Nhà lao An Nam ở Guyane_Kỳ 5: Vượt ngục về nước tiếp tục đấu tranh

Kỳ 5: Vượt ngục về nước tiếp tục đấu tranh
"Địa ngục trần gian" ở Guyane giam cầm khơng chỉ
525 chí sĩ ái quốc của cuộc khởi nghĩa Yên Bái năm
1931. Trước đó, vào ngày 15-12-1930, một trong các
cựu tù người Việt từng vượt ngục Guyane qua đời tại
tỉnh Bạc Liêu.

Ông là Đỗ Văn Phong, lãnh đạo địa phương của
phong trào Đông Kinh nghĩa thục tại tỉnh Phúc Yên
(nay thuộc tỉnh Vĩnh Phúc), và cũng là người khai
sinh thương hiệu Mai Lĩnh một thời lừng lẫy


Ông Đỗ Văn Phong (thứ ba từ trái sang, ngồi) ẵm con
trai út Đỗ Như Ngọc (cha của kỹ sư Đỗ Thái Bình)
trước khi bị lưu đày biệt xứ sang Guyane
Bí mật từ cuốn gia phả

Nhà văn Nguyễn Mạnh Tuấn còn giữ cuốn sách Nhà
xuất bản Mai Lĩnh viết về một thương hiệu in ấn xuất bản có tên tuổi giai đoạn 1936-1945. Trong một
bài viết in trong sách, cố GS.TS Đỗ Tất Lợi - nguyên
chủ tịch Hội Dược liệu VN - đề cập câu chuyện vượt


ngục Guyane của chính ơng nội mình là Đỗ Văn
Phong.

Ơng Đỗ Thái Bình - kỹ sư đóng tàu ngụ ở đường
Nguyễn Tất Thành (quận 4, TP.HCM) và cũng là
cháu nội của ông Phong, người đang giữ cuốn gia phả
của đại gia đình Mai Lĩnh - cho biết ơng Phong sinh

năm 1860 trong một gia đình Nho giáo tại xã Xuân
Mai (Kim Anh, Phúc Yên cũ). Ông thường giao du
với các nhà nho yêu nước và đã tham gia phong trào
Đông Kinh nghĩa thục.


Kỹ sư Đỗ Thái Bình (trái) và nhà văn Nguyễn Mạnh
Tuấn với các tấm ảnh về gia đình Mai Lĩnh và ông
Đỗ Văn Phong

Thời bấy giờ, Đông Kinh nghĩa thục là phong trào
chấn hưng dân trí bằng cách thay đổi tư tưởng, cách
thức học tập do các nhà nho có tư tưởng tiến bộ khởi
xướng vào đầu năm 1907. Nhận thấy đây là một mối
nguy đối với chế độ thuộc địa, thực dân Pháp thẳng
tay đàn áp, ông Phong và một số đồng chí bị lưu đày
sang Guyane.


Cuốn gia phả ghi rằng vào năm 1924, gia đình nhận
được tin ông Phong đã về lại Việt Nam. Hai người
con trai Đỗ Văn Kiêm và Đỗ Văn Năm cùng cháu
đích tơn Đỗ Văn Thụ (con ơng Đỗ Văn Nghệ - con
trai trưởng của ơng Phong) lên đường tìm gặp ông
Phong tại nhà ông Võ Hoành - một trong các nhân
vật quan trọng của phong trào Đông Kinh nghĩa thục
tại khu vực núi Sập (tỉnh Long Xuyên, nay thuộc tỉnh
An Giang).

Ông Phong đã cùng 12 người khác vượt ngục trên

một chiếc bè và trôi dạt vào đảo Trinitrad (lúc bấy
giờ là thuộc địa của Anh), sau đó được một số người
Hoa che chở. Sau khi bắt được liên lạc với tổ chức, tổ
chức thu xếp cho ông nhập quốc tịch Trung Hoa và
cải dạng như một người Hoa sang VN hành nghề
chữa bệnh. Trên chuyến tàu hỏa từ Vân Nam (Trung
Hoa) về Hải Phịng, khi ngang qua Phúc n, ơng ứa


nước mắt dõi trông cánh đồng làng, lũy tre xanh, nhà
cửa, vợ con sau hơn 10 năm biệt xứ. Từ Hải Phịng,
ơng đi tàu thủy vào Sài Gịn và được tổ chức đưa về
nhà ơng Võ Hồnh.

Nhưng hoạt động của các nhà nho yêu nước tại Long
Xuyên không qua mắt được mật thám Pháp. Thấy
không ổn, các ông bèn xé lẻ xuống nhiều địa phương:
Vĩnh Long, Rạch Giá, Châu Đốc, Trà Vinh, Mỹ Tho,
Cần Thơ, Bạc Liêu… Khi ông Phong được phân công
xuống tỉnh Bạc Liêu hoạt động, ông Đỗ Văn Năm
cùng vợ tiếp tục đi theo làm lụng mua bán, hỗ trợ cha
mình tổ chức hoạt động yêu nước cho đến lúc ông
Phong trút hơi thở cuối cùng vào ngày 15-12-1930 tại
Bạc Liêu. đến năm 1943, gia đình về Bạc Liêu bốc
mộ, sau đó tổ chức cải táng và thờ phụng tại Xá Lợi
Phật Đài (Sài Gòn).
Nỗi khắc khoải hậu thế


Không chỉ dành cả cuộc đời hoạt động yêu nước, nhà

nho Đỗ Văn Phong còn là người sáng lập thương hiệu
Mai Lĩnh nổi tiếng. Theo các ghi chép của con cháu
ông Đồ Chưng (một thành viên của phong trào Đông
Kinh nghĩa thục), trong thời gian cùng ở tù, biết mình
mang án nặng không biết sống chết ra sao nên ông
Phong có ý gửi gắm ơng Đồ Chưng cưu mang, dẫn
dắt con cháu mình đừng bỏ chính theo tà.

Ơng Phong mong muốn mọi hoạt động của con cháu
đều thống nhất mang một tên chung là Mai Lĩnh để
nhắc nhở đùm bọc lấy nhau, nhớ về nguồn cội (thôn
Mai, núi Lĩnh) và xây dựng cơ nghiệp bền vững lâu
dài (đọc ngược lại thành Linh Mãi).

Thương hiệu Mai Lĩnh lần đầu tiên xuất hiện với một
tiệm tạp hóa ở khu phố chợ thị xã Phúc Yên. Cách đó


khoảng 200m là Trường tư thục Mai Lĩnh do người
con thứ sáu của ông Phong là Đỗ Xuân Mai đứng tên
hiệu trưởng. Đến năm 1932, thêm cửa hiệu Mai Lĩnh
ra đời ở Hải Phịng. Vào năm 1936, ơng Mai cho ra
tờ Hải Phòng Tuần Báo, đến khi nhà Mai Lĩnh "lấn
sân" lên Hà Nội thì Nhà in - xuất bản Mai Lĩnh chính
thức ra đời.

Ơng Đỗ Văn Phong cải dạng người Trung Hoa khi


trở về VN hoạt động cách mạng

Sách của Mai Lĩnh được độc giả đón nhận nồng nhiệt
bởi hướng mạnh về văn hóa dân tộc, khơi gợi lịng
u nước. Đó là những cuốn Đông Kinh nghĩa thục,
Đời cách mạng Phan Bội Châu của Đào Trinh Nhất;
đó là Tắt đèn, Việc làng của Ngô Tất Tố; là hàng loạt
tác phẩm nặng ký khác gắn với các tên tuổi lớn như
Trần Trọng Kim, Nguyễn Lân, Nguyễn Tuân, Vũ
Trọng Phụng… Sau năm 1944, vì nhiều lý do, sách
của Mai Lĩnh khơng cịn được xuất bản.

Một ngày giữa tháng 4-2008, trong lúc vệ tinh
Vinasat-1 đang sắp được phóng lên quĩ đạo từ vùng
đất khi xưa là "địa ngục trần gian" Guyane, thì tại
một căn nhà ở quận Phú Nhuận (TP.HCM) có hai
người đàn ơng đang khắc khoải hướng về phương trời
xa lắc đó: kỹ sư Đỗ Thái Bình và nhà văn Nguyễn
Mạnh Tuấn, thế hệ thứ 3 và thứ 4 của nhà Mai Lĩnh.


Bên tấm bản đồ thế giới trải trên bàn, hai ông chụm
đầu vẽ lộ trình thực hiện ước mơ được một lần trong
đời đặt chân đến nhà tù ở Guyane. Nhà văn Nguyễn
Mạnh Tuấn bộc bạch: "Đến lúc từ giã cõi đời, ông
ngoại, mẹ và cả bố tôi vẫn ôm ấp ước mơ một ngày
nào đó cụ Đỗ Văn Phong khơng cịn vơ danh nữa, và
đóng góp của nhà Mai Lĩnh cho kháng chiến, cho
ngành xuất bản cũng được ghi nhận".