Giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế giữa nhà đầu tư nước ngoài và nhà nước tiếp nhận đầu tư kinh nghiệm của một số quốc gia và bài học cho việt nam

B GIÁO D
I H C NGO
---------o0o---------

O

Cơng trình tham d Cu c thi
Sinh viên nghiên c u khoa h
Ngo

ih c

Tên công trình:
GI I QUY T TRANH CH
C NGỒI VÀ N
MC AM TS

C T GI A NHÀ
C TI P NH
QU C GIA VÀ BÀI

H C CHO VI T NAM

Nhóm ngành: Kinh doanh và Qu n lý 3

Hà N

U


M CL C

DANH M C CÁC T

VI T T T ................................................................................. i

DANH M C CÁC B NG BI U VÀ H

TÀI ................................ iv

.................................................................................................................... 1

CHUNG V
CT
NH

GI I QUY T TRANH CH

GI

U
C TI P

................................................................................................................. 4

1.1

Khái quát v

c t và tranh ch

c ngoài và

c ti p nh

1.1.1

u

.........................................................4
.........................................................................4

1.1.2 Tranh ch
nh

c t gi

c t gi

c ngoài v

c ti p

................................................................................................................11

1.2
.....................................................................16
1.2.1

c gi i quy t tranh ch p gi

c ti p nh

c ngồi và Nhà

................................................................................................16

1.2.2
N

........................................................................................21
1.2.3 Vai trị c

qu c t

gi i quy t tranh ch p trong s phát tri

....................................................................................................................24
C TR NG GI I QUY T TRANH CH

T GI

C TI P NH
GI I VÀ KINH NGHI M C A M T S

2.1

C

Th c tr ng gi i quy t tranh ch

ut

c ti p nh
2.1.1 Th c tr ng s d

c t gi

U

QU C GIA ......... 26
c

gi i ...............................................26
c b o h ngo i giao ................................26

2.1.2 Th c tr ng gi i quy t tranh ch p gi
ti p nh

c

c tòa án .................................................................27

2.1.3 Th c tr ng gi i quy t tranh ch p gi

c ti p nh n

c tr ng tài .............................................................................28
2.1.4 Th c tr ng gi i quy t tranh ch p gi

c ti p nh n

c khác.............................................................................31


2.2

Kinh nghi m c a m t s qu c gia trong vi c gi i quy t tranh ch

qu c t gi

c ti p nh

.................33

2.2.1 Kinh nghi m c a Thái Lan .......................................................................34
2.2.2 Kinh nghi m c a Hàn Qu c .....................................................................40
2.2.3 Kinh nghi m c a Hoa K .........................................................................45
2.2.4 Kinh nghi m c a C ng hòa Pê-ru ............................................................51
T S
C

GI I PHÁP ÁP D NG BÀI H C KINH NGHI M

C CHO VI

TRANH CH
3.1

GI I QUY T HI U QU

CÁC

U C T .......................................................................... 58
xu t gi i pháp ................................................................................58

3.1.1 Tình hình ho
báo

ng FDI trong th i gian t i. ..................................................58

3.1.2
qu c t

c ngoài c a Vi t Nam trong th i gian g n

nh c a pháp lu t Vi t Nam v gi i quy t tranh ch
....................................................................................................................59

3.1.3 T ng quan tình hình tranh ch
c Vi t Nam t
3.1.4 D báo kh
c ti p nh

c t gi

c

n nay ........................................................61
p gi
c Vi

c ngoài và Nhà
..........64

3.2. Bài h c kinh nghi m và các gi i pháp áp d ng bài h c kinh nghi m c a
c cho Vi

gi i quy t hi u qu các tranh ch

c t . 67

3.2.1 Bài h c th nh t và gi i pháp áp d ng .....................................................67
3.2.2 Bài h c th hai và gi i pháp áp d ng .......................................................69
3.2.3 Bài h c th ba và gi i pháp áp d ng ........................................................70
3.2.4 Bài h c th

i pháp áp d ng .........................................................74

3.2.5 Bài h c th

i pháp áp d ng .....................................................76

3.2.6 Bài h c th sáu và gi i pháp áp d ng .......................................................78
K T LU N ....................................................................................................................... 80
DANH M C TÀI LI U THAM KH O .................................................................... 82
PH L C S

1 ................................................................................................................ 89

PH L C S

2 ................................................................................................................ 96

PH L C S

3........................................................................................................99

PH L C S

4 .............................................................................................................. 109


i

Danh m c t vi t t t ti ng Anh
ASEAN

Association of Southeast Asian
Nations

ALE

Hi p h i các qu
Á

Aguaytia Energy LLC

ng
Aguaytia

BIT

Bilateral investment treaty

Hi

BOOT

Build Own Operate Transfer

H

BRA

Boston Redevelopment Authority

BTA

Bilateral trade agreement

Hi

CAFTA-DR

Dominican Republic-Central
America-United States Free Trade
Agreement

Hi
i t do gi a
C ng hòa Dominica, Trung M và

Hoa K

CEDR

Centre for Effective Dispute
Resolution

Trung tâm Gi i quy t tranh ch p
hi u qu

CELE

Comité Especial Líneas Eléctricas Special Committee for Electricity

COMESA

Common Market for Eastern and
Southern Africa

Th

DDT

Double taxation treaty

Hi

DMT

Don Muang Tollway Co. Ltd

Công ty TNHH Don Muang
Tollway

DoH

Department of Highways

C

ECJ

European Court of Justice

Tịa án cơng lý châu Âu

ECT 1994

Energy Charter Treaty

Hi

EIA

Economic integration agreement

Hi

EuroCham

Eeuropean Chamber of Commerce

FDI

Foreign direct investment

FET

Fair and Equitable

FTA

Free trade agreement

ICC

International Chamber of
Commerce

ng xây d ng, s h u, ho t
ng và chuy n giao
n Boston

y ban ph trách d án nâng c p
n
ng chung c a khu v c
hai l n

ng cao t c
ng 1994

nh h i nh p kinh t
i Châu Âu
c ti

c ngoài

i x công b ng và th
Hi

i t do
i qu c t


ii

ICJ

International Court of Justice

Tịa án cơng lý qu c t

ICSID

International Centre for Settlement
of Investment Disputes

Trung tâm qu c t v xét x tranh
ch p gi
c ngoài và
c ti p nh

IIA

International investment agreement

Hi

ISDS

Investor - State dispute settlement

Tranh ch p gi
c ti p nh

KOTRA

Korea Trade-Investment Promotion
Agency

C c xúc ti
Hàn Qu c

LPA

Lafayette Place Associates

H i buôn h u h n Lafayette Place

M&A

Merger & Acquisition

Mua bán và sáp nh p

MAI

Multilateral Agreement on
Investment

Hi

Massachusetts
SJC

Massachusetts Supreme Judicial
Court

MIGA

Multilateral Investment Guarantee
Agreement

NAFTA

North American Free Trade
Agreement

Hi
M

OECD

Organisation for Economic Cooperation and Development

T ch c h p tác phát tri n kinh t

OFIO

Office of the Foreign Investment
Ombudsman

OPIC

ct

i-

i cao bang
Massachusetts
cb
i t do B c

c
ngoài

Overseas Private Investment
Corporation

c
ngồi

PCA

Permanent Court of Arbitration

Tịa tr

PCC

Peru Civil Code

B lu t dân s Pê-ru

PCIJ

Permanent Court of International
Justice

PDA

Personal digital assistant

ProInversion

Private Investment Promotion
Agency

SC

Special Commission

SCC

Stockholm Chamber of Commerce

ng tr c
ng tr c v công lý qu c t

Thi t b h tr k thu t s cá nhân

yb

c bi t
i Stockholm


iii

TNC

Transnational Corporation

Công ty xuyên qu c gia

TRIMs

Trade-Related Investment
Measures

Các bi

n
i

UNCITRAL

United Nations Commission on
International Trade Law

y ban Liên hi p qu c v Lu t
i qu c t

UNCTAD

United Nations Conference on
Trade and Development

Di
i và Phát tri n
c a Liên hi p qu c

USSC

Supreme Court of the United States

Tòa án T i cao Hoa K

VAT

Value-added Tax

Thu giá tr

WC & P

Weerawong, Chinnavat &
Peangpanor Limited

WIPI

Wireless Internet Platform for
Interoperability

N n m ng không dây dành cho v n

WTO

World Trade Organization

T ch

Danh m c t vi t t t ti ng Vi t
Ch vi t t t
GQTC

Ti ng Vi t
Gi i quy t tranh ch p

i th gi i

iv

Danh m c các h p
H p 1.1.

Trang
i Vi t Nam

5

Hoa K
H p 1.2.

v

xác

nh qu c t ch c

13 - 14

các IIA
Danh m c các bi
Bi

2.1.Tình hình gi i quy t tranh ch

th c tr
Bi

29

n 1990-2010.
2.2.

tr ng tài s d ng trong gi i quy t tranh ch p

c t gi
Bi

ct b

2.3.T l s v

31

c ti p nh n
c gi i quy t b i OFIO t

n 2009

43

Danh m c các b ng
B ng 3.1.V

n th c hi

n 2006 2011

58


1

1.
Ho

c ngoài

Vi t Nam trong nh

c phát tri n m nh m

ng

vào s phát tri n c a n n kinh t .

Tuy nhiên, nh ng tranh ch

u phát

c bi t ph c t p ph i k

n các tranh ch p gi

c Vi

c

c ngoài th c s an

t Nam thì vi c xây d ng và hồn thi
tranh ch p gi

gi i quy t

c Vi t Nam là m t nhu c u c p

bách.
Th c t nh ng tranh ch p trong th i gian g

c ngoài

c Vi t Nam cho th y Vi t Nam còn thi u kinh nghi m trong vi c gi i
quy t tranh ch
d

c t . Vi

u ch

ng trong vi c s

gi i quy t tranh ch p trên c ph
u qu c gia trên th gi

quy t m t cách hi u qu các tranh ch
H

u thành công trong vi c gi i
ct v

c ngoài.

a, d

ct
ng hi u bi t v v
c ti p nh

v y, nhóm nghiên c u quy
ch

gi i quy t tranh ch p gi
t c n thi

nh l a ch

Vi t Nam s ngày
u

i v i Vi t Nam. Chính vì

tài nghiên c u là:

c t gi

i quy t tranh

c ti p nh

kinh nghi m c a m t s qu c gia và bài h c cho Vi
2.

c
ng quan v các cơng trình nghiên c u có liên quan, nhóm nghiên

c u cho r ng vi c nghiên c u v v
c ti p nh
c ngoài, ví d

gi i quy t tranh ch p gi

c

y u là các nghiên c u c a

các nghiên c u c a UNCTAD. Trong các n ph m "Investor-

state disputes: prevention and alternatives to arbitration II

UNCTAD Series

on issues in international investment agreement: Dispute settlement investor-state
ra tranh ch p ph bi n gi a các chính ph
t

t s gi

c
n. Tuy nhiên, hi n t i,

m t nghiên c

ng h p c a Vi t Nam.


2

i v i Vi t Nam, nghiên c u v tranh ch

c t gi

c ti p nh

t ít và m i ch t p trung

vào m t ho c m t s n

n. Gi i quy t tranh ch p thông qua ICSID -

Trung tâm Gi i quy t Tranh ch
thi u v

ct

i quy t tranh ch

ct

1

pháp lu t c a B

c gi i thi

ng thông tin

i ch nêu ra nh ng n i dung mang tính

t ng quan nh t v ICSID. N i dung bài nghiên c
i qu c

Gi i quy t tranh ch p gi a nhà

nh c a Hi

ASEAN

n
2

nt c aB

xem xét gi i quy t tranh ch

t p trung vào

ct

ph m vi khu v c ASEAN. Ngoài ra,

t V

ThS. Lê Th

gi i quy t tranh ch p thông qua

ng tr ng tài trong hi

i Vi t

h c Pháp lý s

c
c nh

M

p chí Khoa

n gi i quy t tranh ch p gi
m t ph m vi h

th c gi i quy t tranh ch p là b ng tr

ih

m khác bi

n c a nghiên c u

này so v

ng th th c tr ng

gi i quy t tranh ch p gi

c ti p nh

nh m rút ra nh ng bài h c kinh nghi m cho Vi
Vi

Gi i

ng th i, d a trên th c ti n

xu t gi i pháp c th áp d ng nh ng bài h c kinh nghi m này.
3.

liên quan.
- Rút ra các bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam t th c ti n gi i quy t tranh
ch

c t trên th gi i.
-

áp d ng bài h c kinh nghi m nói trên nh m nâng cao
c và hi u qu gi i quy t tranh ch

1

c t gi

c

Liên k t truy
c p ngày 19/11/2011
2
Liên k t truy c p ngày
19/11/2011


3

c Vi t Nam.
4.

và
5.
-

th c ti n gi i quy t tranh ch
c ti p nh

c t gi a
gi i hi n nay và các

kinh nghi m rút ra t th c ti n này.

Khi nghiên c u v th c ti n gi i quy t
tranh ch p trên th gi i, m t s

c nhóm nghiên c u ch n l

nghiên

c u sâu: Hàn Qu c, Thái Lan, Pê-ru và Hoa K .
6. K t c u c
Ngoài L

tài
u, K t lu n và các Ph l

c k t c u thành ba

: Khái quát chung v gi i quy t tranh ch

c t gi a nhà

c ti p nh
: Th c tr ng gi i quy t tranh ch
c ti p nh

c t gi
gi i và kinh nghi m c a m t s

qu c gia
: M t s gi i pháp áp d ng bài h c kinh nghi m c
Vi

gi i quy t hi u qu các tranh ch

ct .

c cho


4

1.1.

1.1.1.

-

mang tính

Lu

a Vi t Nam, v i ph

nh m m
b ng các lo i tài s n h u hình ho

u ch nh là ho
v n
hình thành tài s n ti n hành các

5

3

ho

Lu t này còn phân bi t thu t ng
c hi u là ho

m các khâu chu n b

ng c

t ng
ng b

ph m vi r ng, ch ng h
ho c

m

u b ng vi

7

i hình th

i Vi t Nam

. Các BIT sau này có

m vi c b v n b ng m i lo i

các ví d v

th

u
m vi c b v n

5

b ng m i tài s n k c t t c các lo i quy n và l

6

.

a s các IIA

nh s d

tài s

4

c hi n và qu n lý d
t hi

hi

u

t kê m t danh

nh t

nh

Hoa K

thêm H p 1.1)
H p 1.1
i Vi t Nam Hoa K
u 1 (1)
i hình th

c a m t Bên do các công dân ho c công ty

c a Bên kia s h u ho c ki m soát tr c ti p hay gián ti p, bao g m các hình th c:
M t công ty ho c m t doanh nghi p;
C ph n, c phi u và các hình th c góp v n khác, trái phi u, gi y ghi n và các quy n
l

i v i kho n n

i các hình th c khác trong m t công ty;

Các quy n theo h
xây d ng ho c h

n theo các h

ng qu n lý, các h

ng chìa khóa trao tay, h

ng s n xu t ho c h

ng

ng phân chia doanh thu,

ng ho c các h

khác;

Tài s n h u hình, g m c b t

ng s n và tài s n vơ hình, g m c các quy

d ch thuê, th ch p, c m c và quy

tài s n;

Quy n s h u trí tu , g m quy n tác gi và các quy n có liên quan, nhãn hi u hàng
hóa, sáng ch , thi t k b trí (topography) m ch tích h p, tín hi u v
c mã hóa, thơng tin bí m t (bí m

i), ki u dáng cơng nghi p và quy

gi ng cây tr ng; và
Các quy

3
4
5
6
7

nh c a pháp lu

u 3, Lu
2005.
u 3, Lu
2005.
c Sri Lanka (1963)
u I(a) c a BIT Anh Liên Xô (nay là Anh
u I(1) c a BIT Hoa K - Argentina.

y phép và s cho phép

Kho
Kho

u 1(6) c a ECT

iv i

6

doanh n

a

y, theo cách phân lo

c

t chính là m t hình th c c a ho

c a m t qu c gia

xem xét ho

qu c gia này sang các qu c gia khác ho

cl i


7

chúng ta có thu t ng

n t ng th

n n kinh t th gi i thì t t c các ho

cg

c t ".

Trong h th ng pháp lu t Vi t Nam, khơng có khái ni

c t , mà
u3

kho n 12 Lu

c ngoài là vi

vào Vi t Nam v n b ng ti n và các tài s n h

ti n hành ho
ch

th c hi n ho

i Vi

khác t Vi t Nam ra n

c ngoài b v

u 3 kho

c ngoài là vi

ng

u 3 kho n 14,

n b ng ti n và các tài s n h p pháp
ti n hành ho

Xu t phát t

hi

c t chính là

n v n ho c b t k hình th c giá tr nào khác t
ti n hành ho

mm

c này

ch thu l i nhu n ho c

l i ích kinh t xã h

V b n ch

kh

c di chuy n qua kh i biên gi i các qu c gia.

n, b i v

c t chính là m t ho

ng xu t

1.1.1.2.
ct

mc a
phân bi t v

bi t d th y nh
ct

ct

m khác
c tính

ch tc

a các ho

a ho

c qu c t ch c a nhà

u kho

nh v

cb oh .V
ng d n chi
Ho

m t nhà
nh trong IIA

n lu t qu c t ch c a các bên ký k t.
qu c t

i nó

1.1.1.3.
Ho

n và m r ng thì m

ph c t


8

không ng

ct

i v i vi c GQTC v
quy

ut

t áp d ng là v

u. Th c ti n GQTC

b

c áp d

c phát

quan tr ng và có tính

c t cho th y, các ngu n lu

c qu c t v

t qu c gia, và t p quán

qu c t .
c qu c t
(IIA) và các hi

u ch nh v

g m các Hi

ct

nh h i nh p kinh t trong ph
t trong nh ng ngu

u ch nh ho

c t . Theo UNCTAD (2003, tr. 13), t nh
th

r

ng

n nay, h

v i s

a các BIT

(Bilateral Investment Treaties - Hi
Taxation Treaties

Hi

nh ch

tranh ch p gi

hai l n). M c khác, s
c ti p nh

phát tri n c a các IIA

ng l n t i s

c th c ti n các tranh ch p v i nh ng v

liên quan t i vi c gi i thích và áp d ng IIA c a các h
ph gi

ra nh

ng tr ng tài, các Chính

u kho n m i, ngơn ng m i khi ký k t IIA

phịng ng a và gi i quy t các v
r ng ph m vi các v

phát sinh

này. Vì th , các IIA

ng m

u ch nh, và ngày càng tr nên ph c t p và r c r

Tuy nhiên, t u chung l i, n i dung c a c
quan t i khuy n khích và b o h
nhau quy ch t i hu qu

ng là các v
ix

qu c gia; b

s nc

có liên

a thu n v vi c dành cho
ng thi t h

ng tài

ng v n; các hình th c và bi n pháp GQTC v
ch

u

c p t i nh ng nguyên t c pháp lý chung cho các ch

th khi tham gia vào quan h

c t 8. Ngoài ra, ho

ct

u ch nh m t ph n b i các EIAs v i m c tiêu khuy n khích s
phát tri n c
phát tri n quan h

M

c trong Hi
nh v GQTC gi

i t do B c
c ti p

nh n
8

Hi
Hi

Ví d

cb
nh v các Bi
c và công dân

- Multilateral Investment Guarantee Agreement);
i (TRIMS - Trade-Related Investment Measure);
c Washington 1965 v gi i quy t các tranh ch p liên quan
c khác (ICSID),...


9

Bên c

c qu c t , lu t qu

ngu n lu t quan tr
nh

c coi là m t trong các

u ch nh ho

a ch

c t . Pháp lu t c

ng xuyên nh t trong các v tranh ch

i l qu c gia ti p nh
qu

c ti p
n

ch p nh n vi c s d ng lu t c a

GQTC

ng h p, ngay c

ng ý, và

c th a thu n v lu t áp d ng, m

c ti p nh

tc a

ng tr ng tài l a ch n.9 Lu t c

cH

c th ba không ph i là l a ch

u

ng th y khi GQTC.

Tuy nhiên, không th ph nh n m t th c t là t p quán qu c t v

t

vai trò h t s c quan tr ng trong vi c gi i quy t các tranh ch
Th

ng h p các bên có th a thu n v lu t áp d ng, và th a thu n

này l a ch n lu t qu c gia ti p nh
quán qu c t , v n có nh
Các t

c t i vi c s d ng t p
H

ng tr ng tài áp d ng t p quán qu c t

c áp d ng trong GQTC v i m

khuy t, thi

10

.

sung cho các khi m

nh c a pháp lu t c a m t qu c gia (v n là v

t i c a b t c h th ng pháp lu

t n

nh c a các

BIT.
1.1.1.4 Tình hình ho
K t

c t hi n nay

u c a quá trình h i nh p v n qu c t , cùng v i s phát tri n

c a kinh t , g n li n v i q trình tồn c u hóa, ho
ng ng

i và phát tri n.

v n qu c t ch y u là

qu c t
c

c công nghi

t kh u

c l i, ngu n v

n r t nh , dòng v n
n sau l i xu t hi n m
ch y FDI vào nh

y

t

c này l i
ng khác, khi dòng

n và các n n kinh t m i n

bi t cu c kh ng ho ng tài chính và kinh t toàn c
n nh

s t gi

tri n v n ngày m t lan r

c

2008c dù v n duy tr

ngu

khơng

c v th là

nh

c phát

c có n n kinh t chuy

i và

9

c ICSID.
Ch ng h n, trong v
gia c a b
10

vào BIT Tây Ban Nha

u kho n v lu t áp d ng trong BIT.

Ác-hen-ti-na và


10

n ngày càng c ng c m nh m
nh ng ngu

th c a h trên th gi

là

i v i vi

c

phát tri n so v

m xu ng trong nhi

có th ti p t c gi
Sau cu c kh ng ho ng t cu i 2009, ho
gi

qu c t trên toàn th

ng tr l i vào n

c sang giai

-2012, n n kinh t toàn c u l i ti p t
th

i m t v i m t lo t thách

cu c kh ng ho ng n công ngày càng nghiêm tr ng c a khu v

chung châu Âu (Eurozone), M - n n kinh t
Nh t B n, Trung Qu

u th gi i ph c h i ch m, còn

c m i n i khác, v

c

ng ti n

ng v

ng không nh . Do nh ng b t n c

n it i
ng kinh t

toàn c u

.

UNCTAD (2011e, tr. xii) d báo FDI qu c t
-1.600 t
1.900 t USD, b

này c
t-

dòng v n qu c t

u này cho th y kh

ch ic a

Trong dài h n, quá trình ph c h i ho

ct

c k v ng s

tình hình ph c h i có kh
ho ng toàn c

s là 1.700 t USD, cao

u
nh. Tuy

n c n th n tr ng. Lí do là vì cu c kh ng

t thúc và nh ng r i ro t i các th

v i tình tr ng n cơng v n còn ti m n.
ng n n kinh t m i n

àn c u11. Khu v c châu

t c chi
c bi

n

nh t trong khi khu v c châu Âu và nh
11

Các qu c gia m i n
ng trong vi

g n 50% FDI th gi i.

n s ti p

y s ph c h i FDI khi l

c, Anh l i có s khơi
ng cho vi c thu hút FDI
c này chi m


11

ph

iy

ng ch y vào các
n, m t th c t là ph n l

c này có h th ng pháp lu t

tv

u này d n t i nhi u v

pháp lý ph c t
quan Nhà

c

p gi
các qu c gia này.

Bên c

i nh

c kia, v

y u ch y vào s n xu t thì hi

nh. N
i r ng trên nhi u

p d ch v , hóa ch t, khai khống, và c các ngành kinh
doanh có chu kì kinh doanh nh y c

t b

n t , kim lo i và

g ...Tuy v

m khác nhau.

c bi t, v

kinh t ít phát th

t hi n và

chi m t tr ng ngày càng l n.
Có th nói, nhìn m t cách t ng th , ho

ct

tri n m nh m , và ngày càng ph c t

t ra yêu c u v hoàn thi n môi

t ra nhi u v

i v i các bên tham gia quan h

cc

u

c ti p nh

1.1.2
1.1.2.1 Khái ni m
Tranh ch p là m t khái ni m pháp lý có r t nhi u cách hi
nhau. Theo t
s b

ng hay mâu thu n v quy n l i hay các yêu c

i gi a hai ch th .

nh s t n t i c a tranh ch p trong các v t t ng, trong m t v vi c do Tịa
ng tr c v cơng lý qu c t (PCIJ) gi i quy
v tranh ch

b

lu t pháp hay th c t , s mâu thu n v

m pháp lý ho c v quy n l i gi a hai ch th
công lý qu c t (ICJ

ng
12

. Trong m t v khác, Tòa án

nh tranh ch p là m t tình hu ng mà hai bên th hi n

c rõ ràng v vi c th c hi n hay không th c hi n m
theo th a thu n (ICJ, 1950, tr. 65,74).
T nh
s b
12

ng, mâu thu

hi u tranh ch
lu t pháp hay th c t v quy n l

Phán quy t s 2 c a v Mavrommatis Palestine Concessi

m là


12

gi a các ch th . S mâu thu n và b

ng này có th phát sinh trong nhi u lo i

quan h pháp lu t (dân s , hình s ho c hành chính) và gi a các ch th khác nhau.

Trong quan h v

p có th phát sinh gi

ho c gi

c. Trong ph m vi c
i vi t ch

tài nghiên c u khoa h c

n tranh ch p gi

ti p nh

quan h v

T

tranh ch

là s b

i nhau
c

ct .
c tranh ch

ng, mâu thu n v quy n l i ho

c t chính

gi a các ch th

c ti p nh

u

.

hi u rõ khái ni m tranh ch p gi
nh

n hi

c ti p

c hai khái ni

c

ti p nh
c ti p nh

c gia ti p nh

a trong các hi

t ng không

y, xét t

c ti p nh
ngồi có các ho

c
n ra trên ph m vi lãnh th qu

c ti p nh

c hi u là m t bên ký k t trong m i quan h v i

a bên ký k t khác.
u theo m

i ti n hành các ho

mm

ng

m th nhân (cá nhân) và pháp

nhân (doanh nghi p, t ch c kinh t ,v.v..) có ho
b o h c a các hi

c n ph

thu t ng

nh
quy

nh

nh m t

này qua vi

c ngoài. V

nh m t th

v

nh m t th
nh
th

c nghiên c u

ph n 1.1). Thơng qua vi c làm rõ khái ni

tiêu chí nh n bi

t v tranh ch p s

thu c vào hi

c c th hóa tùy

a các qu c gia ký k t.
quy

nh m

ng là qu c t ch c
n ph m vi b o h c a các IIA do các hi

c ngoài theo các hi p
c t ch c

nh
c ký k t v i m c


13

c ngoài13. Vi

o h các ho
nhân trong các hi

nh qu c t ch c

ng d n chi

u

n lu t qu c gia c a các

bên ký k t (Redfern,A, Hunter, M, Blackaby, N, Partasides, C, 2009, tr.577). Ví d
a Vi t Nam và Ác-hen-ti-

nh khái ni

t
14

k th nhân là công dân m t Bên ký k t phù h p v i pháp lu t Bên ký k
s

.M t

u t khác bên c nh lu t qu c t ch c a qu c gia ký k
15

th

ho

i th nhân mang t hai qu c t ch tr lên, vi c

nh qu c t ch trong quá trình GQTC gi
nh

g p nhi

c ti p

t là khi m t trong s

c t ch c a

c ti p nh n (Xem thêm t i H p 1.2).
cho pháp nhân thành l

(Redfern,A, Hunter,

M, Blackaby, N, Partasides, C, 2009, tr.577)
16
17

-man
ng gây
c a các hi

nm

).

oh

i H p 1.2).
H p 1.2
v

Hi

nh qu c t ch c
c ký k t nh m b o h các ho

xác

a các ho
Các hi

c qu c t ch c
u kho

nh v

m

h .V

cb o
ng d n chi

qu c t ch c a các bên ký k t. Tuy nhiên, vi

nh qu c t ch c

n lu t
ác IIA

ng g
-V

nhân, các BIT g

c b o h khi th nhân mang hai qu c t ch g m qu c t ch c a qu c gia nh

c

t ch c a qu c gia còn l i. Lúc này, theo t p quán c a pháp lu t qu c t , qu c gia khơng ph i là
13

c hi u là các IIA có m
oh
Bên ký k t là qu c gia ti p nh
14
m a, Kho n 2,
u 1, BIT Vi t Nam Ác-hen-ti-na.
15
m c, Kho
u 1, BIT Vi t Nam Úc.
16
17

Xem Kho

u 2, BIT Vi t Nam Ôman.

c t ch c a m t Bên ký k t khác v i


14

c s t i s ti n hành các bi n pháp b o v ngo i giao thay m
có nh ng khi u ki
c

c mình khi h

i v i qu c gia ti p nh

nv

b, tr.14). Có nh ng

này

nh qu c t ch c a th nhân là qu c t ch

dominant and effective nationality) 18

i và có hi u l
c am

c th ba có th l i d ng qu c t ch c a pháp nhân b ng vi c thành l p pháp nhân t i

m t trong các bên ký k

cb oh

t còn l

y,

a m t bên ký k t có th thành l p pháp nhân t i bên ký k
ct
hi n

t hi

cb oh

ng h p trên là ví d cho

ng ph bi n gây

nm

oh

c a các hi

Tóm l

t thu t ng ph

t ng hi

th , nh t là v

qu c t

ny ut

c ngoài

c
m
Tranh ch p gi
s

c ti p nh

m c th
- V ch th , tranh ch p phát sinh gi a hai ch th

bi

c

c ngoài trong quan h

lo i quan h pháp lu
nh. Khác v

này do t p quán ngo i giao quy
quy n mi n tr

nh, t
ct
n mi n tr

quy n mi n tr này mà khi tham gia vào quan h

có l

c t (m t

c t ) do qu c t ch c
a v pháp lý c

bi t trong các quan h

a v pháp lý khác

c ti p nh

a v pháp lý c

t

c khi tham gia vào quan h
c gi

a v là ch th

av

c

c bi t th hi n

i v i tài s n c a qu c gia. Nh vào
ct

c

v th

c ngồi do khơng ph i ch u vi c xét x hay b t k

bi

ng ch nào khi vi ph m th a thu

bình

u này gây nên s b t

iv

c. Tuy nhiên, v i s

phát tri n c
18

t

u 1 Hi

i qu c t gi a các qu c gia, trên th gi i nhi u qu
nh m u v

a Hoa K

(US Model BIT).


15

áp d ng quy n mi n tr

c mi n tr áp d ng cho
19

các giao d ch

i

ch p nh n vi

pv

u này th hi n

vi c các qu c gia

c ra gi i quy

ch mang tính qu c t (gi i quy t theo t t ng tr ng tài ICSID hay PCA,v.v..) và
th a nh n quy n khi u n i c
không phù h p c

i v i nh

c (th hi n

vi c nhi u qu

c quy n ki n tr c ti
v y, không ph i m i qu

nh hay chính sách
c
c ti p nh

u th a nh n quy

pháp tuy

i trong các giao d

h

n mi n tr

i v n t n t i và gây c n tr cho quan

ct .
- V ph m vi tranh ch p, tranh ch p gi

ti p nh

c

ng, có th phát sinh t s vi ph m m t hay m t s

kho n trong IIA ho c vi ph

theo h

ng (n u có) ho c c hai. Nhà

c ngồi có th kh i ki n qu c gia nh
ho c d a trên h

u

a trên hi

ng.

-V

c GQTC, tranh ch p gi

ti p nh

c

c gi i quy t b

c mang tính tài phán ho c
c ph bi n là ki n ra tòa án ho c tr ng

ng, hòa gi
c GQTC có th
h

ng th c này ít ph bi n
nh ngay trong IIA ho

ng (n u có) gi

nh trong
cc

nh

ng h

u kho n GQTC (có hi u l c) quy

nh trong IIA và h

c ch n s

ph thu c vào vi c khi u n i c
khi u ki
c vào h

19

vào IIA hay h

u kho n GQTC trong IIA s
ng,

c ti p

u kho n GQTC trong h

ng s

ng. N u vi c

c áp d ng và n
c áp d ng.

Xem thêm Bành Qu c Tu n, Quy n mi n tr c a qu
c t Vi t Nam, t
a ch
/>Thuy t quy n mi n tr
i do các h c gi c
c
theo ch
chính tr
n ch
ng và xây d ng nh m lo i tr kh
ng quy n mi n tr
c a các cơng ty thu c s h
cc
c theo ch
chính tr XHCN khi tham gia vào các quan
h kinh t

i qu c t . H c thuy
c khác ng h và c th hóa vào
o lu t qu c gia.


16

Bên c

t ng trong GQTC gi

c ti p nh

c ngoài và

kéo dài và gây t

c

nh qu c t ch c
thu c ph

nh m t ho

u ch nh c a IIA hay không,v.v..

1.2
1.2.1
1.2.1.1 Gi i quy t tranh ch p b

c b o h ngo i giao

Quy n b o h ngo i giao là quy n c a m t qu

i di n cho cơng dân

c mình kh i ki n m t qu

c t , GQTC thông qua

c b o h ngo i giao là vi c qu
thay m

un

ct

c nh

i các th ch

ng ra
c t Tịa

án cơng lý qu c t (ICJ) hay các Tòa án khu v
(ECJ)). Quy n c a qu
c

ut

ct

ng ra b o v công dân

c mình trong các v tranh ch p gi

nguyên t

n c a lu t pháp qu c t

20

i qu c gia khác là m t

.

Vi c GQTC gi

c ti p nh

b o h ngo i giao có nh

u ki n sau:

- Vi c khi u n i c a qu
nh

ng

ct

i v i qu c gia ti p

i tuân th nh ng quy t c c a lu t pháp qu c t
nh qu c t ch c

c t ch c

c bi t là quy t c
c nghiên c u t i

ph n 1.1.2) .
-

c có th t do l a ch

n và bi

hi n b o v ngo i giao. H có th s d ng b t c
mang tính thi u thi n chí. H
th ng mi

th c

c h p pháp nào, dù nó

s d ng m t vài bi n pháp khơng chính

c coi là s tr

p lý (Nguy n Hoàng Anh, 2011, tr.20)

1.2.1.2 Gi i quy t tranh ch p b ng tòa án
Gi i quy t tranh ch p b
phán. Tranh ch p gi
20

Xem them phán quy t c a
Concessions (1924).

c gi i quy t mang tính tài
c ti p nh
ng tr c công lý qu c t PCIJ trong v The Mavrommatis Palestine


17

c gi i quy t b ng Tòa án c a qu c gia nh

a qu c gia mà nhà

c t ch. Trình t và th t c GQTC tùy thu c vào lu t pháp t ng qu c
gia. Dù xét x t i b t k qu
u có nh

c GQTC b ng tòa án qu c gia

m chung sau:

- V th m quy n xét x : Tòa án c a m i qu c gia khơng có th m quy

nhiên trong vi c gi i quy t m t v tranh ch p. Vi
trong quan h

ut

quan h

nh th m quy n GQTC

c ngoài d a vào s th a thu n c a các bên trong

cd

c qu c t

gi

p

c ti p nh

th c này n u h

c gi i quy t b
nh.

- V tính chung th m c a phán quy t c a Tịa án: Nhìn chung, Tịa án c a các
c trên th gi

ng có hai c p xét x

quy t c a Tòa án

c

m và phúc th

m khơng có hi u l c thi hành ngay (khơng có tính

chung th m) mà ph

i sau m t kho ng th i gian nh

nh (kho ng th i gian này

c dành cho vi c kháng cáo hay kháng ngh ). N u có kháng cáo, kháng ngh có
hi u l c, b n án s

c xét l i

c p phúc th m.

- V vi c thi hành các phán quy t c a Tòa án: Các phán quy t có hi u l c c a
tịa án có tính ch

ng ch . Tuy nhiên v i tranh ch p có m t bên ch th là qu c

gia, vi c th c thi các phán quy t b t l

i v i qu

a tòa án ph thu c

vào nhi u y u t . V i các phán quy t c a tòa án qu c gia khác v i qu c gia nh n
c thi hành phán quy t trên t i qu c gia ti p nh
ch h tr

nh trong các hi

thu
a trên nguyên t c

21

c .

i gi

1.2.1.3 Gi i quy t tranh ch p b ng tr ng tài
Gi i quy t tranh ch p gi

cn

c tr ng tài là m

c ti p nh

u

ng ph bi n hi n nay. Tr

m

i GQTC b

th c tr ng tài có th t
Tr

n và linh ho

c hi

ch

xét x (Nguy n Th

21

u 343 B lu t T t ng dân s c a Vi
c qu c t ho c trên ngun t

Ví d
c ngồi d

giao tranh
th y tr ng tài là
nh vi c thi hành phán quy t c a tòa án
i.

18

c GQTC mà các bên có th t do th a thu n và ch n l a.
Tr

c thành l p theo hai hình th c là tr ng tài v vi c và tr ng tài

quy ch . Tr ng tài v vi c là hình th c tr
x y ra và gi i tán khi tranh ch

c thành l p khi có tranh ch p

c gi i quy t xong. Các bên có th t ch n l a

th t c GQTC áp d ng cho tr ng tài v vi c. Theo nhi u IIA hi n nay, tranh ch p
v

c gi i quy t b ng tr ng tài v vi c theo Quy t c tr ng tài c a

UNCITRAL, hay B quy t c cho GQTC gi
c c a Tòa tr
Tr

t bên là Nhà

ng tr c (PCA) (thu c b quy t c ch n l a c a PCA).

ng tr c là tr ng tài thành l p và ho

nh. Khác v i tr ng tài v vi c, PCA

th

ng theo m t quy ch nh t

m ho

ng và quy ch làm vi c c

không c n ch n l a v th t c trong th a thu n tr ng tài.

Hi n nay, Trung tâm qu c t v xét x tranh ch p gi
c ti p nh
tr

c ngoài và
i qu c t ICC là các tòa

ng tr c ph bi n trong vi c gi i quy t các khi u n i c
n qu c gia s t i. Ngồi ra cịn có nhi u tịa tr

tr c khác gi i quy t các tranh ch p d
Tr ng tài v vi c và tr
l p và ho

ng
ng tr c

ng tr c tuy khác nhau v cách th c thành
ó chung nh

m sau:

- V th m quy n xét x :
Th m quy n xét x c a tr

i v i m i v tranh ch p ph thu c vào th a

thu n tr ng tài c a các bên. M t th a thu n tr ng tài có hi u l c pháp lý m i cho
phép tr ng tài có th m quy
GQTC gi

i v i m t v vi c. Th a thu n tr ng tài trong vi c
c ti p nh

trong IIA ho c do các bên th a thu n trong h

nh ngay
ng (n u có).

- V lu t áp d ng trong GQTC b ng tr ng tài: bao g m lu t t t ng tr ng tài
và lu t áp d ng cho n i dung tranh ch p. Lu t t t ng tr ng tài có th do các bên
ch n l a n u xét x b ng tr ng tài v vi c, còn tr ng tài quy ch có lu t t t ng
riêng. Lu t áp d ng cho n i dung v tranh ch p ph thu c vào tính ch t và ph m vi
v tranh ch p

nh v lu

ch

ng tr ng tài

áp d

gi i quy t các tranh ch p theo hi

nh bao g m b n ngu n lu t là IIA,

pháp lu t c a Bên ký k t có liên quan, các hi

c ký k t có liên quan các