Luận án Thạc sĩ Khoa học Ngữ văn: Jack London Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

HÀ MINH CHÂU

JACK LONDON Ở VIỆT NAM

LUẬN ÁN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN

TP. HỒ CHÍ MINH-1998




LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai cơng bố
trong bất kỳ cơng trình nào khác.


LỜI CẢM ƠN

Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc Phó Giáo sư LƯƠNG DUY TRUNG, người trực
tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tơi trong q trình làm luận án.
Tơi xin chân thành cảm ơn:
Các giáo sư đã giảng dạy
Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo sau Đại học, cùng Ban Chủ nhiệm Khoa Ngữ văn
Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh.
Ban Giám hiệu Trường Cao đẳng Sư phạm TP. Hồ Chí Minh. Gia đình và bạn bè đã
tạo điều kiện và tận tình giúp đỡ tơi hồn thành cơng trình này.

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................. 4
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................... 5
MỤC LỤC ......................................................................................................................... 6
PHẦN DẪN NHẬP ........................................................................................................... 9
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: ....................................................................................................... 9
2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ ............................................................................................................. 11
3. PHẠM VI VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ................................................................... 16
3.1.Đối tượng nghiên cứu: .................................................................................................. 16
3.2.Phạm vi nghiên cứu: ..................................................................................................... 16
4.MỤC TIÊU CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU VÀ ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN .................... 17
5.PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................................................... 17
6.CÂU TRÚC CỦA LUẬN ÁN .............................................................................................. 17

CHƯƠNG 1: NHỮNG TIÊN ĐỀ LỊCH SỬ - XÃ HỘI - TƯ TƯỞNG - VĂN HÓA
CỦA VIỆC TIẾP NHẬN VĂN HỌC MỸ VÀ JACK LONDON Ở VIỆT NAM ..... 19
1.1. Những tiền đề lịch sử - xã hội - tư tưởng - văn hóa của việc tiếp nhận văn học Mỹ và
Jack London ở Việt Nam: ...................................................................................................... 19
1.1.1. Bối cảnh xã hội - lịch sử của việc tiếp nhận văn học Mỹ nói chung và Jack London
nói riêng: ............................................................................................................................. 19
1.1.2. Vài nét về giao lưu văn hóa - văn học ở Việt Nam: ................................................. 21
1.1.3. Vài nét về lý luận tiếp nhận văn học: ....................................................................... 22
1.2.Tình hình tiếp nhận văn học Mỹ và Jack London ở Việt Nam ..................................... 27
1.2.1. Vài nét về truyền thống, hiện thực nước Mỹ và văn học Mỹ: .................................. 27
1.2.2.Tình hình tiếp nhận văn học Mỹ và Jack London ở Việt Nam:................................. 31

CHƯƠNG 2: VẤN ĐỀ GIỚI THIỆU VÀ NGHIÊN CỨU JACK LONDON Ở VIỆT
NAM ................................................................................................................................. 36

2.1.Quá trình giới thiệu và nghiên cứu Jack London .......................................................... 36
6


2.1.1.Thống kê các bài giởi thiệu và nghiên cứu Jack London: ......................................... 36
2.1.2.Nguyên nhân phát triển của quá trình nghiên cứu và giới thiệu Jack London ở Việt
Nam: ................................................................................................................................... 40
2.2.Nhận xét về nội dung nghiên cứu và giời thiệu Jack London: ..................................... 42
2.2.1.Những ý kiến nhận định giống nhau ......................................................................... 42
2.2.2.Những ý kiến nhận định khác nhau ........................................................................... 49
2.3.Một số suy nghĩ và đê xuất về vấn đề giđi thiệu và nghiên cứu Jack London: ............ 50
2.3.1.Một số suy nghĩ về vấn đề giới thiệu và nghiên cứu Jack London: .......................... 50
2.3.2.Một số đề xuất về nhu cầu tiếp nhận Jack London: .................................................. 56

HƯƠNG 3: VẤN ĐỀ DỊCH TÁC PHẨM JACK LONDON ..................................... 60
3.1.Dịch văn học ở Việt Nam ................................................................................................. 60
3.1.1.Quan niệm về nghệ thuật dịch ................................................................................... 60
3.1.2.Quan niệm về một bản dịch hay ................................................................................ 63
3.2.Dịch tác phẩm Jack London ở Việt Nam:....................................................................... 65
3.2.1.Thống kê các tác phẩm đã dịch: ................................................................................ 65
3.2.2.Nhận xét về quá trình dịch tác phẩm Jack London ở Việt Nam: ............................... 71
3.2.3.Về các bản dịch: ........................................................................................................ 76
3.2.3.1.Nhận xét chung: ................................................................................................. 76
3.2.3.2.Một số ví dụ về độ lệch giữa nguyên tác và bản dịch ........................................ 78
3.2.3.3.Một số ví dụ về " đạt" và " nhã " trong các bản dịch: ....................................... 83
3.2.3.4.Về đoạn văn dịch "Con Chó Bấc" trong chương trình văn lớp bảy................... 88
3.2.4.Ý nghĩa của vấn đề dịch và giới thiệu tác phẩm Jack London .................................. 89
3.2.5.Một số đề xuất về việc dịch tác phẩm Jack London:................................................. 91

CHƯƠNG 4: JACK LONDON TRONG NHÀ TRƯỜNG ........................................ 93

4.1.Jack London trong chương trình giảng dạy: ................................................................. 93
4.1.1.Jack London trong chương trình bậc Đại học và Cao đẳng: ..................................... 93
4.1.2.Jack London trong chương trình phổ thơng: ............................................................. 94
4.2.Jack London trong nội dung giảng dạy và học tập ........................................................ 96

7


4.2.1.Ở bậc Đại học và Cao đẳng ....................................................................................... 96
4.2.1.1.Nội dung giới thiệu Jack London: ...................................................................... 96
4.2.1.2.Điều tra thực tế: ................................................................................................. 98
4.2.2.Ở Trường trung học cơ sở:....................................................................................... 100
4.2.2.1.Nội dung giảng dạy và học tập: ....................................................................... 100
4.2.2.2.Điều tra thực tế: ............................................................................................... 102
4.3.Nhận xét chung về vấn đề giảng dạy và học tập Jack London trong nhà trường. ..... 104
4.4.Một số đề xuất về vấn đề giảng dạy Jack London trong nhà trường .......................... 110

PHẦN KẾT LUẬN ....................................................................................................... 115
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................... 118
TIẾNG VIỆT: ....................................................................................................................... 118
TIẾNG ANH: ....................................................................................................................... 123

PHỤ LỤC ...................................................................................................................... 124
PHỤ LỤC 1: ......................................................................................................................... 124
PHỤ LỤC 2: ......................................................................................................................... 128
PHỤ LỤC 3: ......................................................................................................................... 131

8

PHẦN DẪN NHẬP

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Nói đến văn học Hoa Kỳ cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, người đọc không thể không
nhắc đến Jack London, nhà văn hiện thực nổi tiếng.
Tuy không đoạt giải Nobel văn chương như các nhà văn Mỹ tên tuổi (Sinclair Lewis,
William Faulkner, Pearl Buck, John Ernest Steinbeck, Ernest Hemingway ...), tuy không được
xem là nhà cách mạng về phương diện thể loại truyện ngắn như E. Hemingway (dù rằng hầu
như Jack London thu hút nhiều lớp độc giả qua các truyện ngắn), nhưng Jack London vẫn là "
một trong số những nhà văn được nhiêu người biết đến và có tác phẩm phong phú nhất
trong thời đại của ông"[ 77, 406 ].
Cuộc đời đầy sóng gió, đầy biến động của Jack London, sự nỗ lực vượt khó để trở thành
nhà văn, tính hiện thực và tư tưởng của tác phẩm ... tất cả đã đưa người đọc đến với Jack
London, thôi thúc sự tìm hiểu về thế giới văn chương nghệ thuật của tác giả.
Ở Việt Nam, tên tuổi Jack London đã trở nên quen thuộc với nhiều lớp độc giả. Chẳng
những thế, Jack London và những sáng tác của ông ngày càng được quan tâm, cụ thể là ở các
lĩnh vực: nghiên cứu, dịch thuật và giảng dạy.
Đề tài "Jack London ở Việt Nam" được chúng tôi đưa ra và quan tâm vì những lý do sau:
1. Jack London là một nhà văn khá quen thuộc trên văn đàn Mỹ cuối thế kỷ XIX
đầu thế kỷ XX, đã để lại một sự nghiệp sáng tác khá đô sộ:
Với những khát vọng mãnh liệt trong cuộc sông và sáng tạo, Jack London đã sống một
cuộc đời phiêu lưu, từng trải, dấn thân và cống hiến để vượt qua thử thách của cuộc sống, để
đạt được những điều mình mong muốn - trong đó cố việc trở thành nhà văn nổi tiếng. Jack
London đã đưa vào tác phẩm của mình (hơn hai ữãm tác phẩm bao gồm nhiều thể loại) những
gì biểu hiện về thời đại ơng đang sơng. Đó là hiện thực của đất nước, xã hội và con người Mỹ
vốn cực kỳ phong phú và phức tạp. Jack London mang lại vinh dự cho nước Mỹ không phải từ
giải thưởng mà từ những tên gọi tôn vinh do người Mỹ và độc giả các nước khác đặt cho:

9

- "Jack Lonđon, người lãng du, nhà tiểu thuyết và nhà cải cách xã hội" (H.M. Bland Mỹ).
- "Jack London, ngọn đèn hiệu của nên văn học Mỹ" (Lewis Mumford - Mỹ).
- "Jack London, một trong những nhà văn vô sản đâu tiên ở phương Tây" (Bách khoa
toàn thư về văn học - Liên Xô).
- "Jack London, nhà viết tiểu thuyết đã sống với những cuốn sách của mình" (Francis
Lacassin - Pháp).
- "Jack London, nhà văn tiến bộ trong gừii đoạn cuối thế kỷ XIX, đâu thế kỷ XX ở Mỹ"
(Từ điển văn học - Việt Nam).
- "Jack London, nhà văn hiện thực Mỹ nổi tiếng" (Những nền văn minh thế giới - Việt
Nam).
2.Jack London được dịch, nghiên cứu và giởi thiệu ở Việt Nam từ rất lâu, nhưng
chưa có những cơng trình nghiên cứu cụ thể về q trình này.
Jack London và tác phẩm của ông thu hút sự quan tâm của độc giả Việt Nam thể hiện ở
quá trình dịch, nghiên cứu và giới thiệu nhà văn và tác phẩm. Q trình ấy có sự thay đổi về số
lượng và chất lượng theo thời gian. Tuy nhiên, chưa có cơng trình nào tìm hiểu và giải thích về
sự thay đổi ấy.
Quá trình dịch, nghiên cứu và giới thiệu Jack London từ những năm 80 đã có sự gia tăng
về số lượng và chất lượng so với trước kia. Điều đó đã khẳng định sự quan tâm ngày càng
nhiều của độc giả Việt Nam đối với nhà văn này. Tìm hiểu, khai thác và lý giải về điều này
cũng là mong muốn của chúng tôi. Bởi lẽ, bản thân chúng tơi cũng đã từng và vẫn ln u
thích, bị thu hút vì những câu chuyện ly kỳ, hấp dẫn của Jack London và vì những bộ phim tràn
đầy ý nghĩa của sự tranh đấu được chuyển thể từ các tác phẩm của ơng.
3.Jack London được đứa vào chương trình giảng dạy , nhưng chứa có cơng trình,
bài viết tìm hiểu về việc giảng dạy và học tập tác giả này trong nhà trường.
Giáo trình văn học nước ngồi ở các trường Cao đẳng và Đại học chuyên nghiệp đề cập
đến Jack London trong sự giới hạn của cấu tạo chương trình chung và sự quy định về thời gian.

10

Do vậy, đất dành riêng cho ông chưa nhiều. Tuy nhiên, sự hiện diện của Jack London cùng với
đoạn trích " Con chó Bấc " trong " Tiếng gọi nơi hoang đã " ở chương trình bậc Trung học cơ
sở phải chăng cũng là một trong những nhân tố chính để khẳng định vị trí của Jack London ở
Việt Nam ?
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi mạnh dạn chọn và đi vào nghiên cứu đề tài "
Jack London ở Việt Nam".

2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ
Jack London là nhà văn xuất thân từ cuộc sống khốn khó, nhờ vào năng lực của mình mà
xây dựng được một sự nghiệp văn chương đồ sộ. Cuộc đời và sự nghiệp của ơng khiến các nhà
nghiên cứu nói riêng và độc giả nói chung quan tâm.
Tìm hiểu về Jack London, giới nghiên cứu phê bình văn học ở Mỹ và các nước đã đứng ở
những góc độ khác nhau để có những nhìn nhận và đánh giá khác nhau về tác giả này: Jack
London là một nhà văn thiên tài, Jack London chỉ đơn thuần là một nhà văn viết truyện giải trí,
Jack London là một nhà văn chiến sĩ, Jack London là nhà hoạt động xã hội...
Ở Mỹ, quê hương của Jack London, nhà văn được tiếp nhận và đánh giá với hàng loạt
cơng trình nghiên cứu. Dưới đây là một số cơng trình và bài viết tiêu biểu.
Viết về cuộc đời Jack London, "Through the South Sea with Jack London" (Xuyên biển
Nam với Jack London) của Martin E. Johnson, "Jack London, what he was and what he
accomplished " (Jack London, ơng là ai và đã tự hồn thiện như thế nào) của Grace I. Colbron,
"Sailor on houseback : The biography of Jack London" (Thủy thủ trên yên ngựa : cuộc đời
của Jack London) của Irving Stone ... nhìn chung đều xem ơng là một nhà văn có số phận đặc
biệt, đầy sóng gió, một nhà văn có cá tính.
Viết về tư tưởng và thái độ chính ưị của Jack London có "Jack London, the new
Republic" (Jack London, người Cộng hòa mới) của Lewis Mumford, "Jack London, the
wonder boy" (Jack London, chú bé lang thang) của Charles s. Walcutt, "The American rebel"
(Người Mỹ nổi loạn) của Philip S. Fones ... về mặt này, Jack London được xem là nhà văn vô
sản đầu tiên của thế giới phương Tây , là một ương những biểu tượng cách mạng ương lịch sử
Mỹ, hay là “người Mỹ nổi loạn”.

11


Dưới góc độ tiếp cận tác phẩm để nhận ra giá trị của chúng, các nhà nghiên cứu có những
đánh giá rất đa dạng. Trong lời đề tựa tuyển tập “Best short stories of Jack London”, Eugene
Burdick cho rằng Jack London đã viết với những rung cảm hầu như tuyệt vời, đã "đem cái thế
giới man dại và đã biến tích ấy làm cho nó sống động trước mắt độc giả ngày nay [86, 4 ].
Các tác giả Andrew J. Porter, Henry L.Terric, Edward J. Gordon với cơng trình nghiên cứu
"American Literature" lại đánh giá nhiều tiểu thuyết và truyện ngắn của Jack London "có vẻ là
cơng việc của một nhà văn viết thuê, nhưng một số quyển là những tác phẩm kinh điển
nhỏ"[ 84, 526 ], có nghĩa là khơng phải tất cả các tác phẩm đều có giá trị như nhau.
Ở Liên Xô trước đây, Jack London được xem là "một trong những nhà văn được yêu
thích nhất". Bách khoa tồn thư về văn học của Liên Xơ (tập 4) viết: "Các nhà nghiên cứu
hiện đại đã làm sáng tỏ những quan niệm nghệ thuật độc đáo của văn xuôi Jack Londotiy
cũng như mối quan hệ của ông với nên văn học tiến bộ Mỹ và Nga cùng với các phong trào
xã hội" [44, 286].
Riêng ở Việt Nam, Jack London được dịch và giới thiệu với nhiều loại độc giả trên sách
báo, các cơng trình nghiên cứu và tác phẩm dịch, nhưng chưa có sự tổng kết và đánh giá.
1.Những bài nghiên cứu và giđi thiệu trên sách báo:
Ở những bài viết này, cuộc đời và hoạt động của Jack London được chú trọng giới thiệu
và nghiên cứu, chẳng hạn như về tiểu sử, đời tư, quá trình phấn đấu, tư tưởng chính trị ... Sự
giới hạn của những trang báo ít nhiều khiến nhà nghiên cứu phải lựa chọn và giới hạn vấn đề
khi giới thiệu.
Trước năm 1975, tác giả Thanh Tâm với bài viết "Văn hào Jack London" (1960), Từ
Trẫm Lệ với "Một cuộc đời phiêu bạt tên London" (1965) viết về cuộc đời lang thang và tấm
gương vượt khó của Jack London. Ở miền Bắc (1966), Đỗ Đức Dục viết về quan điểm chính trị
và thái độ đứng về phía những người bị áp bức của Jack London trong bài "Giấc mơ đầu thế kỷ
của Jack London".
Từ sau năm 1975, Jack London vẫn được chú trọng nghiên cứu và giới thiệu với các bài
viết ttên tạp chí Văn học và Kiến thức Ngày nay: "Jack London và cuộc đấu tranh giai cấp,

đâu tranh dân tộc" của Lê Đình Cúc, "Jack London, những trang đời bị quên lãng" của

12


Thanh Huyền đã khẳng định quan điểm của Jack London về đấu tranh giai cấp, đấu tranh dân
tộc và sự cống hiến của Jack London trong hoạt động xã hội. Trần Thế Quân với "Những
người đàn bà trong đời của Jack London" ,Thanh Huyền với "Jack London, những trang đời
bị quên lãng" đã viết về đời tư Jack London với những mối tình thiếu sng sẻ.
Ngồi ra, trong những bộ sách và cơng trình nghiên cứu về những vấn đề lớn như vấn đề
văn minh, văn học thế giới, vấn đề văn hóa, văn học Mỹ ... cũng có đất dành riêng cho Jack
London với những bài viết có đầu đề hẳn hoi, điểm qua những nét nổi bật về cuộc đời và tác
phẩm của Jack London (London , Jack London- nhà văn vô sản Mỹ đầu tiên , Jack London nhà văn hiện thực Mỹ nổi tiếng ...) . Đó là các bài viết về Jack London trong "Từ điển văn học
" "Những nền văn minh thế giới” "Hồ sơ văn hóa Mỹ " (Hữu Ngọc), "Hành trình văn học
Mỹ” (Nguyễn Đức Đàn), "Ấn tượng văn chương" (Lữ Huy Nguyên) ...
2. Những bài giới thiệu sách:
Đó là những bài giới thiệu, đề từ ở đầu những tác phẩm được dịch và phổ biến rộng rãi.
Có khi đó là bài viết của chính dịch giả, có khi là của nhà xuất bản hoặc của một tác giả khác.
Có những bài giới thiệu chung chung, sơ lược về cuộc đời và sự nghiệp sáng tác như các
bài giới thiệu trong tập truyện "Tiếng gọi nơi hoang dã" do Bùi Việt Hồng dịch, "Từ bỏ thế
giới vàng" do Đặng Quốc Thanh và Nguyễn Mạnh Bùi Nghĩa dịch, "Nanh trắng" do Bảo
Hưng và Trứng Dũng dịch.
Có những bài chỉ giới thiệu về tác phẩm ấy và cũng chỉ tập trung vào nội dung phản ánh
tính tư tưởng của nó. Đó là trường hợp của các bài giới thiệu trong "Gót sắt" do Vũ Cận dịch,
"Martin Mon" do Bùi Phụng và Bùi Ý dịch, " Văn phịng ám sát" do Đặng Thu Hương dịch,
"Cơ gái băng tuyết" do Đào Xuân Dũng dịch.
Trong các tập truyện "Tiếng gọi nơi hoang dã" (Mạnh Chương và nhiều người dịch), "Sự
im lặng màu trắng" và "Sóng lớn Canaca" (nhiều người dịch), trong tác phẩm "Cơn sốt vàng"
(Thanh Việt Thanh dịch), các bài giới thiệu đã nêu lên nhiều vân đề cụ thể, chi tiết về quá trình
sống và hoạt động của Jack London, sự phát triển của tư tưởng, cả những thành công và hạn

chế trong sáng tác của nhà văn.

13


Từ những quan niệm và đánh giá của các tác giả, có thể thấy Jack London được xem là
một nhà văn có cuộc đời ngắn ngủi nhưng vơ cùng phong phú, là nhà văn vô sản đầu tiên trong
thế giới phương Tây, là nhà văn hiện thực nổi tiếng đã đưa cuộc sống vào trong tác phẩm rất
thành công, là nhà văn có sắc thái riêng ương sáng tạo ...
Bài giới thiệu trong hai tập truyện "Sự im lặng màu trắng" và "Sóng lớn Canaca" của
nhà xuất bản Tác phẩm mới nhận định : "Giắc Lănđơn sống một cuộc đời ngắn ngủi nhưng
tràn đây các sự kiện và ấn tượng. Xuất hiện bất ngờ và nổi tiếng nhanh chóng trong chưa
đầy hai chục năm sáng tác, ông đã để lại một di sản văn học khổng lồ. Tuy không đều nhau
về giá trị tư tưởng và nghệ thuật, di sản ấy cũng giúp ông dễ dàng trở thành một trong
những nhà văn xuất sắc nhất của văn học Mỹ, có ảnh hưởng lớn đến nhiều nhà văn các thế
hệ tiếp theo, khơng chỉ ở trong nước mà cịn ở các nước khác" [44, 5 ].
3. Những bài viết về các vấn đề khác có nhắc đến Jack London:
Sự xuất hiện của Jack London trong những cơng trình, bài viết về các vấn đề khác tuy có
độ đậm nhạt khác nhau; có lúc chỉ là nêu tên, nhắc qua; có lúc dùng để liên hệ, so sánh hay
khẳng định, phân tích, chứng minh cho một luận điểm nào đó ... nhưng tất cả đều có ý nghĩa
khẳng định dấu ấn của Jack London trong lĩnh vực nghiên cứu ở Việt Nam.
"Hương sắc trong vườn văn" (Nguyễn Hiến Lê) trong phần nêu kinh nghiệm viết văn của
một số nhà văn có nêu kinh nghiệm của Jack London.
"Ba nhà văn hiện đại" (Hoàng Nhân) dẫn chứng về sự khác nhau trong miêu tả (đấu
Quyền Anh) giữa Hemingway và Jack London.
"Đại cương văn học sử Hoa Kỳ" (Đắc Sơn) nhắc đến Jack London trong đoạn nói về việc
phản ánh hiện thực xã hội miền Tây nước Mỹ của các nhà văn Mỹ.
"Truyện ngắn Mỹ hiện đại" (Lê Huy Bắc) trên tạp chí Văn học nước ngoài, trong phần
liệt kê tên tuổi những bậc thầy truyện ngắn Mỹ có tên Jack London.
"Tình hình giới thiệu và nghiên cứu văn học Mỹ ở Việt Nam" (Mai Hương -Nguyễn thị

Huế) giới thiệu Jack London về nhiều mặt (số lượng tác phẩm dịch, thể loại, nội dung và giá trị
của các tác phẩm).

14


"Văn hóa văn nghệ phục vụ chả nghĩa thực dân mới Mỹ tại miền Nam Việt Nam"
(Trần Trọng Đăng Đàn) đề cập đến Jack London khi nói về việc tên tuổi của những cây bút tiến
bộ Mỹ bị Mỹ - nguy lợi dụng xuyên tạc.
Mỗi nhà nghiên cứu, từ góc nhìn và sự cảm nhận cá nhân, từ ý thích và nội dung, mục
đích viết của mình, đã có những phát hiện khác nhau về Jack London.
Mặt khác, việc giới thiệu những giai thoại về Jack London với những câu chuyện "Tìm
vàng", "Sáng tác bằng chân", "Cơng thức của bà" và "Những bí ẩn trong cuộc đời nhà
văn" là những câu chuyện góp phần làm phong phú thêm cho quá trình nghiên cứu và giới
thiệu Jack London ở Việt Nam.
4. Những bài viết trong giáo trình, giáo khoa, luận văn và luận án:
Bộ sách "Văn học phương Tây" (nhiều tác giả), sách dùng chung cho các trường Đại học
Sư phạm, khơng có chương, bài dành riêng cho Jack London nhưng ở chương "Ơnixt
Heminguây” phần văn học thế kỷ XX khi liên hệ đến Jack London, Đặng Anh Đào nhận định
Jack London là "một trong những nhà văn ở tầm cỡ lớn do tính chất phổ cập của tác phẩm"
và điểm qua một số nét trong phong cách nghệ thuật của Jack London.
Sách giáo khoa Văn 7 trích dẫn đoạn "Con chó Bấc" từ tác phẩm "Tiếng gọi nơi hoang
dã" có phần tiểu dẫn giới thiệu vài nét về tác giả, tóm tắt tác phẩm và những câu hỏi hướng dẫn
tìm hiểu bài.
Ngồi ra, cịn có những bài viết toong các đầu sách tham khảo gồm loại bổ sung kiến thức
phục vụ cho giảng văn và loại hướng dẫn tập làm văn nhằm giới thiệu cụ thể hơn về cuộc đời
và sự nghiệp nhà văn Jack London, trả lời câu hỏi phần hướng dẫn học bài và giới thiệu những
dàn bài, những bài làm văn mẫu phát biểu cảm nghĩ về con chó Bấc.
Về luận văn, luận án thì từ sau năm 1975 đến nay, nếu như Hemingway là nhà văn Mỹ
được nhiều luận văn và luận án chọn làm đề tài nghiên cứu (7 luận án Thạc sĩ và 4 luận án Tiến

sĩ) thì với Jack London, chỉ duy nhất có một luận án Thạc sĩ với đề tài "Jack London và vấn đề
đấu tranh sinh tôn của thời đại ông" (Lê Ngọc Thúy thực hiện, giáo sư Lương Duy Trung
hướng dẫn). Luận án đã phát triển các vấn đề đấu tranh sinh tồn trong cuộc đời và sáng tác, đấu
tranh sinh tồn qua các ưuyện phiêu lưu, đấu tranh sinh tồn và đấu ữanh xã hội, đấu tranh giai
15


cấp và từ kinh nghiệm sinh tồn đến triết lý đấu tranh sinh tồn. Từ đó, tác giả nhận định Jack
London là "một con người có nhận thức sâu sắc vê cuộc đấu tranh sinh tôn và ý nghĩa của
cuộc sơng chung quanh và của chính mình" và "đấu tranh sinh tồn là một chủ đề quán
xuyến trong hâu hết các truyện ngắn, truyện vừa và truyện dài của Jack London" [73, 39 ].
Có thể nói, các nhà nghiên cứu đã đưa ra nhiều cách nhìn nhận, nhiều quan điểm về Jack
London và tác phẩm của ơng. Điều đó cũng mang đến cho lĩnh vực nghiên cứu và giới thiệu
Jack London sự phong phú, nhiều màu và nhiều vẻ. Trên cơ sở những ý kiến và nhận định của
các nhà nghiên cứu, cũng như dựa vào thực tế của việc giảng dạy và dịch tác phẩm Jack
London ở Việt Nam, chúng tôi cố gắng khảo sát ở nhiều phương diện, tiếp cận từ nhiều góc độ
nhằm đạt được những mục tiêu mà luận án đã đề ra.

3. PHẠM VI VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
3.1.Đối tượng nghiên cứu:
- Những bài viết, cơng ứình nghiên cứu ở Việt Nam về con người, sự nghiệp sáng tác của
Jack London.
- Những tác phẩm của Jack London được dịch sang tiếng Việt.
- Những bài viết ở các giáo trình, sách giáo khoa, sách hướng dẫn giảng dạy, luận văn sau
Đại học và những đối tượng giảng và học tác giả này trong nhà trường.
3.2.Phạm vi nghiên cứu:
Từ việc xác định các vấn đề có liên quan, chúng tôi triển khai đề tài trong những giới hạn
sau :
- Giới hạn về thời gian nghiên cứu Jack London ở Việt Nam: Thời gian người thực hiện
đề tài tìm thấy tác phẩm của Jack London được dịch sang tiếng Việt và các bài nghiên cứu của

Jack London có mặt ỏ Việt Nam đến đầu năm 2000.
- Giới hạn về nội dung nghiên cứu trên những bình diện cụ thể sau:
* vấn đề giới thiệu và nghiên cứu Jack London ở Việt Nam
* Vấn đề dịch tác phẩm Jack London ở Việt Nam
* Vấn đề dạy và học Jack London trong nhà trường
16


4.MỤC TIÊU CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU VÀ ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN
Xuất phát từ hướng nghiên cứu của đề tài là tìm hiểu về Jack London ở Việt Nam trên cơ
sở những vấn đề đã được nghiên cứu và giới thiệu, những tác phẩm Jack London được dịch,
chúng tôi xác định mục tiêu của luận án và xem đó cũng là những đóng góp mới của luận án so
với những gì mà các cơng trình thuộc phạm vi đề tài đã giải quyết như sau:
- Góp phần tìm hiểu,giải thích và bước đầu tổng kết,đánh giá về việc tiếp nhận Jack
London ở Việt Nam trên ba bình diện:nghiên cứu,dịch thuật và giảng dạy.
- Đề xuất một số ý kiến của cá nhân về nhu cầu tiếp nhận Jack London.
- Mong muốn góp một tiếng nói có tính chất nghiên cứu của cá nhân vào việc nghiên cứu,
dịch thuật và giảng dạy Jack London.
Việc nghiên cứu, dịch thuật và giới thiệu Jack London vẫn cịn đang tiếp diễn. Do đó,
những gì mà luận án này nghiên cứu, đề cập đến có thể chưa trọn vẹn và chưa ổn định.

5.PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đề tài thuộc lĩnh vực tiếp nhận văn học nhằm khảo sát cơng chúng Việt Nam (giới phê
bình, nghiên cứu, dịch thuật...) tiếp nhận Jack London như thế nào nên phương pháp nghiên
cứu chủ yếu trong luận án là phương pháp tiếp cận của tiếp nhận văn học. Ngoài ra , để khảo
sát các nội dung của tiếp nhận văn học đã đề ra (nghiên cứu, giới thiệu, dịch, dạy và học), trong
luận án còn dùng các phương pháp tiếp cận khác như tiếp cận xã hội học (được thực hiện qua
nội dung các bảng và các nhận xét điều ưa xã hội học), tiếp cận của một lĩnh vực chuyên ngành
là dịch văn học (dựa trên lý thuyết dịch văn học), tiếp cận thi pháp học ...

6.CÂU TRÚC CỦA LUẬN ÁN
PHẦN DẪN NHÁP
I.Lý do chọn đề tài
II. Lịch sử vấn đề
III. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu
IV.Mục tiêu của việc nghiên cứu và đóng góp của luận án

17


V.Phương pháp nghiên cứu
VI.Cấu trúc của luận án
PHẦN NỘI DUNG
Chương 1

: Những tiền đề lịch sử - xã hội - tư tưởng - văn hóa - văn học của việc tiếp

nhận văn học Mỹ và Jack London ở Việt Nam.
Chương 2

: Vấn đề giới thiệu, nghiên cứu Jack London ở Việt Nam.

Chương 3

: Vấn đề dịch tác phẩm Jack London ở Việt Nam

Chương 4

: Jack London trong nhà trường

PHẦN KẾT LUÂN PHẦN PHỤ LỤC

PHỤ LỤC 1 : Bản gốc bức thư Jack London xin ra khỏi Đảng Xã hội và thư trả lời của
Đảng Xã hội.
PHỤ LỤC 2 : Những sáng tác của Jack London
PHỤ LỤC 3 : Giới thiệu giáo án giảng dạy đoạn trích "Con chó Bấc "

18


CHƯƠNG 1: NHỮNG TIÊN ĐỀ LỊCH SỬ - XÃ HỘI - TƯ TƯỞNG VĂN HÓA CỦA VIỆC TIẾP NHẬN VĂN HỌC MỸ VÀ JACK
LONDON Ở VIỆT NAM

1.1. Những tiền đề lịch sử - xã hội - tư tưởng - văn hóa của việc tiếp nhận văn học
Mỹ và Jack London ở Việt Nam:
Văn học Việt Nam trong quá trình phát triển, một mặt chịu sự tác động của những điều
kiện xã hội lịch sử cụ thể, một mặt do sự vận động nội tại của nó và do nhu cầu giao lưu văn
hóa - vân học với nước ngồi.
Cùng với việc tiếp nhận các nên văn học lớn của Trung Hoa, Ấn Độ rồi Liên Xơ, Anh,
Pháp...,Việt Nam đón nhận văn học Mỹ với những tác động kể trên.
Nêu những tiền đề về lịch sử - xã hội - tư tưởng - văn hóa, chúng tơi cho rằng đó cũng là
những điều kiện cụ thể và cần thiết cho việc tiếp nhận văn học Mỹ nói chung và Jack London
nói riêng ở Việt Nam.
1.1.1. Bối cảnh xã hội - lịch sử của việc tiếp nhận văn học Mỹ nói chung và Jack London
nói riêng:
Lịch sử phát triển của dân tộc Việt Nam gắn liền với lịch sử chống xâm lược gay go, đẫm
máu.
Lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam đã mở sang một kỷ nguyên mới khi nhân
dân chiến thắng đế quốc Mỹ, thống nhất hai miền Nam - Bắc, giành lại chủ quyền đất nước.
Tuy nhiên, khó mà qn được, khó lịng tả xiết nỗi nhục mất nước và sự tàn khốc của ách đè

nén ngoại tộc đối với dân tộc trong hơn một nghìn năm dưới thời bọn phong kiến phương Bắc ,
80 năm dưới thời Pháp thuộc và 20 năm dưới thời Mỹ - ngụy. Công cuộc chiến đấu chống và
chiến thắng bọn thống trị phương Bắc, thực dân Pháp và đế quốc Mỹ - những kẻ thù mạnh và
hung bạo - là những chiến tích vẻ vang và vinh quang của lịch sử dân tộc.
Cuộc kháng chiến chống Mỹ diễn ra trong khoảng thời gian hơn 20 năm "là cuộc chiến
tranh yêu nước vĩ đại, cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc và bảo vệ Tổ quốc tiêu biểu của
19


nhân dân ta. Cuộc chiến tranh đã kéo dài hơn hai thập niên, dài hơn bất cứ cuộc chiến
tranh nào trong lịch sử và phải chông lại một đế quốc lớn mạnh nhất là đế quốc Mỹ" [32,
176 ]. Với mục đích "hủy diệt và nơ địch" dân tộc ta, năm đời Tổng thống Mỹ đã nối chân
nhau điều hành qua các kế hoạch chiến lược thực dân mới và chiến tranh xâm lược của Mỹ.
Chúng đã dội xuống hai miền đất nước ta hơn bảy, tám triệu tấn bom đạn - khối lượng bom đạn
lớn hơn lượng bom đạn mà chúng đã sử dụng trong bất cứ cuộc chiến tranh nào ưước đó. Ở
miền Nam, với việc tăng viện trợ về quân sự, đầu tư vốn, kỹ thuật nhằm phát ứiển kinh tế miền
Nam, du nhập "lối sống Mỹ", các tạp chí, sách vở, tác phẩm văn học có tính chất là một
phương tiện truyền thơng , tun truyền, phổ biến văn hóa và tư tưởng, đế quốc Mỹ- thơng qua
chính quyền và qn đội tay sai- đã ra sức thực hiện ý đồ biên miền Nam thành thuộc địa kiêu
mới. ơ miền Bắc, nhân dân vừa phải tiến hành cách mạng XHCN, vừa phải chống chiến tranh
phá hoại của Mỹ, lại vừa phải chi viện cho miền Nam đánh Mỹ.
Trong hoàn cảnh lịch sử - xã hội ấy, văn học Mỹ đã được dịch, giới thiệu và nghiên cứu
với những quan điểm, yêu cầu và mục đích khác nhau ở mỗi miền.
Ở miền Nam, trong mục đích xâm lược bằng văn hóa,đế quốc Mỹ đã dốc hết tồn lực cho
địa hạt này. Những tác phẩm về văn hóa, văn học Mỹ bằng nguyên tác được nhập vào Việt
Nam, ngồi lý do khuyến khích nhiều người Việt Nam học tiếng Mỹ, cũng cịn nhằm mục đích
giới thiệu một nền văn học Mỹ vốn là "một cường quốc văn học".
Cùng thời điểm ấy, ở miền Bắc, dưới nhãn quan chính trị, về văn học Mỹ, chỉ những tác
phẩm văn học hiện thực tiến bộ được quan tâm.
Từ sau ngày đất nước thống nhất, xã hội Việt Nam phải đối mặt với nhiều vấn đề phức

tạp về chính trị, kinh tế,văn hóa nhưng đã vượt qua những khó khăn lớn để phát triển trong sự
hội nhập với thế giới . Đặc biệt là dù Chính phủ Mỹ đã duy ữì chính sách cấm vận đối với Việt
Nam trong hơn hai mươi năm nhưng văn học Mỹ vẫn được giới thiệu với cơng chúng Việt
Nam. Theo một số nhà nghiên cứu có quan tâm tới vấn đề giới thiệu văn học Mỹ ở Việt Nam
như Lê Đình Cúc, Nguyễn Hồng Dũng, Nguyễn Kim Anh thì chỉ tính từ sau 1975 đến gần đây
đã có hơn ba trăm đầu sách của hơn một trăm nhà văn Mỹ được các nhà xuất bản khắp ba miền
đất nước in ấn.

20


1.1.2. Vài nét về giao lưu văn hóa - văn học ở Việt Nam:
Là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy
qua q trình hoạt động thực tiễn, trong sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên
và xã hội của mình, văn hóa đã tồn tại cùng với q trình phát triển của lồi người. Văn hóa
bao gồm tất cả những gì tạo nên hình hài và bản sắc mỗi dân tộc, làm cho dân tộc này khác với
dân tộc khác, từ những sản phẩm tinh vi hiện đại nhất cho đến tín ngưỡng, phong tục tập quán,
lối sống và lao động.
Trong quá trình phát triển, văn hóa của các dân tộc được bền bỉ tích lũy, thâu nhận, gạn
lọc để rồi chuyển tải và biến đổi.
Nước ta đã có một di sản văn hóa truyền thống lâu đời và q báu. Trong suốt mấy nghìn
năm dựng nước và giữ nước, văn hóa Việt Nam vẫn trường tồn và giữ gìn bản sắc dân tộc của
mình. Kế thừa tinh hoa các thời đại trước, chúng ta tiếp nhận có chọn lọc cái đẹp, cái cao cả,
cái tiến bộ là chủ yếu.
Trong "Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam", tác giả Trần Ngọc Thêm đã nêu chứng cứ
khẳng định "mọi nền văn hóa thường bao gồm ba thành phần: các yếu tố bản địa, các yếu tố
vay mượn gần (khu vực) và các yếu tố vay mượn xa (thế giới)" [71, 616 ]. Và văn hóa của bất
kỳ dân tộc nào, để nó vẫn là nó, phải có tinh thần chủ đạo là các yếu tố bản địa. Trong ý nghĩa
đó, giao lưu văn hóa là một hiện tượng bình thường, một q trình có tính qui luật của sự vận
động và phát triển văn hóa nghệ thuật dân tộc. Nói giao lưu là nói trao đổi, vay mượn, ảnh

hưởng qua lại. Và do đó, giao lưu văn hóa chính là q trình trao đổi chất giữa các nền văn hóa
với nhau. Mỗi liền văn hóa dân tộc sẽ bị suy thối nếu khơng có q trình trao đổi chát này. Nó
là động lực để thúc đẩy sự tiến bộ của các nền văn hóa.
Trải qua nhiều thế kỷ, văn hóa Việt Nam với những nét bản sắc riêng cả về vật chất lẫn
tinh thần đã liên tục tồn tại và phát triển trong sự giao lưu mật thiết với văn hóa khu vực, mà
đậm nét nhất là văn hóa Trung Hoa, rồi với văn hóa phương Tây. Do hồn cảnh lịch sử, việc
giao lưu văn hóa ở nước ta có khi chẳng phải do tự nguyện hồn tồn, mà có lúc bị áp đặt. Với
đặc điểm đất nước thường xuyên có chiến tranh, nhân dân Việt Nam có lúc bị áp đặt bởi nền
văn hóa xâm lược phương Bắc với chính sách đồng hóa một cách thâm độc và bền bĩ, nhất
quán, nhằm thủ tiêu nền văn hóa nước ta hay nền văn hóa "làm cho dân ngu để dễ cai trị" của
21


bọn xâm lược phương Tây. Đó là những vết tích mãi mãi còn nhức nhối trong tim gan chúng
ta. Mặc dù vậy, dân tộc ta với bản sắc và bản lĩnh của mình , đã tơng biết chọn lọc và tiếp nhận
những tinh hoa và tư tưởng của văn hóa thế giới để xây dựng và phát triển nền văn hóa của đất
nước.
Riêng từ năm 1980 trở về sau, với tư tưởng cởi mở, nước ta đã áp dụng một đường lối đổi
mới toàn diện. Trên phương diện quan hệ quốc tế, chúng ta đã tiến hành chính sách mở cửa
theo tinh thần Việt Nam muốn làm bạn với các nước vì hịa bình, độc lập và phát triển. Trên
lĩnh vực văn hóa, Việt Nam đã tăng cường ưao đổi hợp tác đa phương với nước ngoài.
Văn học Mỹ cập bến Việt Nam nằm trong nhu cầu giao lưu văn hóa quốc tế, trong đó có
văn học. Tất nhiên là q trình giao lưu với văn học Mỹ cịn chịu sự chi phối của những điều
kiện kinh tế, lịch sử, chính trị - xã hội, nhưng thực tế cho thây Mỹ bắt đầu có liên can đến chính
ttị ở Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám, còn văn học Mỹ đã được dịch và giới thiệu từ
những năm 1920.
Về mặt chính trị, từ cuối năm 1949, đế quốc Mỹ mới thật sự can thiệp vào cuộc chiến
tranh Đông Dương. Ở Việt Nam, nhờ sự giúp sức của đế quốc Mỹ, thông qua kế hoạch Revers,
thực dân Pháp tăng cường hệ thống phịng ngự, ni dưỡng âm mưu tấn cơng Việt Bắc lần thứ
hai để nhanh chóng kết thúc cuộc chiến tranh chống Pháp của nhân dân ta.

Trong khi đó, văn học Mỹ đã có mặt sớm hơn. Chúng tơi không dám khẳng định chắc
chắn là bạn đọc Việt Nam đã được tiếp cận với văn học Mỹ từ bao giờ và tác phẩm nào được
giới thiệu đầu tiên ở Việt Nam nhưng kết quả điều ưa cho thấy từ năm 1925 đã có bản dịch
tiếng Pháp "Les aventures de Huckleberry Finn" dịch từ nguyên tác "The Adventures of
Huckleberry Finn" của Mark Twain và năm 1929 cũng đã có bản tiếng Pháp "Croc blanc" dịch
từ nguyên tác "White fang" của Jack London.
1.1.3. Vài nét về lý luận tiếp nhận văn học:
Tiếp nhận văn học cũng là một quá trình phổ biến của giao lưu văn hóa. Tuy nhiên, do nó
thuộc lĩnh vực có những vấn đề lý luận rất riêng nên chúng tôi tách ra thành đề mục riêng,
nhằm nghiên cứu cụ thể và sâu sắc hơn.

22


Lý thuyết tiếp nhận văn học hiện đại là kết quả của cả một quá trình thai nghén lâu dài mà
gốc gác của nó có khi phải tính từ lý thuyết của Aristote từ thời kỳ thượng cổ về "Catharsis" sự thanh lọc cảm thụ thẩm mỹ của độc giả. Thế nhưng mãi đến thế kỷ XX, thế giới mới bắt đầu
quan tâm đến khâu tiếp nhận văn học, mà mở đầu là sự ra đời của trường phái "mỹ học tiếp
nhận" Konstanz (Đức) vào những năm 60, 70 của thế kỷ này.
Từ những thập kỷ đầu cửa thế kỷ, Levin Schucking đã phát triển một lý thuyết được nhiều
người chú ý tới là xã hội học về thị hiếu có liên quan đến phạm trù "cơng chúng". Và từ đó,
xung quanh phạm trù này đã xuất hiện các phạm trù dẫn xuất khác như sự tác động văn học, sự
giao lưu, tâm đón nhận, thị hiếu... Tiếp đó, nhiều nhà nghiên cứu khác như Robert Escarpit,
Werner Krauss, Walter Hohmann... cũng đã nghiên cứu và đề cập đến vấn đề tác phẩm văn học
và các mối quan hệ phụ thuộc của nó, làm cơ sở tiền đề cho một "mỹ học tiếp nhận" ra đời.
Nhà nghiên cứu Macxit Walter Hohmann cũng đã trình bày một cách hệ thống vai trị của
cơng chúng trong q trình sản xuất và tiếp nhận văn học. Và có thể nói, người đầu tiên đưa ra
được một mơ hình hồn thiện về "mỹ học tiếp nhận" là Hans Robert Jauss. Theo ông, văn học
sử trước đây chỉ làm công việc thống kê các sự kiện có liên quan đến tác giả và tác phẩm,
khơng theo dõi quãng đường tiếp theo của văn học trong công chúng độc giả. Ngày nay, đã đến
lúc cần phải có một nền văn học sử của độc giả để hoàn thiện các khâu của quá trình văn học.

Jauss đưa ra cách nhìn về tác phẩm văn học với sự tồn tại của nó là tùy thuộc vào độc giả: Tác
phẩm văn học = văn bản + sự tiếp nhận của độc giả đối với nó. Cái mới nhất trong mỹ học tiếp
nhận của Jauss là khái niệm “tầm đón nhận” (Erxvartung shoriznot) và "tầm đón nhận" của
cơng chúng là hệ quy chiếu kinh nghiệm nghệ thuật của người tiếp nhận. Nó sẽ thay đổi theo
lịch sử và tùy thuộc vào tác động của tác phẩm được tiếp nhận. Jauss cũng đưa ra khái niệm
"khoảng cách thẩm mỹ": là khoảng cách giữa tầm đón nhận có trước (của độc giả) với tác
phẩm mà sự đón nhận đó có thể kéo theo một sự thay đổi tầm đón nhận, đi đến chỗ gặp gỡ
những kinh nghiệm riêng, hoặc làm cho các kinh nghiệm mới được biểu hiện lần đầu thâm
nhập vào ý thức. Khoảng cách thẩm mỹ này được đo bằng phản ứng của cơng chúng và bằng
những phán đốn của giới phê bình và nó có thể trở thành một tiêu chuẩn phân tích lịch sử. Có
nghĩa là cái phương thức tác động của tác phẩm đối với tầm đón nhận của công chúng đầu tiên
sẽ làm thành một tiêu chuẩn để đánh giá giá trị thẩm mỹ của tác phẩm. Khoảng cách thẩm mỹ
sẽ quy định đặc tính nghệ thuật của một tác phẩm văn học.
23


Quan điểm của Jauss với những ý kiến bổ ích đã làm cơ sở cho sự phát triển và sự ảnh
hưởng khá mạnh mẽ ngày nay của "mỹ học tiếp nhận".
Mỹ học tiếp nhận đã chú ý đến yếu tố tác động qua lại tích cực giữa tác phẩm và cơng
chúng và việc phân tích tầm đón nhận của độc giả cho thấy rằng nó ln ln đặt "cái xã hội"
trong mối liên quan với "cái nghệ thuật".
Giới nghiên cứu Việt Nam mà người đi tiên phong là Nguyễn Văn Hạnh rồi đến Trần
Đình Sử, Hồng Trinh, Nguyễn Văn Dân, Huỳnh Như Phương ... đã nắm bắt được cái cốt lõi
của vấn đề lý luận tiếp nhận, đưa ra những ý kiến và hệ thống lý thuyết (gắn với những khái
niệm: thưởng thức,ngưỡng tâm lý,phản tiếp nhận...) góp phần khẳng định vị trí của lý luận tiếp
nhận ở nước ta.
Nhà văn sáng tạo tác phẩm là để đưa nó đến với người đọc và lúc đó, tác phẩm mới bắt
đầu vịng đời của nó. Tác phẩm chỉ đi trọn vịng đời khi được người đọc tiếp nhận, phát hiện ra
những lớp ý nghĩa ẩn chứa bên ương nó. "Một tác phẩm đã hoàn thành chưa nhất thiết phải
hoàn tất" [ 24y 136 ]. Nhà văn hồn thành tác phẩm, cịn bạn đọc hồn tất tác phẩm. "Văn học

tị một sẵn phẩm tinh thân, kết tình những kỉnh nghiệm tư tưởng ánh cảm của con người
trước một cuộc sống nhất định. Chỉ khỉ nào sử dụng đến thế giới tình thần đó mới coi là tiếp
nhận văn học tồn vẹn" [52, 222 ]. Và do đó, tiếp nhận văn học địi hỏi sự tham gia của toàn
bộ nhân cách con người – tri giác, cảm giác, tưởng tượng, liên tưởng, suy luận... - địi hỏi sự
bộc lộ cá tính, thị hiếu, và lập trường xã hội, sự tán thành và phản đối... Chính vì vậy mà khái
niệm tiếp nhận bao qt hơn và bao hàm các khái niệm cảm thụ, thưởng thức, lý giải, đồng
cảm...
Qua ngôn ngữ và các phương thức nghệ thuật, nhà văn truyền đến người đọc nội dung
tinh thần mà mình thể hiện trong tác phẩm. Có thể nói, tác phẩm đã góp phần định hướng sự lý
giải, tưởng tượng của người đọc nên người đọc có thể tiếp cận đồng nhất với tác phẩm. Như
trường hợp những chiến sĩ Xô Viết đã xúc động gửi thư cho M.Solokhov khi họ đọc xong "Họ
chiến đấu vì tổ quốc" của ông: "Rất thực. Tất cả tôi đều trải qua" [52, 225 ]. Những người
chiến sĩ đã từng cầm súng, trải qua bom đạn ở thời chống Mỹ làm sao khơng xúc động khi tìm
thấy nhiều hình ảnh, cuộc sống của chính mình trong các tác phẩm về chiến tranh, dù là ở thời
24


bình như "Chim én bay" (Trí Hn), "Nước mắt đỏ" (Trần Huy Quang), "Vịng trịn bội bạc"
(Chu Lai)... Từ đó cũng có thể cho rằng tiếp nhận văn học là một hoạt động xã hội lịch sử mang
tính khách quan. Hoạt động này cũng mang tính cá nhân sâu sắc, gắn liền với tình cảm, thị hiếu
của mỗi người.
Số phận lịch sử của tác phẩm văn học không chỉ tùy thuộc vào những biến đổi của hoàn
cảnh cảnh lịch sử mà còn tùy thuộc vào kinh nghiệm sống, vốn văn hóa và trạng thái tâm lý của
người đọc. Trong ý nghĩa đó, khẳng định vai trị chủ động và tích cực của người đọc trong đời
sống văn học như nhà nghiên cứu Youri Borev là phù hợp: "Người đọc không chỉ đơn thuần
là người có nhu câu vê các tác phẩm nghệ thuật, không chỉ là đối tượng của sự tác động tư
tưởng - nghệ thuật của tác phẩm. Người đọc là người cùng tham gia vào tiến trình sáng tạo
để xây dựng ý nghĩa của tác phẩm nghệ thuật" [24,148 ].
Mỗi một độc giả có một tầm hiểu biết của mình về mặt văn học và tầm hiểu biết đó sẽ
ln thay đổi theo lịch sử và tùy thuộc vào tác động của tác phẩm được tiếp nhận mà tác động

này phụ thuộc vào việc tác phẩm có phan ánh đời sống chân thực khái quát, sâu sắc, phong
phú, cung cấp nhiều ý nghĩa tiềm tàng cho người tiếp nhận hay khơng.
Người đọc bình thường, theo Trần Đình Sử trong "Bạn đọc và tiếp nhận văn học", bao
gồm tất cả cơng chúng thuộc mọi lứa tuổi, giới tính, nghề nghiệp, trình độ văn hóa, thành phần
và địa vị xã hội, thẩm mỹ và khuynh hướng tư tưởng của họ. Công chúng văn học luôn bị quy
định bởi điều kiện xã hội lịch sử nên ở mỗi thời đại, công chúng văn học có khác nhau, chỉ thu
hẹp ở một giới nào đó hay là tất cả, bao gồm cả đông đảo nhân dân lao động. Tâm lý tiếp nhận
của người đọc vì vậy cũng khơng đồng nhất nhau. Có người tiếp nhận trọn vẹn những giá trị
thẩm mỹ của tác phẩm, có người tiếp nhận bằng lý trí hoặc thuần cảm xúc hay chỉ để "giết" thì
giờ.
Người đọc đặc biệt - nhà văn, nhà phê bình và người dịch - cũng bị xã hội quy định như
những người đọc khác, nhưng sự tiếp nhận của họ khác biệt ở tính chất nghề nghiệp và độ
chuyên sâu. "Tiếp nhận văn học của nhà vấn nhiêu khi khó tránh khỏi yếu tố chủ quan
phiến diện nhưng thường bão hòa xúc cảm và có nhiều phát hiện sắc sảo lý thú" [52, 236 ].
Tiếp nhận văn học của nhà phê bình thể hiện ý thức về văn học trên cấp độ ý nghĩa xã hội, xuất
phát từ những lập trường xã hội nhất định, từ nhu cầu phát triển những trào lưu văn học nhất
25