Gương mặt thế giới hiện đại - 2

Gơng mặt thế giới hiện đại

3

PHấèN IV
XA HệI




Gơng mặt thế giới hiện đại

4

Caỏc tờỡng lỳỏp xaọ hưåi nghïì nghiïåp
Khi phên tđch vïì hoẩt àưång chun mưn, ngûúâi ta tiïën hânh
dûåa theo cấc nghïì, sau àố ngûúâi ta so sấnh sûå khấc biïåt giûäa
ưng ch vâ ngûúâi lâm cưng ùn lûúng vâ cëi cng lâ dûåa trïn
hïå thưëng cấc cưng viïåc cêìn trịnh àưå tay nghïì.
úã Phấp vâo nùm 1954, Viïån thưëng kï nghiïn cûáu kinh tïë
qëc gia (INSEE) àậ soẩn ra danh sấch cấc têìng lúáp xậ hưåi
nghïì nghiïåp sau àố sûãa àưíi nùm 1980 cho ph húåp vúái xu
hûúáng thay àưíi ca hoẩt àưång chun mưn. Nhûng viïåc phên
biïåt cấc têìng lúáp xậ hưåi theo phûúng thûác múái vêỵn tûúng àưëi
giưëng vúái trûúác àêy.
Tuy nhiïn, sûå khấc biïåt mâ ngûúâi ta nhêån thêëy úã àêy lâ
cấch phên têìng gêìn vúái hoẩt àưång chun mưn hún. Trûúác hïët,
cấch phên biïåt têìng lúáp xậ hưåi theo kiïíu múái dûåa theo cấc
nghïì sau àố so sấnh àưëi lêåp giûäa chïë àưå lâm cưng vâ cấc hịnh
thûác ngoâi chïë àưå lâm cưng, cëi cng lâ dûåa theo tưn ti cêëp
bêåc àậ àûúåc thiïët lêåp trong giúái lâm cưng vâ theo hâng loẩt

nhûäng cưng viïåc àôi hỗi trịnh àưå tay nghïì khấc nhau.
Ngây xûa vêën àïì tưí chûác ngânh nghïì lâ mưåt vêën àïì rêët quan
trổng: ch ëu dûåa vâo tri thûác vâ di sẫn ca gia àịnh àïí lẩi.
Vêåy mâ àïën thïë k XIX, viïåc liïåt kï cấc nghïì àậ hún hùèn vâ cho
phếp thưëng kï àûúåc sưë ngûúâi lâm mưỵi nghïì c thïí. Vïì lêu dâi
mâ nối, nghïì nghiïåp sệ xët hiïån trong phẩm vi gia àịnh vâ
viïåc phên biïåt nghïì riïng vúái nghïì chung sệ côn xa lẩ vúái logic
nây.
Àïën cëi thïë k XIX vâ trong sët thïë k XX nhúâ cố låt lao
àưång mâ sûå àưëi lêåp giûäa ưng ch vâ ngûúâi lâm cưng côn rộ hún
lâ mư hịnh cha - con. Khi chđnh sấch cưng nghiïåp hoấ phất
triïín thị cấc doanh nghiïåp tû bẫn lúán sệ dêìn dêìn thay thïë cho
nïìn sẫn xët nhỗ vâ cấc nghïì trûúác àêy. Sûå khấc biïåt giûäa ưng
ch vâ ngûúâi lâm thụ sệ àûúåc quy chïë ca låt lao àưång lâm rộ
râng hún. Vúái sûå ra àúâi ca bưå låt lao àưång mâ hâng loẩt
nhûäng cưng viïåc àûúåc cêëp bêåc hoấ theo trịnh àưå tay nghïì hay
theo trịnh àưå àâo tẩo vâ lûåa chổn chïë àưå lâm cưng ùn lûúng.



Gơng mặt thế giới hiện đại

5

Caỏch phờn chia noỏi trùn cng nhû khấi niïåm “cấn bưå” xët
hiïån àïìu xët phất tûâ cấc phong trâo xậ hưåi phất triïín trong
nhûäng nùm 1936- 1950. Tûâ khi hiïåp àõnh Matrgnon àûúåc kyá kïët
vaâo nùm 1936 àậ tẩo àiïìu kiïån cho tiïu chín hoấ viïåc lâm
cng nhû trịnh àưå nghiïåp v àûúåc lêåp ra vâ dêìn dêìn àûúåc phưí
biïën. Àêy chđnh lâ giai àoẩn qụët àõnh àïí thiïët lêåp cấc phûúng

thûác phên têìng khấc nhau cho ngûúâi lao àưång thåc cẫ lơnh vûåc
tû nhên vâ nhâ nûúác trong àố hïå thưëng tưn ti thûá bêåc sệ àûúåc
húåp phấp hoấ.
Trong bưëi cẫnh àố, nùm 1954 INSEE aọ xaỏc ừnh rựỗng:
trong hỳn 30 nựm, tùn goồi ca cấc têìng lúáp xậ hưåi vêỵn côn vâ
cú cêëu phên tđch nây àậ àûúåc sûã dng vâo hêìu hïët cấc cåc
àiïìu tra. Cú cêëu phên tđch àố àậ chia xậ hưåi thânh 9 nhốm vâ
têìng lúáp khấc nhau. Cấch phên chia nây kïët húåp giûäa sûå khấc
biïåt giûäa ngûúâi lâm cưng theo chïë àưå vúái ngûúâi lâm ngoâi chïë
àưå vâ àiïìu lïå cêëp bêåc ca chïë àưå.
Nùm 1982, viïåc sûãa àưíi tïn gổi cấc têìng lúáp xậ hưåi àậ khưng
ch túái nhûäng ngun tùỉc àậ àïì ra úã nùm 1954 (mùåc d mưåt
sưë ngûúâi sûã dng tïn gổi mën phên chia theo cấch àún giẫn
nhûng hổ vêỵn khưng mën nhû vêåy). Sûãa àưíi nhû vêåy chó lâm
rộ tïn gổi hún, côn khấi niïåm vïì têìng lúáp xậ hưåi thị àưi khi lẩi
dûåa theo nhûäng tiïu chín kinh tïë (phên tđch cấch àưëi xûã vúái
cấc têìng lúáp xậ hưåi vâ miïu tẫ cấc nhốm viïåc lâm giưëng nhau
so vúái àâo tẩo cêìn thiïët).
ƒ Thiïëu cưng nhên lânh nghïì
Khng hoẫng kinh tïë àậ lâm mêët ài khưng đt viïåc lâm ca ngûúâi
lao àưång, àưìng thúâi cng thưng qua khng hoẫng kinh tïë, nhiïìu
viïåc lâm múái àậ xët hiïån. Mùåc d vêåy, nhûäng viïåc lâm àûúåc tẩo ra
sau khng hoẫng lẩi khưng àûúåc thiïët lêåp theo hïå thưëng.
Hiïån nay, vêën àïì thiïëu viïåc lâm sau khng hoẫng úã nhiïìu
nûúác àang bõ àe doẩ búãi nguy cú thiïëu cưng nhên lânh nghïì.
Cng giưëng nhû trong thúâi k khng hoẫng kinh tïë, úã giai àoẩn
sau khng hoẫng cng tưìn tẩi hai hiïån tûúång nhû sau: nhûäng
cưng viïåc cêìn đt trịnh àưå tay nghïì, phuâ húåp vúái cú cêëu kinh tïë cuä
thò bõ mêët ài trong khi nhûäng cưng viïåc do loẩi hịnh kinh tïë múái
tẩo ra lẩi khưng tịm àûúåc nhên cưng cố trịnh àưå tûúng ûáng.

Gơng mặt thế giới hiện đại

6

Cuõng vỳỏi nùỡn kinh tùở phc hưìi cëi nùm 1980, tịnh hịnh rưìi nây
rêët rộ nết vâ cố nguy cú lan rưång. INSEE cho biïët: thấng 3 nùm
1989, nhịn chung trong toân ngânh cưng nghiïåp, t lïå nhên sûå
cêìn thiïët khưng tuín dng àûúåc trong cấc doanh nghiïåp trïn
10 nhên cưng lâ nhû sau: cấn bưå (12,4%), thúå lânh nghïì (8,5%)
vâ chun viïn (1,6%). Tûâ nùm 1980 àïën nay, nhu cêìu tuín
cấn bưå khưng àûúåc àấp ûáng àậ tùng gêëp 2 lêìn. Dûúâng nhû tịnh
trẩng nây xẫy ra trong mổi lơnh vûåc. Trong trûúâng húåp bõ thêët
nghiïåp, nhûäng ngûúâi lao àưång cố tay nghïì hẩng ûu (vâ nhûäng
ngûúâi chó thêët nghiïåp trong thúâi hẩn ngùỉn) àïìu nhanh chống
tịm lẩi àûúåc viïåc lâm. Ngûúåc lẩi nhûäng ngûúâi cố trịnh àưå thêëp
hún (cng nhû ngûúâi cao tíi vâ thêët nghiïåp dâi hẩn) rêët khố
tịm àûúåc cú may khi trúã lẩi thõ trûúâng lao àưång.
u cêìu cưng viïåc ngây câng cao cố thïí gêy mưëi lo lùỉng cho
cấc cûã nhên tûúng lai. Nưỵi lo súå nïìn kinh tïë bõ suy thoấi ca
mưåt ngûúâi múái tưët nghiïåp khưng phẫi lâ hiïån tûúång múái vâ cng
khưng cố cùn cûá. Thêåt vêåy, mưåt lao àưång trễ khi àûúåc tuín
dng khưng phẫi lc nâo cng sûã dng trịnh àưå cng nhû àậ
àûúåc àâo tẩo. Àưëi vúái mưåt sưë ngânh àâo tẩo kïí cẫ ngânh dõch v
vêỵn cûá bõ nguy cú mêët cên àöëi. Tuy nhiïn söë cûã nhên múái ra
trûúâng luön luön thđch nghi àûúåc vúái nhûäng u cêìu ca cấc
doanh nghiïåp ngây câng khùỉt khe nhû hiïån nay.
ƒ Mưi trûúâng vâ sûå ư nhiïỵm

Nhiïìu thïë k qua, loâi ngûúâi àậ cưë gùỉng chinh phc thiïn
nhiïn xung quang mịnh (àïí phc v cho nhu cêìu sinh sưëng).
Ngây nay, trïn hânh tinh chng ta vúái söë dên hún 5 tyã ngûúâi,
thiïn nhiïn khöng côn phẫi chinh phc nûäa mâ côn phẫi giûä
gịn bẫo vïå. úã cấc nûúác cưng nghiïåp, cåc chẩy àua trong sẫn
xët àậ kếo theo viïåc khai thấc bûâa bậi cấc ngìn tâi ngun
thiïn nhiïn nhû nûúác, gưỵ, than, dêìu. Têët cẫ àïìu bõ khai thấc
do nhu cêìu ca xậ hưåi cưng nghiïåp ngây câng tùng. Vâ do
ngìn tâi ngun trong nûúác khưng àấp ûáng à, cấc nûúác nây
cêìn phẫi nhêåp ngun liïåu tûâ cấc nûúác khấc nhêët lâ tûâ cấc
nûúác thïë giúái thûá 3. Têët cẫ cấc nûúác d lâ cưng nghiïåp hay
khưng, cng khưng trấnh khỗi hiïån tûúång khai thấc ngây câng
nhiïìu cấc ngìn khoấng sẫn tûâ mùåt àêët vâ lông àêët. Rûâng bõ
tân phấ àïí lêëy gưỵ hóåc lêëy àêët lâm rêỵy. Giïëng àûúåc àâo lïn àïí



Gơng mặt thế giới hiện đại

7

lờởy nỷỳỏc hoựồc khai thaỏc dêìu. Cấc mỗ than, mỗ sùỉt, mỗ àưìng,
mỗ u-ra-ni àïìu àûúåc múã cûãa khai thấc.
Vị dên sưë trïn hânh tinh ngây câng tùng, nïn hiïån nay viïåc
khai thấc ngìn tâi ngun thiïn nhiïn àang bùỉt àêìu gùåp khố
khùn. Àïí cố àûúåc ngìn dêìu khđ thị con ngûúâi phẫi ài tịm sêu
hún hóåc xa hún ngoâi biïín cẫ. Nûúác dng cho tûúái tiïu vâ
cung cêëp cho cấc khưëi thânh thõ lúán àang bùỉt àêìu bõ thiïëu.
Nhêët lâ úã chêu Phi, mưåt sưë khu rûáng àậ bõ tri lâ do tïå nẩn
khai thấc gưỵ vâ sau àố bõ phấ hu do quấ trịnh di dên. Chđnh

cấc àẩi dûúng khưng lêu lâ ngìn dûå trûä nûúác vư têån àưëi vúái
loâi cấ thị nay àang cẩn kiïåt dêìn túái mûác bấo àưång. Ngun
nhên ca hiïån tûúång nây lâ do viïåc àấnh bùỉt cấ ngây câng gia
tùng vâ cấc vng ven búâ bõ ư nhiïỵm.
Bïn cẩ nh viïå c khai thấc cấc ngì n tâi ngun côn cố sûå
tấ c àưång liïn tc ca con ngûúâ i cho nïn caá c khu rûâng nhiïå t
àúá i bõ thu hể p dêỵn àïë n xối mô n àêët vâ xa mẩ c hoấ. Quấ trịnh
têå p trung dên söë úã khu vûå c àö thõ cuâng vúá i sûå tđch t chêë t
thẫ i (rấc rûúãi gia àịnh, nûúác thẫi ) ngây câng khố ngùn chùå n.
Cëi cng, nïìn sẫ n xë t cưng nghiïåp c ng gêy ra mn vân ư
nhiïỵ m ngì n nûúá c vâ khưng khđ. Ngay trong nưng nghiïå p
hiïå n nay viïåc sûã d n g phên bốn bûâa bậ i, chùn ni cưng
nghiïåp c ng trúã thâ nh ngun nhên gêy ư nhiïỵ m. D úã bêë t k
núi nâo trïn hâ nh tinh chng ta mưi trûúâng thiïn nhiïn àïì u
trong tịnh trẩn g bõ àe doẩ .
ƒ Khưng khđ, khđ quín
Khưng khđ mâ chng ta àang hđt thúã thûúâng xun bõ ư
nhiïỵm do khối nhâ mấy, sûå àưët nống ca nhâ mấy àiïån vâ khđ
thẫi ca xe húi. Hiïån tûúång ư nhiïỵm nây cng cố thïí gốp phêìn
nguy hiïím nung nống hânh tinh chng ta.
Vâo cëi thïë k qua, cố mưåt sưë ngây, khưng khđ khưng thïí
hđt àûúåc úã nhûäng thânh phưë lúán ca nûúác Anh do cố nhiïìu khối
than. “Smog” lâ kïët quẫ ca sûå trưån lêỵn khối vúái sûúng m, lâ
àùåc trûng ca Ln Àưn cho àïën nhûäng nùm 60. Trong phêìn
lúán cấc nûúác cưng nghiùồp, nhiùn liùồu than ỷỳồc thay thùở bựỗng
dờỡu, sau oỏ laõ bựỗng iùồn vaõ khủ ửởt thiùn nhiùn. Nhỷọng nhiùn



Gơng mặt thế giới hiện đại

8

liùồu ỷỳồc thay thùở naõy sẩch hún rêët nhiïìu so vúái than, cố
nghơa lâ đt ư nhiïỵm. Àïën mûác ngûúâi ta àậ bùỉt àêìu hđt thúã thoẫi
mấi hún trong nhûäng àiïím dên cû múái.
Nhûng côn mưåt hiïån tûúång ư nhiïỵm êm ó vâ khưng cố khối
àậ xët hiïån vâo nhûäng nùm 1970. Khđ thẫi ca xe húi, kïët
húåp vúái xẩ khđ ca ưëng thưng húi lâm bậo hoâ khưng khđ ca
cấc thânh phưë lúán thânh 3 loẩi khđ: ài-ư-xit lûu hunh,
mưnưxit, àẩm vâ hydro cấc bua chấy khưng hïët. Khi 3 loẩi khđ
nây bõ ngûng t sệ gêy ra mưåt loẩi sûúng m “quang hốa” lâm
cho khưng khđ khưng côn hđt thúã àûúåc.
Cấc thânh phưë nhû Los Angeles, Mexico hay A-ten thûúân g
lâ nẩn nhên cuãa nhûäng hiïån tûúång nïu trïn. Ngûúåc laåi, khi
nhûäng loaåi khđ nây bõ giố cën ài cố thïí rúi xëng núi khấc
dûúái dẩng “mûa axit” lâm tiïåt trng cấc hưì nûúác, a xđt hoấ àêët
àai vâ têën cưng vâo thûåc vêåt. Nhûäng trêån mûa axit nây àậ giïët
chïët sûå sưëng dûúái nûúác trong cấc hưì nûúác úã Canầa vâ Bùỉc Myä.
Ngûúâi ta cuäng àang nghi ngúâ nhûäng trêån mûa naây àậ gốp
phêìn lâm tân li cêy rûâng nhêët lâ úã vng ni Vosges, vng
rûâng àen vâ úã trung Êu.
Àïí khùỉc phc nẩn ư nhiïỵm bêìu khđ quín àang lan rưång,
ngûúâi ta àậ xấc àõnh nhûäng tiïu chín khùỉt khe hún àưëi vúái
nhûäng ưëng khối nhâ mấy vâ khun dng xe riïng. Cấc nhâ
cưng nghiïåp phẫi trang bõ cho nhâ mấy ca hổ nhûäng hïå thưëng
lổc khối. Côn cấc nhâ sẫn xët ưtư thị cho ra àúâi nhûäng loẩi xe
àûúåc trang bừ, bựỗng ửởng xaó coỏ chờởt xuỏc taỏc ùớ giaóm hâm lûúång
khđ àưåc hẩi. Nhûäng chiïëc xe nây thûúâng àûúåc sûã dng úã M vâ
Nhêåt vâ hiïån nay àậ xët hiïån trïn thõ trûúâng chêu Êu.

ƒ Ư nhiïỵm ngìn nûúác
Nûúác sẩch àang trúã thânh ngìn q hiïëm trong cấc khu
dên cû. Nûúác sinh hoẩt phẫi àûúåc sûã l trûúác khi àem ra cung
cêëp cho ngûúâi dên búãi vò nûúác tûâ àấy sưng vâ nhêët lâ tûâ cấc
giïëng khoan àậ bõ ư nhiïỵm nghiïm trổng.
Cấc dông nûúác lúán úã cấc khu cưng nghiïåp nghiïỵm nhiïn trúã
thânh nhûäng cưëng thoất nûúác “lưå thiïn” àưí nûúác thẫi ra biïín.



Gơng mặt thế giới hiện đại

9

Nhỷọng ngỷỳõi laõm cửng taỏc lêëy nûúác tûâ cấc dông sưng àïí cung
cêëp cho nhên dên trûúác khi àem ngìn nûúác túái cho hổ phẫi xûã
l qua mấy lổc vị ngây nay ngoâi nhûäng vi khín vâ vi rt gêy
bïånh thưng thûúâng ngûúâi ta côn phất hiïån thêëy trong cấc
ngìn nûúác nây cố cẫ chêët thẫi hoấ hổc, chêët kim loẩi nùång cố
hẩi vúái sûác khỗe ca con ngûúâi nhû: thu ngên, chị, chêët cấtmi.
Trûúác ờy ngỷỳõi ta nghụ rựỗng nhỷọng maồch nỷỳỏc ngờỡm
traỏnh ỷỳồc ư nhiïỵm hóåc àûúåc lổc trong lông àêët nhûng ngây
nây nhûäng mẩch nûúác ngêìm lâ phêìn dûå trûä nûúác dûúái lông àêët
cng àang bõ cấc ngìn nûúác trïn mùåt àêët lâm ư nhiïỵm. Trong
cấc vng thêm canh cêy trưìng nhû Beauce, Picarchie, cấc chêët
phên àẩm hoấ hổc chûa àûúåc cêy trưìng hêëp thu àậ ngêëm
xëng cấc mẩch nûúác ngêìm dûúái dẩng nitúrất. Cng giưëng nhû
vêåy, trong cấc vng chùn ni cưng nghiïåp (Bretagne) phên
lúån vâ phên gia cêìm àang tđch t thânh nhûäng chêët nitúrất
chùèng bao lêu nûäa sệ gêëm xëng cấc mẩch nûúác ngêìm vâ sệ

lâm ư nhiïỵm cấc ngìn nûúác ca giïëng khoan.
Theo nhûäng tiïu chín ca cưång àưìng chêu Êu, lûúång
nitúrất trong nûúác sẩch quấ 50mg/lđt nïëu khưng sệ gêy nguy
hiïím cho sûác khỗe ca trễ thú vâ ngûúâi giâ ëu. Trong mưåt sưë
xậ ca cấc tónh Finistere vâ Morbihan, ngûúâi ta àậ cêëm lêëy
nûúác tûâ cấc giïëng khoan. Cấc loẩi phên bốn hoấ hổc cố chêët
Phưët-phất khi khưng àûúåc cêy trưìng hêëp th hïët sệ àưí ra cấc
hưì vâ cấc àẩi dûúng úã àố nố sệ cung cêëp chêët dinh dûúäng cho
hïå thûåc vêåt söëng dûúái nûúác. Ngûúâi ta thûúâng gùåp hiïån tûúång
nây trïn búâ biïín dûúái dẩng cất mâu vâng xanh (cố nghơa lâ cấc
thûåc vêåt tẫo). Cëi cng, hiïån tûúång nây lâm cho cấc àưång vêåt
sưëng dûúái nûúác chïët ngẩt.
ƒ Cấi giấ phẫi trẫ cho viïåc giẫi quët vêën àïì ư nhiïỵm
Bêy giúâ ngûúâi ta khưng côn nếm rấc thẫi hay àưí nûúác bêín
ài nûäa mâ phẫi xûã l vâ lẩi sûã dng cấc chêët nây. Nhûng quấ
trịnh nây àưi khi cng cêìn túái cấc khoẫn chi giẫi ư nhiïỵm àậ
àûúåc ấp dng: cấc cú quan bẫo vïå mưi trûúâng àậ àûa ra mưåt
ngun tùỉc: ngûúâi gêy ra ư nhiïỵm phẫi trẫ giấ cho hânh àưång
ca mịnh. Ngây 16/3/1978, khi chiïëc tâu Amoco- Cadiz bõ àùæm,



Gơng mặt thế giới hiện đại

10

ửớ khoaóng 220.000 tờởn dờỡu thư xëng biïín vng Bretagne thị
cưng ty ca M ch quẫn chiïëc tâu nây àưìng thúâi côn bưìi
thûúâng cho cẫ chđnh ph Phấp (toâ ấn Chicago ngây
11/1/1988).

Tûúng tûå nhû vêåy, cấ nhên nâo àưí nûúác thẫi ra hïå thưëng
cưëng thoất nûúác vâ àưí rấc rûúãi ra ngoâi àïí thu gom qua dõch
v vïå sinh mưi trûúâng àïìu phẫi àống gốp chi phđ .
Hiïån nay, cấc nhâ cưng nghiïåp biïët rộ rựỗng: chi phủ cho
trang thiùởt bừ ửởng khoỏi nhaõ maỏy, hïå thưëng lổc rûãa khối hóåc
chi phđ àïí xêy dûång vâ àûa vâo hoẩt àưång mưåt nhâ mấy xûã l
nûúác thẫi lâ rêët lúán. Vâ chi phđ cho viïåc xûã l chêët thẫi tưën
kếm tu theo mûác àưå àưåc hẩi hóåc tu theo khoẫng cấch phẫi
chun trúã túái trung têm xûã l.
Bịnh thûúâng, mưåt ch doanh nghiïåp khưng thïí tưëng hïët
chêët thẫi ra mưåt khu àêìm hóåc àưí vâo mưåt gốc rûâng mâ ph
giao cho mưåt bậi rấc nhû mưåt thûá hâng hoấ hóåc mưåt trung
têm xûã l chêët thẫi dûúái sûå kiïím soất chùåt chệ. Thïë nhûng,
ưng ch nây phẫi trẫ chi phđ xûã l chêët thẫi.
Trong àiïìu kiïå n hiùồ n nay, ngỷỳõ i ta cho rựỗ ng: Cố mưå t sưë
ngûúâ i àang tịm cấch mua nhûä n g mẫnh àêët rễ tiïìn nhêë t lâ úã
cấc nûúá c thåc thïë giúá i thûá 3 àïí xêy dûång cấc trung têm xûã l
rấc thẫi .
Giưëng nhû cấc nûúác giâu, cấc nûúác thïë giúái thûá 3 cng phẫi
chi phđ cho viïåc vêån chuín rấc thẫi àïën cấc bậi raỏc hoựồc ùởn
nhỷọng nỳi xa bựỗng caỏc taõu trỳó raỏc.
Raỏc thẫi ca cấc gia àịnh cng cố thïí àûúåc bn bấn xun
àẩi têy dûúng. Nhûng viïåc giẫi ư nhiïỵm ngìn nûúác vêỵn thu
àûúåc lúåi nhån cao nhêët.
Cấ c cưng ty phên phưëi nûúác sẩ ch vâ xûã l nûúá c thẫ i àậ trúã
thâ nh têåp àoân lúá n trong ngâ nh cưng nghiïå p, dõch v c a cấc
cưng ty nây thûå c sûå lâ cêìn thiïët . Vêën àïì giẫi ư nhiïỵ m khđ ga
cn g trúã thânh vêë n àïì phûác tẩ p. Àïí sẫ n xët bịnh x c tấc vâ
hïå thưë ng àấ nh lûãa cho xe húi, nhâ sẫ n xët phẫi chi mêët mưåt
khoẫ n tiïì n rêë t lúán sau àố bùỉt khấch hâng mua xe húi phẫ i

Gơng mặt thế giới hiện đại

11

chừu khoaó n naõy. Coõ n àưë i vúái cấc hậng tinh chïë nhiïn liïå u
phẫi nêng cêëp nhâ xûúãn g àïí chïë tẩo xùng khưng chó giân h
cho bịnh x c tấc.
ƒ Sa mẩc hoấ
Tûâ xa xûa cấc sa mẩc khưng ngûâng àûúåc múã rưång vâ nhûäng
cấnh rûâng nhiïåt àúái cng àang dêìn bõ mêët ài dûúái tấc àưång ca
con ngûúâi .
Cấc sa mẩc àûúåc vđ nhû nhûäng kễ chinh phc cố quìn uy
àang ngây câng múã rưång vng chiïëm àống.
Trûúác àêy, hiïån tûúång sa mẩc hoấ lâ do trấi àêët nống lïn,
côn hiïån nay hiïån tûúång naây àang gia tùng do con ngûúâi khai
thấc, àưët phấ rûâng bûâa bậi. Nhûäng cấnh rûâng àang dêìn dêìn trúã
thânh nhûäng àưìng cỗ lúán vâ sau àố lâ nhûäng sa mẩc hoang vu.
Diïån tđch sa mẩc Sahara àang ngây câng múã rưång bêët chêëp
nhûäng bûác tûúâng xanh cưë gùỉng chen lêën tiïën vâo sa mẩc.
Thêåm chđ nhûäng cấnh rûâng êím ûúát trúã nïn khan hiïëm. úã
Braxin nhûäng cấnh rûâng nhû vêåy cng bõ khai hoang àïí lêëy àêët
trưìng trổt cung cêëp cho cấc ch nưng.
úã chêu Phi vâ Àưng Nam ấ, ngûúâi ta khai thấc nhûäng cêy gưỵ
lúán úã cấnh rûâng nây àem bấn sang chêu Êu vâ Nhêåt Bẫn, sau
àố dên bẫn xûá lẩi trúã lẩi àêy sinh sưëng vâ trưìng trổt trïn nhûäng
cấnh àưìng tro. Cng nhû vêåy, úã Bó hâng nùm mêët ài nhûäng
mẫnh rûâng vư cng lúán.

Ngây nay chó úã bấn cêìu Bùỉc lâ ngûúâi lâ vêỵn duy trị thêåm chđ
múã rưång diïån tđch trưìng rûâng
ƒ Giẫi trđ
Ngây nay, giẫi trđ àang chiïëm mưåt võ thïë quan trổng. Thêåt
vêåy, nùm 1994, mưåt sưë ngỷỳõi khửng sửởng bựỗng nguửỡn thu nhờồp
cuóa mũnh aọ giaóm thúâi gian lâm viïåc vâ lâm viïåc trong gia
àịnh àïí cố thïm thúâi gian giẫi trđ vị vúái hổ hoẩt àưång giẫi trđ
cng lâ hoẩt àưång quan trổng.
Xu hûúáng tiïën túái mưåt xậ hưåi giẫi trđ àûúåc diïỵn ra ngây câng
bịnh àùèng vïì mùåt chđnh trõ xậ hưåi vâ ln tẩo àiïìu kiïån cho mổi
ngûúâi tiïëp xc vúái nhau vâ àùåc biïåt lâ hổ tûå do sûã dng thúâi
gian hún.



Gơng mặt thế giới hiện đại

12

Caỏc quan niùồm vùỡ hoaồt àưång giẫi trđ khưng thưëng nhêët vúái
nhau àậ ài àïën mưåt àõnh nghơa vïì giẫi trđ cố thïí lâ tiïu cûåc vâ
khưng cêìn thiïët.
Trong thûåc tïë, cấc hoẩt àưång giẫi trđ khưng phẫi lâ lao àưång
chun mưn, khưng phẫi lâ cấc cưng viïåc nưåi trúå mâ cng khưng
phẫi lâ thúâi gian sinh hoẩt (ùn ëng, nghó ngúi) ngûúâi ta cố thïí
phên cấc hoẩt àưång nây ra thânh hai nhốm:
Nhốm thûá nhêët bao gưìm cấc trô chúi vâ cấc mưn thïí thao,
cấc hoẩt àưång biïíu diïỵn trûúác àấm àưng (cấc trêån thi àêëu, àua
tâi) diïỵn ra trong mổi mưi trûúâng xậ hưåi.
Nhốm thûá hai bao gưìm cấc hoẩt àưång ca nhûäng ngûúâi trđ

thûác : hổ thûúâng xun àïën cấc nhâ hất, dûå cấc bíi hoâ nhẩc
vâ àïën cấc viïån bẫo tâng.
Sûå phên chia theo truìn thưëng nây àûúåc dûåa trïn hổc
thuët ca arisste ln ln dng trong mổi xậ hưåi àûúng thúâi.
Cấc hịnh thûác giẫi trđ mang tđnh têåp thïí vâ th àưång (nhû cấc
cåc thi àêëu thïí thao, cấc bíi chiïëu bống) vâ cấc hoẩt àưång mang
tđnh cấ nhên cêìn nưỵ lûåc cao hún vïì trđ tụå mâ khưng cố sûå cẩnh
tranh lêỵn nhau. Vị vêåy cấch sûã dng thúâi gian rậnh rưỵi lâ mưåt
nhên tưë gêy ẫnh hûúãng khưng nhỗ túái phên hoấ xậ hưåi.
Nhûäng cưng viïåc lao àưång chên tay trong cấc xậ hưåi cưng
nghiïåp ngây câng mêët ài båc cấc giúái nam, nûä phẫi sûã dng húåp
l thúâi gian giẫi trđ ca hổ àïí tûå phêìn àêìu cho sûác khoễ bẫn thên.
Nối chung, ngûúâi ta thûâa nhêån: cấc hoẩt àưång giẫi trđ gip
cú thïí phất triïín khoễ mẩnh vâ giẫi trđ phẫi lâ sûå vêån àưång ca
cú thïí. Vị vêåy trong cấc bíi hoâ nhẩc Pop ngûúâi ta thêëy giúái
trễ thûúâng tham gia biïíu diïỵn tđch cûåc. Mùåt khấc cûá gêìn 1/2 sưë
thanh niïn Phấp lẩi cố 1/4 trong sưë hổ cố thïí chúi mưåt nhẩc c
úã cấc mûác àưå khấc nhau.
Cấc gia àịnh thûúâng cố thấi ửồ chung bựỗng nhau khi lao
ửồng ùớ trang bừ cho gia àịnh lâ hổ lẩi giânh thúâi gian vâo hoẩt
àưång giẫi trđ. Tûâ nhûäng nùm 1950, do thu nhêåp ca ngûúâi dên
tùng, cấc bíi phất thanh truìn hịnh vâ mấy ghi hịnh tûâ cố
sûác hêëp dêỵn hún. Tuy nhiïn, mưåt sưë đt ngûúâi vêỵn khưng cưng
nhêån vư tuën truìn hịnh lâ phûúng tiïån giẫi trđ nhûng hổ
vêỵn àùng k mua cấc kïnh êm thanh nưíi vâ mấy tđnh cấ nhên



Gơng mặt thế giới hiện đại

13

vũ hoồ khửng phuó nhờồn hoẩt àưång giẫi trđ ca cấc phûúng tiïån k
thåt. Xết cho cng, vúái cấc phûúng tiïån giẫi trđ trong nhâ,
ngûúâi ta lẩi thđch úã nhâ nhiïìu hún lâ ra ngoâi. Hiïån nây àâi
radio vâ vư tuën truìn hịnh lâ ngun nhên chđnh dêỵn àïën
xu hûúáng nây.
ƒ Àiïån ẫnh vâ truìn hịnh.
úã khùỉp núi trïn thïë giúái vâ ngay cẫ úã Phấp, ngânh àiïån ẫnh
àang câng ngây câng mêët võ trđ trong khi sưë lûúång mấy thu
hịnh xët hiïån ngây mưåt tùng.
Ngânh àiïån ẫnh àang mêët dêìn lông tin u ca cưng chng.
Ngay úã Paris cấc rẩp chiïëu bống ca cấc khu phưë cng phẫi
àống cûãa. Hiïån tûúång nây cng giưëng nhû úã cấc thânh phưë lúán
khấc. Tuy nhiïn hiïån nay khấn giẫ ca àiïån ẫnh vêỵn lâ nhûäng
àưëi tûúång trễ tíi. Àiïån ẫnh khưng côn lâ phûúng tiïån giẫi trđ
ca nhên dên nhû thúâi k sau giẫi phống nûäa. Nùm 1947
ngûúâi ta tđnh cố khoẫng 412 triïåu. Nhûng múái tûâ nùm 1960 thị
sưë rẩp chiïëu bống àậ giẫm ài vâ àïën nùm 1989 sưë khấn giẫ
trong nùm chó côn 120 triïåu. úã Phấp cng nhû cấc nûúác khấc,
rẩp chiïëu hâng khưng àûúåc cưng chng ûa chång nûäa lâ àiïìu
dïỵ hiïíu.
Nùm 1968, ngânh àiïån ẫnh vêỵn côn thu ht àûúåc 125
triïåu khấn giẫ nhûng hiïån nay dûúâng nhû àang giẫm dêìn
(nùm 1991, sưë khấn giẫ chó côn lẩi 89 triïåu). Tđnh hịnh úã Àûác
khưng cố gị sấng sa lùỉm trong khi àố úã Anh vâ M thị cố
phêìn khẫ quan hún.
Ngânh sẫn xët phim nhịn chung cng àang bõ sa st, côn
cưng nghiïåp àiïån ẫnh ca Phấp àûúåc xïëp úã võ trñ thûá 2 trïn thïë
giúái sau Myä àang gùåp khấ nhiïìu thån lúåi. Sưë lûúång phim dâi

têåp tùng tûâ 151 böå phim nùm 1985 lïn túái 156 nùm 1991 sau
àố giẫm xëng côn 125 bưå phim nùng 1997. Nhû vêåy, võ trđ nïìn
àiïån ẫnh ( sẫn xët àûúåc 99 bưå phim dâi têåp trong khi Àûác chó
sẫn xët àûúåc 72 bưå phim dâi têåp vâ Anh chó cố 54 bưå phim.
Àùåc biïåt ngânh sẫn xët phim ca Liïn Xư c àậ hoân toân
sp àưí, tûâ 156 bưå phim sẫn xët nùm 1985 giẫm xëng chó côn
23 bưå phim nùm 1991.



Gơng mặt thế giới hiện đại

14

Tỷõ nhỷọng dỷọ liùồu thửng tin trïn, cố mưåt cêu hỗi àùåt ra lâ
liïåu cố phẫi nïìn vùn hoấ àậ bùỉt àêìu chuín hûúáng? Chng ta
khưng nïn kïët lån súám nhû vêåy. Vị cấc xu hûúáng vêån àưång
khưng song song vúái nhau.
Ngânh truìn hịnh vêỵn àang phất triïín mẩnh, ngûúâi ta
vêỵn ưì ẩt ài mua mấy thu hịnh. Tûâ nùm 1960 àïën 1985 trang bõ
cho cấc phûúng tiïån phất thanh vâ truìn hịnh tùng lïn 12
lêìn.
Tẩi Phấp, sưë hiïåu thưëng kï ca mưåt cåc àiïìu tra ca Viïån
thưëng kï vâ nghiïn cûáu kinh tïë qëc gia (INSEE) àûúåc tiïën
haânh nùm 1988 cho thêëy trïn toaân qëc cố khoẫng 60 triïåu
mấy thu thanh, 20 triïåu mấy thu hịnh, 7,2 triïåu kïnh êm
thanh nưíi 4,5 triïåu mấy ghi hịnh vâ 9 triïåu mấy nghe nhẩc cấ
nhên. Nùm 1989, cố 97% sưë gia àịnh Phấp cố mấy thu thanh
trong àố 77% sưë hưå nây nghe hâng ngây, trung bịnh mưåt ngây
mưåt thđnh giẫ bỗ ra 163 pht àïí nghe àâi.

Nïëu phên chia xậ hưåi thưng qua viïåc sûã dng mấy truìn
hịnh ngûúâi ta sệ tiïën hânh nhû thïë nâo? Nùm 1985, cố 93%
gia àịnh cưng nhên mua sùỉm mấy thu hịnh, sưë gia àịnh cố con
lâ 97% cao hún 5% so vúái gia àịnh cấc cấn bưå cao cêëp. Nùm
1987, sưë lûúång ti vi mua trong cấc gia àịnh thúå àưëc cưng cao
hún so vúái gia àịnh cấn bưå cao cêëp. Tûúng tûå ngûúâi ta thêëy
trong cấc nûáa tíi: ngûúâi cao tíi ln ln àûúåc trang bõ àêìy
à mấy thu hịnh do àố, ngûúâi ta khưng àấnh giấ mûác sưëng
hâng ngây thưng qua mấy thu hịnh. Nùm 1989, nhịn chung
lûúång mấy thu hịnh vêỵn tùng mẩnh: cûá 1000 ngûúâi dên cố 375
chiïëc ti vi (úã M cûá mưỵi ngûúâi dên trung bịnh cố 0,8 chiïëc).
Thúâi gian mâ ngûúâi dên giânh àïí xem truìn hịnh ngây câng
nhiïìu (theo thưëng kï ca INSEE tiïën hânh 2 lêìn cấch nhau 10
nùm: tûâ 1975- 1985).
ƒ Êm nhẩc, hoâ nhẩc vâ àơa nhẩc.
Hoâ nhẩc àang phẫi cẩnh tranh gay gùỉt vúái bùng nhẩc sao
chếp, àơa nhẩc vâ cấc sống phất thanh.
Têët cẫ cấc bíi trịnh diïỵn àùåc biïåt lâ cấc bíi hoâ nhẩc vúái



Gơng mặt thế giới hiện đại

15

nghi lùợ cuóa ngaõy hửồi mang tđnh têåp thïí ln ln phẫi chõu sûå
cẩnh tranh ca êm nhẩc sao chếp.
Tuy nhiïn, tûâ àêìu nhûäng nùm 1970, chi phđ cho tưí chûác cấc
bíi hoâ nhẩc àùåt biïåt lâ nhẩc Rock vâ nhẩc jazz àậ tùng. Tịnh
hịnh nây úã Phấp cố hûúáng lẩc quan hún so vúái úã cấc nûúác chêu

Êu khấc vâ úã M. úã nhûäng nûúác nây tûâ nùm 1980, cấc bíi hoâ
nhẩc cưí àiïín vâ hất Opera ngây câng đt ài. Hoẩt àưång ca cấc
loẩi hịnh êm nhẩc cng giẫm so vúái trûúác àêy, nhûäng chuën
cưng diïỵn ca cấc ca s ngây câng mêët ài, chó côn cấc ngưi sao
êm nhẩc nưíi tiïëng múái cố cú hưåi thïí hiïån tâi nùng. Nïëu trong
thûåc tïë, cưng chng quan têm àïën àơa hất vâ àâi cassette thị
cấc hoẩt àưång êm nhẩc múái cố thïí tưìn tẩi àûúåc.
Vâo cëi nhûäng nùm 1970, thõ trûúâng àơa hất vâ àâi cassette
àậ rúi vâo khng hoẫng. Sưë ngûúâi bấn àơa lễ giẫm, lûúång àơa
phất hânh trïn thõ trûúâng cng giẫm. Tịnh hịnh nây bõ àẫo lưån
do sûå cẩnh tranh ca cấc phûúng tiïån thưng tin àẩi chng, do
sao chếp àơa hất, do sûå phất triïín ca cưng nghïå cho ra àúâi àơa
compact. Do cẩnh tranh nhû vêåy, lơnh vûåc êm nhẩc ngây mưåt
phất triïín.
ƒ Sûå thay àưíi trong tấc phêím.
Hịnh ẫnh vâ êm thanh mang àïën sûå àưíi thay cho tấc phêím
àùåc biïåt lâ sấch vâ trong tûúng lai gêìn, nhûäng cën sấch nây
vêỵn khưng mêët ài, ngay cẫ trong nhûäng hưå gia àịnh cố ngên
sấch hẩn hểp nhêët.
In êën vâ phất hânh sấch bấo tùng chêåm hún so vúái lûúång
tiïu th. Tûâ nùm 1960 àïën 1985, chó sưë tiïu dng tùng tûâ 49
àïën 130 trong khi àố chó sưë phất hânh nùm 1985 àẩt 168 so
vúái toân bưå khưëi lûúång êën phêím tiïu th. Bấo chđ côn phẫi xïëp
vâo hâng tưìi tïå hún nûäa vúái chó sưë tiïu dng nùm 1960 lâ 80
(chó sưë phất hânh: 56) nhûng àïën nùm 1985 chó sưë nây àậ lâ
122. Nïëu ngûúâi ta kïët húåp cẫ bấo chđ vâ êën phêím lẩi vúái nhau
thị sệ thêëy àûúåc t lïå gia tùng hâng nùm ca nhûäng êën phêím
nây thêëp hún so vúái mûác tiïu th d xết úã thúâi k kinh tïë nâo
cng vêåy, thúâi kyâ tùng trûúãng cuäng nhû thúâi kyâ suy thoaái hay
khuãng hoaãng.

Gơng mặt thế giới hiện đại

16

Theo Tửớ chỷỏc hỳồp taỏc vâ phất triïín kinh tïë (OCDE), nùm
1986, trung bịnh mưåt ngûúâi dên úã cấc nûúác phất triïín bỗ ra
khoẫng 4 giúâ àưìng hưì àïí àổc sấch bấo: úã ấo lâ 2,7 giúâ, Hâ Lan
lâ 5,5 giúâ. Cng vâo thúâi àiïím nây, úã Phấp ngûúâi ta ûúác tđnh
thúâi gian trung bịnh mâ mưåt ngûúâi Phấp trïn 15 tíi giânh ra
àïí àổc trong mưåt tìn la hún 3 giúâ mưåt cht. Nhûng mưåt cåc
àiïìu tra àûúåc hỗi àïìu àang khưng cố sấch àổc. Nïëu sấch bấo
giẫi trđ đt àûúåc àổc nhû vêåy thị cố thïí cêìn phẫi ài tịm ngun
nhên vị sao dêỵn àïën hiïån tûúång nây? Thúâi gian dânh cho àổc
sấch đt nhû vêåy phêìn nâo cố ngun nhên tûâ giấ sấch. Nhû
vêåy, chó tiïu vïì giấ cẫ ca cấc loẩi êën phêím húi cao mưåt cht
so vúái toân bưå chó giấ tiïu th sẫn phêím (387 so vúái 379 nùm
1985 trïn cú súã 100 cuãa nùm 1970). Trong söë nhûäng l do khấc
côn cố mưåt l do nûäa lâ ngûúâi ta àậ dânh thúâi gian àố àïí xem
truìn hịnh. Àêy cng lâ hïå thưëng thưng tin vïì sấch vúã vâ chu
trịnh thûúng mẩi sấch vúã. Nhûng khưng thïí xấc àõnh àûúåc
mûác àöå cuãa tûâng nguyïn nhên. Ngûúâi ta cuäng thûúâng cho rựỗng
hùồ thửởng giaỏo duồc trỷỳõng hoồc aọ bừ loaồn nùng vâ àûúåc coi nhû
núi cung cêëp ngìn thưng tin vïì sấch vúã vâ chu trịnh thûúng
mẩi sấch vúã, cung cêëp ngìn thưng tin àa dẩng cố thïí àổc vâ
thu ht hổc sinh ham thđch àổc. Vị vêåy hổc sinh àậ trúã thânh
ngûúâi tiïu th ngìn tin.

ƒ Cấc lûáa tíi vâ vai trô xậ hưåi ca giẫi trđ.
Thấ i àưå hoâ húåp c a thanh niïn thûúâng lâ m giẫ m ài mûác
àưå phên hoấ xậ hưå i: lûå a chổn mưåt sưë trô giẫ i trđ sệ mang lẩ i
lúå i đch cho con ngûúâ i, chùèng lệ trô giẫ i trđ cố chûá c nùng sẫ n
xë t chùng?.
Thûåc chêët giẫi trđ thûúâng àưëi lêåp giûäa nam giúái vâ nûä giúái,
vđ d nhû àân ưng quan têm nhiïìu àïën xe cưå, câ phï, àấnh bùỉt
cấ, côn ph nûä lâ may mùåc vâ thùm quan. Ngûúåc lẩi, thanh
niïn lẩi nhêån thêëy trong thïí thao, phên hoấ xậ hưåi theo giúái
tđnh, theo têìng lúáp đt xẫy ra hún lâ trong lao àưång, àng ra lâ
trong thấi àưå chun mưn. Chđnh bựỗng caỏc troõ giaói trủ maõ lỳỏp
treó aọ taồo nùn mưåt têìng lúáp tûúng àưëi àưìng nhêët.
Trễ con àống mưåt vai trô quan trổng trong viïåc mua sùỉm
thiïët bõ giẫi trđ trong gia àịnh (mấy bấn dêỵn, mấy ghi êm, maáy



Gơng mặt thế giới hiện đại

17

ghi hũnh). Vũ vờồy nhỷọng cùåp vúå chưìng nưng dên khưng cố con đt
mua sùỉm trang thiïët bõ nghe nhịn hún cấc cùåp vúå chưìng úã têìng
lúáp xậ hưåi khấc, vâ sûå thêm ht ngên sấch sệ giẫm ài àưëi vúái
gia àịnh khưng cố trễ con vị sûå cố mùåt ca chng d đt hay
nhiïìu cố xu hûúáng lâm giẫm àưå mêët cên àưëi xậ hưåi vùn hoấ
trong lơnh vûåc giẫi trđ.
Trong thûåc tïë mưåt sưë hoẩt àưång giẫi trđ lẩi cố kïët quẫ sinh
lúâi: vđ d nhû may vấ vâ viïåc vùåt trong gia àịnh. Tuy nhiïn
khưng phẫi trong nhûäng gia àịnh giẫn dõ nhêët ngûúâi ta múái

thûúâng xuyïn gùåp hiïån tûúång naây nhêët. Nhûäng k thåt viïn,
quẫn àưëc phên xûúãng hóåc cưng nhên lânh nghïì cng lâm cấc
cưng viïåc àố. Theo àiïìu tra vïì “giẫi trđ 1998” ca Viïån thưëng kï
nghiïn cûáu kinh tïë qëc gia Phấp (INSSE), hún 1/2 sưë ngûúâi
ch gia àịnh ca cấc têìng lúáp xậ hưåi lâm cấc cưng viïåc vùåt đt
nhêët lâ mưåt lêìn mưỵi tìn. Theo àiïìu tra chung, 40% gia àịnh
sùỉm cho mịnh mưåt chiïëc hưåp àưì vâ 20% trang bõ mưåt chiïëc bân
thúå. Vêỵn nhûäng l do nhû thïë, đt nhêët àậ giẫi thđch àûúåc mưåt
phêìn tẩi sao ngûúâi ta lẩi may vấ ngây câng nhiïìu vâ xem àố lâ
mưåt hoẩt àưång sấng tẩo. Vị vêåy cng theo tûâng ngìn tin, hún
mưåt nûãa sưë gia àịnh cố thu nhêåp cao àïìu mua sùỉm mấy khêu,
t lïå nây thêëp hún àưëi vúái nhûäng gia àịnh cố thu nhờồp thờởp.
Cuửởi cuõng hoaồt ửồng giaói trủ bựỗng hũnh thûác viïët, àùåc biïåt lâ
vệ lâ àẩi diïån ca nhûäng mưn giẫi trđ kiïëm lúâi. Hún 10% ngûúâi
Phấp hânh nghïì nghïå thåt tẩo hịnh, nûä giúái chiïëm sưë àưng
hún nam giúái, lúáp trễ àưng hún cấc lúáp tíi khấc. 1/6 sưë cấn bưå
nhâ nûúác bây tỗ mën theo hưåi hoẩ.
ƒ Cấc k nghó.
Theo thối quen, ngûúâi ta àậ àõnh nghơa: k nghó lâ rúâi núi úã
trong thúâi gian 4 ngây (chđnh xấc hún lâ 4 àïm). K nghó nây
khưng giưëng vúái chuën ài cưng tấc, hổc têåp hay ài ùn dûúäng.
Cấch àõnh nghơa nây cho phếp ta xấc àõnh àûúåc khấi niïåm vïì
k nghó so vúái khấi niïåm vïì du lõch: àõnh nghơa trïn bao gưìm
cẫ nhûäng chuën ài àïën nhûäng vng phi du lõch, nhêët lâ
nhûäng ngây nghó trong gia àịnh. Nhûng nố lẩi loẩi bỗ nhûäng
chuën lûä hânh mang tđnh chêët kinh doanh. Cëi cng tûâ àõnh
nghơa nây, chuáng ta phên biïåt àûúåc kyâ nghó vúái kyâ nghó cëi
tìn.

Gơng mặt thế giới hiện đại

18

Nhỷọ ng ngaõy nghú dỷỳỏ i hịnh thûác nghó phếp vâ cưng tấc
bùỉ t àêì u tûâ tđnh lận g mẩ n c a loâi ngûúâi . Trûúá c àêy nhûän g
chuën ài cưng tấc laâ nhûäng chuyïë n ài vuå lúå i, cho àïë n cëi
thïë k thûá XIX nhûäng chuën ài vậ n cẫnh vêỵ n côn lâ mưåt
cå c mẩo hiïí m vị trong nhûä ng chuë n ài nâ y, lûä khấch cố thïí
gùå p r i ro: hóå c do chêåm tâu xe, àûúâ ng xe cưå đt ài lẩ i àûúåc
hay àưå an toân thêë p. Sûå phấ t triïí n c a ngâ nh àûúâng sùỉt, c a
tâ u chẩy húi nûúác tẩo àiïìu kiïån thå n lúå i cho giai cêëp tû sẫ n
ài du lõch àưì ng thúâ i c ng tẩo àiïìu kiïå n cho viïå c tưí chûác thân h
lêå p cấc cưng ty du lõch.
Vị thïë, àïën cëi thïë k XIX, cấc nhâ tû bẫn cưng nghiïåp àậ
giânh ra nhûäng thấng hê àïí ài àïën vng nưng thưn sau àố ài
àïën nhûäng bậi biïín thúâi thûúång (Biarrtz do nûä hoâng Engếnie
xêy dûång nùm 1854, Deauville cuãa baá tûúác Morny xêy dûång
nùm 1860). Nùm 1841, mưåt ngûúâi Anh tïn lâ Thomas Cook lêìn
àêìu tiïn àậ tưí chûác kinh doanh thânh cưng tưët àểp chuën du
lõch tûâ Leicester àïën Loughbourough. Ưng àậ lêåp ra nhiïìu cưng
ty kinh doanh du lõch. Côn Karl Bacdeker ngûúâi Àûác thị àậ
xët bẫn nhûäng cën sấch hûúáng dêỵn du lõch. Mưåt ngânh cưng
nghiïåp múái ra àúâi, ngânh cưng nghiïåp du lõch chuyïn giúái thiïåu
àõa àiïím tham quan, cung cêëp thúâi gian biïíu, phûúng tiïån àûa
àốn an toân, àõnh trûúác nhûäng trẩm nghó vâ cung cêëp ln cẫ
bẫo hiïím chưëng mêët cùỉp. Khấch hâng ca nhûäng hậng du lõch
àêìu tiïn nây lâ nhûäng lûä khấch chûa tûâng ài nghó.
úã Phấp, àưëi vúái ngûúâi lao àưång, nhûäng ngây nghó ca hổ chó

bùỉt àêìu cố tûâ khi hổ àûúåc hûúãng nhûäng ngây nghó phếp cố
lûúng vâo nùm 1936 nhúâ cố sûå can thiïåp ca mùåt trêån bịnh dên.
Lc nây ưng Lếo Lagrange, Phố qëc v khanh àùåc trấch thïí
thao vâ giẫi trđ àậ múã rưång hoẩt àưång du lõch têåp thïí vâ thïí
thao. Sau àố thúâi gian nghó tùng tûâ 15 ngây àïën 4 tuêìn, dêìn
dêìn àïën tùng lïn 5 tuêìn sau nùm 1968 vâ sau àố àûúåc cưng
nhêån vâo nùm 1982. Tûâ sau giẫi phống, nhûäng ngây nghó úã
Phấp cố tđnh dên ch hoấ rêët cao vâ sau khi chđnh thûác ấp
dng tìn nghó thûá 5 cố lûúng àưëi vúái mổi ngûúâi lao àưång thị
tđnh dên ch lẩi àûúåc phất huy thïm.
Ngây nay, cố nhiïìu xu hûúáng àang xët hiïån, trong quấ
trịnh phất triïín, k nghó àưng vêỵn côn lâ dêëu hiïåu cho thêëy sûå



Gơng mặt thế giới hiện đại

19

bờởt bũnh ựống xaọ hửồi. K nghó àưëi vúái thanh niïn vûâa àưåc àấo
lẩi vûâa khưng ph húåp. Cng giưëng nhû k nghó hê, k nghó
cëi tìn sệ lâm tùng thïm giấ trõ gia àịnh. Cng vúái mưåt sưë
chđnh sấch khưng giẫi quët àûúåc hiïån tûúång trïn thị trong khi
àố, viïåc nghiïn cûáu vïì ngây nghó cng tỗ ra khưng cố kïët quẫ.
ƒ Ai lâ ngûúâi ài nghó.
K nghó côn chûa àûúåc giânh cho têët cẫ mổi ngûúâi vâ cng
khưng bịnh àùèng vúái têët cẫ mổi ngûúâi. Trong cấc k nghó, k
nghó àưng phên bưë khửng ửỡng ùỡu bựỗng kyõ nghú heõ.
Theo mửồt cuửồc nghiùn cûáu ca INSEE, t lïå trung bịnh
ngûúâi ài nghó àẩt 60% nùm 1992 so vúái nùm 1985 laâ dûúái 58%.

Nhûng nhûäng ngûúâi ài nghó nây mưåt mùåt hổ khưng ài theo
cấch giưëng nhau, khưng àïën cng mưåt núi vâ khưng ài cng
mưåt thúâi àiïím. Mùåt khấc quấ trịnh gia tùng sưë ngûúâi ài nghó
cng khưng giưëng nhau giûäa cấc têìng lúáp xậ hưåi nghïì nghiïåp.
ƒ

Hiïån tûúång phên têìng xậ hưåi.

Cấn bưå cao cêëp vâ cấc nghïì tûå do àûúåc ûu àậi vúái t lïå ài
nghó lâ 89% nùm 1992 (t lïå nây lâ 86,6% nùm 1964). Thiïåt
thôi nhêët lâ ngûúâi sẫn xët nưng nghiïåp vâ ngûúâi lao àưång
trong lơnh vûåc nưng nghiïåp, nùm 1992, t lïå ngûúâi ài nghó chó
lâ 30,6% côn nùm 1964 lẩi chó cố 11,9%. Mùåc d quấ trịnh gia
tùng rêët chêåm nhûng àưëi vúái hổ nhû thïë cng lâ hẩnh phc
nhêët rưìi. Cấc ưng ch kinh doanh trong ngânh cưng nghiïåp vâ
thûúng mẩi cng cố àiïìu kiïån ài nghó ngây câng nhiïìu vúái t
lïå 62% nùm 1992 so vúái nùm 1964 laâ 47,5%.
Sûå xuêë t hiïå n c a k nghó àưng gêy ra hiïå n tûúå n g múá i vïì
sûå phên biïå t giûä a cấ c têì n g lúá p xậ hưå i . K nghó hê vêỵ n lâ k
nghó quan troå n g nhêë t vúá i tyã lïå ngûúâ i ài nghó lâ 55,3% nùm
1992, gêë p gêì n 2 lêì n so vúá i k nghó àưng (28,9%). K nghó
àưng dêì n dêì n trúã thâ n h k nghó b , hêì u nhû k nghó nâ y
luön luön tûúng ûá n g vúá i möå t k nghó kế p trong nùm (sûå chia
nhỗ k nghó). Phêì n lúá n nhûä n g ngûúâ i àậ ài nghó hê nùm trûúá c
thị sệ ài nghó àưng nùm sau.




Gơng mặt thế giới hiện đại

20

Kyõ nghú ửng naõy cuọng cho thêëy hiïån tûúång phên hoấ xậ
hưåi giûäa nhûäng ngûúâi cố à thu nhêåp àïí ài nghó 2 lêìn mưåt
nùm àïí cố thïí tûå giẫi phống nhûäng râng båc trong cưng viïåc
vâ nhûäng râng båc khấc trong àúâi sưëng hâng ngây vúái nhûäng
ngûúâi khưng cố à àiïìu kiïån nây. Nhịn chung trong cẫ nùm,
thu nhêåp ca ngûúâi dên câng tùng, hổ ài nghó câng nhiïìu.
Trong khi àố vúái k nghó ma àưng thị t lïå ngûúâi ài nghó gêìn
nhû ưín àõnh vúái mûác lûúng haâng nùm laâ 100.000 frùng (tyã lïå
nây tùng nïëu thu nhêåp vûúåt quấ mûác trïn)
ƒ Ngûúâi ta ài nghó úã lûáa tíi nâo?
Câng trễ ngûúâi ta ài nghó câng thûúâng xun àùåc biïåt lâ lûáa
tíi 30-39 hóåc dûúái 14 tíi. T lïå ngûúâi ài nghó gia tùng àấng
kïí, sưë ngûúâi trïn 70 tíi tùng tûâ 18% nùm 1964 àïën 37% nùm
1992. Sau àố mậi àïën thúâi k gêìn àêy, khi sưë ngûúâi ài nghó
giẫm dêìn theo lûáa tíi thị ngây nay lẩi cố xu hûúáng ưín àõnh
cho àïën khi hổ vïì hûu. Chûáng tỗ k nghó àậ trúã thânh mưåt
thối quen mâ ngûúâi ta khưng thïí bỗ qua àûúåc. Cëi cng,
thanh niïn tíi tûâ 14 àïën 24 cố t lïå ài nghó húi thêëp: hổ cng
cho thêëy chđ tûå lêåp.
ƒ K nghó hê.
K nghó hê vêỵn lâ k nghó quan trổng nhêët, nhiïìu ngûúâi
thđch ra biùớn vaõ cựổm traồi bựỗng xe moỏoc ngaõy caõng phửớ biïën.
M a hê vêỵ n lâ nhûä ng ngây nghó chđnh, nhûng thúâ i gian
nghó hê giẫm hún so vúái thúâ i k nghó àưng (tûâ 25 nùm nay, sưë
ngâ y nghó àưng vêỵ n khưng giẫm vâ chó giẫ m mưåt cht nùm
1975).
ƒ Thúâi gian ài nghó.

Trung bịnh thúâi gian nghó hê àang cố xu hûúáng giẫm trong
mổi têìng lúáp xậ hưåi, tûâ 27,2 ngây nùm 1965 xëng côn 22,6
ngây nùm 1992. Hiïån tûúång giẫm thúâi gian nghó hê nây cng
lâ biïíu hiïån ca phên hoấ xậ hưåi. K nghó nây chó quan trổng
vúái cấc cấn bưå cao cêëp vâ nhûäng ngûúâi cố nghïì nghiïåp tûå do.
Sưë ngây nghó ca hổ giẫm tûâ 34,9 ngây nùm 1965 côn 24,4




Gơng mặt thế giới hiện đại

21

ngaõy nựm 1992. Caỏc gia àịnh cố thu nhêåp cao thûúâng ài nghó
hê 30 ngây, cấc têìng lúáp trung bịnh thị chó nghó 23 ngây.
ƒ Ngûúâi ta ài àêu vaâ ài nhû thïë naâo trong k nghó ?
Nhịn chung mổi têìng lúáp xậ hưåi àïìu nghiïng vïì xu hûúáng
àïën nhâ bưë mể hóåc bẩn bê (39,7% sưë ngây nghó trong nùm).
Khưng cố gị ngẩc nhiïn khi thêëy cấc ưng ch ca ngânh cưng
thûúng nghiïåp àïën nghó úã cấc khấch sẩn àưng gêëp 4 lêìn so vúái
cưng nhên. Àùåc biïåt lâ ngûúâi Phấp ài nghó hê, cựổm traồi bựỗng
xe mooỏc ngaõy caõng ửng. Kyõ nghú heõ nây vêỵn chiïëm võ trđ quan
trổng hâng àêìu: gêìn 1/3 sưë cưng nhên, khoẫng 1/5 nhên viïn
vâ cấn bưå bịnh thûúâng vâ hún 1/10 sưë cấn bưå cao cêëp cng
mën têån hûúãng cấc k nghó nây.
Ngûúâi ta ln thêëy hiïån tûúång chia rệ têìng lúáp xậ hưåi úã
nhûäng núi nghó mất: trong 5% sưë ngây nghó ngûúâi ta chó thêëy
cưng nhên vâ nhên viïn chûá hiïëm thêëy cố ưng ch nâo, sưë
ngûúâi ài nghó nây chổn nhâ trổ nhiïìu hún lâ khấch sẩn.

Nhâ nghó giânh cho cấc dõp nghó hê rêët quan trổng àưëi vúái
cấn bưå cao cêëp vâ nhûäng ngûúâi ch, sưë ngây nghó ca hổ tùng
nhanh hún lâ thu nhêåp ca hổ. Tuy vêåy, nùm 1992 diïån tđch
khu nghó ca têët cẫ cấc têìng lúáp xậ hưåi tùng thïm 14,1%.
ƒ Ngûúâi ta lâm gị trong k nghó ?
đt khi ngûúâi Phấp lẩi ghết nhûäng chuën ài dẩo (7,7%).
Biïín lâ núi thu ht nhiïìu khấch nghó hún lâ úã miïìn ni vâ
nưng thưn. Nùm 1973, cûá 100 ngây nghó thị cố 44 ngây úã biïín,
hún 30 ngây úã nưng thưn, àïën nùm 1992 du lõch ra biïín vêỵn
chiïëm võ trđ sưë 1 trong khi àố nhûäng chuën ài vïì cấc vng
nưng thưn lẩi giẫm.
ƒ K nghó cëi tìn.
K nghó cëi tìn lâ dõp àïí cấc gia àịnh àoân t.
Mưỵi ngûúâi Phấp àïìu giânh riïng cho mịnh mưåt thúâi gian
nghó riïng, nhûäng ngûúâi cố àiïìu kiïån àïìu rúâi gia àịnh trong 2
ngây. Nghó ngây ch nhêåt lâ truìn thưëng c ca xậ hưåi, côn



Gơng mặt thế giới hiện đại

22

nghú thùm ngaõy thỷỏ (hoựồc thûá 2 àưëi vúái cấc thûúng nhên) lâ
hịnh thûác múái mễ.
Àa sưë ngûúâi Phấp thđch ngây nghó ch nhêåt tẩi nhâ, àố lâ
ngây nghó cêìn thiïët cho sûác khoễ hóåc lâ ngây lïỵ. Ngûúâi dên
trong cấc thânh phưë ài nghó nhiïìu nhêët vâ trong cấc k nghó
cëi tìn, hổ cng chiïëm sưë àưng nhêët. Àa sưë ngûúâi ài nghó
cëi tìn bỗ ra tûâ 2 - 4 ngây àïí rúâi nhâ ài hún 80km, trong

nhûäng chuën ài thïë nây thûúâng hổ thùm anh em hổ hâng
thên cêån. Cûá 7 ngûúâi ài nghó cëi tìn lẩi cố 1 ngûúâi nghó úã
nhâ bẩn bê hóåc hổ hâng xa vâ cûá 10 ngûúâi lẩi cố 1 ngûúâi àïën
nhâ trổ.
Sưë nhâ nghó trổ trong nhûäng ngây nghó cëi tìn vâ cấc k
nghó khấc tùng rêët nhanh. Nhûng ài nghó úã nhâ cha mể vêỵn
phưí biïën theo truìn thưëng. Sau àẩi chiïën thïë giúái thûá 2, cố
rêët nhiïìu dên nưng thưn di dên ra thânh phưë vâ hổ ln ln
giûä cấc mưëi quan hïå hổ hâng bựỗng caỏch vùỡ thựm quù trong
nhỷọng kyõ nghú cuửởi tuờỡn.
Nhûäng chuën ài nghó úã nûúác ngoâi.
Cấc k nghó àûúåc phên bưë àïìu trong nùm: cấc k nghó lúán
thûúâng vâo thấng 7 vâ thấng 8 vâ sưë ngûúâi nghó cao àiïím nhêët
lâ vâo thấng 12 vâ thấng 4. Àa sưë ngûúâi Phấp khưng thđch ài
nghó úã nûúác ngoâi, cûá 9 ngûúâi múái chó cố 1 ngûúâi. Nhûäng ngûúâi
ài nghó úã nûúác ngoâi thûúâng lâ nhûäng gia àịnh cấn bưå cao cêëp,
nhûäng ngûúâi cố nghïì nghiïåp tûå do, tiïëp àïën lâ cấ c cấ n bưå bịnh
thûúâ ng vâ cấc nhên viïn. Cấc lûáa tí i ài nghó nhiïìu nhêë t lâ
tûâ 14-24 tí i vâ tûâ 40-60 tí i. Têìng lúáp cưng nhên chó ài nghó
úã nûúác ngoâ i khi lûåc lûúå ng lao àưång nhêå p cû úã lẩ i Phấp trong
k nghó.
Khi phên tđch núi àïën ca cấc du khấch ài nghó úã nûúác
ngoâi, ngûúâi ta thêëy cố mưåt trc àiïím Bùỉc-Nam, àêy lâ nhûäng
àõa àiïím mâ ngûúâi nghó cố thïí hûúãng th ấnh nùỉng mùåt trúâi:
gêìn 31% trong sưë hổ àïën Têy Ban Nha, Bưì Àâo Nha vâ
Andorre, gêìn 9% àïën Italia, 6,2% àïën Hi Lẩp, Thưí Nhơ K vâ
cấc àẫo úã Àõa Trung Hẫi, 5,6% àïën Anh vâ 2,9% àïën cấc nûúác
Àưng Êu vâ Liïn Xư c. Ngoâi cấc nûúác Têy Ban Nha, Italia

Gơng mặt thế giới hiện đại

23

vaõ caỏc nỷỳỏc Bựổc Phi, khấch du lõch Phấp hêìu nhû àậ ài àïën
khùỉp núi trïn thïë giúái vâ núi hổ mën àïën hún cẫ vêỵn lâ cấc
nûúác trong khu vûåc chêu Êu.
ƒ K nghó àưng.
K nghó àưng vêỵn ngây mưåt phất triïín, nhûng cấc mưn thïí
thao cho k nghó àưng lẩi phất triïín chêåm hún so vúái cấc k
nghó khấc.
K nghó àưng vêỵn lâ k nghó àûúåc ûa chång nhêët kïí tûâ khi
ấp dng tìn nghó thûá 5. Thấng 12 vâ thấng 4 lâ hai thấng cố
sưë ngây cố sưë ngây nghó àưng nhiïìu nhêët (thấng 12 chiïëm 4,6%,
thấng 4 chiïëm 4,9% tưíng sưë ngây nghó), tuy nhiïn côn kếm xa
so vúái thấng 7 vâ thấng 8 (23% vâ 40% sưë ngây nghó hê).
Hiïån nay sưë ngûúâi ài nghó ch ëu hûúáng vïì nưng thưn vâ
cấc mưn thïí thao ma àưng, sưë ngûúâi nây tùng tûâ mưåt vâi nùm
trúã lẩi àêy nhûng t lïå tùng khưng àấng kïí (tûâ 1974-1975 tùng
17,1%, 1983-1984 tùng 26,2%, 1991-1992: 28,9%). Nhûng t lïå
ngûúâi ài chúi cấc mưn thïí thao giẫm trong khi t lïå ngûúâi ài
nghó àưng lẩi tùng.
Àùåc biïåt sưë lûúång lúán khấch ài nghó àưng lẩi lâ cấc ưng ch,
ngûúâi khai thấc nưng nghiïåp vâ cấc gia àịnh giâu cố nhêët. Tûâ
nhûäng nùm 1986-1997, cấch lûåa chổn cho k nghó àưng àậ thay
àưíi: nùm 1992, 26% sưë khấch ài vïì nưng thưn, 28% lïn miïìn ni
vâ 22%. Ài ra biïín vâo ma àưng thûúâng lâ nhûäng ngûúâi úã àưå
tíi 40 trong khi àố cấc mưn thïí thao ma àưng lẩi giânh nhiïìu
thanh niïn, giúái ch vâ cấc nhên viïn hún.

Trong sưë khấch ài nghó àưng cố hún mưåt nûãa nghó úã nhâ bưëmể hóåc bẩn bê, sưë côn lẩi phên bưë àïìu úã khấch sẩn, nhâ chổ,
nhâ nghó. Trong nhâ nghó ngûúâi ta thûúâng thêëy dên Pari, cấn
bưå cao cêëp vâ nhûäng ngûúâi úã àưå tíi trïn 40, ngûúâi cao tíi vâ
cấc ưng ch thị thđch khấch sẩn hún.
Côn lẩi 1/3 sưë ngûúâi ài nghó hê àïën nöng thön vúái thuá vui
trûúåt tuyïët. Tyã lïå ngûúâi ài nghó úã nưng thưn vâ chúi cấc mưn
thïí thao muâa àöng khöng tùng so vúái tyã lïå ngûúâi ài nghó àưng.
Tûâ nhûäng nùm 1984-1985 sưë ngûúâi chúi cấc mưn thïí thao ma
àưng àậ chûäng lẩi vâ chó côn dûúái 10% dên söë.



Gơng mặt thế giới hiện đại

24

Tũnh traồng trùn coỏ leọ lâ do nhûäng khố khùn vïì kinh tïë, mâ
dng c trûúåt tuët thị ngây câng àùỉt hún. Hún nûäa hoẩt àưång
nây hêìu nhû khưng cố mùåt ca cưng nhên vâ ngûúâi hûu trđ.
Ngûúâi ta côn thêëy thúâi gian giẫi trđ vúái cấc mưn thïí thao cng
rt ngùỉn ài: nùm 1992 cố 9 ngây so vúái 13 ngây nùm 1975. Khố
khùn lúán nhêët vúái mưn trûúåt tuët lâ chi phđ kinh tïë. Nïëu mưåt
gia àịnh cố 4 ngûúâi trong àố cố 2 trễ côn mën trûúåt tuët thị
phẫi mêët 10.000 frùng/1 tìn.
T lïå ngûúâi ài nghó àưng vâ ài du lõch úã Pari àưng nhêët lâ
ngûúâi ca cấc vng Ile de France, Normandie, vâ miïìn trung
nûúác Phấp.
Cấn cên trao àưíi du lõch àẩt 50,5 t frùng. Nùm 1991,
ngânh du lõch chiïëm 1,8% tưíng thu nhêåp qëc nưåi (PIB). Vị
vêåy nố àậ trúã thânh ngânh kinh doanh àûáng àêìu trong nïìn

kinh tïë, trïn cẫ ngânh ưtư. Àùåc biïåt ngânh du lõch xanh àậ cố
nhûäng tiïën bưå vûúåt bêåc, tiïìm nùng ca ngânh du lõch nay côn
lêu múái cố thïí khai thấc hïët àûúåc.
ƒ Thïí thao vâ xậ hưåi
Thïí thao hiïån àẩi ra àúâi vâo cëi thïë k 19. Têët cẫ cấc hoẩt
àưång thïí thao hiïån nay àang àûúåc cưng nhêån vâ tiïën hânh
trïn thïë giúái cố ngìn gưëc tûâ Anh. Àố chđnh lâ nhûäng mưn
àiïìn kinh, bống àấ, bống bêìu dc, cêìu lưng, quìn Anh, bống
bân, chúi gưn, lêìn àêìu tiïn àûúåc ấp dng vâ àûa vâo låt. úã
thúâi k àố, nhûäng ngûúâi dên thûúâng chúi thïí thao àùèng cêëp
cao àïí kiïëm tiïìn vâ sau àố låt chúi khưng chun ra àúâi àậ
cêëm hổ chúi cấc mưn thïí thao nây.
Trong hún 1 thêåp k, sûå hiïíu lêìm dai dùèng àậ dêỵn àïën viïåc
phên biïåt giûäa mưn thïí thao mang tđnh tđch cûåc (mưn thïí thao
àûúåc gổi lâ “nghiïåp dû” nhû cấc trô chúi cuãa thïë vêån höåi àûúåc
öng Pierre de Coubertin khöi phc lẩi nùm 1896 sệ trúã lïn l
tûúãng hún vúái nhûäng giấo àiïìu vâ qui chïë đt mang tđnh hiïån
thûåc) vâ mưn thïí thao àûúåc gổi lâ “chun nghiïåp”, chđnh
ngûúâi M àậ khúãi xûúáng ra mưn thïí thao nây.
Theo dû lån, àùåc biïåt lâ cấc nhâ trđ thûác, thị thïí thao sệ lâ
“mưåt sên chúi tđnh khiïët” che àêåy mổi xêëu xa bïn ngoâi. Nối
chung mổi hoẩt àưång àún giẫn mang tđnh chêët giẫi trđ thûúâng



Gơng mặt thế giới hiện đại

25

ỷỳồc bựổt nguửỡn tỷõ moồi hoân cẫnh xậ hưåi vâ kinh tïë. Trûúác

thïìm nhûäng nùm 70, viïåc loẩi bỗ cấc hoẩt àưång giẫ tẩo thưng
qua cấc quy chïë múái (cấc vêån àưång viïn chun nghiïåp tûâ nay
trúã ài àûúåc phếp tham gia vâo cấc mưn thïí thao) vâ viïåc can
thiïåp ca àâi truìn hịnh àậ lâm àẫo lưån tịnh thïë. Hiïån nay
phẫi cưng nhêån lâ cấc vêån àưång viïn thïí thao, tûâ nhûäng vêån
àưång viïn khưng tïn tíi àïën cấc ngưi sao, tûâ nay trúã ài khưng
côn hoẩt àưång bïn lïì sên cỗ nûäa vâ trấi lẩi cấc hoẩt àưång ca
hổ àûúåc àûa vâo trong mưåt tưíng thïí kinh tïë- xậ hưåi.
ƒ Chúi thïí thao.
Chúi thïí thao hiïån nay khưng ngûâng àûúåc phất triïín.
Nhûäng tiïën bưå trong thïí thao àẩt àûúåc cng vúái cấch xûã sûå
múái. Tûâ nay trúã ài, viïåc phất triïín thïí thao cng ẫnh hûúãng
àïën cấc mùåt ca àúâi sưëng xậ hưåi.
Àêì u tiïn viïå c chúi thïí thao xuêët hiïå n úã trûúâ ng hổc, úã qn
àưå i vâ trong cấ c hưå i thïí thao thïë t c hay tưn giấo . Àïí chúi thïí
thao mưåt cấch cố khoa hổc thị trûúá c hïët phẫ i hiïíu vïì nố
thưng qua nhûä ng dûä liïåu ca mưn thïí thao lêë y thânh tđch.
Chđnh sûå thay àưíi vïì cấch chúi àậ dêỵn túái sûå thay àưí i vïì hoẩ t
àưå ng vùn hoấ .
ƒ Thïí thao - hiïån tûúång kinh tïë.
úã Phấp thïí thao chiïëm 10,8% chó tiïu ca cấc gia àịnh
giânh cho giẫi trđ. Hiïån nay thïí thao lâ mưåt àưång cú phất triïín
kinh tïë ca cấc nûúác phûúng Têy.
Lơnh vûåc thïí thao ngây câng àûúåc trang bõ cấc thiïët bõ vâ cú
súã hẩ têìng y tïë hiïån àẩi, thûåc sûå ngûúâi ta khưng thïí xấc àõnh
àng àûúåc phêìn àống gốp ca ngûúâi tiïu dng vâ nhâ cưng
nghiïåp trong cåc chẩy àua nây.
Àưëi vúái vêån àưång viïn thïí thao nghiïåp dû vâ ngay cẫ ngûúâi
dên bịnh thûúâng, mưåt àưi giêìy, mưåt cêu lẩc bưå chúi gưn hay
mưåt xe àẩp khưng côn lâ ûúác mën tưëi thiïíu ca mịnh nûäa.

Ngoâi nhûäng phûúng tiïån cêìn thiïët cho luån têåp ca hổ
thị têët cẫ cấc mưn àiïìn kinh cêìn phẫi cố mưåt chïë àưå ùn ëng
húåp l vâ cấc trang phc ph húåp.




Gơng mặt thế giới hiện đại

26

Giỳỏi cửng nghiùồp ang ngaõy câng gùỉn liïìn vúái thïí thao vị àố
lâ cấc ngânh khoa hổc nghïå thåt, hổ mën àêíy mẩnh viïåc
tiïu th cấc sẫn phêím ca mịnh, cẫi thiïån hịnh ẫnh nhận mấc
vâ tẩo ra nhiïìu lúåi nhån. Sûå àống gốp vûúåt dûå kiïën ca
ngânh khoa hổc nghïå thåt nây àậ b àùỉp cho viïåc xoấ bỗ cam
kïët trúå gip ca Nhâ nûúác vâ cấc àoân thïí àõa phûúng trong
cấc nûúác phûúng Têy vị trûúác àêy hổ cố nhiïåm v hưỵ trúå cho
cấc phong trâo thïí thao.
ƒ Thïí thao - mưåt hiïån tûúång xậ hưåi.
Thïí thao àậ mêët ài nghơa thûåc vâ tđnh àiïín hịnh ca nố.
Giưëng nhû cấc hiïån tûúång xậ hưåi khấc, thïí thao khưng che dêëu
àûúåc tđnh àưìi bẩi bïì ngoâi.
Chó cố mưåt àiïìu àấng mûâng lâ khi ngûúâi ta nhêån thêëy cêìn
thiïët chúi thïí thao thị thïí thao àậ bỗ ài mưåt sưë quët àõnh cêëm
vâ àiïìu cêëm k, àưìng thúâi khi trúã lẩi nhûäng quët àõnh nây
ngûúâi ta lẩi ngẩc nhiïn thêëy thïí thao bõ thấi quấ. Cng nhû
mổi hoẩt àưång xậ hưåi khấc, thïí thao khưng thïí trấnh khỗi
nhûäng hiïån tûúång àưìi bẩi vưën cố ca nố.
Sûå quấ khđch khưng thïí che dêëu nưíi khi diïỵn ra cấc hoẩt

àưång thïí thao. Ngûúåc lẩi, nhiïåt tịnh trong thïí thao àậ dêỵn àïën
hêåu quẫ nẫy sinh tđnh dên tưåc, tđnh bẩo lûåc, tđnh hấm lúåi,
dng chêët kđch thđch. Hêåu quẫ nây ngây câng gêy nhiïìu dû
lån vïì bẫn chêët thûåc ca thïí thao.
Tûâ giẫi thïí thao nhỗ nhêët àïën giẫi lúán nhêët, tûâ trêån bống
àấ têìm thûúâng trïn quy mư lâng xốm àïën trêån àêëu ca giẫi
Heysel úã Bruxen tưí chûác nùm 1985 àậ gêy thiïåt hẩi tđnh mẩng
cho 39 khấn giẫ, àêy lâ mưåt trong nhûäng trêån àêëu gêy nhiïìu
chïët chốc nhêët trong lõch sûã bống àấ, ngây hưåi nây tưìi tïå hún
nhiïìu so vúái ngûúâi ta tûúãng.
Bẩo lûåc lâ hiïån tûúång thûúâng xun xẫy ra, thûúâng gêy
thûúng tđch vâ chïët chốc. Trong mưåt trêån bấn kïët giẫi vư àõch
cp bống àấ Anh àûúåc tưí chûác tẩi Sheffielel ngây 18/4/1989, do
khưng phất hiïån ra hay bõ chen bêåt ra phđa sau mâ àïí cho
khấn giẫ vâo àêìy bêåc hânh lang ca sên vêån àưång. 94 ngûúâi
àậ chïët ngẩt sau khi bõ sa vâo àấm àưng vâ bõ chên ếp bïn lûúái
sùỉt.



Gơng mặt thế giới hiện đại

27

Nguyùn nhờn naõo dờợn ùởn tịnh trẩng nhû vêåy? Ngûúâi ta
lêëy tđnh hiïëu thùỉng vâ thối tranh àua lưån xưån theo xu hûúáng
ca xậ hưåi àïí tấch riïng kễ tâi ngûúâi ëu. Mûu mư ca cấc nhâ
cêìm quìn lâ biïën chûác quấn qn ca hổ thânh sûá giẫ ca
mư hịnh kinh tïë chđnh trõ ca hổ. Kïët húåp cấc ngun nhên
nây lẩi dêỵn àïën tđnh àưìi bẩi thêåt sûå trong viïåc tưí chûác cấc

hoẩt àưång thïí thao. Chûa bao giúâ mưåt lïỵ hưåi Olympic àûúåc tưí
chûác lẩi khưng gêy thiïåt hẩi, nố cưí v cho l tûúãng qëc xậ
(1936) hóåc lâ nhên tưë khúãi àêìu cho cấc cåc bêìu cûã tûå do úã
Nam Triïìu Tiïn (1988). Do phûúng Têy cố phûúng tiïån quẫng
cấo, phđa Àưng cố cưng c tun truìn cho nïn giẫi vư àõch
ngây câng khố giûä àûúåc tđnh àưåc lêåp ca mịnh.
Ngay tûâ khi àùåt ra vêën àïì xïëp hẩng, cùåp tûâ thïí thao - sûác
khỗe mêët ài mưåt phêìn nghơa ca nố kïí cẫ viïåc luån têåp
thûúâng xun vâ trịnh àưå k thåt cuẫ hổ. Vêån àưång viïn thïí
thao do khẫ nùng thêët bẩi cao nïn u cêìu hổ phẫi têåp luån
thûúâng xun. Ngây nay y hổc thïí dc cho phếp phất triïín cú
bùỉp tùng cûúâng nùng lûåc cho cú thïí àïën têån khi cấc ngìn
cung cêëp chêët dinh dûúäng khưng khai thấc àûúåc nûäa. Y hổc
thïí dc hiïån àẩi cố thïí ài àïën nhûäng sai lêìm nïëu nố cung cêëp
chêët kđch thđch cho mưåt sưë mưn thïí thao. Nhûäng phûúng thûác
truìn mấu, phûúng phấp di truìn, k thåt y hổc đt nhiïìu
mang tđnh àưìi bẩi àïìu cố thïí àûúåc sûã dng àïí nêng cao k lc
àẩt àûúåc trong thïí thao. Nùm 1967, mưåt vêån àưång viïn ài xe
àẩp ngûúâi Anh àaä bõ tûã vong trïn sûúân nuái Ventacx, nùm
1987, trong mưåt cåc chẩy àua nûä, mưåt vêån àưång viïn ngûúâi
têy Àûác cng bõ chïët vị sûã dng chêët kđch thđch quấ liïìu. Do
lẩm dng chêët kđch thđch, cấc vêån àưång viïn àậ trúã thânh nẩn
nhên vâ hi sinh trong thïí thao.
ƒ Thïí thao - hiïån tûúång vùn hoấ.
Thïí thao lâ mưåt phûúng tiïån àêëu tranh. Cấc nûúác thåc thïë
giúái thûá 3, cấc vêån àưång viïn àiïìn kinh da àen vâ ph nûä nhịn
chung àậ têån dng tưët vỗ êm vang tuåt vúâi nây. Trûúác hïët thïí
thao khưng ngûâng àûúåc phưí biïën úã cấc nûúác phûúng Têy. Bùỉt
àêìu tûâ nùm 1952, hoẩt àưång thïí thao lan rưång sang cấc nûúác
dên ch nhên dên vâ tûâ nùm 1960 lâ cấc nûúác thåc thùở giỳỏi

thỷỏ 3. Chủnh bựỗng phỷỳng tiùồn naõy hoồ aọ cố thïí sûã dng vâo
tun truìn quẫng cấo mâ khưng phûúng tiïån thưng tin nâo cố