
tạo; cũng cần xem xét các yếu tố địa chiến lược; duy trì hồ bình, ổn định và phát
triển ở khu vực; nhân tố Trung Quốc; nhân tố ý thức hệ….
Nhân tố ý thức hệ có vai trị quan trọng, tính chất đặc thù và tính khả biến
trong quan hệ quốc tế nói chung và quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ nói riêng. Sự
khác nhau giữa hai hệ tư tưởng và hệ thống các giá trị tương ứng giữa Hoa Kỳ và
Việt Nam đã và đang có ảnh hưởng đến chiều hướng của mối quan hệ. Nó có thể
kéo hai quốc gia lại gần nhau, nhưng cũng có thể tạo ra xung đột. Việc xem xét
nhân tố này về mặt lý luận và thực tiễn, cũng như nghiên cứu vai trò và tác động
của nó đến q trình bình thường hóa và phát triển quan hệ hai nước kể từ khi
bình thường hoá tới nay là cần thiết cho việc tham mưu, hoạch định các chính
sách với một nước lớn được coi vừa là “đối tác”, vừa là “đối tượng” như Hoa Kỳ.
Là một nhân tố quan trọng, song hầu hết các nghiên cứu về quan hệ Việt
Nam - Hoa Kỳ thường chỉ tập trung vào tổng thể quan hệ trong một khoảng thời
gian cụ thể; hoặc nghiên cứu một hay nhiều khía cạnh/lĩnh vực hợp tác trong
quan hệ mà chưa có cơng trình nào nghiên cứu sâu, tổng thể về nhân tố này,
cũng như tác động của nó tới quá trình vận động và phát triển của quan hệ kể từ
khi bình thường hóa đến nay.


3

Các phân tích trên đây là cơ sở để nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài luận án
là “Nhân tố ý thức hệ trong quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ từ khi bình thường hố
đến nay”. Đây là chủ đề không bị trùng lặp với chủ đề luận án tiến sĩ nào tương
tự ở Việt Nam cũng như nước ngồi.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1. Các cơng trình nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ và chính

sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với Việt Nam
Các cơng trình nghiên cứu "The Crisis of American Foreign Policy:
Wilsonianism in the Twenty-First Century" (Princeton University Press, New
Jersey, 2009) do John Ikeberry, Thomas Knock, Anne-Marie Slaughter và Tony
Smith đồng tác giả; "The Monroe Doctrine: The Cornerstone of America Foreign
Policy (Infobase Publishing, New York, 2007) của tác giả Edward J. Renehan;
"America and the World: Conversations on the Future of American Foreign
Policy" (Basic Books, New York, 2008) của các tác giả Znigniew Brzezinski và
Brent Scowcroft nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ theo các giai
đoạn lịch sử, lý giải sự thay đổi chiều hướng chính sách, từ theo đuổi học thuyết
Monroe, quyết định tham gia vào hai cuộc Chiến tranh Thế giới, các nỗ lực và sự
thất bại của quyết định thúc đẩy sự hình thành Hội quốc liên, các quyết sách
quan trọng của Hoa Kỳ trong giai đoạn Chiến tranh Lạnh cho tới những học
thuyết đối ngoại của các chính quyền George H.W. Bush, Bill Clinton, George
W. Bush và Barack Obama.
Một số các cơng trình nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ theo
hướng tập trung vào q trình hoạch định chính sách, các chủ thể tham gia q
trình hoạch định chính sách với việc phân tích vai trị của Tổng thống, Chính
quyền và Quốc hội Hoa Kỳ. Tiêu biểu có các cuốn "American Foreign Policy:
Pattern and Process" (Thomson Wadsworth, California, 2003) của các tác giả
Eugene R. Wittkopf, Christopher M. Jones và Charles W. Kegley, Jr. phân tích
cấu trúc và q trình hoạch định và triển khai chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ;
các nguyên tắc, giá trị và mục tiêu xuyên suốt trong chính sách đối ngoại của
Hoa Kỳ qua các thời kỳ; vai trị của Tổng thống, hệ thống các cơ quan Chính phủ
đối với q trình hoạch định chính sách đối ngoại và dự báo về tương lai chính


4

sách đối ngoại của Hoa Kỳ dưới thời Chính quyền George W. Bush. Cuốn

"Making American Foreign Policy" (Routledge, New York, 2006) của tác giả
Ole R. Holsti nghiên cứu quá trình nhận thức và xây dựng niềm tin của các chủ
thể tham gia vào hoạch định và triển khai chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ; vai
trò của nhà lãnh đạo và cơng luận đối với chính sách đối ngoại, việc áp dụng các
lý thuyết quan hệ quốc tế trong phân tích về q trình hoạch định và triển khai
chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Cuốn "American Foreign Policy and Process"
(Wadsworth, Boston, 2005) của James M. McCormick trình bày về các giá trị
xuyên suốt trong chính sách đối ngoại của chính quyền Hoa Kỳ qua các giai
đoạn lịch sử; phân tích q trình hoạch định chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ
với các chủ thể chính như Tổng thống, Quốc hội; các cơ quan chính quyền tham
gia q trình hoạch định, triển khai chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ; vai trị của
đảng phái chính trị, các nhóm lợi ích, truyền thơng và cơng chúng trong q
trình hoạch định và triển khai chính sách.
Cuốn "Chính sách đối ngoại của Mỹ, động cơ của sự lựa chọn," (W. W.
Norton & Company, 2013) của Bruce W. Jentleson phân tích bốn mục tiêu cốt
lõi của chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ (quyền lực, hồ bình, thịnh vượng và
ngun tắc) là do q trình hoạch định và thực thi chính sách đối ngoại của Hoa
Kỳ bị ảnh hưởng của các trường phái lý thuyết (chủ nghĩa hiện thực, chủ nghĩa
tự do, kinh tế chính trị học và chủ nghĩa lý tưởng). Trên cơ sở khung phân tích 4
mục tiêu, cuốn sách phân tích các nhân tố nội bộ tác động đến chính sách đối
ngoại của Hoa Kỳ gồm hệ thống tam quyền phân lập, nhóm lợi ích, truyền thơng
và cơng chúng, đồng thời cho rằng yếu tố lịch sử, đặc biệt các cuộc tranh luận
lớn về chính sách đối ngoại cũng có tác động quan trọng đối với chiều hướng đối
ngoại của Hoa Kỳ. Trong cuốn "The Pivot" (2016), Kurt Campbell đưa ra “Kế
hoạch 10 điểm” để thực hiện chiến lược xoay trục, thúc đẩy quan hệ với khu vực
châu Á-Thái Bình Dương, các biện pháp tăng cường quan hệ với đồng minh và
đối tác trong hệ thống “trục và nan hoa”, cách thức xử lý sự nổi lên của Trung
Quốc; các biện pháp nhằm tăng cường “hệ điều hành châu Á” do Hoa Kỳ tạo lập
và dẫn dắt, nhấn mạnh rằng quan hệ gần gũi với Việt Nam là một bộ phận quan
trọng của chiến lược "xoay trục". Trong cuốn "World Order" (Penguin Press, 2014)

5

của Henry Kissinger, vai tròủa Hoa Kỳ trong việc định hình trật tự thế giới được
phân tích với nhận định rằng Hoa Kỳ đang đóng một vai trị mâu thuẫn trong trật tự
thế giới: Hoa Kỳ mở rộng lãnh thổ trên lục địa bắc Mỹ nhân danh Thuyết Bành
trướng do định mệnh song lại bác bỏ bất cứ ý đồ đế quốc nào, Hoa Kỳ có ảnh hưởng
quyết định đối với các sự kiện quan trọng song lại chối bỏ bất cứ động cơ lợi ích quốc
gia nào, trở thành siêu cường song lại phủ nhận bất cứ ý định nào về việc thực hiện
chính trị cường quyền. Thách thức thực sự đối với sự can dự của Hoa Kỳ trên thế giới
là ý định mở rộng giá trị mà Hoa Kỳ tin rằng tất cả các dân tộc khác đều muốn học
theo. Hoa Kỳ tự cho mình là một cường quốc khác biệt, một đế chế ưu việt và sự
thành bại của Hoa Kỳ có tính sống cịn đối với bất cứ nơi đâu và nền tảng cho hành
động của Hoa Kỳ là sức mạnh vượt trội so với các cường quốc khác. Chính điều này
đã khiến Hoa Kỳ cho rằng có thể dẫn dắt các nước đi theo mơ hình của mình.
Ở Việt Nam, chủ đề nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, trong
đó có chính sách với Việt Nam, cũng được nhiều học giả quan tâm. Một số cơng
trình nghiên cứu đáng chú ý là“Các vấn đề nghiên cứu Hoa Kỳ” (Nxb. Giáo dục
Việt Nam, Hà Nội 2011) do các tác giả Nguyễn Thái Yên Hương và Tạ Minh
Tuấn đồng chủ biên, “Hoa Kỳ - Văn hóa và chính sách đối ngoại” (Nxb. Thế
giới, Hà Nội, 2008) và “Đặc trưng văn hoá Mỹ và sự tác động tới chính sách đối
ngoại Mỹ” của tác giả Nguyễn Thái Yên Hương (Nxb. Chính trị Quốc gia sự thật,
2009). Với cách tiếp cận từ góc độ văn hố, lịch sử, các cơng trình trên đã đi sâu
phân tích những nét đặc trưng của văn hố Hoa Kỳ và ảnh hưởng tới chính sách
đối ngoại của Hoa Kỳ với các nước, trong đó có Việt Nam. Các cuốn “Về Chiến
lược an ninh của Mỹ hiện nay” (Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2004) của các
tác giả Lê Linh Lan (Chủ biên), Nguyễn Thu Hằng, Lê Đình Tĩnh, “Hoa Kỳ: Cam
kết và mở rộng” (Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1997) của tác giả Lê Bá Thuyên,
“Chính sách đối ngoại của một số nước lớn trên thế giới” (Nxb. Lý luận Chính trị,

Hà Nội, 2008) của tác giả Phạm Minh Sơn, "Quan hệ Mỹ - Trung: Hợp tác và
cạnh tranh luận giải dưới góc độ cân bằng quyền lực" (Nxb. Chính trị Quốc gia,
Hà Nội, 2011) của tác giả Nguyễn Thái Yên Hương đồng biên soạn, "Quan hệ của
Mỹ với các nước lớn ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương" (Nxb. Chính trị Quốc
gia, Hà Nội, 2003) do tác giả Vũ Dương Huân chủ biên... phân tích chính sách của


6

Hoa Kỳ với các quốc gia khác, trong đó có Trung Quốc và Việt Nam với những
cách tiếp cận khác nhau, từ góc nhìn của các lý thuyết khác nhau.
Nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trên một số vấn đề cụ thể;
hoặc nghiên cứu về chính sách của một số chính quyền Tổng thống ở Hoa Kỳ
như "U.S. Foreign Policy Today: American Renewal?" (CQ Press, 2011) của
Steven Hook và James Scott cho rằng chính sách đối ngoại của Chính quyền
Obama có thể giúp hồi sinh lại sức mạnh và vị thế của Hoa Kỳ; cuốn "Bending
History: Barack Obama’s Foreign Policy" (Brookings, Washington D.C., 2013)
của Martin Indyk, Kenneth Liberthal và Michael O’Hanlon nhìn nhận chính sách
đối ngoại của chính quyền Obama là kết quả của q trình tuân thủ các nguyên
tắc nhất định và theo đuổi mục tiêu thực tế, nhờ đó Chính quyền Obama đã
tương đối thành cơng trong việc thúc đẩy các lợi ích của Hoa Kỳ trong một thế
giới đầy biến động; cuốn "Barack Obama’s Post-American Foreign Policy: The
Limits of Engagement" (Bloomsbury, New York, 2012) của Robert Singh hay
"Obama, U.S. Foreign Policy and the Dilemmas of Intervention" (Macmillan,
2014) của David Fitzgerald và David Ryan đánh giá về một số hướng triển khai
chính sách đối ngoại cụ thể. Bài viết “Chính sách đối ngoại Mỹ kể từ khi Chiến
tranh Lạnh kết thúc: Hướng tiếp cận và một số vấn đề lý thuyết” (2011) và “Thử
tiếp cận hệ thống đối với chính sách đối ngoại Mỹ dưới chính quyền Obama”
(2012) và trên Tạp chí Nghiên cứu Quốc tế của tác giả Lê Đình Tĩnh nghiên cứu
về chính sách của Hoa Kỳ ở những giai đoạn khác nhau và phân tích lý thuyết.

Một số cơng trình nghiên cứu gần đây về chính sách của Hoa Kỳ với các
nước trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương là cuốn "Asia Pacific countries
and the US rebalancing strategy" do tác giả David W.F.Wang chủ biên, Viện
Nghiên cứu Châu Âu và Châu Mỹ của Đài Loan xuất bản (2016) nghiên cứu về
chính sách xoay trục sang châu Á của Chính quyền Tổng thống Barack Obama;
quan điểm của các nước, vùng lãnh thổ và tổ chức trong khu vực đối với chiến
lược này, tác động của chiến lược đối với tranh chấp Biển Đơng từ góc nhìn của
Đài Loan. Cuốn "The Obama doctrine: a legacy of contibuity in US foreign
policy" do Michelle Bentley và Jack Holland đồng chủ biên, đánh giá toàn bộ
thời gian Tổng thống Obama tại nhiệm, phân tích một số di sản đối ngoại như


7

thỏa thuận hạt nhân với Iran, hiệp định chống biến đổi khí hậu ở Paris, q trình
bình thường hóa quan hệ Hoa Kỳ - Cuba; phân tích sự khác biệt giữa chính sách
đối ngoại của Tổng thống Obama với chính sách của Tổng thống Bush. Cuốn
"American grand strategy and East Asian security in the twenty-first century"
của David C. Kang phân tích tình hình an ninh khu vực Đơng Á và quan hệ của
Hoa Kỳ với các quốc gia trong khu vực như Triều Tiên, Nhật Bản, Hàn Quốc,
Phi-líp-pin, Singapore, Indonesia, Việt Nam, đặc biệt là hợp tác an ninh. Các bài
viết “Về chiến lược an ninh quốc gia của Mỹ hiện nay” (Nxb. Chính trị Quốc
gia, Hà Nội, 2004), “Mỹ và an ninh Đơng Nam Á hiện nay” (Tạp chí Nghiên cứu
quốc tế, số 1 (60), 2005), “Thách thức phi đối xứng trong chiến lược an ninh
quốc gia Mỹ: Nhận thức và đối phó” (Tạp chí Châu Mỹ ngày nay, số 3 (84),
2005) và “Đông Nam Á và Chiến lược tái cân bằng của Mỹ” (Tạp chí Nghiên
cứu quốc tế, số 3 (94), 2013) của tác giả Lê Đình Tĩnh phân tích khía cạnh an
ninh trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ và làm rõ chính sách của Hoa Kỳ
với khu vực Đơng Nam Á.
Về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với Việt Nam có cuốn “Các vấn đề

nghiên cứu về Hoa Kỳ” (Nxb. Giáo dục Việt Nam, Hà Nội 2011) của các tác giả
Nguyễn Thái Yên Hương, Tạ Minh Tuấn. Cuốn sách là cơng trình nghiên cứu về
Mỹ trên các lĩnh vực: lịch sử, văn hóa, xã hội, kinh tế; đặc biệt là hệ thống chính
trị, pháp luật và chính sách đối ngoại của Mỹ. Cuốn “Chính sách đối ngoại Mỹ:
Tiếp cận từ Thuyết hiện thực mới và trường hợp Việt Nam sau khi bình thường
hố quan hệ đến nay” (Nxb. Chính trị Quốc gia Sự thật, 2020) của tác giả Lê Đình
Tĩnh là cơng trình nghiên cứu chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ từ góc độ lý
thuyết hiện thực mới lần đầu được cơng bố có giá trị tham khảo lớn. Cuốn sách hệ
thống hóa những quan điểm chủ yếu của thuyết Hiện thực mới, vận dụng và đối
chiếu vào phân tích chính sách đối ngoại Hoa Kỳ, làm rõ các nội dung của chính
sách đối ngoại Hoa Kỳ sau Chiến tranh Lạnh dưới góc độ Hiện thực mới, đặc biệt
áp dụng vào chính sách của Hoa Kỳ đối với Việt Nam kể từ khi hai nước bình
thường hóa đến nay. Cuốn "Hoa Kỳ: Cam kết và mở rộng" (Nxb. Khoa học xã
hội, Hà Nội, 1997) của tác giả Lê Bá Thuyên, cuốn "Chính sách đối ngoại của một
số nước lớn trên thế giới" (Nxb. Lý luận Chính trị, Hà Nội, 2008) của tác giả
Phạm Minh Sơn cũng nghiên cứu chính sách của Hoa Kỳ đối với Việt Nam thông


8

qua phân tích chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ với một số đối tác trên thế giới.
Ngoài ra, bài viết “What we should learn from Vietnam” của Richard A. Falk,
02/1/2011 nói về tác động của cuộc chiến tranh với Việt Nam đối với chính sách
của Hoa Kỳ nói chung và chính sách của Hoa Kỳ tại Châu Á nói riêng. Báo cáo
của Congressional Research Service “US-Vietnam Relations in 2010: Current
Issues and Implications for U.S. policy” của Mark E. Manyin (2010) đề cập các
vấn đề trong quan hệ với Việt Nam và các hàm ý chính sách trong chính sách đối
ngoại của Hoa Kỳ.
Khảo sát các tài liệu nghiên cứu của Hoa Kỳ, nghiên cứu sinh chủ yếu tìm
thấy nhiều cơng trình viết về cuộc chiến tranh Việt Nam1 hoặc quan hệ trong giai

đoạn trước bình thường hóa năm 1995.
2.2. Các nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Việt Nam và chính sách đối
ngoại của Việt Nam đối với Hoa Kỳ
Văn bản chính thức nhất đề cập tới đường lối, chính sách đối ngoại của
Việt Nam là nội dung văn kiện các Đại hội toàn quốc Đảng Cộng sản Việt Nam
– được coi là sự kết tinh trí tuệ, ý chí, nguyện vọng của Đảng và của nhân dân,
ngồi đánh giá việc thực hiện các cương lĩnh xây dựng đất nước, các kế hoạch
phát triển kinh tế-xã hội nhiệm kỳ trước đó, văn kiện đại hội nêu nghị quyết đại
hội, đề ra chiến lược phát triển, đường lối của Đảng trong nhiệm kỳ đó, trong đó
có đường lối đối ngoại tổng thể.
Ngồi văn kiện đại hội, có các cuốn sách chính về chính sách đối ngoại
của Việt Nam phải kể đến như “Đường lối chính sách đối ngoại Việt Nam trong
giai đoạn mới” (2011) của tác giả Phạm Bình Minh, cuốn “Chính sách đối ngoại
của Việt Nam” (2018) của Nguyễn Anh Cường và Phạm Quốc Thành, cuốn “Về
Chính sách đối ngoại và ngoại giao Việt Nam” (2018) của Vũ Dương Huân,
cuốn “Tiếp cận Chính sách đối ngoại Việt Nam” (2018) của Nguyễn Vũ Tùng
(đều do Nxb. Chính trị quốc gia sự thật xuất bản) đề cập các vấn đề chung liên
quan đến chính sách và chính sách đối ngoại, các thuật ngữ và khái niệm; giới
thiệu một số trường hợp vận hành của quá trình hoạch định và triển khai chính
sách đối ngoại trong một số giai đoạn cách mạng tiêu biểu của Việt Nam. Tác
1

Theo cách gọi của Hoa Kỳ


9

giả Vũ Dương Huân phân tích chính sách đối ngoại từ nhận thức đến hình thành
tư duy và hoạch định chính sách với mục tiêu cao nhất là “lợi ích quốc gia”;
cũng dành một phần lớn trong tác phẩm của mình phân tích tu tưởng Hồ Chí

Minh về ngoại giao, trong đó khẳng định nguyên tắc “dĩ bất biến, ứng vạn biến”
với “dĩ bất biến” là lợi ích quốc gia-dân tộc. Gần đây nhất, Nxb. Chính trị quốc
gia sự thật xuất bản cuốn “Ngoại giao Việt Nam 2001-2005” (2020) của Bộ
Ngoại giao. Đây là cơng trình nghiên cứu cơng phu thực hiện bởi tập thể những
nhà ngoại giao giàu kinh nghiệm, đứng đầu là ngun Phó Thủ tướng Chính phủ
Vũ Khoan, phân tích đầy đủ, sâu sắc tất cả các góc cạnh của đối ngoại Việt Nam
trong 15 năm đầu thế kỷ XXI (2001-2015), một thời kỳ chứng kiến những chuyển
biến cơ bản của thế giới và khu vực châu Á – Thái Bình Dương, cũng như những
bước chuyển mình quan trọng của đất nước.
Hầu như khơng có tài liệu tiếng Anh nghiên cứu về chính sách đối ngoại của
Việt Nam với Hoa Kỳ. Trong nước, một số nghiên cứu về quan hệ Việt Nam – Hoa
Kỳ có đề cập một phần tới nội dung này song ít có cơng trình nghiên cứu sâu riêng.
Nguyễn Anh Cường tìm hiểu về “Đảng lãnh đạo q trình bình thường hố và phát
triển quan hệ của Việt Nam với Hoa Kỳ (1976-2006)” trong Luận án tiến sỹ năm
2012, trong đó hệ thống hố sự phát triển tư duy đối ngoại của Đảng với Hoa Kỳ và
với thế giới, cũng như quan điểm của chính quyền Hoa Kỳ trong quan hệ với Đơng
Nam Á và Việt Nam; tái hiện lại quá trình lãnh đạo của Đảng tiến tới bình thường
hóa trong quan hệ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ từ năm 1976 đến năm 1995 và thời kỳ
phát triển quan hệ giữa hai nước trên nhiều lĩnh vực từ năm 1996 đến năm 2006.
Qua đó thấy được vai trị của Đảng Cộng sản Việt Nam, những thuận lợi và những
khó khăn phải lường trước trong quan hệ với Hoa Kỳ. Bài viết “Chính sách của Việt
Nam với Mỹ và quan hệ Việt-Mỹ những năm đầu thế kỷ XXI: thực trạng và triển
vọng” của tác giả Hà Mỹ Hương (Học viện Chính trị-Hành chính Quốc gia Hồ Chí
Minh) phân tích chính sách của Việt Nam đối với Hoa Kỳ và thực trạng quan hệ
song phương những năm đầu thế kỷ XXI, từ đó đưa nhận xét và dự báo triển vọng
cho những thập niên đầu thế kỷ XXI.
2.3. Các cơng trình nghiên cứu về quan hệ song phương Việt Nam – Hoa Kỳ
Có khá nhiều các nghiên cứu về quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ. Các nghiên
cứu hoặc là nêu tổng quan hoặc hệ thống hóa quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ trên

10

một hoặc nhiều lĩnh vực cụ thể; hoặc là phác họa q trình bình thường hóa và
phát triển quan hệ hai nước trong từng khoảng thời gian cụ thể; hoặc phân tích
mục tiêu, chiến lược và những tính tốn lợi ích của Hoa Kỳ khi tiến hành bình
thường hóa và thúc đẩy quan hệ với Việt Nam; hoặc xác định vị trí của mối quan
hệ với Việt Nam trong chính sách khu vực của Hoa Kỳ và của mối quan hệ với
Hoa Kỳ trong chính sách đối ngoại của Việt Nam; hoặc chỉ ra những thành tựu
và hạn chế trong q trình bình thường hóa cũng như trong thời gian phát triển
quan hệ giữa hai nước từ đó rút ra một số kinh nghiệm trong quá trình lãnh đạo,
chỉ đạo của Đảng đối với việc thiết lập và đẩy manh quan hệ với Hoa Kỳ.
Về quan hệ song phương Việt Nam - Hoa Kỳ, có khá nhiều nghiên cứu sinh
đã chọn chủ đề này làm đề tài cho luận án tiến sĩ của mình, như “Quan hệ Việt
Nam – Hoa Kỳ (1995-2005)” của tác giả Trần Nam Tiến (2008); “Quan hệ Việt
Nam – Hoa Kỳ từ năm 1991 đến năm 2006” của tác giả Vũ Thị Thu Giang
(2011)… Trong các cơng trình nghiên cứu này, các tác giả đã mơ tả quan hệ Việt
Nam – Hoa Kỳ qua trong các khung thời gian cụ thể, phân tích các điểm song
trùng về lợi ích, các nhân tố tác động đến quan hệ và dự báo chiều hướng phát
triển của quan hệ, từ đó đề xuất các kiến nghị thúc đẩy quan hệ. Nghiên cứu
"Why the US should normalize with Vietnam” của tác giả Frederick Brown
(VBJ, 1993) phân tích nguyên nhân vì sao Hoa Kỳ phải bình thường hóa quan hệ
với Việt Nam. Báo cáo nghiên cứu Kỷ yếu hội thảo khoa học, “Quan hệ Việt-Mỹ
sau 15 năm bình thường hố”, Viện Khoa học Xã hội Việt Nam – Viện Nghiên
cứu Châu Mỹ, Hà Nội, tháng 7/2010; Báo cáo Đề tài nghiên cứu khoa học về
“Quan hệ Việt-Mỹ từ khi hai nước lập quan hệ ngoại giao chính thức đến nay
(7/1995 – 1/1997)”, An Mạnh Toàn, Bộ Ngoại giao. Bài viết “The United States
and Vietnam: Road to normalization” của Frederick Brown (2000) trong cuốn
“Honey and Vinegar: Incentives, Sanctions and Foreign Policy” của Richard
Haass, Meghan L O’Sullivan, Brookings Institutions Press, 2000. Tài liệu của

Cơ quan Nghiên cứu thuộc Quốc hội Hoa Kỳ (CSR) "The U.S.-Vietnam
relations in 2009: the current issues and the implications for US foreign policy"
của Mark E. Manyin (2009) điểm lại thực trạng quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ và
những vấn đề cần tiếp tục thúc đẩy trong quan hệ hai nước. Đến năm 2014, ông


11

đã tổng hợp mối quan hệ này với những phát triển mới trong một nghiên cứu có
tên "U.S.-Vietnam Relations in 2014: Current Issues and Implications for U.S.
Policy", CRS 2014 R40208. Nghiên cứu "A New Era in U.S.-Vietnam Relations:
Deepening Ties Two Decades after Normalization" (2014) của Murray Hiebert,
Phuong Nguyen và Gregory B. Poling khái quát một cách có hệ thống sự phát
triển của chính sách mỗi nước đối với nhau và tiến trình phát triển của cặp quan
hệ Việt Nam - Hoa Kỳ. Nghiên cứu “Quan hệ Việt - Mỹ thời kỳ sau Chiến tranh
lạnh (1990 - 2000)” của Lê Văn Quang đã xem xét quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ
theo góc độ lịch sử, chủ yếu đề cập một cách có hệ thống về các bước phát triển
của quan hệ từ trước khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời đến cuối thế
kỷ 20; “Quan hệ kinh tế Việt Nam – Hoa Kỳ” của Đỗ Đức Định đề cập khía
cạnh kinh tế trong quan hệ giữa hai nước từ năm 1954 đến năm 2000. Cuốn
“Quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ: thực trạng và triển vọng” (2010) của Trần Nam
Tiến đã phác họa một cách hệ thống lịch sử 10 năm bình thường hóa quan hệ
ngoại giao Việt Nam - Hoa Kỳ, từ năm 1995 đến năm 2005. Các cơng trình
nghiên cứu đã xuất bản thành sách về quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ cũng khá
phong phú, như Bùi Thị Phương Lan (2011), Quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ 19942000, Nxb. Khoa học Xã hội; Trần Nam Tiến (2010), Quan hệ Việt Nam – Hoa
Kỳ: Thực trạng và Triển vọng, Nxb. Thông tin và Truyền thơng, TP Hồ Chí Minh;
Nguyễn Mại (chủ biên), Lê Đình Tĩnh và các tác giả (2008), Quan hệ Việt NamHoa Kỳ: Hướng về phía trước, Nxb. Tri thức, Hà Nội…. Tạp chí Nghiên cứu
Quốc tế của Học viện Ngoại giao, Tạp chí Châu Mỹ ngày nay của Viện Hàn lâm
Khoa học Xã hội từ 1995 đến nay cũng có nhiều bài viết về quan hệ song
phương Việt Nam – Hoa Kỳ song chủ yếu mơ tả, phân tích thực trạng quan hệ

Việt Nam – Hoa Kỳ trong những giai đoạn cụ thể và dự báo triển vọng. Ngồi
các cơng trình nghiên cứu về tổng thể quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ trong những
giai đoạn cụ thể, có nhiều cơng trình nghiên cứu về các khía cạnh/lĩnh vực hợp
tác trong quan hệ song phương Việt Nam – Hoa Kỳ như kinh tế-thương mại, an
ninh-quốc phòng, các vấn đề dân chủ, nhân quyền… Các bài báo, sách, cơng trình
nghiên cứu này chủ yếu mơ tả, phân tích các khía cạnh trong quan hệ Việt Nam –


12

Hoa Kỳ, trong đó nhân tố ý thức hệ khơng được đề cập tới, hoặc chỉ được nêu
thoáng qua như một sự khác biệt hệ thống chính trị giữa hai nước.
2.4. Các cơng trình nghiên cứu về ý thức hệ trong quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ
Qua khảo sát, nghiên cứu các tài liệu, có thể khẳng định, chưa có một
nghiên cứu chuyên sâu và có hệ thống nào, kể cả trong và ngoài nước, về vấn đề
ý thức hệ trong quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ. Có một số cơng trình nghiên cứu
về “ý thức hệ” song chỉ nghiên cứu về vấn đề này trong chính sách đối ngoại của
Hoa Kỳ như cuốn sách “Ideology and U.S. Foreign Policy” (2009) của tác giả
Michael H. Hunt, hay đề cập lướt qua mà khơng đi sâu phân tích nhân tố ý thức
hệ trong quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ. Michael H. Hunt lập luận rằng có một hệ
tư tưởng đã định hình chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ - một hệ tư tưởng dựa
trên quan niệm về “Sứ mệnh quốc gia”2, về chủng tộc, và sự thù địch đối với các
cuộc cách mạng xã hội. Tác phẩm cũng nhấn mạnh mối quan hệ giữa ý thức hệ
và chính sách đối ngoại và cho rằng ý thức hệ có thể là một cơng cụ hủy diệt
trong tay của một quốc gia khơng thể phân biệt giữa một chính sách đối ngoại đế
quốc và một chính sách đối ngoại nhân đạo. Trong tương quan với chính sách
đối ngoại, Hunt cho rằng, với ý nghĩa to lớn, ý thức hệ là động lực cốt lõi đằng
sau chính sách đối ngoại và đưa ra ba lý do chính giải thích tại sao ý thức hệ là
động lực đằng sau chính sách đối ngoại, gồm (i) trước hết Hoa Kỳ là "quốc gia
vĩ đại"; (ii) chính sách đối ngoại phần lớn là một tư tưởng hệ mang tính chủng

tộc và dựa trên các giá trị văn hóa; (iii) ý thức hệ của Hoa Kỳ dựa trên lập trường
về các cuộc cách mạng trong suốt chiều dài lịch sử, đồng thời dành hẳn một
chương sau đó để luận giải mỗi lý do. Hunt cũng nhấn mạnh giá trị “tự do” của ý
thức hệ Hoa Kỳ, coi đó là động lực chính quyết định chính sách.
Peter Warren, Bich Nga Miller, Louis X. Cheroutes, Arthur N. Gilbert, trong
tập tài liệu “Understanding America in Vietnam”, Đại học, Denver, Colorado, Hoa
Kỳ (1997) dành một chương nói về “Ý thức hệ Hoa Kỳ: các giá trị cơ bản”, nhận
định các giá trị của ý thức hệ của Hoa Kỳ bao gồm: chủ nghĩa cá nhân
(individualism), tài sản (property), tự do (freedom) và bình đẳng (equality), đồng
thời khẳng định “siêu giá trị” (supervalue) của Hoa Kỳ là “dân chủ”; giải thích
quan điểm của Hoa Kỳ về tự do, dân chủ và bình đẳng. Theo đó, bình đẳng được
2

National Greatness


13

nhìn nhận từ các khía cạnh khác nhau (bình đẳng về cơ hội và bình đẳng điều
kiện) hay trong các lĩnh vực (bình đẳng về xã hội và kinh tế, bình đẳng về chính
trị và pháp lý), trong đó bình đẳng về xã hội và kinh tế là nền tảng cho bình đẳng
về chính trị và pháp lý. “Dân chủ” là “siêu giá trị của Hoa Kỳ”, là “cốt lõi của ý
thức hệ Hoa Kỳ”, là “kết quả tất yếu khi có đủ các yếu tố chủ nghĩa cá nhân, tài
sản, tự do và bình đẳng”.
Đề cập đến vấn đề ý thức hệ có các cuốn “Ideologies and political theory”,
“Ideology: a Very short introduction”, “The oxford handbook of political
ideologies” của tác giả Michael Freeden; cuốn “50 political ideas” của Ben
Dupre (2010) định nghĩa và giải thích các khái niệm lý thuyết chính trị như tự
do, bình đẳng, dân chủ, cách mạng; các hệ tư tưởng như CNXH, dân chủ xã hội,
chủ nghĩa cộng sản, CNTB, chủ nghĩa tự do, chủ nghĩa đa văn hóa… Michael

Freeden cũng giới thiệu một cách tiếp cận mới về vai trò của các ý thức hệ trong
nền chính trị quốc tế. Song các cuốn này khơng đề cập tới vấn đề ý thức hệ trong
chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ cũng như trong quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ.
Cuốn sách “Một số vấn đề về đảng cầm quyền và đảng đối lập trong đời
sống chính trị Hoa Kỳ” của các tác giả Nguyễn Thị Hạnh (chủ biên), Nguyễn
Kim Anh, Lê Thu Hà (Nxb. Khoa học xã hội, 2012) làm rõ một số vấn đề về
đảng cầm quyền và đảng đối lập trong đời sống chính trị Hoa Kỳ trên các khía
cạnh: q trình hình thành và các giai đoạn phát triển của hai đảng; làm rõ nội
dung và phương thức hoạt động của hai đảng trong đời sống chính trị Hoa Kỳ, từ
đó rút ra một số đánh giá về đảng cầm quyền và đảng đối lập trong lịch sử chính
trị Hoa Kỳ. Luận án Tiến sĩ chuyên ngành Quan hệ quốc tế của Nguyễn Thị
Huyền Trang về “Tác động của nhân tố đảng phái đến chính sách đối ngoại của
Chính quyền Obama” (2018) làm rõ quan điểm đối ngoại của Đảng Dân chủ và
Đảng Cộng hồ thể hiện trong chính sách đối thoại của Chính quyền Barack
Obama, từ đó phân tích tác động của nhân tố đảng phái đến chính sách đối ngoại
của Chính quyền Obama để đưa ra khung phân tích, giúp dự báo về tác động của
nhân tố đảng phái đến chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ giai đoạn hậu Obama.
Cơng trình luận án Tiến sĩ chun ngành Quan hệ Quốc tế về “Quy trình hoạch
định chính sách đối ngoại của Mỹ: trường hợp xây dựng quan hệ Đối tác Chiến
lược Việt-Mỹ” của tác giả Lê Chí Dũng (năm 2016) phân tích hệ thống hoạch


14

định chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, các nhân tố tác động tới hệ thống hoạch
định chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ qua nghiên cứu các trường hợp điển hình,
nghiên cứu xác định các nhân tố tác động tới hệ thống hoạch định chính sách đối
ngoại của Hoa Kỳ để dẫn tới sự hình thành quan hệ Đối tác Toàn diện Việt Nam
- Hoa Kỳ năm 2013 và từ đó đưa ra một số dự đốn đối với khả năng hình thành
quan hệ Đối tác Chiến lược Việt Nam – Hoa Kỳ trong thời gian tới, trong đó đề

cập tới nhân tố ý thức hệ TBCN và hệ giá trị của Hoa Kỳ đóng vai trị như những
ngun tắc bất thành văn và định hướng hcung cho nguyên tắc và mục tiêu của
hệ thống hoạch định chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ.
Gần đây, một số bài viết của một số tác giả có đề cập đến vấn đề ý thức hệ
trong quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ như “Vietnam – US relations balancing
ideology and geopolitics” và “The dramatic transformation in US-Vietnam
relations” của Cường. T. Nguyễn, Đại học Chicago (2015); “A breakthrough in
US-Vietnam relations” của Alexander L. Vuving, Trung tâm Nghiên cứu An
ninh Châu Á-Thái Bình Dương (APCSS), trực thuộc Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ
(2015); “The future of Vietnam – U.S. Relations” của tác giả Tạ Minh Tuấn
(2010); “Ideology remains persistent barrier in advancing Vietnam-US
relationship” của tác giả Li Kaisheng, Học viện Khoa học Xã hội Thượng HảiTrung Quốc; “The right way to Read US-Vietnam Relations today” của tác giả
Tôn Nữ Thị Ninh (06/7/2015) trên các trang The Diplomat, Brookings.edu,
Globaltimes.cn. Các bài viết này có đề cập tới vấn đề ý thức hệ như là nhân tố
tác động tới quan hệ hai nước, cho rằng khác biệt về ý thức hệ vẫn sẽ là rào cản
cho tương lai của quan hệ; nhưng “các nhà lãnh đạo sẽ “tái định nghĩa” ý thức hệ
để phù hợp với các mục tiêu chính sách đối nội và đối ngoại” (Cường T.
Nguyễn). Li Kaisheng cho rằng ý thức hệ là một trong ba yếu tố quyết định tới
chính sách đối ngoại cân bằng giữa hai nước lớn là Hoa Kỳ và Trung Quốc. Các
bài “Quan hệ Mỹ - Trung: Yếu tố ý thức hệ, lợi ích quốc gia và tương quan so
sánh lực lượng” (Tạp chí Châu Mỹ ngày ngay, số 12 (177), 2012) của Lê Đình
Tĩnh phân tích các yếu tố trong quan hệ Hoa Kỳ - Trung Quốc, trong đó có yếu
tố ý thức hệ, có thể tham khảo cho việc phân tích yếu tố này trong quan hệ Việt
Nam – Hoa Kỳ. Bài viết “Bàn về tư duy chiến lược: Lý thuyết, thực tiễn và
trường hợp Việt Nam” (2017), “Mục tiêu cường quốc tầm trung và viễn cảnh


15

ngoại giao Việt Nam sau năm 2030” (2018) cũng của tác giả Lê Đình Tĩnh trên

Tạp chí Nghiên cứu quốc tế nêu một số đề xuất với Việt Nam liên quan đến ý
thức hệ, phát triển quan hệ với các cường quốc dựa trên nền tảng lợi ích quốc
gia. Như vậy, các bài viết cũng chỉ đề cập “thoáng qua” hoặc đề cập đến nhân tố
ý thức hệ trong quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ nhưng khơng phân tích sâu tác động
của nhân tố này đối với chiều hướng phát triển của quan hệ.
Tóm lại, qua q trình tìm hiểu, thu thập và nghiên cứu tài liệu liên quan,
tác giả nhận thấy các cơng trình nghiên cứu về Hoa Kỳ cả trong nước và ngoài
nước khá phong phú và đa dạng, song chủ yếu là về chính sách đối ngoại của
Hoa Kỳ. Cũng có khá nhiều nghiên cứu, chủ yếu là nghiên cứu trong nước, về
quan hệ song phương Việt Nam – Hoa Kỳ, một số nghiên cứu về chính sách đối
ngoại của Hoa Kỳ đối với Việt Nam, hoặc một vài tài liệu nghiên cứu đề cập tới
các lĩnh vực hợp tác hay các khía cạnh của mối quan hệ này, trong đó có vấn đề
ý thức hệ có giá trị cho việc kế thừa, phát triển. Song có thể khẳng định rằng
chưa có một cơng trình nghiên cứu mang tính tổng qt và có hệ thống về nhân
tố ý thức hệ trong quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ cả trong nước và nước ngồi với
những khía cạnh sau trong quan hệ: hệ thống hóa các lý thuyết về ý thức hệ, ý
thức hệ trong quan hệ quốc tế, ý thức hệ trong so sánh với lợi ích quốc gia và yếu
tố tương quan so sánh lực lượng; tác động của nhân tố ý thức hệ tới quá trình vận
động và chiều hướng phát triển của quan hệ; nhân tố ý thức hệ trong tương quan với
một số vấn đề nhạy cảm trong quan hệ.
Những thiếu sót đó đặt ra u cầu nghiên cứu về vai trị, tác động của nhân tố
ý thức hệ đối với quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ về hình thức, mức độ tác động và trên
các kênh quan hệ cụ thể, trên cơ sở các lý thuyết về ý thức hệ, ý thức hệ trong quan
hệ quốc tế; ý thức hệ trong tương quan với lợi ích quốc gia, ý thức hệ biểu hiện ở
vấn đề dân chủ, nhân quyền; mối liên hệ giữa ý thức hệ với một số chủ đề nhạy
cảm có liên quan trong quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ như hội chứng chiến tranh,
diễn biến hòa bình.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu:
Làm rõ sự vận động và chiều hướng tác động của nhân tố ý thức hệ đến

quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ kể từ khi bình thường hóa đến hết nhiệm kỳ của