Đổi mới phương pháp dạy học các môn KHXHNV ở các nhà trường quân đội theo hướng phát triển năng lực người học

1
MỞ ĐẦU
Phương pháp dạy học là một trong những phạm trù trung tâm của lý luận
dạy học và luôn thu hút được sự tập trung nghiên cứu của nhiều nhà khoa học.
Phương pháp dạy học là thành tố quan trọng của quá trình dạy học, đảm bảo
chuyển tải nội dung dạy học đến người học nhằm thực hiện mục tiêu dạy
học. Phương pháp dạy học không chỉ tác động đến cách thức truyền thụ kiến
thức, kỹ xảo, kỹ năng mà cịn tác động đến người học đó là dạy phương pháp
học. Phương pháp dạy học luôn vận động phát triển, cùng với sự vận động phát
triển của lý luận và thực tiễn dạy học. Nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành
Trung ương lần thứ tám (khóa XI) xác định: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục
từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất
người học. Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện
đại phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng
của người học khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc Tập
trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự
cập nhật tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực” [3, tr.120]. Đây là chủ trương
lớn, phản ánh tư duy chiến lược của Đảng trước yêu cầu phát triển nhanh và bền
vững đất nước trong giai đoạn mới, đồng thời còn là đòi hỏi khách quan, cấp
bách của sự nghiệp giáo dục đào tạo nói chung, cơng tác đào tạo ở các nhà
trường quân đội nói riêng. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển
năng lực cho người học góp phần trang bị cho người học năng lực nhận thức,
năng lực xử lý và vận dụng kiến thức vào thực tiễn, năng lực giải quyết công
việc trên cương vị, chức trách, nhiệm vụ được giao.
Trong những năm qua việc đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất
lượng đào tạo ở các nhà trường quân đội luôn được sự quan tâm lãnh đạo, chỉ
đạo sâu sát của Quân uỷ Trung ương, Bộ Quốc phòng, Tổng cục Chính trị. Quán
triệt và thực hiện Nghị quyết của Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục
và đào tạo, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Quân đội lần thứ XI, Nghị quyết 86/
NQ-ĐUQSTW, các nhà trường quân đội đã tích cực đẩy mạnh việc vận dụng
phương pháp dạy học tích cực, hiện đại, ứng dụng cơng nghệ thông tin, kỹ thuật

2
mô phỏng và cập nhật thông tin mới vào dạy học. Tuy nhiên, qua đánh giá thực
hiện đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các
trường quân đội hiện nay vẫn còn có những hạn chế nhất định, có phần chưa đáp
ứng được với yêu cầu đào tạo. Nhìn chung, phương pháp dạy học các môn khoa
học xã hội và nhân văn cịn giản đơn, nặng về lý thuyết, chưa có tác dụng lướn
đột phá trong việc rèn luyện kỹ xảo, kỹ năng hoạt động thực tiễn, phát triển trí
tuệ, giáo dục nhân cách và chuẩn bị tâm lý cho người học. Đặc biệt quá trình đổi
mới phương pháp dạy học mới tập trung vào trang bị kiến thức mà chưa hướng
vào mục tiêu phát triển năng lực thực tiễn cho người học.
Từ những vấn đề trên, tôi lựa chọn nội dung thu hoạch về: “Đổi mới
phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường
quân đội theo hướng phát triển năng lực cho người học” là vấn đề có ý nghĩa lý
luận và thực tiễn và mang tính cấp tiết hiện nay.


3
Phần 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
CÁC MÔN KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN Ở CÁC NHÀ TRƯỜNG
QUÂN ĐỘI THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC

1.1. Quan niệm về đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học
xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội theo hướng phát triển năng
lực người học
Đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn về
thực chất là chuẩn hóa, hiện đại hóa phương pháp dạy học các môn khoa học xã
hội và nhân văn theo lý luận dạy học hiện đại, đảm bảo phương pháp dạy học

luôn phát triển đồng bộ với sự phát triển của các thành tố khác của quá trình dạy
học. Như vậy, đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân
văn chính là trong q trình dạy học, giảng viên phối hợp, tương tác với học
viên bằng các phương pháp hiện đại nhằm nâng cao năng lực vận dụng kiến
thức, kinh nghiệm, kỹ năng thực hành nghề nghiệp của người học lên một trình
độ mới cao hơn so với trước khi về trường học tập, góp phần đáp ứng mục tiêu
yêu cầu đào tạo và giúp họ hành động có hiệu quả nhiệm vụ, chức trách sau khi
tốt nghiệp.
Trong thời đại ngày nay, khi khoa học và công nghệ đang phát triển mạnh
mẽ, hội nhập và hợp tác quốc tế đang trở thành xu thế tồn cầu, thì việc đào tạo
nguồn nhân lực năng động, sáng tạo là điều kiện tồn tại và phát triển của mỗi
quốc gia, mỗi dân tộc. Giáo dục có sứ mệnh đào tạo đội ngũ nhân lực có khả
năng đáp ứng những địi hỏi mới của xã hội và thị trường lao động, đặc biệt cần
quan tâm phát triển năng lực hành động, tính năng động, sáng tạo, tính tự lực và
trách nhiệm, năng lực cộng tác và giải quyết các vấn đề cho người học.
Để thực hiện đào tạo theo hướng phát triển năng lực, các cơ sở đào tạo
phải đổi mới “căn bản, tồn diện” q trình đào tạo; trong đó đổi mới phương
pháp dạy học là một khâu then chốt. Đổi mới pháp dạy học theo hướng phát
triển năng lực của người học, chính là thay đổi cách thức, biện pháp phối hợp
giữa người dạy và người học nhằm trang bị cho người học hệ thống kiến thức,
kỹ năng, thái độ đáp ứng với đòi hỏi của một nghề nghiệp nhất định. Từ những


4
nghiên cứu về phương pháp dạy học, đổi mới phương pháp dạy học, năng lực và
phát triển năng lực của người học đã có trong các cơng trình nghiên cứu, có thể
khái quát: Đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn
ở các nhà trường quân đội theo hướng phát triển năng lực người học là quá
trình tác động làm thay đổi, chuyển biến hoạt động giữa người dạy và hoạt
động người học nhằm nâng cao nhận thức, rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp và

định hướng giá trị cho người học, đáp ứng với chức trách, nhiệm vụ của họ sau
khi tốt nghiệp ra trường.
Mục tiêu của đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và
nhân văn ở các nhà trường quân đội theo hướng phát triển năng lực là làm thay
đổi cách dạy của giảng viên và cách học của học viên, hướng vào phát triển
năng lực của người học với từng chức trách, nhiệm vụ cụ thể gắn với từng
chuyên ngành và mục tiêu đào tạo. Đổi mới phương pháp dạy học phải hướng
vào phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học viên, chuyển từ các hoạt
động của người dạy là chủ yếu sang hướng vào người học và hoạt động của
người học; khắc phục được tình trạng lạc hậu về phương pháp dạy học như:
“thầy đọc, trò chép”, “thầy giảng, trò ghi”, người học ln ở trạng thái thụ động,
thiếu tích cực trong học tập. Mục tiêu cuối cùng của đổi mới phương pháp dạy
học nhằm phát triển năng lực của học viên, đáp ứng tốt với yêu cầu của chức
trách, nhiệm vụ sau khi ra trường.
Chủ thể đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân
văn ở các nhà trường quân đội theo hướng phát triển năng lực người học, bao
gồm: các nhà quản lý giáo dục, đội ngũ giảng viên và học viên, trong đó chủ yếu
và trực tiếp nhất là hoạt động của giảng viên khoa học xã hội và nhân văn và học
viên. Hay nói cách khác, giảng viên khoa học xã hội và nhân văn và học viên là
chủ thể trực tiếp thực hiện hoạt động đổi mới phương pháp dạy học các môn
khoa học xã hội và nhân văn theo hướng phát triển năng lực người học ở các nhà
trường quân đội.
Đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn ở
các nhà trường quân đội theo hướng phát triển năng lực người học không phải là
thay đổi tồn bộ phương pháp dạy học hiện có, mà phải trên cơ sở phát huy


5
những yếu tố tích cực của phương pháp dạy học hiện nay, từng bước áp dụng
những phương pháp dạy học tiên tiến và phương tiện dạy học hiện đại nhằm

thay đổi cách thức của người dạy và phương pháp học tập của học viên; chuyển
từ học tập thụ động sang học tập tích cực, chủ động, sáng tạo, từng bước chuyển
dần phương pháp dạy học theo hướng biến quá trình đào tạo thành quá trình tự
đào tạo, biến quá trình dạy học thành quá trình tự học.
1.2. Nội dung đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội
và nhân văn ở các nhà trường quân đội theo hướng phát triển năng lực
người học
1.2.1. Đổi mới về phương pháp dạy của giảng viên và phương pháp học
của học viên
Quá trình dạy học là quá trình phối hợp thống nhất giữa hoạt động dạy
và hoạt động học, đồng thời cũng là q trình địi hỏi lẫn nhau giữa người dạy
và người học. Trong mối quan hệ tương tác ấy, người dạy là chủ thể của hoạt
động dạy, giữ vai trị chỉ đạo qua trình dạy học. Người học là chủ thể của hoạt
động học tập đồng thời là khách thể chịu sự tác động của hoạt động dạy. Mục
tiêu nội dung này cần hướng hoạt động dạy của giảng viên làm thay đổi tính
chất hoạt động nhận thức của học viên: chuyển từ tái hiện sang sáng tạo. Hiện
nay, hoạt động nhận thức của học viên trong quá trình dạy học chủ yếu vẫn là
vận dụng trí nhớ, là khả năng tái hiện. Những mục tiêu mà dạy học cần phải
đạt được là hình thành năng lực sáng tạo và năng lực nghề nghiệp cho học viên.
Vì vậy, then chốt của đổi mới phương pháp dạy học của giảng viên, là phải
hướng đến việc tăng cường các phương pháp sáng tạo, bằng tổ chức các hoạt
động học tập độc lập của học viên trong quá trình dạy học. Điều đáng lưu ý là
giữa tái hiện sáng tạo có mối liên hệ chặt chẽ. Không thể sáng tạo được nếu
không tải hiện tốt, tái hiện tốt là cơ sở, là nền tảng cho hoạt động sáng tạo. Do
vậy, trong đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn
phải quan tâm phát triển cho học viên cả về khả năng tái hiện và sáng tạo trong
quá trình dạy học.
Sự đổi mới cách thức dạy học của người dạy sẽ làm cho người học phải
thay đổi cách thức học tập, tăng cường hoạt động tự học, tạo ra sự chuyển biến

6
từ học thụ động sang tự học chủ động, nhằm biến quá trình đào tạo thành quá
trình tự đào tạo. Chú trọng rèn luyện phương pháp học tập cho học viên không
chỉ là một biện pháp nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học mà còn là mục
tiêu dạy học nhằm phát triển năng lực của người học. Trong các phương pháp
học tập thì cốt lõi là phương pháp tự học, tự học ngay cả trên lớp có sự hướng
dẫn của giảng viên. Tuy nhiên, cần đặc biệt coi trọng hoạt động tự học có tính
sáng tạo và cần phối hợp hoạt động tự học sáng tạo với tự học tái hiện một cách
hợp lý trong quá trình dạy học.
Đổi mới cách dạy học của giảng viên, đổi mới cách học của học viên
chính là đổi mới mối quan hệ giảng viên và học viên trong dạy học. Mối quan hệ
một chiều: thầy giảng - trò nghe, ghi nhớ hiện nay cần được thay bằng mối quan
hệ hợp tác, hai chiều: giảng viên tổ chức, hướng dẫn, cố vấn, trọng tài, còn học
viên là chủ thể hoạt động.
1.2.2. Gắn dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn với thực
hành và rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức để giải quyết những vấn đề
của thực tiễn chức trách nhiệm vụ của học viên
Quá trình dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn trong các nhà
trường quân đội luôn hướng tới mục tiêu đào tạo con người cho hoạt động vũ
trang, gắn chặt với đặc thù quản lý giáo dục trong các nhà trường quân đội, với
các hoạt động sẵn sàng chiến đấu, hoạt động xây dựng nền nếp chính quy, với
các phương tiện kỹ thuật quân sự. Mối quan hệ giữa quá trình dạy học các môn
khoa học xã hội và nhân văn trong nhà trường quân đội với các vấn đề quân sự
rất rộng lớn và đa dạng. Điều này đòi hỏi q trình dạy học các mơn khoa học xã
hội và nhân văn theo hướng phát triển năng lực người học phải vạch ra phương
hướng ứng dụng kiến thức lý luận đã học vào giải quyết những vấn đề thực tiễn
theo chức trách và nhiệm vụ của người học sẽ đảm nhiệm. Hình thức và phương
pháp dạy học các mơn khoa học xã hội và nhân văn phải sát với thực tiễn của
chính đơn vị mà học viên sẽ cơng tác. Cách thức dạy học phải giúp học viên

được rèn luyện về tinh thần, thể lực và tâm lý, tạo ra sự cân đối hài hòa giữa
việc nắm vững nội dung lý luận các môn học với rèn luyện các kỹ xảo, kỹ năng


7
thực hành, thực tập. Tập dượt cho học viên biết vận dụng lý luận để giải quyết
các tình huống thực tiễn và thực hành tay nghề theo chức trách, nhiệm vụ trong
tương lai.
Do vậy, đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân
văn theo hướng phát triển năng lực cho người học cần phải tăng tỷ trọng thực
hành trong chương trình nội dung dạy học, tăng cường các hình thức và phương
pháp dạy học thực hành, đưa người học vào xử lý các tình huống thực tiễn trong
quá trình dạy học.
1.2.3. Tăng cường tổng kết, ứng dụng các phương pháp dạy học tiến
tiến, phương tiện kỹ thuật, thiết bị dạy học hiện đại vào dạy học các môn
khoa học xã hội và nhân văn
Ngày nay, cùng với sự phát triển của quá trình dạy học, phương pháp dạy
học các môn khoa học xã hội và nhân văn và các phương tiện kỹ thuật, thiết bị
dạy học hiện đại có sự phát triển rất mạnh mẽ, có tiềm năng to lớn trong việc trợ
giúp tìm kiếm tri thức và đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời nó cho phép
tổ chức nhiều hình thức hoạt động dạy học phong phú và có hiệu quả. Phương
pháp dạy học tiên tiến ở nhà trường quân đội không chỉ trang bị kiến thức mà
cịn có khả năng giúp người học biết cách thức học tập và cách thức tự học tập;
biết vận dụng tri thức vào thực tiễn; biết gắn phương pháp học với phương pháp
nghiên cứu khoa học, biết khai thác khả năng của phương tiện kỹ thuật dạy học
hiện đại, cho phép người dạy và người học thu nhận, xử lý thơng tin ngược
chính xác. Vì vậy, việc tổng kết, ứng dụng các phương pháp dạy học tiên tiến,
phương tiện kỹ thuật, thiết bị dạy học hiện đại vào q trình dạy học các mơn
khoa học xã hội và nhân văn là một việc làm hết cần thiết và cấp bách, đồng thời
phải được xem là một nội dung quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy

học theo hướng phát triển năng lực cho người học.
1.2.4. Đổi mới khâu kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học viên
Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập, tuy là khâu cuối của quá trình dạy học,
song có vai trị quan trọng chi phối các khâu khác của quá trình dạy học, nhất là
phương pháp dạy và học. Do vậy, muốn hình thành năng lực cho học viên trong


8
quá trình dạy học cần phải đổi mới khâu kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của
người học theo hướng mở, đánh giá kỹ năng thực hành, xử lý tình huống trong
thực tiễn chức trách nhiệm vụ, có như vậy cách thức dạy và học mới có thể thay
đổi theo.
Tóm lại, đổi mới phương pháp dạy học các mơn khoa học xã hội và nhân
văn ở các nhà trường quân đội theo hướng phát triển năng lực người học là một
vấn đề mới, có ý nghĩa quyết định trực tiếp đến chất lượng, hiệu quả quá trình
dạy học các mơn khoa học xã hội và nhân văn. Vì vậy, các nhà khoa học, các
nhà quản lý và các nhà sư phạm đều rất quan tâm nghiên cứu vấn đề này. Trước
yêu cầu đổi mới căn bản giáo dục và đào tạo nói chung, dạy học các mơn khoa
học xã hội và nhân văn nói riêng địi hỏi phải đổi mới đồng bộ các thành tố của
quá trình dạy học, trong đó đổi mới phương pháp dạy học các mơn khoa học xã
hội và nhân văn theo hướng phát triển năng lực người học là một nhiệm vụ quan
trọng, cấp bách.
1.3. Thực trạng đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã
hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội hiện nay
Những năm qua, các nhà trường quân đội đã chủ động quán triệt và triển
khai thực hiện đổi mới phương pháp dạy học theo tinh thần Nghị quyết 29 (khoá
XI), Nghị quyết Đại hội XII; Nghị quyết 86 NQ/ĐUQSTW về “Công tác giáo
dục - đào tạo trong tình hình mới”, Nghị quyết 765- NQ/QUTW về “nâng cao
chất lượng huấn luyện giai đoạn 2013- 2020 và những năm tiếp theo”, Nghị
quyết Đại hội Đảng bộ Quân đội lần thứ X và Chiến lược phát triển giáo dục và

đào tạo trong Quân đội giai đoạn 2011 - 2020, vì thế, hoạt động đổi mới nội
dung gắn với đổi mới phương pháp dạy học ở các nhà trường quân đội đã đạt
được những kết quả đáng kể.
Việc quán triệt và triển khai thực hiện đổi mới phương pháp dạy học được
tiến hành nghiêm túc, có những bước đi thích hợp, tạo sự chuyển biến trong
nhận thức và hành động của cán bộ, giảng viên, học viên. Đảng uỷ, Ban Giám
hiệu các nhà trường đã ban hành các nghị quyết chuyên đề về đổi mới, nâng cao
chất lượng giáo dục, đào tạo và có nhiều giải pháp tạo sự đột phá trong đổi mới


9
phương pháp dạy học. Cấp uỷ, chỉ huy các cấp đã chủ động quán triệt và triển
khai thực hiện tương đối đồng bộ việc đổi mới phương pháp dạy học; tạo sự
thống nhất trong cán bộ, giảng viên và học viên. Các cơ quan chức năng đã chủ
động, tích cực xây dựng các điều kiện đảm bảo cho quá trình đổi mới phương
pháp dạy học được thực hiện có hiệu quả.
Trong dạy học, nhiều giảng viên đã chú trọng vận dụng các phương pháp
dạy học mới, phát huy tính tích cực, chủ động của người học, từng bước khắc
phục lối truyền thụ một chiều nhằm phát triển năng lực thực hiện nhiệm vụ
chun mơn cho người học. Q trình thực hiện đổi mới phương pháp dạy học
đã bám sát mục tiêu và thúc đẩy việc hồn thiện chương trình, nội dung đào tạo
các đối tượng. Trình độ sử dụng các phương pháp và phương tiện hiện đại vào
quá trình dạy học của giảng viên được nâng lên, từng bước góp phần nâng chất
lượng giáo dục, đào tạo của nhà trường.
Việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực phù hợp với từng môn
học, đối tượng người học, tất cả giáo án của giảng viên ở các trường quân đội đã
được biên soạn theo quy định mới thống nhất, ngoài nội dung bài giảng còn xác
định những nội dung cần tập trung nghiên cứu, đó là những u cầu địi hỏi học
viên cần dành thời gian tự học để nghiên cứu sâu nội dung, đồng thời vận dụng
có hiệu quả các phương pháp tự học.

Đồng thời với các hoạt động đổi mới phương pháp dạy học, hoạt động
nghiên cứu khoa học để nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo của các Khoa
giảng dạy khoa học xã hội và nhân văn luôn được đẩy mạnh; hướng nghiên cứu
tập trung ưu tiên vào tìm tịi các biện pháp nâng cao chất lượng bài giảng, vận
dụng các phương pháp dạy học tích cực.
Bên cạnh đó, Nhà trường và các Khoa giáo viên luôn chú trọng công tác
tập huấn về phương pháp dạy học, phương pháp ứng dụng các phương tiễn kỹ
thuật dạy học cho đội ngũ giảng viên. Cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho
đổi mới phương pháp dạy học được triển khai tích cực, nhiều trang, thiết bị hiện
đại được đưa vào sử dụng, nhiều giảng đường, phòng học chuyên dùng được
nâng cấp, hoàn thiện.


10
Một số hình thức và phương pháp tự học nhằm tăng cường sự tương tác
của học viên được thực hiện đã tạo sự chuyển biến tích cực, từng bước đáp ứng
yêu cầu về đổi mới phương pháp dạy học.
Việc đổi mới phương pháp dạy học trong các hình thức sau bài giảng
được quan tâm và chất lượng từng bước được nâng cao, đáp ứng yêu cầu, đòi
hỏi của việc đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục, đào
tạo của các nhà trường. Ví dụ như với hình thức xêmina: đã đổi mới theo hướng
thúc đẩy người học đào sâu suy nghĩ, nắm vững kiến thức và phát triển tư duy
sáng tạo, khắc phục một bước kiểu thảo luận “xi chiều”, “ơn lại kiến thức”.
Quy trình tiến hành xêmina được thực hiện mềm dẻo hớn, trước đây gainrg viên
thường hướng dẫn rất cụ thể, tỉ mỉ từng nội dung, thì hiện nay giảng viên chỉ tập
trung hướng dẫn, khêu gợi những vấn đề chính, những vấn đề thực tiễn đang đặt
ra để người học tự giải quyết. Ngoài ra, hệ thống bài tập thực hành được điều
chỉnh và tăng cường theo hướng vừa củng cố kiến thức, bồi dưỡng năng lực thực
hành, vừa tạo những tình huống giả định để người học tự tìm tịi, vận dụng kiến
thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn phù hợp với chức vụ, cơng việc chun

mơn sau này, vì vậy tính sáng tạo của học viên được thể hiện rõ hơn.
Bên cạnh những kết quả đã đạt được ở trên, trong quá trình đổi mới
phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường
quân đội cũng còn một số hạn chế sau:
Một số ít giảng viên chưa nhận thức đầy đủ, sâu sắc về sự cần thiết phải
đổi mới phương pháp dạy học, do đó chưa phát huy hết vai trị, trách nhiệm
trong thực hiện nhiệm vụ đổi mới phương pháp.
Chất lượng bài giảng và phương pháp giảng dạy của một số giảng viên
cịn những hạn chế nhất định. Có bài giảng thiếu thơng tin cập nhật hoặc nặng về
lý luận, ít chú ý đến liên hệ lý luận và thực tiễn nhất là thực tiễn quân đội; có bài
giảng thiên về độc thoại mang tính “một chiều”. Việc biên soạn bài giảng
Powepoint còn biểu hiện chuẩn bị giản đơn, thiết kế thiếu tính khoa học. Một số
giảng viên cịn lúng túng trong kết hợp phương pháp truyền thống với sử dụng
các phương pháp hiện đại, có lúc cịn làm dụng đặt nhiều câu hỏi làm người học
cảm thấy căng thẳng, ức chế trong tiếp thu kiến thức.


11
Việc kết hợp chặt chẽ giữa nâng cao trình độ kiến thức với bồi dưỡng, rèn
luyện kỹ năng nghề nghệ cho học viên chưa được coi trọng đúng mức. Mặc dù
đã có sự điều chỉnh, nhưng nội dung dạy học một số mơn vẫn nặng về lý luận
chung, các tình huống thực tế trong hoạt động quân sự ít được phải ánh trong nội
dung các môn học để rèn luyện kỹ năng, phương pháp xử lý sáng tạo các tình
huống dạy học cho học viên.
Nội dung các chủ đề xêmina, bài tập thực hành và cả trong kiểm tra, đánh
giá kết quả học tập của học viên chưa có sự đổi mới đáng kể, vẫn nặng về coi
trọng tri thức; vì thế khi học viên thực hành kỹ năng dạy học và giảng tập, diễn
tập thường thiếu tự tin, lúng túng. Chưa chú trọng đổi mới, nâng cao chất lượng
tổ chức các hoạt động dạy học gắn với giáo dục, rèn luyện kỹ năng sống, kỹ
năng giao tiếp và phát triển quan hệ ứng xử tốt đẹp cho người học.

Phương pháp tự học và việc tự học, tự bồi dưỡng phương pháp tự học của
học viên còn hạn chế, chưa tích cực trong việc tìm kiếm tư liệu, tài liệu phục vụ
cho tự học, tự nghiên cứu.
Việc xây dựng đề thi chưa đổi mới theo hướng đánh giá các kỹ năng thực
hành chun mơn nghề nghiệp của người học, cịn nặng về tái hiện kiến thức và
nó chi phối đến cách dạy và cách học chưa đổi mới theo hướng phát triển năng
lực người học.
Giáo trình, tài liệu tham khảo cập nhật tri thức mới còn hạn chế, một số
phương tiện dạy học thiếu đồng bộ, xuống cấp, chưa được bổ sung kịp thời đã
ảnh hưởng đến chất lượng dạy - học các môn khoa học xã hội và nhân văn nói
chung, đổi mới phương pháp dạy học nói riêng.
Từ những kết quả và hạn chế trên, để nâng cao chất lượng giáo dục, đào
tạo ở các nhà trường quân đội đáp ứng tốt yêu cầu đổi mới toàn diện giáo dục,
đào tạo và nhiệm vụ xây dựng quân đội hiện nay, đòi hỏi các lực lượng sư phạm
ở các nhà trường cần tiếp tục quan tâm nghiên cứu tìm ra những cách thức biện
pháp hiệu quả để tiến hành đổi mới phương pháp dạy học nói chung, phương
pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn theo hướng phát triển tồn
diện năng lực người học nói riêng.


12
Phần 2
BIỆN PHÁP CƠ BẢN ĐỔI MỚI ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
CÁC MÔN KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN Ở CÁC NHÀ TRƯỜNG
QUÂN ĐỘI THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƯỜI HỌC

2.1. Nâng cao nhận thức cho các tổ chức, các lực lực lượng sư phạm
trong đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn
theo hướng phát triển năng lực người học
Đây là biện pháp quan trọng hàng đầu, chi phối thúc đẩy và quyết định

hiệu quả các biện pháp khác; bởi đổi mới phương pháp dạy học phải xuất phát từ
chủ trương, nghị quyết lãnh đoạ và gắn liền với tổ chức chỉ đạo triển khai thực
hiện. Vì vậy, mục đích biện pháp nhằm nâng cao nhận thức, vai trò trách nhiệm
và phát huy sức mạnh của tổ chức Đảng và chỉ huy các cấp trong lãnh đạo, chỉ
đạo thực hiện đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân
văn theo hướng phát triển năng lực của người học.
Do vậy, cấp uỷ Đảng và chỉ huy các cấp cần quán triệt và thấm nhuần
quan điểm phát triển năng lực người học trong đổi mới hoạt động đổi mới
phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn, từ đó có chủ trương
và hành động đúng trong lãnh đạo và chỉ đạo tổ chức thực hiện có hiệu quả ở
Khoa, Bộ mơn và giảng viên, cụ thể như sau:
Tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo của cấp uỷ, đội ngũ cán bộ chủ trì các cấp
trong đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn theo
hướng phát triển năng lực của người học. Giáo dục nâng cao nhận thức cho các
chủ thể về vị trí, vai trị của các môn khoa học xã hội nhân văn đối với nhiệm vụ
giáo dục, đào tạo của nhà trường, sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy
học hiện nay.
Tổ chức phát động phong trào thi đua “Dạy tốt, học tốt” trong tập thể
giảng viên, học viên làm cho người dạy và người học có thái độ, trách nhiệm
cao trong đổi mới phương pháp dạy học. Cần xây dựng và thực hiện nội dung
giáo dục theo chuyên đề về đổi mới phương pháp dạy học; có những hình thức
giáo dục sinh động, đa dạng nhằm chuyển hoá các quy định, yêu cầu phát triển


13
năng lực của người học trong đổi mới phương pháp dạy học vốn là khách quan
trở thành nhu cầu bên trong, tính tự giác của giảng viên, học viên.
Các tổ chức, các lực lượng và đội ngũ giảng viên trong các nhà trường cần
tiếp tục quán triệt và thực hiện nghêm túc Nghị quyết 86-NQ/ĐUQSTW về công
tác giáo dục, đào tạo trong tình hình mới; Nghị quyết 29 (khố XI) về “đổi mới

căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo…”; Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Nghị
quyết Đại hội Đảng bộ Quân đội lần thứ XI, các chỉ thị của cấp trên về nhiệm vụ
giáo dục và đào tạo. Trên cơ sở đó tích cực qn triệt các nội dung nghị quyết vào
xây dựng nội dung, chương trình giảng dạy và nghiên cứu khoa học.
Mỗi cán bộ, giảng viên cần nhận thức rằng đổi mới phương pháp dạy học
các môn khoa học xã hội và nhân văn theo hướng phát triển năng lực cho người
học ở nhà trường là một nhiệm vụ cơ bản, nhằm giúp người học nắm vững lý
luận, phương pháp, kỹ năng cần thiết để sau khi ra trường, trên cương vị công
tác biết vận sáng tạo vào lĩnh vực hoạt động quân sự, hoàn thành tốt nhiệm vụ
trong các tình huống.
2.2. Đổi mới chương trình, nội dung dạy học các môn khoa học xã hội
và nhân văn theo hướng giảm lý thuyết và tăng tỷ trọng thời gian thực hành
Để thực hiện hiệu quả việc đổi mới chương trình, nội dung dạy học các
mơn khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội hiện nay cần phải
hoàn thiện, phát triển nội dung dạy học theo hướng gắn chặt với thực hiện chức
trách nhiệm vụ của học viên sau tốt nghiệp. Đảm bảo tính liên thơng, khắc phục
sự trùng lặp giữa các mơn học. Chương trình, nội dung đào tạo cho các đối
tượng phải bảo đảm theo tinh thần chuẩn hoá, hiện đại hố và sát thực tế.
Trong q trình dạy học, cần phải chuyển mạnh nội dung dạy học từ chủ
yếu là trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực người học. Bởi vì nội
dung dạy học hiện đại không chỉ nhằm trang bị tri thức, truyền thụ các hệ thống
các giá trị mà còn dạy cho người học về phương pháp nhận thức, phương pháp
chiếm lĩnh tri thức, phương pháp hành động, đặc biệt là hình thành tư duy độc
lập, sáng tạo, kĩ năng nghề nghiệp, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề một
cách nhanh chóng, chính xác và hiệu quả. Cần coi trọng hình thành các năng lực


14
cho người học như: năng lực thực hiện chức trách nhiệm vụ, năng lực thu thập,
xử lý diễn đạt thông tin; năng lực giải quyết các tình huống trong thực tiễn...

Thực hiện chuẩn hoá về tỷ lệ thành phần của nội dung dạy học, bảo đảm
tính hợp lý và phù hợp giữa hệ thống kiến thức và hệ thống kỹ xảo, kỹ năng. Đổi
mới phương pháp theo hướng phát triển năng lực người học đòi hỏi phải giảm
các bài nặng về lý thuyết, truyền đạt kiến thức đơn thuần, đồng thời tăng tỷ lệ
các hình thức dạy học thực hành sau bài giảng, nghĩa là tăng cường rèn luyện kỹ
xảo, kỹ năng cho người học.
2.3. Tăng cường sử dụng các phương pháp dạy học phát huy tính tích
cực nhận thức của người học, kết hợp các phương pháp dạy học thực hành
với rèn luyện kỹ năng thao tác tư duy sáng tạo
Để kích thích tính tích cực hoạt động nhận thức nhằm phát triển năng lực
của người học có thể tiếp cận theo nhiều hướng khác nhau. Cần phải tiếp tục đổi
mới phương pháp dạy học tích cực kết hợp với rèn luyện kỹ năng thao tác tư duy
sáng tạo, tăng cường bồi dưỡng năng lực tư duy lý luận chính trị cho học viên
trong q trình dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn theo hướng phát
triển năng lực người học.
Một là, tăng cường sử dụng các phương pháp dạy học phát huy tính tích
cực nhận thức của người học
Một trong những biện pháp để kích thích tính tích cực hoạt động nhận thức
của người học là tăng cường sử dụng các phương pháp dạy học tích cực. Việc
tăng cường sử dụng phương pháp dạy học tích cực trong dạy học các mơn khoa
học xã hội và nhân văn theo hướng phát triển năng lực người học nên tập trung
nghiên cứu ứng dụng có hiệu quả một số phương pháp cụ thể như: Phương pháp
khởi động trí tuệ, phương pháp dạy học nêu vấn đề, phương pháp tranh luận các
vấn đề học tập, phương pháp tấn cơng não, phương pháp tìm tịi, khảo sát.
Hai là, kết hợp các phương pháp dạy học thực hành với rèn luyện kỹ năng
thao tác tư duy sáng tạo
Tăng cường sử dụng các phương pháp dạy học thực hành nhằm bồi dưỡng
năng lực thực hành cho học viên là vấn đề chứa đựng tính thời sự cấp thiết hiện

15
nay. Tuy nhiên, quan niệm về thực hành trong dạy học các môn khoa học xã hội
và nhân văn rất trừu tượng, đó là nguyên nhân cơ bản làm cho năng lực thực hành
của một số học viên sau khi tốt nghiệp chưa đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn
cơng tác. Với ý nghĩa đó, phương pháp dạy học thực hành các môn khoa học xã
hội và nhân văn theo hướng phát triển năng lực người học cần hướng vào những
nội dung chính như: Xây dựng hệ thống bài tập thực hành theo hướng tăng cường
bồi dưỡng năng lực tư duy lý luận và năng lực tổ chức, chỉ huy, lãnh đạo cho
người học; Xây dựng các bài tập thực hành tổ chức cho học viên tham gia vào
cuộc đấu tranh trên lĩnh vực chính trị, tư tưởng; Xây dựng các bài tập thực hành
tổ chức cho người học vận dụng lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin vào làm sáng
tỏ đường lối chính sách của Đảng; Vận dụng phương pháp dạy học tương tác
trong dạy học thực hành các môn khoa học xã hội và nhân văn.
2.4. Bồi dưỡng năng lực sư phạm cho đội ngũ giảng viên khoa học xã
hội và nhân văn ở các nhà trường quân đội
Nghị quyết 29 (khoá XI) đã chỉ rõ: “Nâng cao nhận thức về vai trò quyết
định chất lượng giáo dục và đào tạo của đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo
dục” [3, tr.126]. Thực tiễn cho thấy trong nhà trường, đội ngũ giảng viên giữa vai
trò quan trọng nhất, bởi họ là yếu tố quyết định chất lượng sản phẩm giáo dục và
đào tạo. Vì vậy, bồi dưỡng nâng cao năng lực sư phạm cho đội ngũ giảng viên
khoa học xã hội và nhân văn là yếu tố cơ bản có vai trog trọng yếu trong đổi mới
phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn ở các nhà trường
quân đội theo hướng phát triển năng lực người học.
Bồi dưỡng năng lực sư phạm cho đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và
nhân văn phải trên cơ sở những nội dung cơ bản đó là: Bồi dưỡng về hệ thống tri
thức khoa học; bồi dưỡng về kỹ xảo, kỹ năng sư phạm; bồi dưỡng tư duy dạy học
và khả năng sáng tạo trong dạy học cho giảng viên.
Để tổ chức bồi dưỡng năng lực sư phạm cho đội ngũ giảng viên khoa học
xã hội và nhân văn cần tiến hành phong phú bằng nhiều cách thức, biện pháp như:
Tổ chức các hoạt động bồi dưỡng năng lực sư phạm cho đội ngũ giảng viên khoa

học xã hội và nhân văn ở phạm vi nhà trường; Tổ chức bồi dưỡng năng lực sư


16
phạm cho giảng viên của các khoa và các bộ mơn; Phát huy tính thần tự học, tự
nghiên cứu nâng cao năng lực sư phạm của đội ngũ giảng viên khoa học xã hội và
nhân văn. Ngoài ra, các nhà trường cần tăng cường cử giảng viên đi đào tạo
chuyên sâu, đi nghiên cứu thực tế đơn vị trên các địa bàn khác nhau, đi dự
nhiệm với cương vị chỉ huy tương đương giúp đội ngũ giảng viên nâng cao trình
độ, có thêm kinh nghiệm thực tế đưa vào hoạt động giảng dạy phù hợp với đối
tượng đào tạo. Đồng thời mở rộng giao lưu, hợp tác giảng dạy, nghiên cứu
khoa học với các trường đại học trong và ngoài quân đội, tạo điều kiện cho giáo
viên tham gia trao đổi thông tin khoa học, rèn luyện kĩ năng dạy học, phương
pháp giảng dạy hoà nhập với hệ thống các trường đại học của quốc gia.
2.5. Sử dụng có hiệu quả các phương tiện kỹ thuật dạy học hiện đại,
ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học các môn khoa học xã hội và
nhân văn
Phương tiện kỹ thuật dạy học ln có vai trị rất quan trọng trong hỗ trợ
đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng dạy học. Để truyền
thụ và lĩnh hội nội dung nào đó, địi hỏi phải có phương pháp và phương tiện
tương ứng. Việc sử dụng các phương tiện một cách phù hợp, linh hoạt, sáng tạo
sẽ tác động trở lại đối với sự phát triển, hoàn thiện nội dung và phương pháp,
làm cho chất lượng truyền thụ và lĩnh hội ngày càng tốt hơn.
Thực tế đang đòi hỏi phải không ngừng tăng cường ứng dụng công nghệ
thông tin và truyền thông hiện đại, các phương tiện kỹ thuật tiên tiến để đạt hiệu
quả, chất lượng cao trong quá trình dạy học; đó là yêu cầu khách quan và có tính
cấp thiết nhằm góp phần đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội
và nhân văn ở các nhà trường quân đội theo hướng phát triển năng lực của người
học. Vì vậy, cần cố gắng đến mức cao nhất trong đảm bảo cơ sở vật chất, các
phương tiện kĩ thuật hiện đại phục vụ cho dạy và học, đáp ứng yêu cầu cập nhật

những thành tựu mới của khoa học công nghệ.
Hiện nay ở các nhà trường quân đội, phương tiện kỹ thuật dạy học các
môn khoa học xã hội và nhân văn đã được đầu tư, trang bị ngày càng nhiều và
hiện đại hơn, nhưng do những nguyên nhân khác nhau mà phần lớn giảng viên ít


17
sử dụng chúng trong quá trình dạy học. Những người đã sử dụng thường chưa
nắm vững quy trình, yêu cầu và kỹ năng điều khiển nên hiệu quả đem lại chưa
được như mong muốn. Do đó, để sử dụng có hiệu quả hơn các phương tiện kỹ
thuật dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn người dạy và người học cần
nắm vững một số yêu cầu chung, đó là: Lựa chọn, sử dụng phương tiện kỹ thuật
dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn phải đảm bảo tính mục đích và
tính khoa học; bảo đảm tính kế hoạch, hệ thống, tổng hợp, đồng thời cần chuẩn
bị chu đáo, thao tác thành thạo, an toàn, tiết kiệm trước, trong và sau khi sử
dụng phương tiện kỹ thuật dạy học.
KẾT LUẬN
Đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn ở
các nhà trường quân đội theo hướng phát triển năng lực của người học, là quá
trình tác động làm thay đổi, chuyển biến cách thức phối hợp hoạt động giữa
người dạy và người học; nhằm nâng cao nhận thức, rèn luyện kỹ năng, định
hướng thái độ cho người học, đáp ứng với chức trách, nhiệm vụ của họ sau khi
tốt nghiệp. Mục tiêu của đổi mới phương pháp dạy học ở nhà trường quân đội là
làm thay đổi cách dạy và cách học hướng vào phát triển năng lực của người học
với từng chức trách, nhiệm vụ cụ thể.
Để đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân văn
theo hướng phát triển năng lực người học có chất lượng hiệu quả, địi hỏi:
Cấp ủy Đảng, lãnh đạo chỉ huy các cấp trong các nhà trường, nhất là các
Khoa giáo viên giảng dạy khoa học xã hội và nhân văn phải tăng cường giáo dục
nâng cao nhận thức cho mọi cán bộ, đảng viên, đội ngũ giảng viên về ý nghĩa,

tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển
năng lực của người học; và cần coi nó là yêu cầu bức thiết để nâng cao chất
lượng đào tạo, là tiêu chuẩn đánh giá chất lượng giảng dạy hàng năm của khoa
và giảng viên.
Nghiên cứu cấu trúc lại chương trình nội dung dạy học các môn khoa học
xã hội và nhân văn theo hướng giảm nội dung lý thuyết, tăng tỷ trọng thời gian
thực hành tay nghề cho người học.


18
Tổ chức cho các Khoa, các tổ bộ môn và từng giảng viên thực hiện cam
kết đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực của người học;
tăng cường thanh tra, kiểm sốt và theo dõi thơng để hiện tượng độc thoại diễn
ra trong các giờ học.
Tăng cường phịng học chun dùng để giảng viên có thể tổ chức học
nhóm, hợp tác; đồng thời phát triển các phương tiện thiết bị kỹ thuật dạy học
viên đại và đảm bảo đủ tài liệu học tập cho giảng viên, học viên vận dụng các
phương pháp dạy học mới.
Đầu tư xây dựng ngân hàng đề thi theo hướng mở, đánh giá kĩ năng thực
hành, xử lý các tình huống trong thực tiễn chức trách nhiệm vụ, có kế hoạch
quản lý và sử dụng, góp phần đổi mới phương pháp dạy học.
Cần tập trung soạn thảo bổ sung những quy định, chính sách mới, tạo
cơ chế vừa ràng buộc, vừa kích thích lực lượng dạy học thực hiện có hiệu quả
các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học các môn khoa học xã hội và nhân
văn theo hướng phát triển năng lực của người học hiện nay.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Quốc phòng (2013), Chiến lược phát triển giáo dục và đào tạo trong
Quân đội giai đoạn 2011 - 2020, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội.
2. Đảng uỷ Quân sự Trung ương (2007), Nghị quyết về công tác giáo dục
- đào tạo trong tình hình mới, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội.

3. ĐCSVN (2013), Văn kiện Hội nghị lần thứ tám Ban chấp hành Trung
ương khoá XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
4. ĐCSVN (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu tồn quốc lần thứ XIII, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội.
5. Quân uỷ Trung ương (2020), Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Quân đội lần
thứ XI, nhiệm kỳ 2020 - 2025, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội.
6. Tổng cục Chính trị (2018), Đổi mới phương pháp giảng dạy các môn
khoa học xã hội và nhân văn ở các học viện, nhà trường quân đội
hiện nay, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội.